Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 33/14
POSTANOWIENIE
Dnia 12 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa W. O.
przeciwko Regionalnej Izbie Obrachunkowej w O.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 31 października 2013 r.,
1. uchyla zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je
postanowienie Sądu Rejonowego w O. z 18 lipca 2013 r. w
sprawie […],
2. pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego Sądowi wydającemu orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
Pozwem wniesionym 9 marca 2012 r. do Sądu Rejonowego w O. powód W.
O. domagał się zasądzenia od pozwanej Regionalnej Izby Obrachunkowej w O.
następujących kwot: (-) 11.139,31 zł, w tym: 7.141,99 zł tytułem brakującej części
dodatku stażowego, 3.695,53 zł tytułem brakującej części dodatkowego
wynagrodzenia rocznego oraz 79 zł tytułem brakującej części nagrody
2
jubileuszowej, z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu w
sprawie o sygn. akt … 512/11, tj. 13 lipca 2010 r. do dnia zapłaty 901, (-) 8.471,40 zł
stanowiącej skapitalizowane odsetki od 39.379,50 zł (odszkodowanie zasądzone
na rzecz powoda w sprawie o sygn. akt … 512/11 - I instancja, … 151/11 - II
instancja), liczone za okres od 13 lipca 2010 r. do 8 marca 2012 r. wraz z
odsetkami ustawowymi - od kwoty skapitalizowanych odsetek - liczonymi od 9
marca 2012 r. do dnia zapłaty.
W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o odrzucenie pozwu,
podnosząc zarzut, że roszczenie powoda zostało już prawomocnie osądzone
wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z 21 października 2011 r. (… 512/11)
utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z dnia 2 lutego 2012 r. (…
151/11).
Postanowieniem z dnia 18 lipca 2013 r. (sygn. akt … 248/12) Sąd Rejonowy
w O. odrzucił pozew w części, tj. co do 11.7349 zł z ustawowymi odsetkami od 13
lipca 2010 r. do dnia zapłaty.
W uzasadnieniu postanowienia jako podstawę prawną odrzucenia pozwu
wskazano art.199 § 1 pkt 2 k.p.c. W ocenie Sądu pierwszej instancji, dochodzone
roszczenie odszkodowawcze zostało już prawomocnie osądzone między tymi
samymi stronami prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z dnia 21
października 2011 r., sygn. akt … 512/11. Sąd pierwszej instancji wskazał, że w
obu sprawach podstawą dochodzonych roszczeń odszkodowawczych było
naruszenie przez pozwanego pracodawcę zasady równego traktowania w zakresie
wynagradzania w okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. Zgłaszając
roszczenie w niniejszej sprawie powód jako podstawę faktyczną sporu wskazał stan
faktyczny istniejący już w chwili zamknięcia rozprawy w sprawie … 512/11, oparty
na wyliczeniu pozwanego z 1 lipca 2011 r., sporządzonym na potrzeby
poprzedniego postępowania. Roszczenie zgłoszone z tego tytułu w sprawie …
512/11 zostało uwzględnione wyrokiem z 21 października 2011 r., którym
zasądzono od pozwanego na rzecz powoda 39.397,50 zł, przy czym z
uzasadnienia wyroku wynikało, że rozstrzygnięcie zostało oparte na art. 183d
k.p., a
zasądzone odszkodowanie obejmowało różnicę pomiędzy wynagrodzeniem
3
zasadniczym wraz z dodatkami, jakie powód winien był otrzymywać, a
wynagrodzeniem rzeczywiście przez powoda pobranym, za cały sporny okres.
W zażaleniu na powyższe postanowienie powód wniósł o jego uchylenie i
zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych. W odpowiedzi na zażalenie pozwana
wniosła o jego oddalenie i zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa prawnego
według norm przepisanych.
Postanowieniem zaskarżonym rozpoznawaną skarga kasacyjną, Sąd
Okręgowy oddalił zażalenie i zasądził od powoda na rzecz pozwanej 450 zł tytułem
zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu zażaleniowym.
