Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 795/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSA Barbara Trębska
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa W. W. i A. K. – Z.
przeciwko "W." Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością spółce
jawnej z siedzibą w S.
o nakazanie,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 25 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2013 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w P. i oddalił żądanie powodów W. W. i A.K. – Z. skierowane
przeciwko pozwanej spółce W. przywrócenia do stanu poprzedniego poprzez
usunięcie na własny koszt określonych wad fizycznych wskazanych lokali
użytkowych. Sąd ustalił, że te lokale nabyte od poprzedniczki prawnej pozwanej
miały liczne wady, wymagające usunięcia i wyraził pogląd, że nie jest dopuszczalne
naprawienie w drodze restytucji naturalnej szkody wynikającej z niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania. Stwierdził, że z art. 363 k.c. wynika, iż
restytucja polega na przywróceniu stanu istniejącego przed wystąpieniem
zdarzenia wywołującego szkodę, podczas gdy w wypadku sprzedaży lokalu z
wadami stan zgodny z umową nigdy nie istniał.
Skarga kasacyjna powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego – oparta na
podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 363 § 1 k.c.
w zw. z art. 471 k.c. i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz oddalenia apelacji,
bądź przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zarzutu naruszenia art. 363 § 1 k.c. zw. z art. 471 k.c. wymaga
rozstrzygnięcia, czy na podstawie art. 363 § 1 k.c. kupujący może żądać zarówno
kompensaty pieniężnej jak i restytucji naturalnej polegającej na usunięciu wad, czy
też może żądać wyłącznie odszkodowania w pieniądzu.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszcza się możliwość żądania przez
zamawiającego restytucji naturalnej w postaci usunięcia wad dzieła na podstawie
ogólnych zasad kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej. Pogląd taki
Sąd Najwyższy wyraził jednoznacznie w uzasadnieniu wyroku składu siedmiu
sędziów z dnia 12 lutego 1991 r. III CRN 500/90 (OSNCP 1992, nr 7-8, poz. 137), w
uzasadnieniu uchwały z dnia 23 września 2004 r., III CZP 48/04, (OSNC 2005, nr 9),
poz. 1530 oraz implicite w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 października 2000 r.,
I CKN 301/00, (OSNC 2001, nr 4, poz. 58.).
W doktrynie przeważa pogląd odmienny. Wskazuje się, że przyjęta przez
Sąd Najwyższy koncepcja nie jest ściśle zgodna z art. 363 k.c., gdyż z sensu
i kontekstu tego przepisu wynika, że restytucja polega na przywróceniu stanu
3
istniejącego przed wystąpieniem zdarzenia wywołującego szkodę, podczas gdy
w wypadku dostarczenia towarów z wadami, stan zgodny z umową nigdy nie istniał.
Ponadto nie jest ona korzystna dla odbiorcy, gdyż wyklucza jego roszczenie
odszkodowawcze: nie można żądać zarówno naprawienia rzeczy, jak
i odszkodowania pieniężnego. Jeżeli odbiorca żąda naprawy, to odpada wówczas
możliwość pokrycia szkód wywołanych dostarczeniem towaru z wadami. Zauważa
się także, że koncepcja powyższa pozostawia otwarte zagadnienie, w jakim
terminie dłużnik ma zadośćuczynić żądaniu wierzyciela, co się dzieje jeżeli nie
doprowadził on do naprawy rzeczy itd.
Podnoszone są także inne zastrzeżenia aktualne również w zakresie umowy
sprzedaży. Podkreśla się, że przyjęta przez Sąd Najwyższy koncepcja prowadzi do
zacierania różnic między odpowiedzialnością z tytułu rękojmi a odpowiedzialnością
odszkodowawczą. Stwarza zaś to niebezpieczeństwo „osłabienia i neutralizacji
szczególnego oddziaływania funkcjonalnego odpowiedzialności z rękojmi,
a w konsekwencji wchłonięcia rękojmi za wady fizyczne przez odpowiedzialność
kontraktową na zasadach ogólnych”. Wskazuje się, że wykładnia art. 566 §1 k.c.
nie pozostawia wątpliwości co do tego, że odszkodowanie przybiera jedynie postać
pieniężną. „Wniosek taki uzasadnia już literalne brzmienie przepisu, a zwłaszcza
użycie przyimka „wskutek”, który w zdaniu logicznym „naprawienie szkody
poniesionej wskutek istnienia wad” nie identyfikuje szkody z samą wadą fizyczną,
lecz przesądza, że chodzi o jej następstwa w postaci uszczerbku majątkowego
(koszty naprawy, wydatki, utracony zysk)”. Przeciwko omawianej koncepcji
przemawia również art. 566 § 2 k.c., w którym jest mowa o odpowiednim
stosowaniu art. 566 § 1 k.c., gdy kupujący żąda usunięcia wady przez sprzedawcę.
