Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 208/14
POSTANOWIENIE
Dnia 19 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. P.
przy uczestnictwie R. P.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 19 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 8 listopada 2013 r.,
uchyla w całości zaskarżone postanowienie i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P.,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
J. P. wniosła o podział majątku wspólnego jej i R. P., w tym między innymi
1248 udziałów w Przedsiębiorstwie Produkcyjno - Handlowym „C.” spółce z o.o. w
P., przez przyznanie tych udziałów wyłącznie uczestnikowi, który jest wspólnikiem
w wymienionej spółce.
Uczestnik postępowania R. P. wnosił o nieuwzględnienie wniosku w tym
zakresie podnosząc, że 1093 udziały w spółce kapitałowej zostały pokryte aportem
w postaci przedsiębiorstwa prowadzonej przez niego spółki, a pozostałe 155
udziałów pokrył wkładem pieniężnym - gotówką zarobioną jeszcze przed
zawarciem związku małżeńskiego z wnioskodawczynią.
Sąd Rejonowy w P. postanowieniem wstępnym z dnia 7 grudnia 2012 r.
ustalił, że:
I. 155 udziałów w spółce „C.” spółce z o.o. w P. należy do majątku wspólnego
wnioskodawczyni i uczestnika;
II. 1093 udziały w spółce „C.” spółce z o.o. w P. stanowi majątek osobisty
uczestnika;
III. na podstawie art. 45 k r. i op. wartość 1093 udziałów w C. spółce z o. o. w P.
stanowi nakład poniesiony z majątku wspólnego na majątek odrębny.
Jak ustalił Sąd Rejonowy, J. P. i R. P. zawarli związek małżeński 21 stycznia 1978 r.
Małżeństwo zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z dnia 14
kwietnia 2011 r. W latach osiemdziesiątych R. P. prowadził na własny rachunek
działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej. Na tej bazie w dniu 23 października 1992 r. R. P. oraz P.W. zawarli
umowę spółki cywilnej pod nazwą Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowe C.
S.C. W 1999 r. obaj wspólnicy, każdy we własnym imieniu, nabyli w drodze umowy
sprzedaży, po 50 udziałów w spółce V. I. Spółce z o.o., która później zmieniła firmę
na PPH C. spółka z o.o. Udziały te zostały pokryte z majątku wspólnego z
dochodów uzyskanych przez uczestnika postępowania. W dniu 31 sierpnia 1999 r.
zgromadzenie wspólników spółki „C.” podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału
zakładowego, przy czym 2186 nowych udziałów o wartości łącznej 2.480.454,20
3
złotych, mieli objąć we współwłasności łącznej wspólnicy spółki cywilnej „C.” P. W. i
R. P. i pokryć je w całości aportem w postaci przedsiębiorstwa spółki cywilnej. Poza
tym na podstawie tej samej uchwały uczestnik postępowania objął 45 dalszych
udziałów a na podstawie uchwały z dnia 19 stycznia 2000 r. objął kolejne 60
udziałów i pokrył te udziały gotówką z dochodów uzyskiwanych z prowadzonej
działalności gospodarczej. Obecnie uczestnik posiada 1248 udziałów w spółce PPH
„C.” Spółce z o.o. o łącznej wartości 1.416.105,60 złotych.
Na podstawie tych ustaleń Sąd Rejonowy przyjął, że 155 udziałów w spółce
kapitałowej stanowi składnik majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika
albowiem zostały one pokryte z ich majątku wspólnego, do którego zaliczały się
dochody uzyskane przez uczestnika postępowania w ramach prowadzonej
działalności gospodarczej. W zakresie pozostałych udziałów Sąd Rejonowy zwrócił
uwagę, że ich nabycie nastąpiło na skutek wniesienia przez wspólników spółki
cywilnej C. - w tym uczestnika R. P. - aportu w postaci zorganizowanego
przedsiębiorstwa jakie prowadzili w formie spółki cywilnej. Cały majątek spółki
cywilnej podlegał wydzieleniu z majątku wspólnego małżonków jako odrębna
kategoria majątkowa kreująca wspólność łączną i nie podlegał bezpośredniemu
podziałowi w ramach podziału majątku wspólnego. Jednocześnie, ponieważ
powstanie spółki cywilnej nastąpiło kosztem majątku wspólnego, Sąd Rejonowy
potraktował przesunięcie środków majątkowych ze spółki cywilnej na nabycie 1093
udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jako nakład poniesiony z
majątku wspólnego na majątek odrębny, który podlega rozliczeniu przez sąd z
urzędu, a zdaniem Sądu rozliczenie to powinno nastąpić według aktualnej wartości
rynkowej tych udziałów.