W uzasadnieniu Sąd wskazał, że zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., pozew
podlega odrzuceniu jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami
sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Tożsamość roszczeń
w rozumieniu powołanego przepisu zachodzi wówczas, gdy są one oparte na tej
samej podstawie faktycznej i prawnej, zaś sprawa o takie roszczenie toczy się
pomiędzy tymi samym stronami, które były lub są stronami postępowania będącego
w toku albo już prawomocnie osądzonego. Nie budzi wątpliwości, że zachodzi
tożsamość stron występujących w niniejszym postępowaniu oraz w postępowaniu
prowadzonym uprzednio pod sygnaturą Sądu Rejonowego ... 512/11. Sąd
Rejonowy zasadnie uznał, że w obu sprawach zachodzi również tożsamość
przedmiotowa roszczeń o odszkodowanie. Powód w obu sprawach sformułował
roszczenie jako roszczenie odszkodowawcze wywodzone z art. 183d
k.p., tj. z tytułu
dyskryminacji w zatrudnieniu, a konkretnie dyskryminacji w zakresie
wynagradzania, w tym samym przedziale czasowym, tj. w okresie od 1 lipca 2007 r.
do 30 czerwca 2010 r. Uzasadniając roszczenia powód powoływał się na te same
okoliczności faktyczne, tj. naruszanie we wskazanym okresie przez pozwanego
pracodawcę zasady równego traktowania pracowników w zakresie wynagrodzenia
(art. 183c
§ 1 k.p.), polegające na bezzasadnym i bezprawnym ustaleniu powodowi
wynagrodzenia na niższym poziomie niż w wypadku pracowników zatrudnionych u
tego pracodawcy na takich samych jak on stanowiskach pracy, co prowadziło do
istotnych różnic w zakresie wypłacanego powodowi wynagrodzenia zasadniczego
oraz innych składników wynagrodzenia naliczanych na podstawie wynagrodzenia
4
zasadniczego. Zasadniczą funkcją dochodzonego w sprawie ... 512/11 roszczenia
było zrekompensowanie powodowi szkody majątkowej w wysokości
odpowiadającej różnicy pomiędzy otrzymanym w wymienionym okresie
wynagrodzeniem wraz ze wskazanymi świadczeniami pochodnymi, a tym, jakie
powód, w jego ocenie, winien był otrzymać, gdyby pracodawca nie dopuszczał się
wobec niego dyskryminacji płacowej. W niniejszej sprawie powód dochodzi
roszczenia odszkodowawczego na tej samej podstawie faktycznej istniejącej już w
dacie zamknięcia rozprawy w sprawie ... 512/11 oraz prawnej, co wynika zarówno z
treści pozwu, jak i wyżej wskazanych oświadczeń pełnomocnika powoda
precyzujących roszczenie w toku procesu. Wobec ostatecznego sformułowania
dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia jako roszczenia o odszkodowanie z
tytułu naruszenia przez pracodawcę zasad równego traktowania czyli dyskryminacji
płacowej powoda, całkowicie bezpodstawny jest podniesiony w zażaleniu zarzut, że
Sąd pierwszej instancji wadliwie tak właśnie ocenił dochodzone roszczenie, a nie
jako roszczenie o zapłatę zaległych należności ze stosunku pracy (dodatku
stażowego, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, nagrody jubileuszowej). Sąd
odwoławczy podkreślił, że także w sprawie ... 512/11 powód nie dochodził
zasądzenia zaległych wynagrodzeń lub innych „należności ze stosunku pracy”, a
jedynie wyliczając dochodzone odszkodowanie wskazywał na różnice między
otrzymywanymi przez niego składnikami wynagrodzenia, a tymi, które winien był,
jego zdaniem otrzymać, gdyby nie był dyskryminowany. Sąd Okręgowy wskazał, że
różnice, na które powoływał się powód, nie dotyczyły wyłącznie wynagrodzenia
zasadniczego, lecz również innych składników wynagrodzenia, co wyraźnie wynika
z uzasadnienia rozszerzenia pozwu w zakresie roszczenia odszkodowawczego do
ponad 48.000 zł (v. pismo powoda z 15.06.2011 r. wraz z załączonym do niego
wyliczeniem - k. 117 i nast. akt ... 512/11). Następnie powód wprawdzie ograniczył
roszczenie pozwu w tym zakresie do 39.379,50 zł, zasądzonych ostatecznie na
jego rzecz przez Sąd prawomocnym wyrokiem z 21 października 2011 r., lecz nie
wskazał, by wynikało to z odstąpienia od dochodzenia odszkodowania za
dyskryminowanie go w zakresie wysokości wypłacanych składników wynagrodzenia
pochodnych od wynagrodzenia zasadniczego, a nadto porównanie dochodzonej
ostatecznie i zasądzonej kwoty z wyliczeniem, na które powód się powoływał (k.
