Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PZP 3/14
UCHWAŁA
Dnia 18 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z powództwa B. B.
przeciwko Szkole Podstawowej w L.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 września 2014 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem Sądu Okręgowego w L.
z dnia 28 maja 2014 r.
1. Czy roszczenie o przywrócenie do pracy w związku z
wypowiedzeniem nauczycielowi stosunku pracy na podstawie art. 20
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela,
przekształca się po upływie okresu pozostawania w stanie
nieczynnym w roszczenie o przywrócenie do pracy związane z
wygaśnięciem stosunku pracy (art. 20 ust. 5 C ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela);
2. czy niezgodne z prawem wypowiedzenie nauczycielowi stosunku
pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982
roku - Karta Nauczyciela, stanowi jednocześnie naruszenie przepisów
o wygaśnięciu stosunku pracy w związku z przeniesieniem w stan
nieczynny
podjął uchwałę:
1. Roszczenie o przywrócenie do pracy za niezgodne z
prawem lub nieuzasadnione wypowiedzenie nauczycielskiego
stosunku pracy (art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela, jednolity tekst: Dz. U. z 2014 r., poz.
2
191, w związku z art. 45 k.p. i art. 91 c tej Karty) nie przekształca
się bez zmiany powództwa (art. 193 k.p.c.) w roszczenie o
przywrócenie do pracy z tytułu niezgodnego z prawem
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy (art. 56 § 1 w
związku z art. 67 k.p. w związku z art. 91 c Karty Nauczyciela).
2. Okoliczności i przyczyny niezgodnego z prawem lub
nieuzasadnionego wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku
pracy, które stało się bezskuteczne wskutek złożenia pisemnego
wniosku o przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny (art. 20
ust. 5c Karty Nauczyciela), mogą być poddane sądowej kontroli
jako okoliczności lub przyczyny niezgodnego z prawem
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy tylko w razie
skutecznego uchylenia się od skutków prawnych wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny i terminowego zaskarżenia
wygaśnięcia stosunku pracy (art. 56 § 1 w zw. z art. 67 i art. 264 §
2 k.p. oraz w związku z art. 91c Karty Nauczyciela).
UZASADNIENIE
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne ujawniły się w
następującym stanie sprawy. W pozwie przeciwko Szkole Podstawowej w L.,
nauczycielka B. B., w domagała się uznania za bezskuteczne wypowiedzenia
stosunku pracy, dokonanego jej w dniu 30 maja 2012 r., względnie - w razie jego
rozwiązania z upływem okresu wypowiedzenia - przywrócenia do pracy na
poprzednich warunkach. Zakwestionowała zasadność dokonanego wypowiedzenia,
jego przyczynę oraz zastosowane w stosunku do niej kryteria doboru do zwolnienia,
a nadto wskazała, że w dacie wręczenia pisma o wypowiedzeniu przebywała na
urlopie dla poratowania zdrowia, co czyniło niedopuszczalnym rozwiązanie z nią w
tym trybie stosunku pracy.
Wyrokiem z dnia 18 września 2013 r. Sąd Rejonowy w L. przywrócił
powódkę do pracy w pozwanej szkole „na warunkach pracy i płacy obowiązujących
przed dniem 1 marca 2013 r.” (pkt I wyroku), oddalił wniosek pozwanej o
zasądzenie kosztów procesu (pkt II wyroku), przejął na rachunek Skarbu Państwa
3
brakującą opłatę sądową, od uiszczenia której powódka była zwolniona z mocy
ustawy (pkt III wyroku).
Badając zasadność roszczeń pozwu, Sąd Rejonowy dokonał ustaleń
kwalifikacji powódki, podstawy nawiązania jej stosunku pracy, stanowiska, stopnia
awansu zawodowego, uzyskanych ocen okresowych pracy, stażu pracy, a także
rodzaju prowadzonych zajęć. Sąd ten zbadał również kryteria, które rada
pedagogiczna pozwanej szkoły ustaliła na potrzeby ewentualnych zwolnień i
odniósł je zarówno do powódki, jak i pozostałych nauczycieli, a także do organizacji
nauczania wczesnoszkolnego, które było przedmiotem nauczania przez powódkę.
Już w toku procesu powódka skorzystała z możliwości złożenia pisemnego wniosku
w celu przeniesienia w stan nieczynny i została w ten stan przeniesiona. Z dniem
28 lutego 2013 r. jej stosunek pracy wygasł.