Uczestnik postępowania wniósł apelację jedynie od rozstrzygnięcia
zawartego w punkcie III (trzecim) postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego
ustalającego, że wartość udziałów w „C.” spółce z o.o. stanowi nakład poniesiony z
majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika.
Postanowieniem z dnia 8 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w P. z apelacji
uczestnika zmienił postanowienie wstępne Sądu pierwszej instancji w punkcie II
(drugim) w ten sposób, że ustalił, że 1093 udziały w Przedsiębiorstwie Produkcyjno
4
- Handlowym „C.” spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wchodzą do majątku
wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika. Ponadto Sąd Okręgowy uchylił w całości
punkt III ( trzeci ) postanowienia wstępnego.
Sąd Okręgowy uznał, że postanowienie wstępne nie odpowiada prawu nie
tylko w zaskarżonym punkcie III ale także w punkcie II. Należało bowiem przyjąć,
że do majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika wchodzą wszystkie 1248
udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w konsekwencji
niedopuszczalne było rozliczanie nakładu z majątku wspólnego na majątek osobisty
uczestnika zawarte w punkcie III postanowienia wstępnego.
Sąd Okręgowy uzasadniając tak szeroką zmianę postanowienia wstępnego
powołał się na prezentowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko
(wyrok z dnia 7 listopada 1964 r., III CR 294/64, OSNC 1965/7-8/130; uchwała
z dnia 11 marca 1977 r., III CZP 7/77, OSNC 1977/11/205 oraz postanowienia
z dnia 17 września 1999 r., I CKN 379/98, OSNC 2000/3/59; z dnia 28 marca
2003 r., IV CKN 1961/00, niepubl.; z dnia 5 marca 2008 r., V CSK 447/07, niepubl.),
że w postępowaniach działowych, a do takiego zalicza się postępowanie o podział
majątku wspólnego, sąd apelacyjny może uchylić lub zmienić niezaskarżona część
orzeczenia, jeżeli przedmiot zaskarżenia jest integralnie związany z inną częścią
lub z całością orzeczenia. W tych postępowaniach sąd apelacyjny nie jest związany
zakresem zaskarżenia jak również nie jest związany zakazem reformationis in
peius. Zdaniem Sądu Okręgowego, pomimo iż apelujący zaskarżył jedynie
rozstrzygnięcie zawarte w punkcie III (trzecim) postanowienia wstępnego, to jednak
rozstrzygnięcie to było powiązane z rozstrzygnięciem stanowiącym punkt II (drugi).
Miało ono bowiem sens tylko w razie przyjęcia, że 1093 udziałów w spółce z o.o.
stanowi majątek osobisty uczestnika. Nie sposób było, w ocenie Sądu, dokonywać
korekty punktu III (trzeciego) postanowienia wstępnego bez odpowiedniej
modyfikacji punktu II (drugiego). W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał za
dopuszczalną korektę punktu II (drugiego) postanowienia nieobjętego zakresem
zaskarżenia i to w sposób nie odpowiadający stanowisku skarżącego uczestnika,
który utrzymywał, że 1093 udziały w spółce kapitałowej należą do jego majątku
osobistego i nie powinny być objęte postępowaniem o podział majątku wspólnego.
5
Uczestnik postępowania wniósł skargę kasacyjną od całości postanowienia
Sądu drugiej instancji. Zarzucił w niej przede wszystkim naruszenie art. 378 § 1
k.p.c. w zw. z art. 363 § 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez wydanie przez Sąd drugiej
instancji orzeczenia co do części orzeczenia Sądu pierwszej instancji
niezaskarżonej przez uczestnika postępowania w apelacji. Naruszenia art. 384
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. skarżący upatrywał w tym, że jego sytuacja uległa
pogorszeniu, chociaż wnioskodawczyni orzeczenia nie zaskarżyła. W ramach
podstawy wymienionej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. uczestnik zarzucił naruszenie
art. 33 pkt 3 i art. 33 pkt 10 w zw. z art. 31 § 1 k.r. i op. przez błędną wykładnię
polegającą na uznaniu, art. 33 pkt 3 k.r. i op. nie obejmuje udziałów w spółce
z ograniczoną odpowiedzialnością nabytych wobec podziału współwłasności
łącznej wspólników spółki cywilnej, a art. 31 § 1 k.r. i op. stanowi przepis
wyłączający stosowanie art. 33 pkt 10 k.r. i op. w stosunku do tych udziałów,
co doprowadziło do niezastosowania art. 33 pkt 3 lub 33 pkt 10 k.r. i op. do tych
udziałów i niewłaściwego zastosowania art. 33 § 1 k.r. i op. oraz niewypowiedzenia
się przez Sąd drugiej instancji w przedmiocie treści art. 45 k.r. i op.
