Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 229/14
POSTANOWIENIE
Dnia 25 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 25 września 2014 r.,
sprawy A. M.
skazanego z art. 54 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s.
z powodu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego
w L.
z dnia 28 marca 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
w L.
z dnia 30 października 2013 r.
p o s t a n o w i ł
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną,
2. obciążyć skazanego kosztami sądowymi postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia 30 października 2013 r., uznał A. M. za
winnego tego, że:
2
1. w okresie od 28 grudnia 2005 r. do 25 stycznia 2007 r. w L., działając w
krótkich odstępach czasu, w wykonaniu tego samego zamiaru, uchylał się od
opodatkowania podatkiem od towarów i usług, przez nieujawnienie podstawy
opodatkowania z tytułu sprzedaży pojazdów za okres od listopada 2005 r. do
grudnia 2006 r., przez co naraził podatek na uszczuplenie na kwotę 66.169 zł,
stanowiącą małą wartość, tj. dokonania przestępstwa z art. 54 § 2 k.k.s. w zw. z art.
54 § 1 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i za to na podstawie art. 54 § 2 k.k.s. wymierzył
karę 50 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 60 zł,
2. w okresie od 2 maja 2006 r. do 30 kwietnia 2007 r. w L., działając w
krótkich odstępach czasu, w wykonaniu tego samego zamiaru, uchylał się od
opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych, przez nieujawnienie
dochodu z tytułu sprzedaży pojazdów za okres od listopada 2005 r. do grudnia
2006 r., przez co naraził podatek na uszczuplenie na kwotę 51.911 zł, stanowiącą
małą wartość, tj. dokonania przestępstwa z art. 54 § 2 k.k.s. w zw. z art. 54 § 1
k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i za to na podstawie art. 54 § 2 k.k.s. wymierzył karę
50 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 60 zł.
Jako karę łączną Sąd I instancji orzekł grzywnę w wysokości 80 stawek
dziennych ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 60 zł.
Powyższe orzeczenie zostało zaskarżone przez obrońcę oskarżonego. Po
rozpoznaniu wniesionej apelacji Sąd Okręgowy w L. wyrokiem z dnia 28 marca
2014 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Obecnie, kasację od powyższego wyroku na korzyść skazanego A. M. wniósł
jego obrońca, zarzucając rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art.
439 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., art. 6 k.p.k., art. 202 § 1 k.p.k.
polegające na nieusunięciu istniejących wątpliwości co do poczytalności
oskarżonego i oparcie się w tym zakresie na niewystarczającej opinii jednego
psychiatry w sytuacji, gdy przepis art. 202 § 1 k.p.k. wskazuje, iż niezbędne jest
wywołanie w tym przedmiocie opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów, co
doprowadziło do utrzymania w mocy wyroku Sądu I instancji pomimo istnienia
bezwzględnej przyczyny odwoławczej, gdyż w postępowaniu pierwszoinstancyjnym
skazany nie miał obrońcy, mimo istniejących wątpliwości co do jego poczytalności.
3
Na podstawie tak sformułowanego zarzutu autor kasacji wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku, jak również wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja wniesiona na korzyść skazanego A. M. okazała się bezzasadna w
stopniu o jakim mowa w przepisie art. 535 § 3 k.p.k., co przemawiało za
oddaleniem jej na posiedzeniu przewidzianym w tym przepisie. Wbrew
twierdzeniom autora kasacji, w toku przedmiotowego postępowania nie doszło do
wystąpienia okoliczności o jakiej mowa w przepisie art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.
Oczywiście chybiona jest bowiem w tej sprawie podstawowa teza skarżącego o
istnieniu w toku postępowania pierwszoinstancyjnego uzasadnionych wątpliwości
co do poczytalności ówcześnie oskarżonego A. M., obligujących do zapewnienia
mu obrońcy. Powołany w zarzucie kasacji przepis art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k.
rzeczywiście przewiduje konieczność posiadania obrońcy przez oskarżonego,
wobec którego zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Z kolei
przepis art. 79 § 3 k.p.k. nakłada obowiązek uczestniczenia przez takiego obrońcę
w rozprawie. Nie budzi też wątpliwości, że brak realizacji tego obowiązku powoduje
konsekwencje w postaci zaistnienia bezwzględnej przyczyny uchylenia wyroku, co
wynika z treści przepisu art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie prezentowane jest także
stanowisko, że zarzut wystąpienia uchybienia wymienionego w art. 439 § 1 pkt 10
k.p.k., można skutecznie podnosić nie tylko wtedy, gdy sąd powziął uzasadnione
wątpliwości co do poczytalności oskarżonego i nie zapewnił mu obrony
obligatoryjnej, ale także wtedy, gdy powinien takie wątpliwości powziąć w świetle
okoliczności zdarzenia lub okoliczności ujawnionych w toku postępowania (por. np.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 13 kwietnia 2006 r. V KK 123/06, z dnia 28 lutego
2008 r. V KK 335/07).
