Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 101/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Eugeniusz Wildowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Skoczkowska
SSA del. do SN Krzysztof Eichstaedt
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie B. B.
uniewinnionego od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 284 § 2 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 14 listopada 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego
od wyroku Sądu Okręgowego w R.
z dnia 5 grudnia 2013 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w R.
z dnia 19 czerwca 2013 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
II. zarządza zwrot na rzecz oskarżyciela posiłkowego A. O.
wniesionej opłaty od kasacji.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 czerwca 2013 r., oskarżony B. B.
został uznany za winnego popełnienia przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. i za to
skazany na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo
zawieszono na okres 2 lat próby oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k. na karę grzywny
w wysokości 150 stawek dziennych w kwocie po 10 zł każda. Ponadto na
podstawie art. 46 § 1 k.k. zobowiązano oskarżonego do naprawienia w części
szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonego A.
O. kwoty 5.103,54 zł.
Apelację od tego wyroku wniósł osobiście oskarżony. Po jej rozpoznaniu,
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 5 grudnia 2013 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że uniewinnił B. B. od popełnienia czynu zarzuconego mu aktem
oskarżenia.
Od powyższego wyroku kasację złożył pełnomocnik oskarżyciela
posiłkowego A. O., w której zarzucił rażące i mające istotny wpływ na jego treść
naruszenie prawa procesowego, to jest:
1. art. 284 § 2 k.k. poprzez uznanie oskarżonego za niewinnego tego, iż
działając w okresie od sierpnia 2011 r. do 23 listopada 2011 r. w R. i miejscowości
N. na terenie Republiki Czeskiej, przywłaszczył powierzone mu mienie w postaci
samochodu marki Land Rover o wartości nie mniejszej niż 110.000 zł na szkodę
A.O. w ten sposób, że wprowadził w błąd urzędnika czeskiego Urzędu Miasta N. co
do faktu, że jest właścicielem pojazdu marki Land Rover nr rej. […], w następstwie
czego w dowodzie rejestracyjnym nr […], wydanym 16 sierpnia 2011 r. w Republice
Czeskiej wpisano, że jest właścicielem wymienionego pojazdu marki Land Rover,
po czym 23 listopada 2011 r. zawarł w swoim imieniu z M. W. umowę sprzedaży
w/w pojazdu, przekazując mu również nierzetelne oświadczenie z 23 listopada
2011 r., w którym wskazał, że zakupił ten pojazd w Czechach",
2. art. 413 § 2 pkt. 1 k.p.k., art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.
poprzez nie rozważenie przy wyjaśnianiu podstawy prawnej wyroku odnośnie czynu
z art. 284 § 2 k.k. definicji przestępstwa, unormowań zawartych w art. 284 § 2 k.k.
oraz poglądów Sądu Najwyższego i nauki prawa karnego materialnego
wskazanych w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego w R. z dnia 19.06.2013 r. w
sprawie sygn. akt II K …/12,
3
3. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. i art. 410 k.p.k. i art. 424 k.p.k.,
poprzez dokonanie oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w
sposób dowolny, bez respektowania zasad procesu, w tym przede wszystkim braku
ukształtowania wydanego orzeczenia na podstawie wszystkich przeprowadzonych
dowodów bez uwzględnienia zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy i
doświadczenia życiowego niezbędnych przy dokonywaniu oceny całokształtu
materiału dowodowego w sprawie, co miało ten wpływ na treść wydanego
orzeczenia, że doprowadziło Sąd do ustalenia, iż brak jest dowodów popełnienia
przez oskarżonego zarzucanego mu w akcie oskarżenia czynu, bowiem pomiędzy
oskarżonym a oskarżycielem posiłkowym powstał spór o charakterze cywilnym, nie
podlegający ocenie na gruncie prawa karnego i nie powodujący prawnokarnej
oceny zachowania oskarżonego,
4. art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k. poprzez oparcie rozstrzygnięcia jedynie na
