Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 144/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący)
SSN Jacek Sobczak
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski (sprawozdawca)
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie K. A.
skazanego z art. 284 § 2 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 12 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 9 października 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 października 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 9 listopada 2010 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania;
2) zarządza zwrot na rzecz K. A. wniesionej przez niego opłaty
od kasacji.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 r., Sąd Najwyższy uchylił do ponownego
rozpoznania wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 29 czerwca 2011 r., utrzymujący w
mocy wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia 9 listopada 2010 r., mocą którego K. A.
został uznany za winnego tego, że w okresie od dnia 18 września 1997 roku do
dnia 16 kwietnia 1998 roku w miejscowości H. działając w krótkich odstępach czasu,
w wykonaniu z góry powziętego zamiaru oraz wspólnie i w porozumieniu z W. S.
oraz ze skazanymi D. K. i R. O. dokonali przywłaszczenia cukru w łącznej ilości co
najmniej 1.620 ton i 350 kilogramów o łącznej wartości co najmniej 2.349.507
złotych i 50 groszy, stanowiącego rezerwy państwowe, powierzonego przez
Agencję Rynku Rolnego w W. Przedsiębiorstwu Handlowo - Usługowemu A. Sp. z
o.o., której K. A. był jedynym udziałowcem i wspólnikiem, a W. S. prezesem
jednoosobowego zarządu i która to spółka na podstawie umowy zawartej z Agencją
Rynku Rolnego w dniu 7 lipca 1997 roku była zobowiązana do przechowywania
zapasów cukru, w ten sposób, iż wydawali magazynierom pisemne i ustne
polecenia (upoważnienia) wydawania cukru z magazynu, a następnie wprowadzali
go do obrotu bez zgody właściciela, czym działali na szkodę wyżej wskazanej
Agencji Rynku Rolnego w Warszawie, to jest popełnienia przestępstwa z art. 284 §
2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za tak przypisany czyn
wymierzono mu karę 5 lat pozbawienia wolności oraz 250 stawek dziennych
grzywny, przy ustaleniu jednej stawki dziennej na kwotę 500 zł. Ponadto, na
podstawie art. 41 §2 k.k. w zw. z art. 43§1 k.k. Sąd ten orzekł wobec oskarżonego
K. A. środek kamy w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
związanej z dysponowaniem cudzym mieniem na okres 5 lat.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy - apelacji wniesionej przez obrońcę
oskarżonego od powyższego orzeczenia, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17
października 2013 r., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok Sądu I instancji.
Kasację od tego wyroku, na korzyść skazanego K. A., wniósł jego obrońca.
Wyrokowi temu zarzucił:
I. obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie rażące naruszenie art. 457 § 3 k.p.k. w zw.
3
z art. 433 § 2 k.p.k., polegającą na nienależytym rozpoznaniu albo
nierozpoznaniu zarzutów zawartych w apelacji obrońcy K. A. z dnia
07.03.2011 r. od wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 09.11.2010 r.,
sygn. akt II K …/08, oraz w piśmie procesowym obrońcy K. A.,
złożonym na rozprawie w dniu 15.10.2013 r., a mianowicie:
1. nierozpoznanie zarzutu zgłoszonego w piśmie procesowym obrońcy K. A.,
złożonym na rozprawie w dniu 15.10.2013 r., dotyczącego obrazy
przepisów postępowania mającej wpływ na treść orzeczenia, poprzez
naruszenie art. 376 § 2 k.p.k., polegające na uznaniu, iż obecność
oskarżonego K. A. na rozprawie przed Sądem meriti w dniu 10/06/2009 r.
nie była niezbędna, a w konsekwencji rozprawa mogła być prowadzona w
dalszym ciągu, pomimo faktu, iż na tej rozprawie byli przesłuchiwani
kluczowi świadkowie, a dowód z ich przesłuchania stanowił istotny
element zgromadzonego materiału dowodowego, który stał się podstawą
wyrokowania w niniejszej sprawie, co stanowiło zaniechanie kontroli
odwoławczej wyroku Sądu a quo w zakresie wskazanego powyżej
zarzutu oraz skutkowało zaakceptowaniem uchybienia, którego dopuścił
się Sąd I instancji i jego przeniknięciem do treści orzeczenia Sądu II
instancji;
2. nierozpoznanie zarzutów zawartych w pkt 1, 3-4 i 13 apelacji obrońcy K.
A. z dnia 7/03/2011 r.;
3. nierozpoznaniu zarzutu zawartego w pkt 8 apelacji obrońcy K. A.,
dotyczącego naruszenia przepisów art. 391 § 1 i § 3 k.p.k. oraz art. 389 §
2 k.p.k. poprzez brak odczytania protokołów zeznań świadka D. K. w
sprawie rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn. akt I C …/09 i w
konsekwencji brak wyjaśnienia sprzeczności zachodzących w zeznaniach
świadka D. K., złożonych we wskazanej powyżej sprawie oraz w sprawie
rozpoznanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn. akt sygn. akt II K …/08,
lecz uznanie zeznań świadka D. K. „jedynie jako dowód z dokumentu";
4. nienależytym rozpoznaniu zarzutów zawartych w pkt 6-7 apelacji obrońcy
K. A. dotyczących naruszenia przepisów art. 389 § 1 i § 2 k.p.k. oraz
przepisów art. 391 § 1 i § 3 k.p.k. i art. 389 § 2 k.p.k. poprzez:
4
a) brak odczytania protokołów wyjaśnień oskarżonego W. S., złożonych w
sprawach rozpoznanych przez Sąd Rejonowy w K., sygn. […],
b) brak odczytania protokołów zeznań świadka P. K., w sprawach
rozpoznanych przez Sąd Rejonowy w K., sygn. […] i w postępowaniu
przygotowawczym, a w konsekwencji brak wyjaśnienia sprzeczności
zachodzących w wyjaśnieniach oskarżonego W. S. oraz w zeznaniach
świadka P. K., złożonych we wskazanych powyżej sprawach oraz w
sprawie rozpoznanej przez Sąd Okręgowy w K., sygn. akt II K …/08, lecz
uznanie wyjaśnień oskarżonego W. S. oraz zeznań świadka P. K.,
złożonych w sprawach rozpoznanych przez Sąd Rejonowy w K., sygn.
[…] „jedynie jako dowód z dokumentu;
II. obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie rażące naruszenie art. 442 § 3 k.p.k. w zw.
z art. 518 k.p.k., polegające na niezastosowaniu się przez Sąd
odwoławczy do wskazań Sądu Najwyższego co do dalszego
postępowania w sprawie, wyrażonych w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 24.04.2013 r., wydanym na skutek kasacji od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 29.06.2011 r., , wniesionej przez obrońcę K. A. w
dniu 3.07.2012 r., dotyczących w szczególności rzetelnego
odniesienia się do podniesionych w tej apelacji zarzutów, czego
przejawem było:
1. nierozpoznanie bądź nienależyte rozpoznanie zarzutów zawartych w pkt
1, 3-4, 6-8 i 13 apelacji obrońcy K. A. z dnia 7.03.2011 r. od wyroku Sądu
Okręgowego w K. z dnia 09.11.2010 r., sygn. akt II K …/08,
2. faktyczne nieprzeprowadzenie dowodu z dokumentów złożonych przez K.
A. do akt sprawy na rozprawie apelacyjnej w dniu 26.05.2011 r. i
zaniechanie dokonania oceny wskazanych dowodów, co w konsekwencji
powoduje, że kontrola odwoławcza przeprowadzona przez Sąd ad quem
nie osiągnęła założonego celu, lecz stanowiła powtórzenie wadliwej
kontroli odwoławczej przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny w sprawie
rozpoznanej pod sygn. akt II AKa …/11, której wynikiem było wydanie
5
wyroku z dnia 29.06.2011 r., uchylonego następnie przez Sąd Najwyższy
wyrokiem z dnia 24.04.2013 r.;
III. obrazę przepisów postępowania, mającą istotny wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie rażące naruszenie art. 452 § 2 k.p.k. w zw.
z art. 410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. poprzez nieprzeprowadzenie
przez Sąd odwoławczy uzupełniającego przewód sądowy
postępowania dowodowego, polegającego na dopuszczeniu dowodu
z przesłuchania […] na okoliczność wyjaśnienia sprzeczności
zachodzących w wyjaśnieniach (zeznaniach) tych osób, a w
konsekwencji brak wyjaśnienia tych sprzeczności, podczas gdy w
sytuacji uchybienia przez Sąd I instancji przepisom art. 389 § 1 i § 2
k.p.k. oraz art. 391 § 1 i § 3 k.p.k. poprzez brak odczytania na
rozprawie głównej protokołów w/w zeznań lub wyjaśnień,
przeprowadzenie dowodów z przesłuchania w/w świadków, a zatem
próba wyjaśnienia wskazanych sprzeczności przez Sąd II instancji
były konieczne; w konsekwencji braku przeprowadzenia
uzupełniającego postępowania dowodowego Sąd odwoławczy opierał
się na niepełnym materiale dowodowym, czym naruszył przepis art.