Brak jest jednak podstaw do wyrażania poglądu, że taka właśnie sytuacja
zaistniała w niniejszej sprawie. Obrona obowiązkowa, związana z sytuacją
przewidzianą w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., nabiera takiego charakteru dopiero z chwilą
4
ujawnienia się przesłanki o jakiej mowa w tym przepisie, tj. powzięcia przez organ
procesowy uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności oskarżonego lub
pojawienia się okoliczności, które powinny taką uzasadnioną wątpliwość wzbudzić.
Zatem, zasadnicze znaczenie uzyskują materiały zgromadzone w toku
postępowania, które mają być podstawą do dokonania z jednej strony oceny przez
organ prowadzący postępowanie, czy są przesłankami do powstania wątpliwości o
jakich mowa w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., a z drugiej – na dalszych etapach
postępowania, są podstawą do przeprowadzenia kontroli, czy ta ocena była
prawidłowa. Podkreślić przy tym trzeba, że nie każda wątpliwość dotycząca stanu
psychicznego oskarżonego skutkuje uruchomieniem instytucji obrony obligatoryjnej
ze wszystkimi jej konsekwencjami. Ustawa wymaga, aby ta wątpliwość była
uzasadniona, a więc poparta takimi okolicznościami natury faktycznej, które w
odbiorze zewnętrznym przemawiają za realną możliwością wystąpienia u
oskarżonego zakłóceń w stanie zdrowia psychicznego w chwili czynu lub w toku
procesu karnego.
W tej sprawie, na etapie postępowania sądowego, zgromadzone materiały
nie uzasadniały wątpliwości ani co do poczytalności ówcześnie osk. A. M., ani co
do możliwości uczestniczenia przez niego w czynnościach procesowych. Sąd I
instancji w toku całego postępowania nie powziął wątpliwości o jakich mowa w art.
79 § 1 pkt 3 k.p.k., ani nie miał podstaw do nabrania wątpliwości w tym względzie.
Zarazem, z pola widzenia sądu meriti nie umknęły okoliczności podnoszone
obecnie przez skarżącego, a dotyczące urazu głowy przebytego w młodości i
przyjmowania leków antydepresyjnych. Jednak ani bezpośredni kontakt z
oskarżonym na rozprawie ani treść jego wypowiedzi, ani wreszcie informacje
uzyskane od niego oraz pochodzące z dokumentów medycznych – nie prowadziły
do pojawienia się uzasadnionych wątpliwości dotyczących stanu jego zdrowia
psychicznego. Wynikał z nich jedynie fakt oddalonej w czasie wizyty w gabinecie
psychiatrycznym i przyjmowanie jednego leku o działaniu uspokajającym i
nasennym. Nie było więc podstaw do przyjmowania istnienia ustawowych
przesłanek obrony obligatoryjnej, co trafnie skonkludował sąd odwoławczy
orzekający w wyniku rozpoznania apelacji podnoszącej podobny zarzut. To
stanowisko nie zostało skutecznie zakwestionowane również obecnie. Odnotować
5
też trzeba, że informacji mogących prowadzić do powstania takich wątpliwości o
jakich mowa w art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., nie zawiera również wypowiedź biegłego
lekarza psychiatry uzyskana w formie opinii przez oskarżyciela publicznego na
etapie postępowania przygotowawczego. W oparciu o dokumentację medyczną
oraz analizę procesowych wypowiedzi ówcześnie podejrzanego, biegły nie
stwierdził istnienia podstaw do powzięcia wątpliwości uzasadniających powołanie
biegłych w trybie przewidzianym w art. 202 § 1 k.p.k., nie doszło bowiem do
ujawnienia jakichkolwiek objawów psychotycznych, organicznego uszkodzenia
CUN ani okoliczności świadczących o upośledzeniu umysłowym. Natomiast
przedłożona następnie opinia (k. – 1082-1083), niewątpliwie nie pełni roli o jakiej
mowa w przepisie art. 202 § 1 k.p.k., wobec czego nie musi odpowiadać
przewidzianym tam warunkom, choć rzeczywiście końcowa treść wypowiedzi
biegłego wykracza poza zakres wyznaczonego mu zadania. Ten fakt, w żaden
sposób nie przekłada się jednak na zakres ocen i obowiązków sądu procedującego
na dalszym etapie postępowania. Skoro bowiem w kwestii oceny stanu zdrowia
psychicznego oskarżonego w ogóle nie pojawiła się uzasadniona wątpliwość, to
tym samym nie wchodził w grę obligatoryjny udział obrońcy w postępowaniu
(podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2012 r. III KK
176/11 – Lex nr 1119508).
W tych warunkach nie znaleziono podstaw do uwzględnienia zarzutu i
wniosków zaprezentowanych w kasacji wniesionej na korzyść skazanego A. M.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.