wersji zdarzeń przedstawionej przez oskarżonego w apelacji i całkowitym
pominięciu przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy zeznań złożonych przez
oskarżyciela posiłkowego A. O. oraz zebranego materiału dowodowego w sprawie,
5. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 4 k.p.k. i art. 410 k.p.k. i art. 424 k.p.k.,
poprzez uznanie, iż oskarżony swoim zachowaniem nie popełnił przestępstwa
przywłaszczenia, gdyż nie jest wystarczające samo rozporządzenie cudzym
mieniem jak własnym, ale musi towarzyszyć wskazany wyżej zamiar włączenia
rzeczy (mienia) do swojego majątku, w sytuacji, gdy oskarżony wystawił fakturę
VAT - marża na której widnieje adnotacja „firma J. jest importerem w/w pojazdu
oraz uzyskał CERTIFICAT DE CESSION D' UN VEHICULE, z którego
jednoznacznie wynika, iż właścicielem pojazdu jest firma J. sp. z o.o., a nie
oskarżyciel posiłkowy, prawowity właściciel i nabywca pojazdu, czym oskarżony
wprowadził pojazd do swojego majątku jako środek trwały firmy J. sp. z o.o. w R.,
6. art. 7 k.p.k. w zw. z art 4 k.p.k. i art 410 k.p.k. i art. 424 k.p.k. przez
uznanie, iż w obrocie prawnym na terenie Rzeczpospolitej Polskiej mogą istnieć na
ten sam pojazd marki Land Rover nr rej. […] dwa dokumenty potwierdzające jego
własność tj. dokument oryginalny będący w posiadaniu oskarżyciela posiłkowego,
jak i dokument rejestracyjny w Polsce — dowód rejestracyjny, w którym
stwierdzono własność pojazdu na rzecz M. W., który odstępując od umowy kupna
4
sprzedaży przeniósł uprawnienia własności na rzecz firmy oskarżonego — J. sp. z
o.o. W tym stanie rzeczy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł o oddalenie kasacji jako
oczywiście bezzasadnej, natomiast prokurator Prokuratury Generalnej występujący
na rozprawie kasacyjnej wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania, wobec zasadności
trzeciego zarzutu kasacji, podnoszącego naruszenie art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art.
410 k.p.k. i art. 424 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie. Wprawdzie sposób sformułowania
podniesionych w niej zarzutów budzi zastrzeżenia i to zarówno co do wskazanych
przepisów prawa, jako naruszonych przez Sąd odwoławczy (art. 4 k.p.k., art. 413 §
2 pkt 1 k.p.k., art. 284 § 2 k.k.), jak również podania, na czym polegały zarzucane
uchybienia, jednak zarzuty rażącego naruszenia art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. i art.
424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k. należy uznać za zasadne.
Rację ma bowiem skarżący, że odmienna ocena przestępności zarzuconego
oskarżonemu i przypisanego przez Sąd pierwszej instancji czynu z art. 284 § 2 k.k.,
została przez Sąd odwoławczy dokonana z rażącym naruszeniem tych przepisów.
Świadczy o tym, w pierwszym rzędzie, treść uzasadnienia zaskarżonego wyroku,
które nie spełnia wymagań określonych w art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1
k.p.k. Jakkolwiek z art. 457 § 3 k.p.k. wynika, że w uzasadnieniu wyroku sądu
odwoławczego należy podać jedynie czym kierował się sąd wydając wyrok oraz
dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne lub niezasadne, jednak w
przypadku wydania orzeczenia o charakterze reformatoryjnym aktualizuje się
obowiązek sporządzenia uzasadnienia w sposób określony w art. 424 § 1 k.p.k., a
więc ze wskazaniem, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na
jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych.
Zatem w sytuacji, gdy sąd odwoławczy dokona zmiany zaskarżonego orzeczenia
co do istoty, to jego obowiązkiem jest nie tylko wykazanie w uzasadnieniu wyroku
realizacji nakazu wynikającego z treści art. 457 § 3 k.p.k., ale także spełnienia
obowiązku wynikającego z treści art. 424 § 1 i 2 k.p.k. Wyrok w zmienionym
5
zakresie jest bowiem nowym rozstrzygnięciem, wymagającym uzasadnienia tak
kompletnego, jak pierwszy zapadły wyrok, a więc przedstawiającego i
wyjaśniającego sposób rozumowania sądu oraz faktyczne i prawne podstawy
rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 1997 r., V KKN 25/97).