Powódka podjęła decyzję o przejściu w stan nieczynny z uwagi na zamiar
utrzymania „jakichkolwiek świadczeń finansowych i nadzieję na ponowny powrót do
pracy, o ile będzie to możliwe”. Sąd Rejonowy za uzasadnione żądania powódki w
świetle art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz. U. z 2014 r., poz. 191, zwanej dalej Kartą Nauczyciela, Kartą
lub KN), podkreślając, że zarówno odwołanie od dokonanego „wypowiedzenia, jak i
wniosek o przeniesienie w stan nieczynny zostały złożone w przepisanych
terminach”. W ocenie tego Sądu, ocenie nie budzi wątpliwości, iż z chwilą złożenia
przez powódkę wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, złożone jej
wypowiedzenie stało się bezskuteczne. Powyższe nie mogło pozbawić powódki
prawa kwestionowania wypowiedzenia na podstawie art. 45 k.p. Roszczenie
związane z wygaśnięciem stosunku pracy z upływem okresu stanu nieczynnego
należało uznać za swoistą kontynuację roszczeń przewidzianych w art. 45 k.p. w
związku z art. 91c KN, które powstały już z chwilą wręczenia powódce
wypowiedzenia stosunku pracy. Bezskuteczność wypowiedzenia, jako okoliczność
zaistniała już w toku procesu zaistniała już w toku procesu, nie mogła pozbawić jej
do dochodzenia roszczeń z art. 45 k.p. Sąd ten „nie stracił przy tym z pola
widzenia, że swoje przejście w stan nieczynny powódka uzasadniała brakiem
perspektyw na znalezienie innego zatrudnienia oraz potrzebą pozyskania środków
do życia. Obecna sytuacja na polskim rynku pracy jest faktem powszechnie
4
znanym i nie wymaga dowodzenia”. Wobec braku realnych szans powódki na
znalezienie nowego miejsca pracy nie można było od niej zasadnie oczekiwać, że
przez cały czas trwania postępowania zmierzającego do zakwestionowania
wypowiedzenia pozostanie ona bez źródła utrzymania. Przeniesienie w stan
nieczynny gwarantowało powódce możliwość korzystania z dotychczasowych
świadczeń pracowniczych przez czas potrzebny w jej przekonaniu na rozpatrzenie
odwołania i przywrócenie jej do pracy. Nie bez znaczenia jest przy tym okoliczność,
że zwolnienie powódki nastąpiło z przyczyn dotyczących pracodawcy, których
powódka nie musiała, a wręcz nie mogła przewidzieć. Jednocześnie w okresie
stanu nieczynnego mogła liczyć na potencjalny powroty do pracy.
Sąd Rejonowy nie podzielił stanowiska, że bezskuteczność złożonego
pracownikowi wypowiedzenia, będąca następstwem skutecznego złożenia wniosku
o przeniesienie w stan nieczynny, wyklucza możliwość dochodzenia roszczeń,
związanych z wypowiedzeniem stosunku pracy przez pracodawcę, argumentując,
że „nietrudno bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której nauczyciel, mimo
całkowicie bezzasadnego rozwiązania z nim umowy o pracę na podstawie art. 20
ust. 1 pkt 2 KN, rezygnuje z drogi sądowego dochodzenia swoich praw w obawie
przed utratą źródła dochodu na czas trwania procesu, a przy tym nie mając
pewności, czy w momencie wyrokowania przywrócenie go do pracy wciąż będzie
możliwe i celowe”. Oznaczałoby to „niejako udzielenie pracodawcy przyzwolenia na
nieuzasadnione lub sprzeczne z prawem rozwiązywanie stosunków pracy, skoro
działanie tego rodzaju nie wiązałoby się dla niego z żadnymi konsekwencjami. To z
kolei należy uznać za niedopuszczalne z punktu widzenia zasad demokratycznego
państwa prawnego”. Pozbawienie nauczyciela możliwości kwestionowania
prawidłowości złożonego mu wypowiedzenia, spowodowane jedynie późniejszym
przejściem w stan nieczynny, mogłoby zostać ocenione jako złamanie
konstytucyjnego prawa obywatela do sądu.
Na poparcie swoich wywodów Sąd pierwszej instancji wskazał na
argumentację przyjętą przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 grudnia 2004 r.,
III PK 54/04 (OSNP 2005, nr 13, poz. 192), że w razie przeniesienia nauczyciela w
stan nieczynny w toku procesu wszczętego odwołaniem od wypowiedzenia
złożonego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN przedmiotem rozpoznania stają się
5
roszczenia związane z przeniesieniem w stan nieczynny. Wprawdzie orzeczenie to
zapadło na gruncie aktualni nieobowiązującego brzmienia art. 4771
k.p.c., jednak
„zachowuje ono swoją aktualność z uwagi na zaprezentowany tok myślenia, który w
istocie nie zależy od brzmienia przywołanego przepisu procesowego”. Sąd
Najwyższy zasadnie uznał, „przedmiotowa sytuacja jest podobna do swoistej
konwersji roszczenia, która zachodzi w przypadku, gdy pracownik zgłasza
roszczenie o uznaniu za bezskuteczne wręczonego mu wypowiedzenia, a
następnie wskutek upływu okresu wypowiedzenia, roszczenie to ulega
przekształceniu w roszczenie o przywrócenie do pracy”. Ponadto stanowisko
podtrzymał w wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r., III PK 52/08 (OSNP 2010, nr 13-
14, poz. 164).
