V CZ 61/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
-
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16 poz. 93 - art. 411 pkt 1)
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:12-11-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 136/12 I CZ 139/12 I CZ 143/12 I CZ 48/13 I CZ 5/13 III CSK 330/10 III CZ 77/12 IV CZ 147/12 IV CZ 156/12 IV CZ 21/13 V CZ 68/13 I CKN 486/00 II CKN 897/97 III CZP 49/07
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 61/14
POSTANOWIENIE
Dnia 3 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie z powództwa M. K. i M. K.
przeciwko S. Bank S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 października 2014 r.,
zażalenia powodów na wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając Sądowi
Okręgowemu rozstrzygniecie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w W., na skutek apelacji
strony pozwanej, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylił wyrok Sądu Rejonowego
w W., uwzględniający powództwo o zapłatę i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. W jego uzasadnieniu stwierdził, że nie doszło do
rozpoznania istoty sprawy przez Sąd Rejonowy, który pominął ustawową
przesłankę dopuszczalności pozytywnego dla powodów rozstrzygnięcia określoną
w art. 411 pkt 1 k.c. Wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd
pierwszej instancji powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe w celu
ustalenia, czy w przedmiotowym stanie faktycznym zaszły przesłanki określone w
art. 411 pkt 1 k.c., warunkujące możliwość skutecznego żądania przez powodów
zapłaty. W oparciu o przesłuchanie stron bądź inne zawnioskowane przez strony
dowody Sąd Rejonowy powinien ustalić, czy dokonując zapłaty na rzecz
pozwanego poszczególnych objętych żądaniem pozwu rat kredytu, wraz z
zakwestionowanym w procesie podwyższonym oprocentowaniem, powodowie
wiedzieli, że do jej zapłaty nie są zobowiązani oraz czy dokonywali zapłaty z
zastrzeżeniem zwrotu, bądź też w celu uniknięcia przymusu.
W zażaleniu powodowie wnieśli o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego
w całości i przekazanie sprawy do rozpoznania temu Sądowi zarzucając, że nie
zaszły podstawy do wydania wyroku kasatoryjnego. Skarżący podnieśli,
że w sprawie rozpoznano istotę sprawy w oparciu o materiał zgromadzony
w postępowaniu dowodowym, którego zakres wyznaczyły same strony, powodowie
wytoczonym powództwem, a pozwany podnoszonymi twierdzeniami, wnioskami
dowodowymi i zarzutami, pośród których brak było zarzutu z art. 411 pkt 1 k.c.
Strony na żadnym etapie postępowania nie wywodziły twierdzeń opartych na
okolicznościach wynikających z tego przepisu, ani nie wnioskowały
o przeprowadzenie dowodów na takie okoliczności. W tym stanie rzeczy - w ocenie
skarżących - Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że dopuszczalne jest
żądania przez powodów zwrotu od pozwanego świadczenia dokonanego
nienależnie na jego rzecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kontrola dokonywana przez w Sąd Najwyższy, rozpoznający zażalenie na
kasatoryjne orzeczenie sądu drugiej instancji, ma charakter formalny i odnosi się do
przesłanek uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Sąd Najwyższy
rozpoznając wniesione na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie bada jedynie,
czy sąd apelacyjny prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową, jako
odpowiadającą powołanej podstawie kasatoryjnego orzeczenia. Poza zakresem tej
kontroli pozostaje natomiast stanowisko zajęte przez ten sąd co do meritum sprawy
(m.in. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 25 października 2012 r., I CZ
136/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia
25 października 2012 r., I CZ 143/12, nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12, OSNC 213, nr 3, poz. 41) z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12,
nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, nie publ., z dnia 15 lutego
2013 r., I CZ 5/13, nie publ., z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CZ 21/13, OSNC 2013,
nr 11, poz. 134, z dnia 21 czerwca 2013, I CZ 48/13 nie publ., z dnia 5 grudnia
2013 r., V CZ 68/13, nie publ.).