Tymczasem Sąd Okręgowy ogólnikowo stwierdził, że przeprowadzone w
sprawie dowody były niewystarczające do skazania oskarżonego za zarzucone mu
przestępstwo. Podjęte przez oskarżonego czynności, sprowadzające się do
zarejestrowania samochodu w Czechach, a następnie jego sprzedaż M. W., choć
były niezgodne z prawem i przekraczały ramy zawartej z oskarżycielem posiłkowym
umowy komisu, nie wyczerpały, zdaniem tego Sądu, znamion strony podmiotowej
oraz przedmiotowej przestępstwa przywłaszczenia. Z faktu rejestracji pojazdu nie
wynika bowiem, aby oskarżony w sposób bezprawny rozporządził tym
samochodem i włączył go trwale do swego majątku. Z kolei sprzedaż samochodu
M. W. mieściła się w ramach umowy komisu. Odstąpienie zaś przez kupującego od
tej umowy oznaczało, że samochód był w dalszym ciągu oferowany do sprzedaży
przez komisanta. Dlatego, wobec braku realizacji przez oskarżonego znamion
występku z art. 284 k.k., należało uniewinnić go od popełnienia zarzuconego
przestępstwa.
Nie ulega wątpliwości, że Sąd odwoławczy powinien w takiej sytuacji na
nowo przeanalizować i ocenić wszystkie zgromadzone w sprawie dowody - zgodnie
z zasadami określonymi w art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. - oraz przedstawić w
uzasadnieniu tok rozumowania, jak również argumenty podważające stanowisko
zaprezentowane w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego.
Przede wszystkim wnikliwego rozważenia wymagało, czy ustalone
zachowanie oskarżonego, a więc zarejestrowanie powierzonego mu w ramach
umowy komisu sprzedaży samochodu marki Land Rover na prowadzone
przedsiębiorstwo J. sp. z o.o., a następnie przekazanie go na własność osobie
trzeciej - sprzedaż M. W., rzeczywiście nie stanowiło przywłaszczenia tego
samochodu.
Przypomnieć trzeba, że przywłaszczeniem w rozumieniu art. 284 k.k. jest
bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej, rozporządzenie cudzą rzeczą
ruchomą albo prawem majątkowym znajdującymi się w posiadaniu sprawcy, przez
6
włączenie jej do swojego majątku i powiększenie w ten sposób swego stanu
posiadania lub stanu posiadania innej osoby, albo wykonywanie w inny sposób
stosunku do nich uprawień właścicielskich, bądź też ich przeznaczenie na cel inny
niż przekazanie właścicielowi (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2014 r., II
KK 3/14).
Bezprawnie rozporządzenie cudzą rzeczą stanowi przywłaszczenie karalne
na podstawie art. 284 k.k. tylko wówczas, gdy wskazuje na zamiar pozbawienia
osoby uprawnionej własności tej rzeczy, bez żadnego tytułu i ekwiwalentu, w
szczególności na zamiar uczynienia z niej swojej własności. Ten zamiar może
urzeczywistniać się bądź w bezprawnym zatrzymaniu cudzej rzeczy na własność,
np. przez odmowę zwrotu, zaprzeczenie otrzymania, zapewnienie o zwrocie,
ukrywanie itp., bądź przekazanie tej rzeczy na własność osobie trzeciej (sprzedaż,
zamiana, darowizna), bądź też na bezprawnym jej zużyciu, przerobieniu.
Gdyby więc oskarżony, jak przyjął Sąd odwoławczy, działał w ramach
umowy komisu i chciał dotrzymać jej warunków to po pierwsze, nie powinien
rejestrować samochodu na siebie, lecz (jeżeli rzeczywiście zgubił dowód
rejestracyjny) poczekać na duplikat dowodu rejestracyjnego, który właściciel
samochodu zresztą uzyskał we Francji. Ostatecznie, gdyby to było konieczne do
sprzedaży samochodu w ramach umowy komisu, powinien (skoro i tak działał przez
pełnomocnika) zarejestrować go na komitenta. Nie bez racji pełnomocnik
oskarżyciela posiłkowego twierdzi więc, że oskarżony składając przed czeskim
urzędem komunikacji oświadczenie, iż jest właścicielem samochodu Land Rover,
występując przed tym organem jako właściciel pojazdu (k. 64-68), a następnie
oświadczając w pkt 2 umowy sprzedaży zawartej z M. W., że pojazd będący
przedmiotem umowy stanowi jego własność (k. 25), działał jak właściciel a nie
komisant.
