Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 232/14
POSTANOWIENIE
Dnia 28 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski
w sprawie S. J.
skazanego z art. 281 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
w dniu 28 października 2014 r.,
kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 25 lutego 2014 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w B.
z dnia 6 listopada 2013 r.,
p o s t a n o w i ł
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną;
2. zwolnić skazanego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa
kosztów sądowych postępowania kasacyjnego;
3. zasądzić od Skarbu Państwa kwotę 738,00 zł (słownie:
siedemset trzydzieści osiem złotych), w tym 23% podatku VAT,
na rzecz adw. K. R. (Kancelaria Adwokacka), obrońcy z urzędu
skazanego S. J., za sporządzenie i wniesienie kasacji.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 6 listopada 2013 r., S. J. uznał za
winnego tego, że:
1. w dniu 5 maja 2013 r. w S. w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej
rzeczy, tj. telefonu komórkowego marki Sagem o wartości 25 zł,
2
bezpośrednio po dokonaniu kradzieży użył przemocy wobec
pokrzywdzonej I. B., uderzając ją trzykrotnie ręką w twarz, przy czym
czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu kary 6 miesięcy
pozbawienia wolności za podobne przestępstwo umyślne i za to na mocy
art. 281 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. skazał go, a na mocy art. 281 k.k.
wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności;
2. w okresie od 18 do 20 maja 2013 r. w S., działając ze z góry powziętym
zamiarem w celu wywarcia wpływu na świadka I. B. w sprawie Ds. …/13
Prokuratury Rejonowej w S. poprzez odwołanie złożonych zeznań
obciążających S. J. przy użyciu groźby bezprawnej uszkodzenia ciała i
pozbawienia życia oraz w dniu 19 maja 2013 r. przemocy polegającej na
próbie ugodzenia pokrzywdzonej rozbitą szklaną butelką, przy czym z
uwagi na ruch obronny pokrzywdzonej polegający na zasłonieniu szyi
ręką, dokonał zranienia palca prawej ręki, powodując naruszenie
czynności narządu ciała na czas poniżej dni 7, tj. czynu z art. 245 k.k. w
zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i za to na mocy art. 245 k.k. w
zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k. skazał
go, a na mocy art. 245 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę roku
pozbawienia wolności;
3. w dniu 19 maja 2013 r. dokonał kradzieży torebki z zawartością pieniędzy
w kwocie 100 zł w ten sposób, że zerwał ją z ramienia I. B. i za to na
mocy art. 119 § 1 k.w. wymierzył mu karę 30 dni aresztu.
Na mocy art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył orzeczone kary pozbawienia
wolności i wymierzył oskarżonemu karę łączną 2 lat pozbawienia wolności, na
poczet której zaliczył, na podstawie art. 63 § 1 k.k., okres zatrzymania w sprawie
w dniach 5 i 6 maja 2013 r. oraz okres tymczasowego aresztowania od dnia 20
maja do dnia 6 czerwca 2013 r. i od dnia 27 sierpnia do dnia 4 października
2013 r.
Na mocy art. 46 § 1 k.k. zobowiązał oskarżonego do naprawienia szkody
poprzez wpłatę na rzecz pokrzywdzonej I. B. kwoty 25 zł, zaś na mocy art. 119 §
4 k.w. do zapłaty na jej rzecz kwoty 100 zł tytułem zwrotu równowartości
ukradzionego mienia. Nadto rozstrzygnął o kosztach pomocy prawnej udzielonej
3
z urzędu oskarżonemu i oskarżycielce posiłkowej I. B. oraz orzekł o zwolnieniu
oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych.