Natomiast Sąd Rejonowy nie zgodził się z poglądem zawartym w
uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r., I PK 33/11
(OSNP 2012 nr 21-22, poz. 261), że roszczenie nauczyciela o przywrócenie do
pracy w związku z wypowiedzeniem dokonanym na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2
KN nie jest roszczeniem alternatywnym w stosunku do roszczenia o przywrócenie
do pracy związanego z wygaśnięciem stosunku pracy na skutek upływu
sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym. W tej koncepcji,
podstawę uwzględnienia roszczeń pracownika odwołującego się od wygaśnięcia
stosunku pracy mógłby stanowić jedynie brak samej przyczyny wypowiedzenia w
trybie art. 20 ust. 1 KN, przekładający się z kolei na brak podstaw przeniesienia w
stan nieczynny. Ponadto Sąd pierwszej instancji uznał, że „powódka, podobnie jak
inni nauczyciele, nie mają wiedzy na temat wszystkich skutków złożenia wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny. Żaden przepis wprost nie stanowi o nich, poza
stwierdzeniem, że wypowiedzenie staje się wówczas bezskuteczne, a stan
nieczynny zawsze wiąże się z wypowiedzeniem – czynnością z zakresu prawa
pracy dokonaną przez praco-dawcę, która inicjuje kolejne stany faktyczne i
prawne”.
W konsekwencji Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że powódka, mimo
bezskuteczności wręczonego jej wypowiedzenia, mogła w przedmiotowej sprawie
skutecznie dochodzić roszczeń z tytułu jego niezgodności z prawem,. Dlatego
badał, czy wypowiedzenie było uzasadnione w rozumieniu art. 45 k.p. w związku z
6
art. 91c KN oraz czy zachodziły przesłanki z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Ze względu na
kontrowersyjne niewłaściwe kryteria doboru powódki do zwolnienia z pracy, Sąd
pierwszej instancji uznał roszczenie powódki za uzasadnione, wskazując
dodatkowo na niezgodność dokonanego wypowiedzenia z prawem, skoro zostało
ono wręczone w czasie, gdy powódka przebywała na urlopie dla poratowania
zdrowia.
Wyrok ten w całości zaskarżyła apelacją pozwana Szkoła, zarzucając
naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 45 k.p. w związku z art. 91c
K.N., a także naruszenie prawa procesowego - art. 233 k.p.c.
Przy rozpoznaniu apelacji pozwanej Szkoły Sąd Okręgowy powziął istotne
zawarte w treści pytań prawnych, „w jaki sposób sąd rozpoznający sprawę z
odwołania nauczyciela od wypowiedzenia dokonanego w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2
KN winien zakwalifikować zgłoszone przez niego roszczenie, a tym samym wydać
co do niego rozstrzygnięcie, w sytuacji przeniesienia powoda w stan nieczynny,
wygaśnięcia jego stosunku pracy i konsekwentnego kwestionowania przez niego
oświadczenia pracodawcy o wypowiedzeniu”. Powyższe kontrowersje były
przedmiotem rozstrzygnięć Sądu Najwyższego w trzech powołanych wyżej
orzeczeniach, które „podążały w różnych kierunkach i oparte były na odmiennej
wykładni tych samych przepisów, chociażby więc z tego względu przedstawiony
problem nasuwa poważne wątpliwości orzecznicze”.
Nie ulega wątpliwości, że wypowiedzenie nauczycielskiego stosunku pracy
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela staje się bezskuteczne wskutek
złożenia przez nauczyciela, w przepisanym terminie, wniosku o przeniesienie w
stan nieczynny. Ponadto, zarówno oświadczenie pracodawcy o wypowiedzeniu, jak
też wygaśnięcie stosunku pracy wskutek upływu okresu pozostawania w stanie
nieczynnym rodzi dla nauczyciela odmienne roszczenia, oparte odpowiednio na
art. 45 k.p. w związku z art. 91c KN bądź na art. 56 § 1 w związku z 67 k.p. w
związku z 91c KN. „Problem dotyczący zbiegu tych roszczeń powstaje jednak
zarówno na płaszczyźnie procesowej, jak i w zakresie ewentualnej oceny ich
wzajemnego bytu z punktu widzenia przepisów materialnoprawnych”. Nie bez
znaczenia jest to, że na gruncie obecnie obowiązującego brzmienia art. 4771
k.p.c.