Przytoczone argumenty podniesione przeciwko stanowisku wyrażonemu
w przywołanym orzecznictwie - z wyjątkiem odwołującego się do brzmienia art. 363
§ 1 k.c. - nie są przekonywające. Wbrew jednak poglądowi odwołującemu się do
brzmienia art. 363 § 1 k.c. przepis ten nie wyłącza możliwości żądania restytucji
naturalnej i uzupełniającego żądania odszkodowania w pieniądzu. Niepodobna
bronić poglądu, że dopuszczenie możliwości żądania przez kupującego
naprawienia rzeczy przez sprzedawcę może być dla kupującego niekorzystne,
skoro w istocie poszerza ono zakres możliwych sposobów kompensaty. Nie rodzi
4
ono nadzwyczajnych trudności z ustaleniem terminu spełnienia żądania
i konsekwencji jego niewykonania. Aktualne są tu zasady ogólne dotyczące
wykonania zobowiązań. Na nieporozumieniu polega argument wskazujący na
zacieranie się różnic między odpowiedzialnością na zasadach ogólnych i z rękojmi
oraz związane z tym osłabienie tej ostatniej. Dopuszczenie możliwości żądania
przez kupującego naprawienia rzeczy przez sprzedawcę na zasadach ogólnych
w niczym nie uszczupla możliwości korzystania z uprawnień z rękojmi. Nie stoi jej
na przeszkodzie wykładnia literalna art. 566 § 1 k.c.; szkoda poniesiona wskutek
wady to także szkoda polegająca na zmniejszeniu wartości rzeczy. Można z nią
„powiązać” także § 2 art. 566 k.c., gdyż nawet w przypadku żądania naprawienia
rzeczy nadal pozostaje aktualne żądanie odszkodowania wynikającego ze szkód
następczych w stosunku do wady.
Usytuowanie art. 363 §1 k.c. w części ogólnej zobowiązań wskazuje, że
przepis ten dotyczy również kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej.
Dopuszcza on zatem generalnie naprawienie w drodze restytucji naturalnej szkody
wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Trudno,
poza samym brzmieniem art. 363 § 1 k.c., wyjaśnić dlaczego reguła ta miałaby być
nieaktualna w przypadku nienależytego wykonania zobowiązania w postaci
wadliwości rzeczy. Uprawnienia z rękojmi, niezależne od winy sprzedawcy, służą
wzmocnieniu pozycji kupującego, nie jest zaś ich celem osłabienie uprawnień
przysługujących mu na zasadach ogólnych. Myśl ta została uznana już dawno, gdy
wskazano, że odpowiedzialność odszkodowawcza określona w art. 566 § 1 k.c. jest
niezależna od odpowiedzialności z tytułu rękojmi.
Samo zaś wyraźne brzmienie art. 363 § 1 k.c. nie jest wystarczającym
argumentem do podważenia poglądu dopuszczającego możliwość żądania przez
nabywcę restytucji naturalnej w postaci usunięcia wad sprzedanej rzeczy na
podstawie ogólnych zasad kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej.
Niejednokrotnie bowiem względy funkcjonalne prowadziły do odejścia od literalnej
wykładni przepisu. To oznacza, że przysługujące nabywcy odrębnej własności
lokalu kontraktowe roszczenia odszkodowawcze związane z wadami fizycznymi
sprzedanego lokalu obejmują zarówno restytucję naturalną polegającą na usunięciu
wad, jak i odszkodowanie pieniężne.
5
Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygając w sprawie wyszedł z odmiennych
założeń, zaskarżone orzeczenie nie mogło się ostać. Z tych przyczyn orzeczono,
jak w wyroku.