Apelację od tego wyroku, zaskarżając go w całości, wniósł obrońca
oskarżonego. Wyrokowi zarzucił obrazę przepisów postępowania mającą wpływ
na treść wyroku, a mianowicie art. 4 k.p.k. i art. 7 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1
k.p.k., art. 192a § 1 k.p.k. i art. 193 § 1 k.p.k. poprzez:
1. dokonanie oceny zeznań pokrzywdzonej I. B. z przekroczeniem zasady
swobodnej oceny dowodów i uznanie jej relacji za wiarygodną odnośnie
obu przypisanych oskarżonemu czynów;
2. dokonanie oceny wyjaśnień oskarżonego z przekroczeniem zasady
swobodnej oceny dowodów, w tym poprzez przyjęcie, że są one niespójne
i wewnętrznie sprzeczne;
3. uznanie za miarodajne zeznań E. M. z postępowania przygotowawczego;
4. przyjęcie, że wynik badania wariografem oskarżonego nie może stanowić
dowodu przesądzającego o jego niewinności, w sytuacji kiedy
skuteczność takiego badania wynosi 98% i za dowolne należy uznać
ustalenie, że wynik tych badań został zakłócony przez skłonność
oskarżonego do nadużywania alkoholu;
5. przyjęcie, że przeprowadzenie badania oskarżonego przy użyciu
wariografu stanowiło obejście zakazu dowodowego z art. 171 § 5 pkt 2
k.p.k., podczas gdy badanie to stanowiło element realizacji jego prawa do
obrony.
Obrońca, zaznaczając że czyni to z „ostrożności procesowej”, na wypadek
nieuwzględnienia powyższych zarzutów zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił
rażącą niewspółmierność wymierzonej oskarżonemu kary łącznej pozbawienia
wolności, przy zastosowaniu zasady kumulacji.
W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie
oskarżonego od zarzucanych mu czynów, ewentualnie o zmianę wyroku poprzez
wymierzenie oskarżonemu kary łącznej roku pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania tytułem próby na okres 5 lat,
względnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania.
4
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 25 lutego 2014 r., zmienił zaskarżony
wyrok w ten sposób, że wymiar orzeczonej wobec oskarżonego kary łącznej
złagodził do roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności, a w pozostałej części
wyrok utrzymał w mocy. Rozstrzygnął o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu oskarżonemu i oskarżycielce posiłkowej w postępowaniu
przed sądem drugiej instancji oraz orzekł o zwolnieniu oskarżonego od kosztów
sądowych za postępowanie odwoławcze.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca
aktualnie skazanego S. J. Deklarując, że zaskarża wyrok w całości, podniósł
zarzut rażącego naruszenia prawa procesowego, które miało istotny wpływ na
treść orzeczenia, „a mianowicie art. 6 k.p.k. w zw. z art. 192a § 1 k.p.k. i art.
199a k.p.k. poprzez zaaprobowanie poglądu Sądu I instancji, że
przeprowadzenie badania podejrzanego przy użyciu wariografu stanowiło
obejście zakazu dowodowego z art. 171 § 5 pkt 2 k.p.k. oraz że badanie takowe
może być przeprowadzone wyłącznie w celu ograniczenia kręgu osób
podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów, podczas
gdy stanowiło ono element realizacji prawa do obrony i w świetle obecnie
panujących unormowań, a w szczególności treści art. 199a k.p.k., nie sposób
zaaprobować takiego poglądu”.
Wskazując na powyższe, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Nadto wystąpił o zasądzenie nieopłaconych w całości ani w części kosztów
pomocy prawnej udzielonej skazanemu z urzędu.
W odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Apelacyjnej wniósł o jej
oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Pogląd prokuratora o oczywistej bezzasadności kasacji zasługiwał na
aprobatę. Co prawda, zasadnicza część wywodu przedstawionego w odpowiedzi
na kasację nasuwa zastrzeżenia, to finalnie trafnie wskazano w niej, że nie jest
zasadny pogląd skarżącego, iż Sąd odwoławczy rażąco naruszył przepisy
postępowania. Przed odniesieniem się do zarzutu kasacji należy jednak
poczynić wzmiankę, wobec skazania S. J. nie tylko za występki, ale też za
5
wykroczenie i deklaratywnego zaskarżenia przez obrońcę w całości najpierw
wyroku Sądu I instancji, a następnie wyroku Sądu odwoławczego, iż treść obu
skarg (apelacji oraz kasacji) pozwala przyjąć, że w istocie obrońca nie
kwestionował przypisania skazanemu wykroczenia. W apelacji była mowa o
uznaniu relacji pokrzywdzonej za wiarygodną odnośnie do „obu przypisanych
oskarżonemu czynów” (zarzut 1) oraz że na gruncie drugiego zarzutu aktu
oskarżenia (w ramach tego zarzutu Sąd meriti osobno przypisał oskarżonemu
występek i osobno wykroczenie) „główne wątpliwości budzi przede wszystkim
ustalenie, że w dniu 19 maja 2013 roku oskarżony próbował ugodzić
pokrzywdzoną rozbitą butelką” (s. 5 apelacji). Wydaje się, że i Sąd Apelacyjny
tak właśnie, nie deklarując tego wprost, postrzegał zakres zaskarżenia wyroku,
jako że w uzasadnieniu wydanego przez siebie wyroku poprzestał, w tzw. części
historycznej, na odnotowaniu faktu skazania oskarżonego za wykroczenie,
jednak w części analitycznej do niego w żaden sposób nie nawiązał, poczynił
natomiast uwagę, że w zakresie zdarzenia z dnia 19 maja 2013 r. apelujący
„usiłuje w sposób nieudolny wykazać, że I. B. sama skaleczyła się butelką,
chcąc powstrzymać oskarżonego przed próbą samobójczą”. Wypada nadto
przyjąć założenie, że obrońcy, jako podmiotowi fachowemu, znana jest treść art.