sąd pracy jest władny wydać rozstrzygnięcie co do jednego z roszczeń
7
pozostających w zbiegu jedynie w przypadku, gdy są to roszczenia alternatywne, a
ponadto pracownik dokonał wyboru jednego z nich, z tym, że okazało się ono
bezzasadne. W świetle literalnego brzmienia wymienionego przepisu Kodeksu
postępowania cywilnego oraz biorąc pod uwagę wspomniane skutki, które „jasno
wynikają z wcześniej powołanych przepisów prawa materialnego, powództwo o
uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN (względnie
przywrócenie do pracy), zgłoszone jako jedyne przez nauczyciela, przeniesionego
w stan nieczynny, podlegałoby oddaleniu. Za takim rozstrzygnięciem przemawia
dodatkowo teza wyrażona przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego już
wyroku z dnia 12 grudnia 2011 r., I PK 33/11, o braku alternatywności obydwu
roszczeń, pozostających we wspomnianym zbiegu. Dlatego też, w ocenie Sądu
odwoławczego, istotne jest rozstrzygnięcie losów obydwu przedmiotowych
roszczeń w oparciu o odpowiednią wykładnię przepisów art. 20 ust. 1 pkt 2 oraz
ust. 5c KN.
Przyjęcie w przedmiotowym stanie faktycznym, że roszczenie o
przywrócenie do pracy w związku z wypowiedzeniem nauczycielowi stosunku pracy
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN przekształca się po upływie okresu
pozostawania w stanie nieczynnym w roszczenie o przywrócenie do pracy
związane z wygaśnięciem stosunku pracy, prowadziłoby do poddania ocenie sądu
roszczenia niezgłoszonego przez powódkę, które uchroniłoby ją przed oddaleniem
powództwa z uwagi na bezprzedmiotowość rozstrzygania w przedmiocie
bezskutecznego wypowiedzenia.
Sąd Okręgowy wskazał, że przedstawione zagadnienia dotyczą także samej
istoty instytucji przejścia w stan nieczynny, który jest nierozerwalnie związany z
wypowiedzeniem z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Problematyczne było „niejako
instrumentalne posłużenie się wnioskiem o przejście w stan nieczynny - jedynie
jako remedium na negatywne skutki złożonego przez pracodawcę wypowiedzenia”.
Tymczasem taki wniosek „może jawić się jedynie jako dodatkowa korzyść dla
nauczyciela, łagodząca skutki wypowiedzenia mu stosunku pracy, a nie stanowiąca
środek zaradczy wobec tej czynności”. Uprawnione jest też oczekiwanie, że
„nauczyciel z takiego wniosku skorzysta świadomie, wykazując akceptację co do
samego faktu ustania zatrudnienia”. Dlatego, wątpliwości budzi oparcie przez Sąd
8
Rejonowy rozstrzygnięcia w szczególności na art. 45 k.p., zwłaszcza że w
powołanym i zaaprobowanym przez ten Sąd uzasadnieniu wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 2 grudnia 2004 r., III PK 54/04, „mowa jest właśnie o konwersji
roszczenia ze stosowanego odpowiednio art. 45 k.p. w roszczenie związane z
wygaśnięciem stosunku pracy, a więc uruchamiające kontrolę, o jakiej mowa w
art. 56 § 1 w związku z art. 67 k.p. Tak więc w sytuacji konwersji, jaką przyjął Sąd
Najwyższy w ostatnio powołanym orzeczeniu, kontrola sądu dotyczyłaby innego
roszczenia i innych okoliczności niż te, jaki pierwotnie legły u podstaw wystąpienia
przez nauczyciela z powództwem. Z kolei brak opisanej konwersji skutkowałby
oddaleniem powództwa”.