Na tych podstawach uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia wstępnego i jego zmianę ewentualnie o uchylenie w zaskarżonym
zakresie postanowienia wstępnego i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią art. 384 k.p.c., adresowanego do sądu drugiej instancji
rozpoznającego sprawę w związku z wniesieniem apelacji od wyroku sądu
pierwszej instancji, sąd nie może uchylić lub zmienić wyroku na niekorzyść strony
wnoszącej apelację, chyba że strona przeciwna również wniosła apelację.
W związku z zawartą w art. 13 § 2 k.p.c. normą, która nakazuje odpowiednio
stosować przepisy o procesie do rozpoznawania spraw nieprocesowych, wymaga
rozważenia, czy przewidziany w art. 384 k.p.c. zakaz reformationis in peius ma
zastosowanie do postępowania nieprocesowego, które charakteryzuje się
w zasadzie niespornym charakterem, brakiem stron wiodących spór,
niejednorodnością spraw rozpoznawanych w tym trybie, przy czym w niektórych
6
kategoriach spraw zakres działania sądu z urzędu jest bardzo szeroki. W niektórych
sprawach istnieje bowiem możliwość wszczęcia postępowania nieprocesowego
z urzędu (np. art. 543, 548 § 1, 678 k.p.c.), w innych wszczynanych na wniosek,
sąd jest uprawniony do orzekania w pewnym zakresie z urzędu (np. art. 626 § 1
k.p.c.). W tych kategoriach spraw, według dominującego w doktrynie stanowiska,
zakaz reformationis in peius nie obowiązuje. Jednocześnie dopuszcza się
stosowanie zakazu z art. 384 k.p.c. w tych postępowaniach nieprocesowych,
w których interesy występujących w nich podmiotów są rozbieżne, a szczególnie
w tych sprawach, w których ze względu na potrzebę ich kompleksowego
rozstrzygnięcia rozpatrywane są również sporne kwestie, rozstrzygane zwykle
w trybie procesowym (np. art. 618 § 1, 685 k.p.c.).
Kwestia związania sądu odwoławczego zakazem reformationis in peius
w postępowaniu nieprocesowym rozstrzygana była niejednolicie w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. Rozbieżności dotyczyły przede wszystkim dwóch kategorii
postanowień. Do pierwszej z nich należą postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku. W odniesieniu do tych postanowień przyjmuje się przede wszystkim,
że przewidziane w art. 677 § 1 k.p.c. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku
ma charakter niepodzielny, powinno stwierdzać prawa do spadku wszystkich
spadkobierców i wysokość ich udziałów, a więc stwierdzać dziedziczenie co do
całości spadku. Nie jest możliwe stwierdzenie nabycia spadku względem części
majątku spadkowego albo tylko w stosunku do niektórych spadkobierców
(tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 1967 r., III CR 104/67,
OSNCP 1968, nr 2, poz. 24). Sąd nie jest również związany granicami apelacji
(tak - w odniesieniu do rewizji - na gruncie d. art. 381 § 1 k.p.c. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 1971 r., III CRN 61/71, OSPiKA 1972,
z. 9, poz. 168). Zaskarżenie takiego postanowienia w części nie może bowiem
spowodować uprawomocnienia się tego postanowienia w części niezaskarżonej,
które wbrew treści art. 677 § 1 k.p.c. nie obejmowałoby stwierdzenia praw do
całości spadku. Powyższe przesłanki wpłynęły na ukształtowanie ostatecznego
stanowiska, że sąd drugiej instancji nie jest związany w postępowaniu
o stwierdzenie nabycia spadku zakazem reformationis in peius (tak uchwała
pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1973 r.,
7
III CZP 13/73, OSNCP 1974, nr 9, poz. 144). W ten sposób Sąd Najwyższy
odstąpił od stanowiska przyjętego w uchwale z składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego dnia 13 maja 1968 r. (sygn. akt III CZP 19/68, OSNC 1968/12/205)
wpisanej do księgi zasad prawnych, że na skutek rewizji od postanowienia
o stwierdzeniu nabycia spadku sąd nie może uchylić ani zmienić postanowienia na
niekorzyść uczestnika, który wniósł rewizję, jeżeli inni uczestnicy postępowania
postanowienia tego nie zaskarżyli.
Drugą kategorię stanowią postanowienia o zniesieniu współwłasności
(art. 617 i n. k.p.c.), dziale spadku (art. 688 w zw. z art. 617 i n. k.p.c.) i podziale
majątku wspólnego (art. 567 § 2 w zw. z art. 688 i 617 i n. k.p.c.). W odniesieniu do
orzeczeń w sprawach działowych można także uznać za ugruntowany pogląd,
że sąd drugiej instancji, co do zasady nie jest związany granicami wniosków
rewizyjnych bądź apelacyjnych oraz zakazem reformationis in peius. Wyłączenie
zastosowanie art. 384 k.p.c. do orzeczeń w tych kategoriach spraw
rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym usprawiedliwia się podobnym do
stwierdzenia nabycia spadku niepodzielnym charakterem postanowienia
zapadającego w wyniku przeprowadzenia postępowań o zniesienie
współwłasności, dział spadku i podział majątku wspólnego.
W postanowieniu z dnia 7 listopada 1964 r. (III CR 294/64, OSNC 1965/7-
8/130) Sąd Najwyższy wskazał, że sprawa działowa stanowi jedną całość w tym
sensie, że wszystkie dyspozycje orzeczenia działowego są wzajemnie zależne
i wzajemnie uwarunkowane. W szczególności taki ścisły związek zachodzi między
orzeczeniem o podziale majątku spadkowego a orzeczeniem przyznającym
określonym spadkobiercom spłaty gotówkowe. Dlatego zasadą jest, że wadliwość
jednego z tych dwu orzeczeń pociąga za sobą konieczność uchylenia
postanowienia działowego w całości. Sąd Najwyższy w tym samym postanowieniu
dopuścił jednak wyjątkowo uchylenie postanowienia tylko w zaskarżonej części,
gdy jest rzeczą oczywistą, że uchylenie określonego rozstrzygnięcia zawartego
w orzeczeniu działowym nie może mieć wpływu na zasadnicze rozstrzygnięcie
o samym dziale.
8
Zachowanie integralności orzeczenia, jako warunku dopuszczalności
uchylenia postanowienia działowego na niekorzyść wnoszącego środek
odwoławczy, było wielokrotnie podtrzymane w kolejnych orzeczeniach Sądu
Najwyższego (zob. postanowienia z dnia 17 września 1999 r., I CKN 379/98, OSNC
2000, nr 3, poz. 59; z dnia 28 marca 2003 r., IV CKN 1961/00, niepubl.; z dnia
29 stycznia 2008 r., IV CSK 432/07, niepubl.). W uchwale z dnia 11 marca 1977 r.
(sygn. akt III CZP 7/77, OSNC 1977/11/205) Sąd Najwyższy odniósł ten pogląd
wprost do postępowania o podział majątku wspólnego, podobnego z punktu
widzenia rozważanego zagadnienia do spraw o dział spadku lub zniesienia
współwłasności i przyjął, że sąd rewizyjny może uchylić orzeczenie o podziale
majątku wspólnego małżonków także na niekorzyść skarżącej, jeżeli przedmiot
zaskarżenia jest integralnie związany z inną częścią lub z całością tego orzeczenia.
Z przytoczonych orzeczeń Sądu Najwyższego wynika, że zakaz zmiany lub
uchylenia zaskarżonego orzeczenia na niekorzyść strony skarżącej
w postępowaniach działowych, w tym w postępowaniu o podział majątku
wspólnego nie obowiązuje bez żadnych wyjątków. Jeśli brak jest integralnego
związku przedmiotu zaskarżenia z inną dyspozycją orzeczenia o podziale majątku
wspólnego Sąd drugiej instancji nie może wyjść poza granice zaskarżenia i uchylić
lub zmienić zaskarżone orzeczenie na niekorzyść uczestnika postępowania
wnoszącego apelację, jeżeli inny uczestnik nie wniósł apelacji.
Z tych względów wymaga rozważenia, czy zmiana postanowienia wstępnego
Sądu pierwszej instancji dokonana przez Sąd odwoławczy była dopuszczalna
ze względu na treść art. 378 § 1 oraz art. 384 k.p.c.
