Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 298/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. Z.
przeciwko T. Spółce z o. o. w W.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 8 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 8 sierpnia 2013 r. oddalił apelację strony
pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 5 grudnia 2012 r., którym zasądzono
od T. Spółki z o.o. na rzecz powódki A. Z. kwotę 22.650 zł tytułem odszkodowania
2
za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy
pracownika.
Sąd odwoławczy zaakceptował ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd
pierwszej instancji i uznał za trafną ich ocenę prawną, wskazując przede wszystkim
na prawidłowe stwierdzenie przez Sąd Rejonowy, że strona pozwana naruszyła
wymogi formalne przy składaniu powódce oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy
o pracę bez wypowiedzenia z jej winy zawarte w art. 30 § 4 k.p., a dotyczące
prawidłowego określenia przyczyny stanowiącej podstawę decyzji pracodawcy.
Wskazana przez stronę pozwaną przyczyna rozwiązania umowy o pracę jest zbyt
ogólna, z treści oświadczenia pracodawcy nie wynika, jakie zaliczki pobrała
powódka z firmowego sklepu i w jakiej wysokości, ani też kiedy i w jaki sposób była
wzywana do ich zwrotu. Wprawdzie szczegółowe dane dotyczące tych zaliczek
miały znajdować się w załączniku do pisma doręczonego powódce, jednak, jak
trafnie zauważył Sąd Rejonowy, taki załącznik nigdy nie został dołączony do pisma,
nie ma go również w aktach osobowych powódki. Strona pozwana nie udowodniła,
że doręczyła go pracownicy, a ona sama zaprzeczyła, jakoby miała go otrzymać. Z
tego względu stanowisko Sądu pierwszej instancji, że wskazana powódce
przyczyna rozwiązania z nią stosunku pracy była niezrozumiała i niekonkretna, nie
budzi zastrzeżeń.
Sąd drugiej instancji podniósł, że stwierdzenie niekonkretności przyczyny
rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika było
wystarczające do uznania tej czynności pracodawcy za niezgodną z
obowiązującymi przepisami prawa i uwzględnienia żądania powódki, bez
konieczności badania w postępowaniu sądowym zasadności tej decyzji pracodawcy.
Z tej przyczyny nie można uznać, że w postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji doszło do naruszenia art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosków
dowodowych strony pozwanej o dopuszczenie dowodów z zeznań świadków, gdyż
w zaistniałej sytuacji zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego na
okoliczność przyczyn i sposobu zachowania powódki, którego skutkiem była
decyzja o rozwiązaniu umowy o pracę.
W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy nie naruszył też art. 52 § 1 pkt
1 k.p., stanowiącego o ciężkim naruszeniu podstawowych obowiązków
3
pracowniczych jako przyczynie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika, bowiem nie rozważał merytorycznie przyczyn rozwiązania
stosunku pracy z powódką, co w stanie faktycznym sprawy było w pełni uprawnione.
Strona pozwana wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego,
zarzucając naruszenie:
1. art. 30 § 4 k.p., przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że brak
szczegółowego opisu zarzucanego naruszenia obowiązków pracowniczych w
oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę, tj. wskazania terminu i
wysokości pobieranych przez pracownicę zaliczek z kasy sklepu firmowego, jak
również brak wskazania sposobu, w jaki pracownik był wzywany do uchylenia
skutków dokonanego naruszenia, tj. do zwrotu zaliczek, stanowi nieprawidłowe – tj.
niezrozumiałe i niekonkretne – wskazanie przyczyny uzasadniającej rozwiązanie
umowy o pracę;
2. art. 30 § 4 k.p., przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że
dokonane rozwiązanie umowy o pracę narusza przepisy o rozwiązywaniu umów o
pracę bez wypowiedzenia, albowiem w oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu
umowy o pracę bez wypowiedzenia nie została w sposób konkretny wskazana
przyczyna uzasadniająca rozwiązanie umowy;
3. art. 56 § 1 k.p., przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie,
dokonane rozwiązanie umowy o pracę narusza przepisy o rozwiązywaniu umów o
pracę bez wypowiedzenia, a zatem że powódce przysługuje roszczenie o
odszkodowanie, w szczególności w związku z art. 8 k.p., przez uwzględnienie
roszczenia stanowiącego w okolicznościach niniejszej sprawy nadużycie prawa
podmiotowego przez pracownika działającego na szkodę pracodawcy;
4. art. 233 § 1 k.p.c., przez dokonanie dowolnej oceny dowodów, bez
wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, w
szczególności przez:
odmowę przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego w zakresie
ustalenia, czy dokonane rozwiązanie umowy o prace było uzasadnione w świetle
art. 52 § 1 pkt 1 k.p., pomimo że stopień konkretności przyczyny uzasadniającej
rozwiązanie umowy o pracę pozwalał na przeprowadzenie postępowania
4
dowodowego celem ustalenia zasadności i prawdziwości podanej przyczyny
rozwiązania umowy o pracę;
przyjęcie, że podana przyczyna rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia nie była konkretna, pomimo że z dowodów księgowych, zeznań
świadków i pisma powódki z dnia 16 czerwca 2011 r. wynika jednoznacznie, iż
powódka znała wszelkie okoliczności uzasadniające podaną przyczynę rozwiązania
umowy o pracę, a zatem była ona wystarczająco konkretna dla jej zbadania przez
Sąd;
poczynienie ustaleń w sprawie w zakresie ustalenia konkretności przyczyny
uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę wyłącznie na podstawie zeznań
powódki, które są niespójne z materiałem dowodowym zebranym w sprawie
(dokumentami KW, innymi dowodami księgowymi, pismem powódki z 16 czerwca
2011 r.) i były składane w okolicznościach grożącego powódce postępowania
karnego (w związku z przyczyną uzasadniającą rozwiązanie umowy o pracę bez
wypowiedzenia);
5. art. 227 k.p.c., przez nieuwzględnienie wniosku dowodowego strony
pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka S. K. i uznanie, że
przedmiotem tego dowodu nie są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie, pomimo że S. K. – jako główna księgowa spółki – miała zasadniczą
wiedzę na temat szczegółowych okoliczności rozwiązania z powódką umowy o
pracę i podanej przyczyny rozwiązania umowy o pracę, wykonywania przez
powódkę jej obowiązków pracowniczych i sposobu dokonywania rozliczeń utargów
ze sklepu, a jej zeznania mogłyby stanowić ważny dowód występowania
nieprawidłowości w rozliczeniach utargu i naruszania obowiązków pracowniczych
przez powódkę;
6. art. 227 k.p.c., przez nieuwzględnienie wniosku dowodowego strony
pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. K. i uznanie, że
przedmiotem tego wniosku nie są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie, pomimo że A. K. – jako pracownik księgowości pozwanej spółki –
posiadała wiedzę na temat obowiązującej procedury rozliczania utargów kasowych,
a jej zeznania mogłyby stanowić ważny dowód występowania nieprawidłowości w
5
rozliczaniu utargu przez powódkę i wiedzy powódki o okolicznościach
dokonywanych naruszeń;
7. art. 328 k.p.c., przez nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia
wyroku, a w szczególności brak wyjaśnienia, z jakich względów Sąd uznał, że
nieprawidłowe rozliczanie utargów nie było przyczyną rozwiązania stosunku pracy
oraz brak wskazania przyczyn, dla których Sąd odmówił przeprowadzenia dowodu
z zeznań S. K. i A. K. oraz dla których Sąd odmówił wiarygodności i mocy
dowodowej dowodom wnioskowanym przez stronę pozwaną.
Opierając skargę kasacyjną na takich podstawach, strona pozwana wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania,
ewentualnie o uchylenie tego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez
oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz strony pozwanej
kosztów postępowania.
Powódka w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniosła o odmowę przyjęcia jej
do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i w każdym z tych przypadków - o
zasądzenie od strony pozwanej kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej zostały sformułowane tak w ramach podstawy
wynikającej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., jak i podstawy określonej w art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c. W pierwszej kolejności rozważenia wymagała zatem podstawa kasacyjna z
art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. jako zmierzająca do zakwestionowania prawidłowości
ustaleń faktycznych przyjętych do rozstrzygnięcia sprawy. W tym zakresie skarżąca
zarzuciła, między innymi, naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. Konstruując skargę
kasacyjną i nadając jej charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia,
ustawodawca dokonał istotnych zmian w stosunku do kasacji, wprawdzie
specjalnego, ale jednak zwyczajnego środka odwoławczego, przysługującego w
toku instancji od orzeczeń nieprawomocnych. Jedną z takich zmian jest wyraźne
ograniczenie podstaw, gdyż jakkolwiek - zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. - skarga
kasacyjna może być oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego przez
6
błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz na podstawie naruszenia
przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy, to jednak podstawy te zostały w sposób doniosły zreformowane. W
stosunku do wszystkich podmiotów wnoszących skargę, wyłączono możliwość
oparcia jej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów
(art. 3983
§ 3 k.p.c.). W ten sposób doszło do ścisłego zharmonizowania podstaw
kasacyjnych z charakterem postępowania kasacyjnego i zakresem rozpoznania
skargi, oznaczonym w art. 39813
§ 2 k.p.c. Treść art. 3983
k.p.c. wskazuje więc, że
jakkolwiek generalnie dopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie
naruszenia przepisów postępowania, to jednak z wyłączeniem zarzutów
dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów, choćby naruszenie odnośnych
przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Inaczej mówiąc,
niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie, którą wypełniają takie
zarzuty. W takiej sytuacji, ten zarzut skargi kasacyjnej nie może być uwzględniony.
Można i należy natomiast upatrywać wadliwości rozstrzygnięcia Sądu
Okręgowego w naruszeniu pozostałych wskazywanych przez skarżącą przepisów
prawa procesowego, co jednak pozostaje w ścisłym związku ze sposobem
zastosowania prawa materialnego, a to w pierwszej kolejności art. 30 § 4 k.p. Sąd
Okręgowy zwolnił się z badania istoty sprawy i rozpatrywania przedstawionych w
apelacji zarzutów posługując się twierdzeniem, że sformułowanie przyczyny
rozwiązania stosunku pracy było mało konkretne i zbyt ogólne.
W myśl art. 30 § 4 k.p. w oświadczeniu woli pracodawcy o rozwiązaniu
umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony bez wypowiedzenia powinna być
wskazana przyczyna wypowiedzenia. Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu
Najwyższego stanowiskiem naruszeniem tego przepisu jest zarówno brak w piśmie
pracodawcy wskazania w ogóle takiej przyczyny, jak i ujęcie jej w sposób
niewystarczająco jasny, konkretny i zrozumiały. Ocena podanej w wypowiedzeniu
przyczyny pod względem jej konkretyzacji dokonywana jest przy tym z perspektywy
adresata oświadczenia pracodawcy, czyli pracownika, który ma wiedzieć i rozumieć,
z jakich powodów pracodawca podjął decyzję o rozwiązaniu z nim umowy o pracę.
W związku z tym w judykaturze ukształtował się pogląd, że przyczyna może być
sformułowana w piśmie wypowiadającym umowę o pracę w sposób ogólny
7
wówczas, gdy okoliczności związane z zakończeniem stosunku pracy są znane
pracownikowi. Oznacza to, iż wymóg wskazania przez pracodawcę konkretnej
przyczyny rozwiązania umowy o pracę nie jest równoznaczny z koniecznością
sformułowania jej w sposób szczegółowy, drobiazgowy, z powołaniem opisów
wszystkich faktów i zdarzeń, dokumentów, ich dat oraz wskazaniem
poszczególnych działań, czy zaniechań, składających się w ocenie pracodawcy na
przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o pracę. Wymóg konkretności
przyczyny może być spełniony również poprzez wskazanie kategorii zdarzeń, jeżeli
z okoliczności sprawy wynika, że szczegółowe motywy wypowiedzenia są
pracownikowi znane, na przykład, z racji zajmowanego stanowiska i związanego z
nim dostępu do informacji zakładu, czy też stopnia wykształcenia i poziomu
kwalifikacji zawodowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 lipca 1999 r.,
I PKN 175/99, OSNP 2000 nr 21, poz. 787 oraz z dnia 5 listopada 2003 r., I PK
446/02, Wokanda 2004 nr 7 – 8, poz. 42), bądź w związku ze szczegółowym
przedstawieniem pracownikowi zarzutów bezpośrednio przed rozwiązaniem umowy
o pracę (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2000 r.,
I PKN 670/99, OSNP 2001 nr 22, poz. 663), wręczeniem wypowiedzenia
bezpośrednio po pisemnej negatywnej ocenie efektów pracy danej osoby (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1998 r., I PKN 271/98,
OSNP 1999 nr 18, poz. 577), po wcześniejszych krytycznych uwagach pod
adresem jakości pracy pracownika, wyrażanych podczas narad z jego udziałem,
czy też w rozmowach z przełożonymi (por. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 15 listopada 2006 r., I PK 112/06, Prawo pracy 2007 nr 5,
s. 27).
Reasumując, wskazać należy, że art. 30 § 4 k.p. dopuszcza różne sposoby
określenia przyczyny rozwiązania umowy o pracę, a jej konkretność ocenia się z
uwzględnieniem innych znanych pracownikowi okoliczności uściślających tę
przyczynę. Istotne jest aby z oświadczenia pracodawcy wynikało w sposób
niebudzący wątpliwości, co jest istotą zarzutu stawianego pracownikowi i
usprawiedliwiającego rozwiązanie z nim stosunku pracy. Natomiast konkretyzacja
przyczyny, wskazanie konkretnego zdarzenia lub ciągu zdarzeń, konkretnego
zachowania pracownika, z którymi ten zarzut się łączy, może nastąpić poprzez
8
szczegółowe określenie tego zdarzenia (zachowania) w treści oświadczenia o
rozwiązaniu umowy o pracę lub wynikać ze znanych pracownikowi okoliczności
wiążących się w sposób niebudzący wątpliwości z podaną przez pracodawcę
przyczyną rozwiązania umowy o pracę. Inaczej rzecz ujmując, przyczyna
rozwiązania umowy o pracę może być sformułowana w piśmie pracodawcy w
sposób uogólniony, jeżeli okoliczności zakończenia stosunku pracy są znane
pracownikowi.
Wymagania pod adresem sposobu formułowania przyczyny wypowiedzenia
należy więc kształtować tak z punktu widzenia interesu pracownika jak i możliwości
pracodawcy, a przede wszystkim - z uwzględnieniem ich wzajemnych relacji w
kontekście zdarzeń poprzedzających ustanie stosunku pracy. Przyczyna
rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika ma być
zrozumiała dla pracownika, a nie - po pierwszej lekturze - dla sądu orzekającego w
sprawie. W sprawie, której przedmiotem jest ocena zgodnego z prawem
rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 52 k.p., analizując przyczynę rozwiązania
stosunku pracy i jej skonkretyzowanie należy badać (uwzględniając całokształt
materiału dowodowego sprawy i stan faktyczny, który doprowadził pracodawcę do
złożenia oświadczenia woli o rozwiązaniu stosunku pracy w trybie art. 52 k.p.), czy
pracownik rozumiał (powinien rozumieć) stawiane mu zarzuty i ich istotę, a nie
ograniczać się do treści werbalnej samego oświadczenia pracodawcy, które w
szczególnych okolicznościach może być krótkie, a nawet lakoniczne, o ile strony
sporu wiedziały, co się za nim kryje.
Takiej analizy zaniechały Sądy orzekające w niniejszej sprawie, co świadczy
o wadliwości zastosowania art. 30 § 4 k.p. Rację ma bowiem skarżąca, że dla
prawidłowego zastosowania art. 30 § 4 k.p. niezbędne było zbadanie materiału
zgromadzonego w sprawie, przeprowadzenie zaoferowanych przez strony
wniosków dowodowych, które pozwoliłyby na ocenę, czy zarzuty były zrozumiałe
dla powódki, a jeśli tak, czy zarzuty te były wystarczające dla zastosowania art. 52
§ 1 k.p. Należy przy tym brać pod uwagę, jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lipca 2012 r., II PK 312/11 (OSNP 2013 nr 15 – 16,
poz. 171), że „w toku postępowania toczącego się wskutek odwołania od
oświadczenia o rozwiązaniu natychmiastowym, pracownik będzie kwestionował
9
jasność i jednoznaczność podanej przyczyny rozwiązania stosunku pracy. Daje to
bowiem szansę na restytucję zatrudnienia lub uzyskanie odszkodowania, a zatem
realizację szeroko pojętego majątkowego interesu pracownika. Takie dążenie
pracownika musi być weryfikowane, bowiem może być motywowane względami,
które w żadnej mierze nie zasługują na uwzględnienie. Należy wobec tego
odróżniać sytuacje, w których pracownik nie rozumie stawianego mu zarzutu od
sytuacji, w której jedynie twierdzi, że go nie rozumie, albowiem akceptacja
zrozumienia zarzutu równałaby się przyznaniu do ciężkiego naruszenia
obowiązków pracowniczych”.
Strona pozwana zaoferowała w niniejszej sprawie dowody, których
przeprowadzenie umożliwiłoby dokonanie oceny stanu zrozumienia powódki dla
stawianego jej zarzutu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych
polegającego de facto na „pożyczaniu sobie” pieniędzy z kasy sklepu bez wiedzy i
zgody pracodawcy. Bez przeprowadzenia tych dowodów i oceny ich wiarygodności
nie ma możliwości skontrolowania w postępowaniu kasacyjnym prawidłowości
zastosowania w niniejszej sprawie art. 30 § 4 k.p. i art. 52 § 1 pkt 1 k.p., co
uzasadnia trafność zarzutów strony pozwanej odnośnie do naruszenia tych
przepisów.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została rozpoznana na posiedzeniu
niejawnym a nie na rozprawie, o co wnioskowała strona skarżąca, albowiem w
aktualnym stanie sprawy podstawowym problemem jest brak wystarczających
ustaleń faktycznych do oceny prawidłowości zastosowania art. 30 § 4 k.p. i art. 52 §
1 k.p. do jej rozstrzygnięcia, a nie kwestia wykładni art. 30 § 4 k.p. w zakresie
„odpowiedniego stopnia konkretności przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy
o pracę”, na bazie której skarżąca sformułowała występujące, jej zdaniem, w
sprawie zagadnienia prawne (art. 39811
§ 1 k.p.c.).
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.).