Postępowanie apelacyjne ma służyć ponownemu zbadaniu całokształtu
sprawy przez sąd drugiej instancji, który - tak jak sąd pierwszej instancji - jest
uprawniony do rozstrzygania o faktach i o zastosowaniu norm prawa materialnego,
a w razie stwierdzenia błędów popełnionych w tym zakresie przez sąd pierwszej
instancji do ich usunięcia. Sąd rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest
związany przedstawionymi w niej zarzutami naruszenia prawa materialnego, wiążą
go natomiast zarzuty naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia
bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (uchwała składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008,
nr 6, poz. 55). Z uwagi na charakter postępowania apelacyjnego, w razie uznania
apelacji za uzasadnioną, sąd apelacyjny powinien wydać orzeczenie reformatoryjne,
a jedynie wyjątkowo, w razie gdy zachodzą przesłanki z art. 386 § 2 i 4 k.p.c., może
uchylić zaskarżone orzeczenie (wyrok, postanowienie co do istoty sprawy),
przekazując sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Orzeczenie kasatoryjne może być wydane tylko w razie stwierdzenia nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji i zniesienia postępowania w tym
zakresie, nierozpoznania istoty sprawy i wówczas gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
4
Jak przyjmuje się w judykaturze, nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi
wówczas, gdy sąd pierwszej instancji rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem
sprawy lub zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął
całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu
powoda na innej podstawie faktycznej niż zgłoszona w pozwie, nie rozważył
wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych
mających znaczenie dla oceny zasadności roszenia powoda (m.in. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1,
poz. 22, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36, z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ
156/12, nie publ.).
Oceny o nierozpoznaniu istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. nie
uzasadniają wszelkie inne wady rozstrzygnięcia dotyczące naruszenia prawa
materialnego czy procesowego. Nie uzasadnia uchylenia przez sąd apelacyjny
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
niewzięcie przez ten sąd pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do
należytego rozpatrzenia sprawy lub nierozważenie wszystkich okoliczności
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10,
nie publ.).
Rozpoznając sprawę w granicach apelacji sąd drugiej instancji dokonuje
własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo
poprzestając na materiale zebranym w pierwszej instancji i na tej podstawie
dokonuje oceny prawnej żądania powoda. Przepis art. 386 § 4 uzasadnia w takiej
sytuacji wydanie orzeczenia kasatoryjnego tylko w razie, gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, co w niniejszej
sprawie nie zachodzi.
Na tym tle stwierdzone przez Sąd Okręgowy uchybienia w postępowaniu
przed Sądem Okręgowym błędnie zakwalifikowane zostały jako uzasadniające
uchylenie wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sporawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c.
5
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39415
zd. 1 w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c., a w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania na
podstawie art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok,
pozostawiając Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
POSTANOWIENIE
Dnia 3 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
w sprawie z powództwa M. K. i M. K.
przeciwko S. Bank S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 października 2014 r.,
zażalenia powodów na wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok, pozostawiając Sądowi
Okręgowemu rozstrzygniecie o kosztach postępowania
zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w W., na skutek apelacji
strony pozwanej, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylił wyrok Sądu Rejonowego
w W., uwzględniający powództwo o zapłatę i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. W jego uzasadnieniu stwierdził, że nie doszło do
rozpoznania istoty sprawy przez Sąd Rejonowy, który pominął ustawową
przesłankę dopuszczalności pozytywnego dla powodów rozstrzygnięcia określoną
w art. 411 pkt 1 k.c. Wskazał, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd
pierwszej instancji powinien przeprowadzić postępowanie dowodowe w celu
ustalenia, czy w przedmiotowym stanie faktycznym zaszły przesłanki określone w
art. 411 pkt 1 k.c., warunkujące możliwość skutecznego żądania przez powodów
zapłaty. W oparciu o przesłuchanie stron bądź inne zawnioskowane przez strony
dowody Sąd Rejonowy powinien ustalić, czy dokonując zapłaty na rzecz
pozwanego poszczególnych objętych żądaniem pozwu rat kredytu, wraz z
zakwestionowanym w procesie podwyższonym oprocentowaniem, powodowie
wiedzieli, że do jej zapłaty nie są zobowiązani oraz czy dokonywali zapłaty z
zastrzeżeniem zwrotu, bądź też w celu uniknięcia przymusu.
W zażaleniu powodowie wnieśli o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego
w całości i przekazanie sprawy do rozpoznania temu Sądowi zarzucając, że nie
zaszły podstawy do wydania wyroku kasatoryjnego. Skarżący podnieśli,
że w sprawie rozpoznano istotę sprawy w oparciu o materiał zgromadzony
w postępowaniu dowodowym, którego zakres wyznaczyły same strony, powodowie
wytoczonym powództwem, a pozwany podnoszonymi twierdzeniami, wnioskami
dowodowymi i zarzutami, pośród których brak było zarzutu z art. 411 pkt 1 k.c.
