Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 299/13
POSTANOWIENIE
Dnia 16 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. K. i E. Z.
przy uczestnictwie Gminy Miejskiej K. i Spółdzielni Mieszkaniowej "J."
w K.
o stwierdzenie nabycia własności w drodze zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Gminy Miejskiej K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 20 kwietnia 2012 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
A. K. i E. Z. wystąpiły do Sądu Rejonowego w K. z wnioskiem o
stwierdzenie nabycia w drodze zasiedzenia własności nieruchomości położonych w
K., jedn. adm. N. obręb nr 9, stanowiących działki nr 130/2 o pow. 3a 54 m2
i nr
130/4 o pow. 1 a 30 m2
.
Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy stwierdził,
że wnioskodawczynie z dniem 10 grudnia 2007 r. nabyły przez zasiedzenie
nieruchomość oznaczoną jako działka nr 130/2, każda w ½ części; nie odniósł się
w sentencji postanowienia do wniosku w części dotyczącej nabycia działki nr 130/4.
Sąd Rejonowy ustalił, że Sąd Rejonowy w K. prowadzi dla działki nr 130/2
księgę wieczystą Kw […], w której jako właściciel wpisana jest Gmina Miejska K.,
działka oddana jest w użytkowanie wieczyste Spółdzielni Mieszkaniowej J. w K.
Uprzednio działka stanowiła własność Skarbu Państwa, który nabył ją umową
sprzedaży z dnia 9 grudnia 1977 r. od Z. T. W księdze wieczystej Kw […]
prowadzonej przez ten Sąd dla działki nr 130/4 własność wpisana jest na rzecz
Gminy Miejskiej K., działka (uprzednio wywłaszczona z przeznaczeniem pod
budowę osiedla mieszkaniowego) oddana jest w użytkowanie wieczyste tej samej
Spółdzielni. Działka nr 130/2 była wykorzystywana wraz działką nr 130/1 jako
całość gospodarcza przez wnioskodawczynie. Na działce nr 130/1 E. Z. wraz z
mężem (zmarłym w 1991 r.) przed około czterdziestu laty wybudowali dom
mieszkalny, w którym obie wnioskodawczynie mieszkają do dzisiaj. Wszystkie trzy
działki (nr 130/1, nr 130/2 i nr 130/4) zostały ogrodzone i obsadzone tujami. Poza
ogrodzeniem znalazł się fragment działki nr 130/2, którą w tej części
wnioskodawczynie posiadały, kosiły i pielęgnowały. Ogrodzenie na działce 130/4
zostało uszkodzone i na działkę tę istnieje swobodny dostęp, z którego
korzystają przechodzące tamtędy osoby z pobliskiego osiedla.
W ocenie prawnej przytoczonych ustaleń Sąd Rejonowy przyjął,
że wnioskodawczynie spełniły przesłanki zasiedzenia działki 130/2, posiadając tę
nieruchomość, jako część swojej przydomowej posesji. Posiadanie to miało
charakter samoistny i trwało ponad trzydzieści lat. Nie zostały natomiast spełnione
przesłanki zasiedzenia odnośnie do działki 130/4.
3
Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżyła apelacją Gmina Miejska K. w
części stwierdzającej zasiedzenie działki nr 130/2, kwestionując uznanie, że
wnioskodawczynie były samoistnymi posiadaczkami tej działki, podczas gdy
Gmina pobierała od Spółdzielni Mieszkaniowej J. opłaty z tytułu użytkowania
wieczystego i nie utraciła nigdy władztwa nad tą nieruchomością, której częścią
znajdującą się poza ogrodzeniem ich posesji wnioskodawczynie nie władały jak
właściciel. Do zarzutów apelującej Gminy przyłączyła się Spółdzielnia
Mieszkaniowa J.
Apelację wniosły również wnioskodawczynie, zaskarżając postanowienie „w części
dotyczącej nie orzeczenia stwierdzenia zasiedzenia działki nr 130/4”.
Sąd Okręgowy w K. po uzupełnieniu postępowania dowodowego podtrzymał
ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i ich ocenę prawną. Jako pozbawiony
znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy ocenił fakt uiszczania przez Spółdzielnię
Mieszkaniową opłat za użytkowanie wieczyste wskazując, że nie wiązał się on z
jakimkolwiek władztwem Spółdzielni Mieszkaniowej nad nieruchomością. Gmina nie
miała wpływu na losy nieruchomości, nie sposób więc twierdzić na tej podstawie, że
nie utraciła władztwa nad nią. Uznał, że fakt pozostawania części działki poza
ogrodzeniem posesji nie przekreśla w ustalonym stanie faktycznym samoistnego
jej posiadania przez wnioskodawczynie. Z tych przyczyn postanowieniem z dnia 20
kwietnia 2012 r. oddalił apelację Gminy. Tym samym postanowieniem odrzucił
apelację wniesioną przez wnioskodawczynie, jako skierowaną przeciwko
nieistniejącemu rozstrzygnięciu i z tej przyczyny niedopuszczalną.