410 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.;
IV. art. 523 § 1 in fine k.p.k. a contrario - rażącą niewspółmierność kary
pozbawienia wolności i kary grzywny, orzeczonych względem K. A.
w pkt I wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 09.11.2010 r., sygn. akt
II K …/08, utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
17.10.2013 r.
Stawiając powyższy zarzut obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 17.10.2013 r. i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację, Prokurator Prokuratury Apelacyjnej
wniósł o uznanie jej za oczywiście bezzasadną, które to stanowisko poparł na
rozprawie przed Sądem Najwyższym Prokurator Prokuratury Generalnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Kasacja jest zasadna w zakresie zarzutu podniesionego w jej punkcie II
(obraza art.442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.), co w świetle unormowania
zawartego w przepisie art. 436 k.p.k. czyni bezprzedmiotowym jej rozpoznanie w
zakresie zarzutów pozostałych.
Niniejsza sprawa została poddana kontroli kasacyjnej Sądu Najwyższego po
raz drugi. W rezultacie rozpoznanej wcześniej kasacji od wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 29.06.2011r., utrzymującego wyrok Sądu Okręgowego w K. z
dnia II K …/08, w zakresie skazania K. A. za przypisany mu czyn, Sąd Najwyższy
orzeczeniem z dnia 24.03.2013 r., uchylił zaskarżony wyrok sądu odwoławczego.
W uzasadnieniu swojego orzeczenia Sąd Najwyższy zawarł w sposób zwięzły, ale
klarowny powody swojego rozstrzygnięcia, wskazał na popełnione uchybienia, a w
konkluzji rozważań zalecił, by Sąd a quem w sposób rzetelny odniósł się do
podniesionych w apelacji zarzutów, a ewentualne niedostatki
pierwszoinstancyjnego rozpoznania sprawy skonwalidował w postępowaniu
odwoławczym, z wykorzystaniem określonych w art. 452 § 2 k.p.k. instrumentów
procesowych, umożliwiających uzupełnienie postępowania dowodowego. Zalecenia
Sądu Najwyższego, zawarte w uzasadnieniu jego wyroku wskazywały na konkretne
uchybienia popełnione w postępowaniu odwoławczym, skutkujące koniecznością
ich usunięcia w postępowaniu ponownym.
Po pierwsze, Sąd Najwyższy podniósł wówczas, że uzasadnienie wyroku
Sądu Apelacyjnego nie odpowiada wymaganiom określonym przez przepisy prawa
procesowego wskazane w kasacji jako naruszone. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę,
iż do szeregu kwestii Sąd Apelacyjny nie odniósł się w ogóle (zarzuty oznaczone w
apelacji jako 3, 4, 8 i 11), inne zaś skwitował kilkoma standardowymi zdaniami.
Po drugie, wskazał, że do odparcia zarzutów ujętych w apelacji jako 6 i 7
Sąd Apelacyjny posłużył się wysoce wątpliwą argumentacją, zaś fakt nie wskazania
przez obrońcę w apelacji, na czym miałyby polegać rozbieżności i sprzeczności w
depozycjach wymienionych w tym zarzucie osób ani w czym miałby wyrażać się
wpływ ewentualnych uchybień na treść orzeczenia - nie zwalniał Sądu
odwoławczego od zbadania kwestionowanych relacji pod kątem ich zgodności,
względnie rozbieżności i wywiedzenia w uzasadnieniu orzeczenia, dlaczego zarzut
został uznany za niezasadny.
7
Po trzecie, wskazał, iż Sąd ad quem - formalnie dopuszczając dowody
przedstawione we wniosku dowodowym oskarżonego K. A. - faktycznie dowodu
tego nie przeprowadził, gdyż z uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie można się
dowiedzieć, jakie dokumenty były przedmiotem oceny Sądu Apelacyjnego, ani też
tego, z jakiego powodu nie mają one znaczenia.