W przypadku przyjęcia koncepcji konwersji roszczenia o przywrócenie do
pracy związanego z wypowiedzeniem stosunku pracy w roszczenie przywrócenie o
pracy związane z wygaśnięciem stosunku pracy z powodu upływu okresu
pozostawania w stanie nieczynnym pojawia się dalsza wątpliwość dotycząca
wykładni art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Mianowicie, czy niezgodne z prawem
wypowiedzenie nauczycielowi stosunku pracy na podstawie tego przepisu stanowi
naruszenie przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy w związku z przeniesieniem w
stan nieczynny. W ocenie Sądu Okręgowego nie ma wątpliwości, że w procesie o
przywrócenie do pracy z powodu naruszenia przepisów o wygaśnięciu stosunku
pracy, badaniu podlegać będzie istnienie przyczyny wskazanej w art. 20 ust. 1 pkt 2
KN. Przeniesienie w stan nieczynny będzie zgodne z prawem tylko wtedy, gdy
zaistniały przyczyny uzasadniające przeniesienie nauczyciela w ten stan. Możliwa
jest jednak również wykładnia wskazująca na związek złożenia oświadczenia o
przeniesienie w stan nieczynny z uprzednio dokonanym wypowiedzeniem stosunku
pracy. Zgodnie z art. 20 ust. 5c KN wypowiedzenie jest bezskuteczne w przypadku
złożenia przez nauczyciela, w terminie do 30 dni od dnia doręczenia
wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2, pisemnego
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Nauczyciel składa powyższe
oświadczenie woli w związku z uprzednio wręczonym mu wypowiedzeniem
stosunku pracy. Stąd powstaje pytanie, czy w procesie o przywrócenie do pracy,
badaniu powinna podlegać także zgodność z prawem wypowiedzenia stosunku
pracy oraz czy naruszenie przepisów prawa w tym zakresie stanowi jednocześnie
9
naruszenie przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy. W ocenie Sądu Okręgowego,
skoro w momencie złożenia przez nauczyciela wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny wypowiedzenie stosunku pracy jest bezskuteczne, to brak jest podstaw
do badania jego zgodności z prawem w procesie o przywrócenie do pracy w
związku z przeniesieniem w stan nieczynny. „Wypowiedzenie bowiem nie może być
bezskuteczne (tj. nie powodować rozwiązania stosunku pracy) i jednocześnie być
oceniane jako niezgodne z prawem, co z kolei miałoby stanowić naruszenie w
przepisów o wygaśnięciu stosunku pracy. Prowadziłoby to w istocie do obejścia art.
20 ust. 5c KN”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ust.1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły w razie
częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących
zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania
uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan
nieczynny. Rozwiązanie nauczycielskiego stosunku pracy następuje z końcem roku
szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu (art. 20 ust. 3), które
wszakże jest (staje się) bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w
terminie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia pisemnego wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny. W okresie 30 dni od wypowiedzenia zwalniany
nauczyciel może i powinien rozeznać stan faktyczny i prawny sprawy oraz skutki
prawne własnych zachowań i zdecydować, czy wybiera alternatywę w postaci
złożenia pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, co jednak prowadzi
do bezskuteczności z mocy prawa wcześniejszego wypowiedzenia stosunku pracy,
a następnie do jego wygaśnięcia z upływem sześciomiesięcznego okresu
pozostawania w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 5c KN), czy zaskarża decyzję o
nieuzasadnionym lub niezgodnym z prawem wypowiedzeniu nauczycielskiego
stosunku pracy, którego nie ubezskutecznił pisemnym wnioskiem o przeniesienie w
stan nieczynny. Od nauczycieli, którzy zaliczają się do pracowników
wykształconych, którzy powinni mieć lub uzyskać rozeznanie w zakresie
10
przysługujących im uprawnień i skutków prawnych dokonywanych czynności
prawnych, należy wymagać świadomego podejmowania decyzji w razie uzyskania
informacji o możliwości złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny i jego
skutkach prawnych, jeżeli na ich przemyślaną ocenę mają 30 dni od dnia
doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1
pkt 2 KN. W konsekwencji i co do zasady kontrowersyjne jest powoływanie się na
wadę oświadczenia woli („błędu”) zawartego we wniosku ze względu „na brak
wiedzy na temat wszystkich skutków złożenia pisemnego wniosku o przeniesienie
w stan nieczynny”, które ubezskutecznia wcześniej dokonane wypowiedzeniem,
przeto nie rozwiązuje stosunku pracy z upływem okresu bezskutecznego
wypowiedzenia. Równie wątpliwe bywa zatem instrumentalne nadużywanie jedynie
„korzyści” stanu nieczynnego wyłącznie dla celów procesowych związanych z
uzyskaniem orzeczenia o kontestowanym wypowiedzeniu stosunku pracy, które z
mocy prawa jest kwalifikowane jako bezskuteczne wskutek złożenia wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny (art. 20 ust. 5c KN).