W skardze kasacyjnej Gminy Miejskiej K., zaskarżającej postanowienie Sądu
Okręgowego w części oddającej jej apelację i orzekającej o kosztach postępowania
(pkt 2 i 3) skarżąca zarzuciła naruszenie art. 336 k.c. przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że posiadanie nieruchomości
objętej wnioskiem przez wnioskodawczynie i ich poprzedników prawnych było
posiadaniem samoistnym oraz naruszenie art. 172 § 1 i 2 k.c., przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie poprzez przyjęcie, że posiadanie to
doprowadziło do zasiedzenia nieruchomości objętej wnioskiem.
We wnioskach skargi wnosiła o uchylenie postanowienia w zaskarżonej
części oraz orzeczenia co do istoty sprawy i zmianę postanowienia Sądu
4
Rejonowego w odnośnej części przez oddalenie wniosku i zasądzenie kosztów
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego
postanowienia nieruchomość objęta wnioskiem pozostawała w użytkowaniu
wieczystym Spółdzielni Mieszkaniowej J. i co jest poza sporem Spółdzielnia
uiszczała z tego tytułu na rzecz skarżącej, jako właściciela stosowne opłaty.
Okoliczność ta całkowicie nietrafnie została zignorowana przez oba Sądy
orzekające, które błędnie uznały, że jest ona pozbawiona znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy. Kwestia skutków prawnych oddania gruntu w użytkowanie
wieczyste dla relacji między właścicielem gruntu, a użytkownikiem wieczystym oraz
między użytkownikiem wieczystym, a osobami trzecimi, w kontekście wykładni
przepisów o zasiedzeniu była już przedmiotem wypowiedzi Sądu Najwyższego
(postanowienie z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 127/11, nie publ., uchwała z dnia
28 marca 2014 r., III CZP 8/14, dotychczas nie publ.), w których wskazano,
że samoistny posiadacz nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste nie może
nabyć własności, lecz co najwyżej użytkowanie wieczyste. Z chwilą oddania gruntu
w użytkowanie wieczyste w stosunki prawnorzeczowe z osobami trzecimi wchodzi
bowiem jedynie użytkownik wieczysty. Odrzucenie tego stanowiska prowadziłoby
do utraty przez Skarb Państwa, czy jednostkę samorządu terytorialnego własności
nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste w następstwie upływu terminu
zasiedzenia, przy braku środków prawnych pozwalających ingerować w uprawienia
użytkownika wieczystego z tej tylko przyczyny, że nieruchomością włada
osoba trzecia.
Do zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego już ustanowionego, które -
co nie budzi już obecnie wątpliwości w doktrynie i judykaturze (uchwała składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1975 r. - zasada prawna,
III CZP 63/75 , OSNCP 1976, Nr 12, poz. 259, uchwała Sądu Najwyższego z dnia
23 lipca 2008 r., III CZP 68/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 109) - jest możliwe, nie
może prowadzić posiadanie w zakresie odmiennego od niego prawa własności,
lecz jedynie samoistne posiadanie nieruchomości w zakresie użytkowania
wieczystego. Polega ono na wykonywaniu władztwa nad nieruchomością, które
5
odpowiada uprawnieniom określonym w art. 233 k.c., z wolą posiadania dla siebie.
Różnica w posiadaniu tych odmiennych praw wyraża się przede wszystkim
w sferze woli posiadacza. Z uwagi na cechy prawa użytkowania wieczystego
i związany z nimi charakter władania, do którego prawo to upoważnia,
domniemanie ustanowione w art. 339 k.c. może mieć zastosowanie do osoby
władającej nieruchomością w zakresie treści użytkowania wieczystego, przy
czym jej posiadanie wykonywane jest przeciwko użytkownikowi wieczystemu.
Władanie w zakresie prawa użytkowania wieczystego jest możliwe do stwierdzenia,
jeżeli władający zdaje sobie sprawę z charakteru prawa ustanowionego na
nieruchomości i ponosi za osobę, przeciwko której jest skierowane jego posiadanie
opłaty za użytkowanie wieczyste (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
14 stycznia 2009 r., V CSK 367/08 nie publ. i z dnia 21 czerwca 2013 r., I CSK
715/12, nie publ., uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2014 r., III CZP
8/14).
W tym stanie rzeczy, uznanie w zaskarżonym postanowieniu,
że właścicielskie posiadanie działki nr 130/2 przez wnioskodawczynie i ich
poprzedników prawnych doprowadziło w następstwie upływu terminu zasiedzenia
do nabycia jej własności narusza wskazane w podstawie skargi przepisy,
co uzasadnia uchylenie zaskarżanego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach
postępowania kasacyjnego, stosownie do art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 39821
k.p.c.