Po czwarte wreszcie, Sąd Najwyższy nakazał pochylenie się w ramach
kontroli odwoławczej nad kwestią orzeczonej wobec K. A. kary.
W konkluzji Sąd Najwyższy zgodził się z tezą obrońcy skazanego,
że ,,naruszono w postępowaniu odwoławczym prawo skazanego do rzetelnej
kontroli odwoławczej, stanowiącego wszak istotną komponentę gwarantowanego
przez art. 6 k.p.k. prawa do obrony” (str. 5 uzasadnienia wyroku).
W świetle art. 442 § 3 k.p.k. Sąd, któremu przekazano sprawę do
ponownego rozpoznania, jest związany zapatrywaniami prawnymi oraz
wskazaniami co do dalszego postępowania, wyrażonymi przez Sąd wyższego
rzędu, niezależnie od faktu, czy zapatrywania te i wskazania podziela, czy też nie.
Zachowuje natomiast całkowitą autonomię w zakresie oceny dowodów, które
weryfikuje w oparciu o własne przekonanie, zgodnie z zasadami określonymi w art.
7 k.p.k. (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2009 r., sygn. akt II
KK 224/08, LEX nr 486194). Sens normy określonej w art. 442 § 3 k.p.k. jest zatem
taki, że udzielone przez sąd ad quem w trybie tego przepisu zalecenia nie
ukierunkowują sposobu rozstrzygnięcia sądu a quo – co wydaje się w świetle
zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu oczywiste – ale zawierają wskazówki o
charakterze metodycznym i polecenia co do sposobu, w jaki należy przeprowadzić
postępowanie, aby finalnym jego efektem był wyrok, będący rezultatem
prawidłowego i wszechstronnego rozważenia wszystkich okoliczności sprawy.
Celowi temu służą również wiążące zapatrywania prawne sądu odwoławczego,
które wszak nie dotyczą procesu subsumcji w rozpatrywanej in concreto sprawie,
ale wskazówek wykładniczych w odniesieniu do abstrakcyjnie interpretowanych
norm.
Po tych uwagach o charakterze ogólnym stwierdzić należy, że zaskarżony
kasacją wyrok spełnił oczekiwania w zakresie jedynie w ostatniego wskazania Sądu
Najwyższego, odnoszącego się do kwestii związanych z oceną orzeczonej wobec
8
oskarżonego kary (str. 14 – 15 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego). W
pozostałym zakresie sposób wywiązania się przez ten Sąd z nałożonych na niego
przez Sąd Najwyższy obowiązków, rażąco urąga opisanym zasadom. Formalnym
tego wyrazem jest chociażby fakt, że motywacyjna część orzeczenia zawiera
obszerne, skopiowane fragmenty skrytykowanego przez Sąd Najwyższy
uzasadnienia poprzedniego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29.06.2011r., z
niewielkimi tylko zmianami redakcyjnymi. Dotyczy to tej części uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, która zawarta jest na str. 9 -11 oraz 13, będąc dosłownym
powtórzeniem rozważań poprzednio uchylonego wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia
29 czerwca 2011 r., ujętych na str. 21 -24 jego uzasadnienia.