Strony na żadnym etapie postępowania nie wywodziły twierdzeń opartych na
okolicznościach wynikających z tego przepisu, ani nie wnioskowały
o przeprowadzenie dowodów na takie okoliczności. W tym stanie rzeczy - w ocenie
skarżących - Sąd pierwszej instancji prawidłowo przyjął, że dopuszczalne jest
żądania przez powodów zwrotu od pozwanego świadczenia dokonanego
nienależnie na jego rzecz.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Kontrola dokonywana przez w Sąd Najwyższy, rozpoznający zażalenie na
kasatoryjne orzeczenie sądu drugiej instancji, ma charakter formalny i odnosi się do
przesłanek uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Sąd Najwyższy
rozpoznając wniesione na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie bada jedynie,
czy sąd apelacyjny prawidłowo zakwalifikował określoną sytuację procesową, jako
odpowiadającą powołanej podstawie kasatoryjnego orzeczenia. Poza zakresem tej
kontroli pozostaje natomiast stanowisko zajęte przez ten sąd co do meritum sprawy
(m.in. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 25 października 2012 r., I CZ
136/12, nie publ., z dnia 25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia
25 października 2012 r., I CZ 143/12, nie publ., z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ
147/12, OSNC 213, nr 3, poz. 41) z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ 156/12,
nie publ., z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, nie publ., z dnia 15 lutego
2013 r., I CZ 5/13, nie publ., z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CZ 21/13, OSNC 2013,
nr 11, poz. 134, z dnia 21 czerwca 2013, I CZ 48/13 nie publ., z dnia 5 grudnia
2013 r., V CZ 68/13, nie publ.).
Postępowanie apelacyjne ma służyć ponownemu zbadaniu całokształtu
sprawy przez sąd drugiej instancji, który - tak jak sąd pierwszej instancji - jest
uprawniony do rozstrzygania o faktach i o zastosowaniu norm prawa materialnego,
a w razie stwierdzenia błędów popełnionych w tym zakresie przez sąd pierwszej
instancji do ich usunięcia. Sąd rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest
związany przedstawionymi w niej zarzutami naruszenia prawa materialnego, wiążą
go natomiast zarzuty naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia
bierze z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (uchwała składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 3 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008,
nr 6, poz. 55). Z uwagi na charakter postępowania apelacyjnego, w razie uznania
apelacji za uzasadnioną, sąd apelacyjny powinien wydać orzeczenie reformatoryjne,
a jedynie wyjątkowo, w razie gdy zachodzą przesłanki z art. 386 § 2 i 4 k.p.c., może
uchylić zaskarżone orzeczenie (wyrok, postanowienie co do istoty sprawy),
przekazując sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Orzeczenie kasatoryjne może być wydane tylko w razie stwierdzenia nieważności
postępowania przed sądem pierwszej instancji i zniesienia postępowania w tym
zakresie, nierozpoznania istoty sprawy i wówczas gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
4
Jak przyjmuje się w judykaturze, nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi
wówczas, gdy sąd pierwszej instancji rozstrzygnął nie o tym, co było przedmiotem
sprawy lub zaniechał w ogóle zbadania materialnej podstawy żądania, pominął
całkowicie merytoryczne zarzuty zgłoszone przez stronę, rozstrzygnął o żądaniu
powoda na innej podstawie faktycznej niż zgłoszona w pozwie, nie rozważył
wszystkich zarzutów pozwanego dotyczących kwestii faktycznych, czy prawnych
mających znaczenie dla oceny zasadności roszenia powoda (m.in. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1,
poz. 22, z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36, z dnia
25 października 2012 r., I CZ 139/12, nie publ., z dnia 9 listopada 2012 r., IV CZ
156/12, nie publ.).
Oceny o nierozpoznaniu istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. nie
uzasadniają wszelkie inne wady rozstrzygnięcia dotyczące naruszenia prawa
materialnego czy procesowego. Nie uzasadnia uchylenia przez sąd apelacyjny
wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji
niewzięcie przez ten sąd pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do
należytego rozpatrzenia sprawy lub nierozważenie wszystkich okoliczności
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10,
nie publ.).
Rozpoznając sprawę w granicach apelacji sąd drugiej instancji dokonuje
własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo
poprzestając na materiale zebranym w pierwszej instancji i na tej podstawie
dokonuje oceny prawnej żądania powoda. Przepis art. 386 § 4 uzasadnia w takiej
sytuacji wydanie orzeczenia kasatoryjnego tylko w razie, gdy wydanie wyroku
wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, co w niniejszej
sprawie nie zachodzi.
Na tym tle stwierdzone przez Sąd Okręgowy uchybienia w postępowaniu
przed Sądem Okręgowym błędnie zakwalifikowane zostały jako uzasadniające
uchylenie wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sporawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c.
5
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39415
zd. 1 w zw.
z art. 3941
§ 3 k.p.c., a w zakresie orzeczenia o kosztach postępowania na
podstawie art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok,
pozostawiając Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego.