Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 23/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku M. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o jednorazowe odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 28 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 28 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 października 2013 r., Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S. oddalił apelację wnioskodawczyni M. T. od wyroku
Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. z dnia 16
kwietnia 2013 r. w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o
2
jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, którym oddalono jej
odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 17 sierpnia 2012 r., odmawiającej
przyznania prawa do dochodzonego świadczenia.
W ustalonym stanie faktycznym sprawy, wnioskodawczyni (lat 42),
prowadziła w 2008 r. w ramach pozarolniczej działalności gospodarczej Biuro
Turystyki Zagranicznej „A.” W dniu 23 czerwca 2008 r., w trakcie wykonywania
pracy związanej z obsługą klientów, w tym zgłaszających pretensje pod adresem
biura, zasłabła i poczuła ucisk w klatce piersiowej. W związku z zasłabnięciem
została przyjęta na Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii Wojewódzkiego
Szpitala Specjalistycznego w S. z rozpoznaniem zawału mięśnia sercowego oraz
nagłym zatrzymaniem krążenia - stan po reanimacji. W tym samym dnia przeszła
tzw. pierwotną angioplastykę gałęzi przedniej zstępującej z implantacją stentu. Na
oddziale przebywała do dnia 25 czerwca 2008 r. W dniach od 23 lipca 2008 r. do 13
sierpnia 2008 r. ubezpieczona przebywała w Centrum Rehabilitacji Kardiologicznej,
gdzie rozpoznano stan po zawale ściany przedniej leczony pierwotną angioplastyką
GPZ z implantacją stentu oraz zawał serca powikłany migotaniem komór.
Decyzją z dnia 17 sierpnia 2012 r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni
prawa do jednorazowego odszkodowania, uznając, że zawał mięśnia sercowego
został u niej wywołany schorzeniem samoistnym, a nie działaniem czynników
zewnętrznych.
Wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2013 r. Sąd pierwszej instancji oddalił
odwołanie wnioskodawczyni. W jego ocenie, wnioskodawczyni nie wykazała
nadmiernego przeciążenia obowiązkami pracowniczymi, silnego przeżycia
psychicznego, czy stresu o gwałtownym charakterze, wywołanego rażąco
nietypowymi warunkami pracy. Wymiana zdań z klientami Biura, nawet gwałtowna i
stan zdenerwowania z tym związany nie może być uznany za silne przeżycie
psychiczne. Zwykły stres, któremu poddawany jest każdy pracownik nie jest
uznawany w orzecznictwie i doktrynie za przyczynę zewnętrzną zdarzenia. W
ocenie Sądu przyjmowanie klientów i ich obsługa należy do normalnych
obowiązków pracownika biura podróży, dlatego stres wywołany agresją werbalną
kilku niezadowolonych klientów nie jest nadzwyczajnym zdarzeniem w pracy
pracownika biura podróży.
3
Apelację wnioskodawczyni od tego wyroku oddalił Sąd Okręgowy wyrokiem
z dnia 28 października 2013 r., akceptując i przyjmując za własne ustalenia
faktyczne sądu pierwszej instancji jak i treść zapadłego orzeczenia. W ocenie Sądu
drugiej instancji, Sąd Rejonowy poczynił ustalenia faktyczne w oparciu o pełny
materiał dowodowy, a ustalenia te, jak również dokonane na ich podstawie
rozważania prawne były prawidłowe i wbrew opinii ubezpieczonej nie doprowadziły
do naruszenia przepisów prawa materialnego - art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 737 ze zm., dalej ustawa
wypadkowa). Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest
spełnienie przesłanek określonych w tym przepisie - zdarzenie musi mieć charakter
nagły, musi być wywołane przyczyną zewnętrzną (pochodzącą spoza organizmu
pracownika) oraz musi mieć związek z wykonywaną pracą, a ponadto w wyniku
zdarzenia pracownik musi doznać uszczerbku na zdrowiu w postaci urazu. Sąd
Najwyższy dopuścił możliwość uznania zawału serca za wypadek przy pracy,
zwracając jednak uwagę, że wymaga to ustalenia, że nastąpił on w czasie