Sąd Okręgowy tych dowodów, z naruszeniem art. 410 k.p.k., nie brał pod
uwagę, nie analizował ich i nie oceniał. Pominął także dowód w postaci umowy
sprzedaży samochodu sporządzonej na francuskim formularzu, który miał
potwierdzać jego nabycie przez oskarżonego od podmiotu francuskiego (k. 57).
„Dokument" ten, niezależnie od braku podpisów stron potwierdzających jego treść,
jako tożsamy, co do formuły, z oryginalnym dokumentem przedłożonym przez
7
pokrzywdzonego (k. 13) miał - jak się wydaje - w zamyśle oskarżonego potwierdzać
jego uprawnienia właścicielskie tej rzeczy. O tych wszystkich zabiegach - co istotne
- oskarżony nie informował A. O., choć powinien go powiadomić już o zagubieniu
dowodu rejestracyjnego. O tego czasu powinien ściśle współpracować z
komitentem a nie podejmować „niestandardowe działania rejestracyjne".
Wystarczyło wszak poczekać na duplikat dowodu rejestracyjnego, który A. O.
otrzymał.
Wobec powyższego trudno przyjąć, także w świetle doświadczenia
życiowego, że zamiarem oskarżonego nie było trwałe włączenie przedmiotowego
pojazdu do swego majątku, a tylko rozporządzenie nim zgodnie z umową komisu.
Podkreślenia ponadto wymaga, że dla odpowiedzialności karnej oskarżonego za
dokonanie przestępstwa określonego w art. 284 k.k. bez znaczenia jest zwrot
samochodu A. O., gdyż istotny jest zademonstrowany wcześniej zamiar jego
przywłaszczenia.
W konsekwencji, zaskarżone kasacją orzeczenie zapadło z naruszeniem
wymagań wynikających z treści art. 424 § 1 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k., gdyż Sąd
odwoławczy orzekając odmiennie co do istoty sprawy nie odniósł się w
uzasadnieniu wyroku do faktów i dowodów zgromadzonych w sprawie, mających
istotne znaczenie w zakresie oceny prawnej zachowania oskarżonego. Nie czyniąc
tego, ograniczając się do zanegowania odmiennego stanowiska Sądu a quo, nie
wskazując przekonujących powodów, dla których uznał wnioski wyprowadzone
przez ten Sąd z oceny zgromadzonego materiału dowodowego za wadliwe,
dopuścił się także naruszenia art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. Stwierdzone uchybienia
przekonują, że w postępowaniu odwoławczym w tej sprawie doszło do rażącego
naruszenia wskazanych wyżej przepisów prawa procesowego, co miało istotny
wpływ na treść wydanego wyroku.
Kierując się powyższym należało uchylić zaskarżony wyroku i przekazać
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym. W jego toku Sąd ten będzie zobowiązany do respektowania
powyższych uwag. Jeżeli uzna, że zachodzi potrzeba orzeczenia reformatoryjnego,
swoje stanowisko przedstawi w sposób odpowiadający standardom wynikającym z
art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k., dokonując wnikliwej, kompletnej i
8
zgodnej z art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. oceny zgromadzonego w sprawie
materiału dowodowego oraz prawidłowej oceny prawnej zachowania oskarżonego,
z uwzględnieniem utrwalonego w orzecznictwie i piśmiennictwie rozumienia
przestępstwa przywłaszczenia stypizowanego w art. 284 § 2 k.k.
Sąd Najwyższy działając na podstawie art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.,
ograniczył rozpoznanie kasacji do zarzutów naruszenia art. 7, art. 410 i art. 424 § 1
k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k., ponieważ było to wystarczające do wydania
orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych zarzutów było bezprzedmiotowe. Z tych
wszystkich względów, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku. O zwrocie opłaty od
kasacji rozstrzygnięto zgodnie z art. 527 § 3 k.p.k.