5
135 akt ... 512/11) wyraźnie wskazywało, że wysokość dochodzonego
odszkodowanie nie odnosiła się jedynie do różnicy w wynagrodzeniu zasadniczym,
która była niższa od kwoty ostatecznie żądanej przez powoda i następnie
prawomocnie zasądzonej przez Sąd. Również z uzasadnienia wyroku z 21
października 2011 r. wynika wprost, że Sąd uwzględnił roszczenie w takim
kształcie, tj. uwzględniając za cały sporny okres różnice pomiędzy faktycznie
wypłaconym powodowi wynagrodzeniem zasadniczym wraz z dodatkami, a
wynagrodzeniem zasadniczym wraz z dodatkami, jakie powinien był otrzymać. Sąd
w poprzednim postępowaniu uwzględnił zatem całą ostatecznie zgłoszoną przez
powoda szkodę majątkową wynikającą z dyskryminowania powoda pod względem
płacowym, w tym samym okresie, na który powołuje się powód w obecnym
postępowaniu. Obecnie dochodzone odszkodowanie obejmuje skutki dyskryminacji
płacowej powoda w zakresie niektórych tylko składników wynagrodzenia, jednak są
to te same składniki, które obok wynagrodzenia zasadniczego były podstawą
ustalenia zasądzonego odszkodowania w sprawie ... 512/11. W związku z
powyższym należało uznać, że powód dochodzi obecnego roszczenia
odszkodowawczego na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, jak roszczenie
prawomocnie zasądzone w sprawie ... 512/11, a jedynie w węższym niż poprzednio
zakresie, tj. obejmującym jedynie część uwzględnionych już w poprzedniej sprawie
skutków dyskryminacji płacowej. W związku z tym okoliczność, że w poprzedniej
sprawie doszło do częściowego umorzenia postępowania w związku z częściowym
cofnięciem pozwu nie ma istotnego znaczenia dla oceny, że w zakresie objętym
zaskarżonym postanowieniem niniejsza sprawa dotyczy roszczenia tożsamego pod
względem przedmiotowym i podmiotowym z roszczeniem już prawomocnie
osądzonym w sprawie ... 512/11.
Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał zażalenie powoda za
nieuzasadnione i oddalił je na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 2
k.p.c.
Pełnomocnik powoda zaskarżył w całości powyższe postanowienie Sądu
Okręgowego zarzucając mu mające istotny wpływ na wynik sprawy naruszenie
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., polegające na przyjęciu, że występuje powaga rzeczy
osądzonej w odniesieniu do żądania zasądzenia kwoty 11.739,31 zł tytułem
6
odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu w
wysokości odpowiadającej dodatkom do wynagrodzenia zasadniczego wskutek
uznania, że o tej kwocie orzekł Sąd Rejonowy w O. w wyroku z dnia 21
października 2011 r., sygn. akt ... 512/11, podczas gdy w tym zakresie powód
skutecznie cofnął powództwo bez zrzeczenia się roszczenia.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz
postanowienia Sądu pierwszej instancji w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania przez ten Sąd, a także o zasądzenie od pozwanego na
rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę strona pozwana wniosła o jej oddalenie i
zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa prawnego według
norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z przebiegu postępowania poprzedzającego złożenie
rozpoznawanej skargi kasacyjnej, powód w postępowaniu o sygn. akt ...512/11
początkowo dochodził odszkodowania z tytułu dyskryminacji w zakresie
wynagrodzenia za pracę w okresie od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2010 r. w
wysokości 39.379,50 zł. Następnie rozszerzył powództwa do ponad 48.000 zł. Z
kolei na rozprawie 21 października 2011 r. ograniczył powództwo ponownie do
39.379,50 zł, co nastąpiło za zgodą strony pozwanej. Wyrokiem z 21 października
2011 r. w sprawie ... 512/11 Sąd Rejonowy w O. zasądził od pozwanej Regionalnej
Izby Obrachunkowej w O. na rzecz powoda 39.379,50 zł, umorzył postępowanie w
zakresie ograniczonego roszczenia i orzekł o kosztach postępowania. W
uzasadnieniu tego wyroku Sąd stwierdził, między innymi, że pracownik, wobec
którego została naruszona zasada równego traktowania ma prawo żądać
odszkodowania w wysokości różnicy między wynagrodzeniem, jakie powinien był
otrzymywać a wynagrodzeniem rzeczywiście otrzymywanym. Podstawą roszczenia
jest art. 183d
k.p. Sąd dodał, że w okolicznościach sprawy odszkodowanie
obejmowało różnicę za cały sporny okres między wynagrodzeniem zasadniczym
7
wraz z dodatkami, które powód powinien był otrzymać (przy założeniu, że jego
wynagrodzenie zasadnicze było równe wynagrodzeniu zasadniczemu
wypłacanemu A. T.) a rzeczywiście mu wypłacanym. Opierając się na wyliczeniach
przedłożonych przez stronę pozwaną (k. 145, 115) Sąd uwzględnił w całości
roszczenie powoda zmodyfikowane na ostatniej rozprawie i zasądził na jego rzecz
39.379,50 zł. Postępowanie co do żądania przewyższającego 39.379,50 zł oraz w
zakresie ustalenia na przyszłość warunków wynagradzania zostało umorzone,
ponieważ powód w tej części ograniczył swoje żądanie. W zakresie ograniczonego
żądania Sąd umorzył postepowanie na podstawie art. 355 § 1 w związku z art. 469
k.p.c.