wykonywania pracy przez pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym na
skutek przyczyny zewnętrznej lub wystąpienia dodatkowych zdarzeń, które w
konkretnych okolicznościach mogą być uznane za współsprawcze przyczyny
zewnętrzne (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1994 r., II URN
38/94, OSNAPiUS 1995 nr 4, poz. 52, z dnia 6 grudnia 1999 r., II UKN 247/99,
OSNAPiUS 2001 nr 7, poz. 242, z dnia 6 stycznia 2000 r., II UKN 282/99, OSNAP
2001 nr 8, poz. 289). Przyczyną zewnętrzną zdarzenia może być także przeżycie
(stres) o znacznym nasileniu, które wywołuje negatywne skutki w organizmie o ile
powstało wskutek okoliczności nietypowych dla normalnych warunków pracy. Tak
więc nie jest przyczyną zewnętrzną w rozumienia powołanego wyżej przepisu stres
psychiczny, który przeciętny organizm jest w stanie znieść bez istotnego
uszczerbku dla zdrowia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1986 r.,
II PR 1/86, PiZS 1986 nr 8, poz. 74, z dnia 7 października 1986 r., II URN 166/86,
OSNC 1988 nr 2-3, poz. 37, z dnia 29 listopada 1990 r., II PR 52/90, PiZS 1991 nr
4, poz. 63 oraz z dnia 25 października 1994 r., II URN 38/94, OSNAPiUS 1995 nr 4,
poz. 52). Stres może być uznany za współprzyczynę o charakterze zewnętrznym
4
jedynie w sytuacji, gdy jego gwałtowny charakter jest wynikiem rażąco nietypowych
warunków pracy (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1986 r., II PR 1/86,
PiZS 1986 nr 8, poz. 74, z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 407/97, OSNAPiUS
1998 nr 21, poz. 644, z dnia 25 stycznia 2000 r., II UKN 347/99, OSNAPiUS 2001
nr 11, poz. 395). W ocenie Sądu Okręgowego, w przypadku wnioskodawczyni nie
wystąpiło szczególnie nasilone, stresogenne oddziaływanie warunków
wykonywania pracy zawodowej, które przekraczałyby przeciętne zdolności
kompensacyjne organizmu, a obciążeniom psychicznym związanym z
wykonywaniem powinności zawodowych w dniu 23 czerwca 2008 r. nie można
przypisać charakteru obciążeń szczególnych, uzasadniających upatrywanie w nich
współistotnych, zewnętrznych przyczyn zdarzenia wypadkowego.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawczyni, zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
przez niewłaściwe zastosowanie - art. 3 ustawy wypadkowej, i przyjęcie, że
zdarzenia nie można zakwalifikować jako wypadku przy pracy, oraz naruszenie
przepisów postępowania - art. 232 k.p.c., poprzez niedopuszczenie wnioskowanych
dowodów w postaci opinii biegłych sądowych z zakresu medycyny pracy oraz
biegłego psychologa, braku rozstrzygnięcia w zakresie złożonych wniosków
dowodowych w tym zakresie (co stanowi dodatkowo naruszenie art. 468 § 4 k.p.c.).
Pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości jak i uchylenie
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w celu ponownego rozpoznania
sprawy przez Sąd pierwszej instancji przy uzupełnieniu postępowania
dowodowego, ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przyznanie wnioskodawczyni
jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy w wysokości 20.000 zł,
wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Zgodnie z art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest związany ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera
5
zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli taki zarzut okaże się
niezasadny). W ocenianej sprawie brak podstaw do uwzględnienia zarzutu
naruszenia przez zaskarżony wyrok art. 232 k.p.c. Zarzut ten nie został prawidłowo
skonstruowany, skoro zarzuca jedynie naruszenie art. 232 k.p.c., (odnoszącego się
do postępowania dowodowego przed sądem pierwszej instancji) bez powiązania go
z art. 391 § 1 k.p.c.
Oznacza to, że okoliczności faktyczne sprawy, nie zostały skutecznie
zakwestionowane. Przy przedstawionych wyżej ustaleniach, brak podstaw do
podzielenia zarzucanego naruszenia przepisów prawa materialnego - art. 3 ust. 1
pkt 1 ustawy wypadkowej. Warto przy tym zwrócić uwagę na starannie opracowane
motywy rozstrzygnięcia Sądów obu instancji, oparte na trafnie wskazywanych
utrwalonych poglądach judykatury.
Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest spełnienie
przesłanek określonych w powołanym wyżej przepisie - zdarzenie musi mieć
charakter nagły, musi być wywołane przyczyną zewnętrzną oraz musi mieć związek
z wykonywaną pracą oraz musi doprowadzić do powstania urazu. W wyroku z dnia
6 stycznia 2000 r., II UKN 282/99, Sąd Najwyższy uznał, że przy kwalifikacji
konkretnej okoliczności jako przyczyny zewnętrznej, ważne jest aby stanowiła ona
przyczynę sprawczą zdarzenia, natomiast nie musi być przyczyną wyłączną, jedyną
– (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1990 r., II PR 52/90, wyrok z
dnia 25 października 1994 r., II URN 38/94, wyrok z dnia 21 maja 1997 r., II UKN
130/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 7, poz. 219); wyrok z dnia 18 sierpnia 1999 r., II UKN
87/99 (OSNAPiUS 2000 r. nr 20, poz. 760).
Sąd Najwyższy w orzecznictwie przyjmuje, że wykonywanie przez
pracownika, który doznał zawału serca w czasie i miejscu wykonywania
zatrudnienia, zwykłych czynności nie może być uznane za przyczynę zewnętrzną
wypadku przy pracy. Pogląd taki wynika z wielu publikowanych orzeczeń – por. np.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 66/97 (OSNAPiUS
1998 r. nr 2, poz. 53); z dnia 23 kwietnia 1997 r., II UKN 76/97 (OSNAPiUS 1998 r.
nr 3, poz. 99); z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 130/97; z dnia 7 sierpnia 1997 r.,
II UKN 245/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 12, poz. 370); z dnia 2 października 1997 r.,
6
II UKN 281/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 15, poz. 456); z dnia 29 października 1997 r.,
II UKN 304/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 15, poz. 464).
Podobnie traktowany jest w orzecznictwie stres psychiczny jako ewentualna
przyczyna zewnętrzna zdarzenia. W utrwalonym orzecznictwie wydanym na tle
poprzedniego stanu prawnego (art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o
świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 144 ze zm.), nadal zachowującym
aktualność, przyjmowano, że stres psychiczny związany z wykonywaniem
obowiązków pracowniczych, który przeciętny organizm ludzki jest w stanie znieść
bez istotnego uszczerbku dla zdrowia, nie jest przyczyną zewnętrzną zdarzenia
(por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1986 r., II URN 166/86 i z
dnia 30 lipca 1997 r., II UKN 192/97, w którym przyjęto, że stres psychiczny
związany z wykonywaniem obowiązków pracowniczych, który organizm ludzki jest
w stanie znieść bez istotnego uszczerbku dla zdrowia nie jest przyczyną
zewnętrzną wypadku przy pracy).
W wyroku z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 407/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr
21, poz. 644), Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że stres związany z wykonywaniem
obowiązków pracowniczych jest cechą tych obowiązków i nie może być uznany za
przyczynę zewnętrzną zawału serca, chyba że jego gwałtowny charakter jest
wynikiem rażąco nietypowych warunków pracy.
W ustalonym stanie faktycznym sprawy, biegły sądowy z zakresu kardiologii,
stwierdził, że stres, jakiego doznała ubezpieczona „był mechanizmem który
zapoczątkował szereg zjawisk, które doprowadziły do wystąpienia zawału serca”. W
jego ocenie stres był czynnikiem współsprawczym wystąpienia zawału serca, a
ubezpieczona doznała stałego uszczerbku na zdrowiu w wysokości 30%.
Nie dezawuując tej opinii, Sądy obu instancji trafnie uznały, a Sąd Najwyższy
to stanowisko aprobuje, że wnioskodawczyni nie wykazała nadmiernego
przeciążenia obowiązkami pracowniczymi, silnego przeżycia psychicznego, czy
stresu o gwałtownym charakterze, wywołanego rażąco nietypowymi warunkami
pracy. Brak podstaw do uznania, że stres którego doświadczyła wnioskodawczyni,
wynikający z jej miejsca zatrudnienia i charakteru pracy (obsługa klientów w biurze
podróży), miał charakter niecodzienny, znaczący i na tyle intensywny by mógł być
7
uznany za zewnętrzną przyczynę zdarzenia. Przyjmowanie klientów i ich obsługa
należy do normalnych (codziennych) obowiązków pracownika biura podróży, a
stres wywołany reakcją niezadowolonych klientów nie jest nadzwyczajnym
zdarzeniem w pracy pracownika biura podróży.
Wszystkie te okoliczności miał na uwadze Sąd Okręgowy, trafnie przyjmując,
że oceniane zdarzenie nie miało cech wypadku przy pracy w rozumieniu art. 3 ust.1
pkt 1 ustawy wypadkowej.
Gdy więc zarzuty skargi okazały się nieuzasadnione, orzeczono jak w
sentencji, na podstawie art. 39814
k.p.c.