110 § 1 k.p.s.w., rezerwującego tylko dla określonych podmiotów
kwalifikowanych uprawnienie do wniesienia kasacji w sprawach o wykroczenie.
Przechodząc do zarzutu kasacji, należy wskazać, że nie jest pozbawiona
słuszności uwaga prokuratora zawarta w odpowiedzi na kasację, iż jej autor
zdaje się nie dostrzegać, że skoro tym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia
jest kwestionowana prawidłowość orzeczenia sądu odwoławczego, to zarzuty
powinny być podniesione przeciwko temu właśnie orzeczeniu. Tymczasem
zarzut kasacji w zasadniczym zakresie stanowi powtórzenie zarzutu zawartego
w apelacji (pkt 5), bez powiązania go z zarzutem obrazy przepisów odnoszących
się do procedowania sądu odwoławczego, zwłaszcza art. 433 § 2 bądź art. 457
§ 3 k.p.k. W szczególności skarżący, ponawiając zarzut, nie twierdził, że Sąd
Apelacyjny go pominął, rozpoznał w sposób powierzchowny, względnie nie
wytłumaczył należycie, dlaczego uznał zarzut za niezasadny. Elementem nowym
jest wskazanie na naruszenie przez Sąd ad quem art. 199a k.p.k., jednak i w
6
tym wypadku w aspekcie podzielenia poglądu rzekomo wyrażonego przez Sąd I
instancji. Nasuwałoby to uwagę, że skarżący dąży do poddania ponownej
kontroli wyroku Sądu I instancji, tym razem przez Sąd Najwyższy. Dopiero
lektura uzasadnienia kasacji pozwala przyjąć, przy uwzględnieniu normy art. 118
§ 1 k.p.k., że autor skargi stara się jednak wykazać, iż Sąd ad quem wadliwie
rozpoznał zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów art. 192a § 1 k.p.k.
(obrońca powinien raczej wymienić przepis art. 192a § 2 k.p.k., jako że to on
mówi o stosowaniu środków technicznych mających na celu kontrolę
nieświadomych reakcji organizmu osoby badanej) i art. 193 § 1 k.p.k., a
dodatkowo, przez wyrażenie określonego poglądu prawnego, obraził przepis art.
199a k.p.k.
W związku z tym należy stwierdzić, że zagadnieniu badania oskarżonego
(podejrzanego) przy użyciu wariografu (poligrafu) i możliwości procesowego
wykorzystania interpretowanych przez biegłego w sporządzonej opinii wyników
tego badania Sąd Apelacyjny poświęcił niemało uwagi. Prowadząc w tym
względzie rozważania wyraził m.in. pogląd, że „badania te nie mogą być
dokonywane ani w stosunku do oskarżonego, ani też w stosunku do świadków
(…). Przeprowadzenie takich badań jest możliwe tylko na etapie postępowania
przygotowawczego, za zgodą (…) badanego i tylko dla celów wskazanych w art.
192a § 1 k.p.k., a więc dla ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub dla
ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów”. Pogląd ten, sformułowany
bez jakiegokolwiek nawiązania do art. 199a k.p.k., nie wydaje się trafny. W
piśmiennictwie prawniczym słusznie wskazuje się, że z tego przepisu,
odwołującego się do art. 199 k.p.k., w którym jest mowa o oskarżonym, wynika,
iż – w odróżnieniu od art. 192a k.p.k. – badania wskazane w art. 199a k.p.k.
mogą być prowadzone także w fazie in personam postępowania
przygotowawczego, zarówno wobec świadków, jak i wobec podejrzanego, a
nawet w postępowaniu sądowym w stosunku do oskarżonego, zatem nie tylko
dla celów wskazanych w art. 192a § 1 k.p.k. (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2014, s. 708). Taki pogląd
wyraził też Sąd Najwyższy w powołanym w kasacji postanowieniu z dnia 17
października 2012 r., IV KK 237/13, LEX nr 1226749. Zapewne, przepis art.
7
199a k.p.k. nie uchyla ujętego w art. 171 § 5 pkt 2 k.p.k. zakazu stosowania
środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji
organizmu osoby przesłuchiwanej oraz niemożności wykorzystania jako dowodu
uzyskanych wbrew temu zakazowi wyjaśnień, zeznań oraz oświadczeń (art. 171
§ 7 k.p.k.), dopuszcza jednak stosowanie wariografu przez biegłego, a uzyskane
przy jego pomocy dane będą stanowiły dowód nie z przesłuchania, ale jako
element opinii biegłego. Nadal nie będzie on świadczył o sprawstwie badanego,
a tylko o jego reakcji na zadane pytania (zob. T. Grzegorczyk, J. Nelken, Polskie
postępowanie karne, Warszawa 2014, s. 463-464). Wspomniane stanowisko
Sądu Apelacyjnego nie powinno być jednak traktowane jako skutkujące rażącym
naruszeniem przepisów postępowania, choćby dlatego, że interpretacja art.
199a k.p.k. oraz jego relacja do art. 192a § 2 k.p.k., jak też art. 171 § 5 pkt 2 i §
7 k.p.k. w praktyce nasuwa wątpliwości [zob. L. K. Paprzycki w: J. Grajewski
(red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2010, s. 713-
714], a obok interpretacji wyżej przedstawionej, prezentowana jest wykładnia
zbieżna ze stanowiskiem Sądu ad quem, mianowicie że art. 199a k.p.k. nie
zmienia faktu, iż badanie wariograficzne dopuszczono wyłącznie w celach
sprecyzowanych w art. 192a § 1 k.p.k. (zob. np. A. Gaberle, Dowody w
sądowym procesie karnym. Teoria i praktyka, Warszawa 2010, s. 370-371 i
powołane tam postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25
kwietnia 2007 r., II AKo 67/07, LEX nr 314199). Świadomy istniejących
kontrowersji jest zresztą autor kasacji, zaznaczając, że „w orzecznictwie i
literaturze prawniczej poruszona kwestia nie jest interpretowana jednolicie”.
Niezależnie od tego trzeba stwierdzić, że zarzut kasacji jest chybiony
również z tego powodu, iż opiera się na błędnym założeniu, że wyrażając
wspomniany pogląd prawny Sąd Apelacyjny zaaprobował tożsamy pogląd Sądu I
instancji, czego efektem było pominięcie przez oba sądy orzekające dowodu
korzystnego dla oskarżonego. W rzeczywistości tak nie było, bowiem Sąd I
instancji, inaczej niż uważa skarżący, w omawianej kwestii zajął stanowisko
odmienne niż Sąd odwoławczy, tj. zbieżne z zaprezentowanym w kasacji przez
obrońcę. Dostrzegając, że badanie wariograficzne zostało przeprowadzone w
sytuacji, „gdy zarówno oskarżony jak i pokrzywdzona byli wielokrotnie
8
przesłuchiwani, a nadto w dniu 5 sierpnia 2013 roku brali udział w przeprowadzonej
pomiędzy nimi konfrontacji” (skazany miał wówczas status podejrzanego), Sąd
Okręgowy zarazem stwierdził, że badanie to było prawnie dopuszczalne, bowiem
odbyło się poza czynnością procesową przesłuchania podejrzanego. W
konsekwencji zadeklarował, że „oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy
miał na uwadze wynik przeprowadzonych badań wariograficznych S. J.” oraz że
dowód ten poddał analizie, dochodząc jednak do wniosku, iż „jego przydatność dla
ustalenia szczegółowego przebiegu zdarzenia, w zakresie w jakim wersje
pokrzywdzonej i oskarżonego różniły się, nie była znaczna”. Tezę tę, do której
nawiązywał zarzut 4. apelacji, Sąd meriti uzasadnił, nawiązując zarówno do
wyników badania, jak i okoliczności, w jakich zostało przeprowadzone (s. 8-9
uzasadnienia wyroku). Jako efekt nie dość uważnego odczytania uzasadnienia
wyroku wypada zatem uznać przekonanie Sądu Apelacyjnego, że Sąd a quo
zupełnie pominął wyniki badania oskarżonego przy użyciu wariografu, a to z tego
względu, że „wykorzystanie wyników takich badań byłoby obchodzeniem zakazu
dowodowego z art. 171 § 5 pkt 2 i fine k.p.k.” W istocie Sąd Okręgowy wyników
tych z powodów formalnych nie odrzucił, natomiast analiza, której je poddał
doprowadziła go do określonej ich oceny. Krytycznie natomiast Sąd ten ocenił,
uznając, że w grę wchodzi obejście zakazu dowodowego sformułowanego w
wymienionym przepisie, zakreślony przez organ procesowy cel badania –
weryfikację wypowiedzi badanego udzielanych w trakcie wcześniejszych
przesłuchań. Najwyraźniej jednak Sąd meriti dostrzegł (uczynił to również Sąd
Apelacyjny), że biegły sporządził opinię w innym aspekcie, mianowicie związku S.