Wbrew twierdzeniu Sądu Okręgowego z powyższego nie wynika, że Sąd
Rejonowy rozstrzygnął o całości roszczenia powoda. Przeciwnie, Sąd Rejonowy w
sprawie ... 512/11 wyraźnie zaznaczył, że rozstrzygnął o odszkodowaniu za cały
sporny okres w wysokości różnicy między wynagrodzeniem zasadniczym wraz z
dodatkami, ale w granicach ograniczonego żądania pozwu, a w pozostałej części
postępowanie umorzył. Należy wskazać, że prawomocne umorzenie postępowania,
nie stanowi rei iudicatae i, w odróżnieniu od zrzeczenia się powództwa, nie zamyka
powodowi drogi do ponownego wytoczenia tego samego powództwa
(ew. powództwa w umorzonej części). Powód nie zrzekł się też roszczenia w części
objętej ograniczeniem (cofnięciem) powództwa. Powód miał prawo rozdrobnić
dochodzone roszczenie. Mógł to uczynić w różny sposób, w tym w drodze
ograniczenia powództwa. Dopuszczalność rozdrobnienia roszeń wynikających z
tego samego stosunku prawnego nie jest wprawdzie uregulowana przepisami
Kodeksu postępowania cywilnego, jednak powszechnie traktowana jest jako jedna
z zasad polskiej procedury cywilnej. Nie ma podstaw do podważania
dopuszczalności rozdrabniania roszczeń. To powód jest inicjatorem procesu i on
decyduje, których roszczeń lub jakiej ich części zamierza dochodzić (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2014 r., V CSK 203/13, LEX nr 1446456 i
powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo). Należy też dodać, że w
okolicznościach sprawy nie można wykluczyć, że odszkodowanie należne
powodowi jest wyższe od już prawomocnie zasądzonego. W każdym razie zgłasza
takie roszczenie procesowe, które powinno być rozpoznane. Powaga rzeczy
8
osądzonej obejmuje bowiem roszczenie jedynie w takim zakresie, w jakim było ono
przedmiotem żądania pozwu i rozstrzygnięcia sądu. Odrzucenie pozwu z uwagi na
prawomocne osądzenie sprawy może nastąpić zatem jedynie w wypadku
stwierdzenia przez sąd, że powód dochodzi ponownie tego samego roszczenia, o
którym już prawomocnie orzeczono. W wypadku, w którym wydany wcześniej
wyrok uwzględniał w całości żądanie pozwu nie jest wykluczona ocena, że
rozstrzygnięcie to obejmowało jedynie część roszczenia. Ocena tożsamości
roszczenia (roszczeń) na gruncie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. obejmuje faktycznie
porównanie roszczenia uwzględnionego, które obejmuje prawomocność materialna
wyroku i roszczenia dochodzonego później, które ma charakter jedynie roszczenia
procesowego. Z tego punktu widzenia istotne jest uwzględnienie jego podstawy
przytoczonej przez powoda. Jeżeli powód twierdzi, że domaga się zasądzenia
niedochodzonej wcześniej części roszczenia, to przy ograniczeniu się przez sąd do
badania pozwu i przedmiotu poprzedniego wyroku, brak jest podstaw do uznania,
że o roszczeniu tym prawomocnie już rozstrzygnięto. (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 marca 2009 r., II CSK 595/08, LEX nr 599760).
Uwzględniając powyższe należało przyjąć, że zaskarżone postanowienie i
poprzedzające je postanowienie Sądu Okręgowego w P. zapadły z naruszeniem
art. 199 § 2 k.p.c. Nakazywało to uwzględnienie skargi kasacyjnej i uchylenie tych
postanowień na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.