Wprawdzie przepisy procedury nie zakazują posługiwania się argumentacją
zawartą w innym wyroku, ale w realiach sprawy niniejszej, w której Sąd Najwyższy
uchylając poprzedni wyrok zawarł krytykę uzasadnienia jego orzeczenia - jako nie
odpowiadającego wymaganiom określonym przez obowiązujące przepisy – tego
typu zabieg Sądu ad quem, polegający na dosłownym cytowaniu – jako swoich -
znacznych fragmentów motywów pisemnych orzeczenia świadczyć może, że organ
ten nie zastosował się do wymogu, jaki postawił przed nim Sąd Najwyższy, a
mianowicie rzetelnego odniesienia się do podniesionych w apelacji zarzutów. Tym
bardziej, że i w pozostałej, ,,autorskiej” części, Sąd Apelacyjny nie sprostał
wymaganiom, jakie stały przed nim w świetle wskazań zawartych w wyroku Sądu
Najwyższego, a które opisano wyżej. Rację ma bowiem obrońca, że zamiast skupić
się na omówieniu zarzutów apelacji w ujęciu konkretnym, Sąd ad quem szerokie
fragmenty swoich rozważań poświęcił na przytaczanie znanych poglądów doktryny i
orzecznictwa w ujęciu ogólno – abstrakcyjnym (patrz str. 7 – 8, 12 uzasadnienia
wyroku). Początkowa część uzasadnienia Sąd Apelacyjnego (str. 5 – 7), ma
natomiast charakter quasi – sprawozdawczy, zawierający nie tyle odniesienie się
do zarzutów apelacji, co skrótowe omówienie ustaleń Sądu a quo i najważniejszych
dowodów na ich poparcie. W postępowaniu Sądu Apelacyjnego nie sposób
natomiast doszukać się czynności, których przeprowadzenia Sąd Najwyższy
oczekiwał, uchylając poprzedni wyrok. Chodziło chociażby o analizę relacji osób,
których depozycje posłużyły do ustalenia stanu faktycznego w sprawie niniejszej, a
które składały zeznania (wyjaśnienia) w innych postępowaniach sądowych, które to
9
relacje – zdaniem obrońcy – były odmienne. Sąd Apelacyjny powołuje się na
okoliczność, że na ogólnikowość zarzutów zawartych w pkt 6-8 apelacji zwrócił
uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 kwietnia 2013 r., ale pominął przy tym,
że jednocześnie Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że fakt ten nie zwalnia Sądu
odwoławczego od kontroli apelacyjnej tego zarzutu. Z protokołu rozprawy z dnia 15
października 2013 r. wynika jednak niezbicie, że żadnych czynności dowodowych,
których ewentualne przeprowadzenie sugerował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
swojego wyroku, Sąd Apelacyjny nie wykonywał. Nie odniósł się również do
dowodu z dokumentów załączonych przez K. A. (k.7949 i nast.), który to dowód w
sposób formalny, ale ustosunkowując się do niego jedynie zdawkowo, dopuścił Sąd
Apelacyjny w toku poprzednio rozpoznawanej sprawy (k.8195), na którą to
nieprawidłowość również zwrócił uwagę Sąd Najwyższy. Dokumenty te zostały tym
razem ujawnione bez odczytywania w ramach ustnego sprawozdania na rozprawie
przed Sądem drugiej instancji (k.8430), ale wbrew wskazaniu Sądu Najwyższego,
który w kontekście wadliwego wcześniejszego omówienia tych dowodów ocenił
sposób kontroli odwoławczej jako nierzetelny, Sąd Apelacyjny obecnie
rozpoznający sprawę, pominął je całkowitym milczeniem.
Właściwe zrealizowanie obowiązków określonych w art. 457 § 3 k.p.k.
świadczy o zachowaniu standardów rzetelnego procesu odwoławczego, w
rozumieniu art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009
r., sygn. akt IV KK 28/09, OSNKW z 2009 r., z.11, poz.97). W uzasadnieniu
rozstrzygnięcia sądu odwoławczego musi się znaleźć rzeczowa i autorska
argumentacja, która pozwoli stronie poznać motywy odrzucenia forsowanych przez
nią racji. Uzasadnienie wyroku jest wprawdzie dokumentem wtórnym w stosunku
do wydanego rozstrzygnięcia, ale tylko w oparciu o ten dokument możliwe jest
poznanie toku rozumowania sądu, jego wnikliwości i rzetelności w zakresie
ustosunkowania się do wszystkich kwestii będących podstawą rozstrzygnięcia. W
realiach sprawy niniejszej tych standardów Sąd Apelacyjny nie zachował – z
powodów opisanych w niniejszym uzasadnieniu. Z tego też względu, nie
przesądzając w żaden sposób kierunku przyszłego rozstrzygnięcia, sprawa musi
być w postępowaniu odwoławczym rozpoznana ponownie.
10
Ponieważ stwierdzone uchybienia w postępowaniu Sądu Apelacyjnego miały
charakter zasadniczy, nie ma potrzeby udzielania Sądowi ponownie
rozpoznającemu sprawę wskazań co do dalszego przebiegu postępowania ponad
te, które expressis verbis wynikają z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia
2013 r., a które to Sąd ad quem w realiach niniejszej sprawy całkowicie zignorował.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.