Zwalniany nauczyciel może na drodze sądowej kwestionować albo
wypowiedzenie nauczycielskiego stosunku pracy, co wymaga złożenia odwołania
do sądu pracy w terminie 7 dni od dokonanego wypowiedzenia (art. 264 § 1 k.p. w
związku z art. 91c KN), albo podważać wygaśnięcie tego stosunku pracy w terminie
14 dni od tego sposobu ustania (wygaśnięcia) stosunku pracy, licząc od upływu
sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy
(art. 264 § 2 k.p. w związku z art. 91c KN; por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia
18 kwietnia 2000 r., I PKN 607/99, OSNP 2001 nr 19, poz. 581). Terminy sądowego
zaskarżania decyzji o wypowiedzeniu nauczycielskiego stosunku pracy ze skutkiem
na koniec roku szkolnego albo o jego wygaśnięciu z upływem sześciomiesięcznego
okresu pozostawania w stanie nieczynnym nie przypadają w tym samym czasie
(momencie), a zatem już z tej przyczyny roszczenia kontestujące dokonane
wypowiedzenie nauczycielskiego stosunku pracy nie mają natury alternatywnej
wobec roszczeń podważających wygaśnięcie w późniejszym terminie tego
stosunku pracy. Ponadto w judykaturze wskazuje się na inne okoliczności faktyczne
tych niealternatywnych roszczeń, które w przypadku sądowego zaskarżenia
wypowiedzenia muszą odnosić się do przyczyn i okoliczności tego sposobu
11
rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy za wypowiedzeniem ze skutkiem na
koniec danego roku szkolnego. Natomiast w razie przeniesienia w stan nieczynny
kwestionowane mogą być przyczyny i okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy z
upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w takim stanie. Różnią się
także podstawy prawne dochodzenia wymienionych roszczeń. I tak podstawę
prawną roszczeń związanych z wypowiedzeniem nauczycielskiego stosunku pracy
(o orzeczenie bezskuteczności dokonanego wypowiedzenia lub o przywrócenie do
pracy) stanowi art. 45 k.p. w związku z art. 91c KN. Natomiast roszczenie o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach albo o odszkodowanie (niekiedy
o dopuszczenie do pracy lub przywrócenie dotychczasowych warunków pracy, jeśli
nauczycielski stosunek pracy jeszcze trwa, por. wyroki Sądu Najwyższego z:
17 kwietnia 1997 r., I PKN 110/97, OSNP 1998 nr 7, poz. 205 i 20 czerwca 2001 r.,
I PKN 476/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 240) w razie niezgodnego z prawem
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy wnosi się na podstawie art. 56 § 1
k.p. w związku z art. 67 k.p. i w związku z art. 91 c KN (por. wyroki Sądu
Najwyższego z: 17 kwietnia 1997 r., I PKN 110/97, OSNAPiUS 1998 nr 7, poz. 205
i z 20 czerwca 2001 r., I PKN 476/00, OSNAPiUS 2003 nr 10, poz. 240). Takie
okoliczności wykluczają alternatywną naturę prawną roszczeń przysługujących w
razie wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy w stosunku do roszczeń
związanych z jego wygaśnięciem z upływem sześciomiesięcznego okresu
pozostawania nauczyciela na jego wniosek w stanie nieczynnym (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r., I PK 33/11, OSNP 2012 nr 21-22, poz. 261).
Roszczenie wywodzone z niezgodnego z prawem lub nieuzasadnionego
wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy nie zbiega się w czasie z
roszczeniem z tytułu innego sposobu ustania (wygaśnięcia) tego stosunku pracy,
które nie stanowi „kontynuacji” roszczenia związanego z wypowiedzeniem
nauczycielskiego stosunku pracy ani nie może być postrzegane jako czasowo-
przyczynowa „konwersja” roszczeń z tytułu wypowiedzenia nauczycielskiego
stosunku pracy. Nauczyciel, któremu wypowiedziano nauczycielski stosunek pracy
ma 30 dni na złożenie świadomego, a zatem także przemyślanego nie tylko pod
względem wyłącznie korzyści, ale także skutków prawnych składanego na piśmie
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Złożenie takiego wniosku obliguje
12
dyrektora szkoły do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny i sprawia, że
bezskuteczne staje się wcześniej dokonane wypowiedzenie, a nauczycielski
stosunek pracy trwa nadal po okresie ubezskutecznionego wypowiedzenia, które
nie rozwiązuje wypowiedzianego stosunku pracy, aż do jego wygaśnięcia z
upływem z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie
nieczynnym.