J. ze zdarzeniami stanowiącymi przedmiot postępowania, którego to związku, w
określonym zakresie, skazany nie negował.
W realiach sprawy obrońca powinien zatem rozważyć podniesienie w kasacji
zarzutu wskazującego na nienależyte rozpoznanie zarzutu 4. apelacji, wobec
błędnego przyjęcia przez Sąd odwoławczy, że Sąd I instancji wyniki badania
wariograficznego uznał za dowód niemogący być wykorzystany w procesie. Jednak
i w takim wypadku nie doszłoby do uchylenia zaskarżonego wyroku, bowiem treść
jego uzasadnienia pozwala przyjąć, że w niezbędnym zakresie Sąd Apelacyjny do
tego zarzutu się odniósł. Nietrafnie przy tym obrońca zaznaczył, że Sąd ten
9
wskazał na „mankamenty opinii z zakresu badań wariograficznych”. W
rzeczywistości bowiem nie zgłosił zastrzeżeń pod adresem opinii, w aspekcie
poprawności jej sporządzenia, ale „na marginesie” zgodził się ze stanowiskiem
Sądu meriti o małej wartości poznawczej opinii.
Wymaga też podkreślenia, w nawiązaniu do twierdzeń zawartych w
uzasadnieniu kasacji, a wcześniej w apelacji (zob. treść zarzutu 4.), że obrońca
niesłusznie zdaje się traktować wynik badania wariograficznego jako rozstrzygający
kwestię sprawstwa oskarżonego oraz że pomija, iż był to tylko jeden z dowodów
przeprowadzonych w toku postępowania, wśród których były dowody ze źródeł
osobowych, w tym zeznania pokrzywdzonej. Analiza tych dowodów, której
prawidłowość w kasacji nie jest kwestionowana, doprowadziła sądy orzekające do
przekonania, że prawdziwa jest wersja pokrzywdzonej, a nie oskarżonego. Trafnie
przy tym Sąd Apelacyjny stwierdził, że „ocena wiarygodności wyjaśnień
oskarżonego i zeznań świadków należy zawsze do sądu i nie może jej zastąpić
badanie na wariografie”.
Kierując się powyższymi względami, Sąd Najwyższy oddalił kasację jako
oczywiście bezzasadną, wydając rozstrzygnięcie na posiedzeniu, zgodnie z art.
535 § 3 k.p.k.
Trudna sytuacja materialna skazanego, dostrzeżona już przez sądy obu
instancji, które zwalniały go od zapłaty kosztów sądowych, przemawiała za
zwolnieniem S. J., na podstawie art. 624 § 1 k.p.k., także od zapłaty kosztów
sądowych postępowania kasacyjnego.
Wobec zgłoszenia przez obrońcę wniosku o zasądzenie kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, zgodnie z art. 29 ust. 1
ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (t.j.: Dz. U. z 2014 r., poz.
635 ze zm.) zasądzono od Skarbu Państwa na rzecz adwokata wspomniane
koszty, przy czym wysokość należnej kwoty określono według stawki ustalonej w
§ 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 461), podwyższając ją, zgodnie z § 2 ust. 3 tegoż
rozporządzenia, o stawkę podatku od towarów i usług.
10