W konsekwencji bezpodstawne lub zbędne staje się orzekanie w
przedmiocie wniesionego odwołania od dokonanego wypowiedzenia, które stało się
bezskuteczne z mocy art. 20 ust. 5c KN. Sąd pracy nie może orzec o
bezskuteczności wypowiedzenia, które stało się bezskuteczne wskutek
przeniesienia nauczyciela na jego pisemny wniosek w stan nieczynny, ani o
przywróceniu do pracy w stosunku pracy, którego bezskuteczne wypowiedzenie nie
rozwiązało wobec złożenia przez nauczyciela pisemnego wniosku o przeniesienie
w stan nieczynny. Prawna bezskuteczność dokonanego wypowiedzenia wywołuje
jego „upadłość” wskutek złożenia przez nauczyciela pisemnego wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny, co wyklucza („unicestwia”) rozwiązanie
nauczycielskiego stosunku pracy za wypowiedzeniem z końcem danego roku
szkolnego. Wszystko to sprawia, że bezpodstawne bądź zbędne staje się orzekanie
o bezskuteczności wypowiedzenia unicestwionego wnioskiem o przeniesienie w
stan nieczynny wypowiedzenia lub o przywróceniu do pracy z upływem
bezskutecznego z mocy prawa wypowiedzenia, które nie doprowadziło do skutku
rozwiązującego stosunek pracy z końcem danego roku szkolnego.
Odmienna wykładnia zawarta w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
2004 r., III PK 54/04 (OSNP 2005 nr 213, poz. 192, bezrefleksyjnie powtórzona w
wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r., III PK 52/08, OSNP 2010 nr 13-14, poz. 164),
odnosiła się do stanu prawnego, w którym sąd pracy miał obowiązek orzekania o
roszczeniach wynikających z faktów przytoczonych przez pracownika także
wówczas, gdy roszczenie nie było objęte jego żądaniem (art. 477 § 1 k.p.c.).
Ponadto w dacie wyrażenia po raz pierwszy tego poglądu nie obowiązywał art. 20
ust. 5c KN o bezskuteczności z mocy prawa dokonanego wypowiedzenia,
wywołanej złożeniem pisemnego wniosku o przeniesieniem nauczyciela w stan
nieczynny. Po nowelizacji art. 4771
k.p.c., także w sprawach ze stosunku pracy
13
wykluczone jest orzekanie ponad żądanie. Nadal dopuszczalne jest wyłącznie
uwzględnienie z urzędu potencjalnych roszczeń alternatywnych, którymi nie są
roszczenia o przywrócenie do pracy wynikające z innych okoliczności faktycznych i
podstaw prawnych, związanych z wypowiedzeniem nauczycielskiego stosunku
pracy, które staje się bezskuteczne w razie złożenia pisemnego wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny (art. 20 ust. 5c KN), albo z wygaśnięciem tego
stosunku pracy z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie
nieczynnym, zwłaszcza że roszczenie to jest zgłaszane w różnych terminach
materialnoprawnych zaskarżenia wypowiedzenia bądź wygaśnięcia stosunku pracy.
W razie podtrzymywania roszczeń z tytułu prawnie bezskutecznego
wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy sąd pracy powinien ustalić,
czy nauczyciel skutecznie uchylił się od skutków prawnych swojego wniosku o
przeniesienie go w stan nieczynny i świadomie zrezygnował z uprawnień
związanych z tą instytucją prawną. Tylko w takim przypadku może rozpoznać
„pierwotne” roszczenia za niezgodne z prawem lub nieuzasadnione wypowiedzenie
nauczycielskiego stosunku pracy. Nauczyciel, który uchylił się od skutków
prawnych wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, nie może dalej, niejako
„instrumentalnie” korzystać ze skutków prawnych, w tym z uprawnień przypisanych
do instytucji nauczycielskiego stanu nieczynnego do osądzenia jego roszczeń z
tytułu niezgodnego z prawem lub nieuzasadnionego wypowiedziana
nauczycielskiego stosunku pracy.
Natomiast, jeżeli nauczyciel nie uchyla się od skutków prawnych
oświadczenia woli zawartego w pisemnym wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny, to sąd pracy nie powinien orzekać w przedmiocie już bezskutecznego z
mocy samego prawa wypowiedzenia ani o przywróceniu do pracy w ramach
wypowiedzianego stosunku pracy, którego bezskuteczne wypowiedzenie nie
rozwiązało. Zgodnie z art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela, wypowiedzenie stosunku
pracy jest bezskuteczne w przypadku złożenia przez nauczyciela, w terminie 30 dni
od dnia doręczenia wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn określonych w
art. 20 ust. 2, pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Wymieniona
bezskuteczność wcześniej dokonanego wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku
sprawia, że bezpodstawne staje się odwołanie od bezskutecznego wypowiedzenia,
14
które „upada” w rozumieniu art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela, a nauczyciel nie
może dochodzić przywrócenia do pracy w ramach stosunku pracy, którego
dokonane, ale bezskuteczne z mocy prawa wypowiedzenie nie rozwiązło.
Przeniesienie z mocy prawa w stan nieczynny nie jest wypowiedzeniem
zmieniającym nauczycielski stosunek pracy, który po ubezskutecznieniu wcześniej
dokonanego wypowiedzenia definitywnego, zostaje przedłużony o okres sześciu
miesięcy pozostawania w tym stanie, ze skutkiem wygaśnięcia stosunku pracy z
upływem tego okresu. Dyskwalifikuje to stanowisko, że przeniesienie w stan
nieczynny, które prowadzi do bezskuteczności wypowiedzenia definitywnego
nauczycielskiego stosunku pracy, nie wyklucza wniesienia odwołania od
bezskutecznego z mocy prawa wypowiedzenia tego stosunku pracy.
Równocześnie prawna bezskuteczność wypowiedzenia, od którego
wniesiono odwołanie do sądu pracy, nie oznacza, że nauczyciel przeniesiony
na wniosek w stan nieczynny traci możliwość zaskarżenia przeniesienia go w stan
nieczynny lub wygaśnięcia upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania
w takim stanie. Nie ma przeszkód prawnych, aby nauczyciel uchylił się od skutków
własnego oświadczenia woli zawartego we wniosku przeniesienie w stan nieczynny,
jeżeli złożył pracodawcy taki wniosek pod wpływem wad prawnych
tego oświadczenia woli wywołanych przez pracodawcę (art. 82-88 k.c. w związku z
art. 300 k.p.). Sądowe badanie skuteczności uchylenia się od niezgodnego
z prawem („wadliwego”) oświadczenia woli zawartego we wniosku o
przeniesienie w stan nieczynny jest wszakże uwarunkowane od zachowania
prawem określonej formy oraz ustawowo określonych terminów i
warunków wymaganych do skutecznego uchylenia się od skutków prawnych
dotkniętego potencjalną ustawową wadą prawną takiego oświadczenia woli.
Ponadto w takich sprawach ze stosunku pracy nauczyciel musi
zachować materialnoprawny 14 dniowy termin zaskarżenia wygaśnięcia
stosunku pracy (art. 264 § k.p. w związku z art. 91c KN). Tylko skuteczne
uchylenie się od skutków prawnych konkretnego wniosku o przeniesienie
nauczyciela w stan nieczynny, połączone z terminowym zaskarżeniem wygaśnięcia
nauczycielskiego stosunku pracy, umożliwia weryfikację zarzutów niezgodności z
prawem lub wadliwości zaskarżonego wygaśnięcia stosunku pracy, także ze
15
względu na niezgodność z prawem lub potencjalnie bezpodstawny czy
nieuzasadniony wybór konkretnego nauczyciela, który doprowadził do wygaśnięcia
stosunku pracy. W procesie wywołanym odwołaniem od dokonanego
wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy, które staje się bezskuteczne z
chwilą złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny (art. 20 ust. 5c KN),
bezpodstawne albo zbędne jest zatem orzekanie o prawnie ubezskutecznionym
wypowiedzeniu wskutek złożenia pisemnego wniosku o przeniesienie w stan
nieczynny, który nie wywołał skutku rozwiązującego nauczycielski stosunek pracy.
Oznacza to, że wymagana jest zmiana powództwa o przywrócenie do pracy w
związku z bezskutecznym wypowiedzeniem stosunku pracy, wywołanego
złożeniem pisemnego wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, na inne
roszczenie o przywrócenie do pracy z tytułu niezgodnego z prawem wobec
wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku pracy, które zostaje oparte na innych
okolicznościach faktycznych oraz ma inną podstawę prawną (art. 56 § 1 w związku
z art. 67 k.p. i 264 § 2 k.p. w związku z art. 91c KN). Tego typu zmiana powództwa
jest dopuszczalna na podstawie art. 193 k.p.c., a działający bez adwokata lub radcy
prawnego pracownik może jej dokonać w sądzie właściwym ustnie do protokołu
(art. 466 k.p.c.), ale tylko w postępowaniu pierwszoinstnacyjnym (art. 383 k.p.c. a
contrario). Wymaga to jednak skutecznego uchylenia się od skutków prawnych
wniosku o przeniesienie w stan nieczynny, a w razie wygaśnięcia stosunku pracy
zachowania 14 dniowego terminu do zaskarżenia tego trybu ustania stosunku pracy
(art. 264 § 2 k.p. w związku z art. 91c KN). Tylko wtedy możliwe jest poddanie
sądowej kontroli okoliczności i przyczyn wygaśnięcia nauczycielskiego stosunku
pracy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uchwalił jak w sentencji.