Nie budzi wątpliwości, że w zakresie spraw rozpoznawanych w trybie
nieprocesowym występuje niejednorodność. W obrębie tych postępowań mogą
ścierać się różne interesy jego uczestników. Rozstrzygnięcie sporów w tym
zakresie może nastąpić w orzeczeniach kończących postępowanie w sprawie, jak
też w postanowieniach wstępnych, przewidzianych w art. 567 § 2, 618 § 1 i 685
k.p.c., które rozstrzygają samodzielnie zagadnienia sporne, mające prejudycjalne
znaczenie dla sprawy głównej, bez odsyłania na drogę procesu.
9
W postępowaniu o podział majątku wspólnego rozbieżne interesy
uczestników postępowania, mogą ujawnić się między innymi w sporze o to,
czy pewien przedmiot należy do majątku wspólnego (art. 567 § 3 w zw. z art. 685
k.p.c.). Co więcej, w związku z odpowiednim stosowaniem do podziału majątku
wspólnego przepisów o dziale spadku (art. 567 § 3 k.p.c.), a przez dalsze odesłanie
zawarte w art. 688 k.p.c., z chwilą wszczęcia postępowania o podział majątku
odrębne postępowanie w sprawie o przynależność określonego przedmiotu do
majątku wspólnego jest niedopuszczalne, a sprawy będące w toku przekazuje się
do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o podział majątku
(art. 618 § 2 k.p.c.). Podzielić bowiem należy stanowisko jakie zajął Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 17 grudnia 1998 r., I CKN 934/97, niepubl.), że wprawdzie
przepis art. 688 k.p.c. (w związku z art. 567 § 3 k.p.c.) stanowi, że do działu spadku
stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące współwłasności, a w szczególności art.
618 § 2 i 3 k.p.c. to jednakże należy przyjąć, że ma również zastosowanie § 1
art. 618 k.p.c., gdyż do tego przepisu odwołują się przepisy zawarte w § 2 i 3 art.
618 k.p.c. Przepis art. 618 § 1 k.p.c. wylicza trzy rodzaje spraw, które podlegają
rozpoznaniu w postępowaniu innym aniżeli postępowanie o zniesienie
współwłasności i w zasadzie należą do drogi procesu, ale mogą być także
rozpoznawane w postępowaniu o zniesienie współwłasności, przy czym od chwili
wszczęcia tego postępowania ta droga ich rozpoznania jest wyłączna. Do tego
rodzaju spraw należą spory o prawo własności. Do tej kategorii niewątpliwie należy
zaliczyć spór pomiędzy byłymi małżonkami o przynależność określonego składnika
do majątku wspólnego.
Wobec tego, gdyby postępowanie o podział majątku wspólnego nie toczyło
się, do rozstrzygnięcia sporu w tym zakresie doszłoby w procesie, w którym zakaz
reformationis in peius miałby pełne zastosowanie. W sprawie, do której odnosi się
skarga kasacyjna przedmiotem zaskarżenia była wyłącznie część postanowienia
wstępnego, w której Sąd pierwszej instancji rozstrzygnął na podstawie art. 45
k r. i op., że wartość 1093 udziałów w C. spółce z o. o. w P. stanowi nakład
poniesiony z majątku wspólnego na majątek odrębny. Poza zakresem zaskarżenia
pozostała dalsza część postanowienia wstępnego rozstrzygająca o przynależności
do majątku osobistego uczestnika 1093 udziałów w spółce „C.” w P. Wydanie w
10
tym przedmiocie prawomocnego postanowienia wstępnego, którego nie zaskarżyła
wnioskodawczyni, kończy ostatecznie spór pomiędzy współwłaścicielami o
przynależność tego składnika do majątku wspólnego.
Podobnie w piśmiennictwie podnosi się, że zakaz z art. 384 k.p.c.
ma zastosowanie do sporów - które, tylko ze względu na kompleksowość
postępowań „działowych” ustawodawca przekazał do postępowania
nieprocesowego. Jak zostało wyjaśnione w odniesieniu do postępowania o podział
majątku wspólnego obligatoryjna kumulacja roszczeń w tym postępowaniu
obejmuje także z mocy art. 567 § 3 w związku z art. 685 i 688 oraz w związku
z art. 618 k.p.c. spór czy pewien składnik wchodzi do majątku wspólnego.
Roszczenie o zwrot nakładów poczynionych z majątku wspólnego na
majątek osobisty wiąże się wprawdzie z zaliczeniem do majątku osobistego
jednego z małżonków przedmiotu majątkowego, na który nakłady zostały
poczynione. Jednak wobec prawomocnego rozstrzygnięcia o przynależności 1093
udziałów w spółce „C.” Spółki z o.o. w P. do majątku osobistego uczestnika, którym
Sąd prowadzący postępowanie o podział majątku wspólnego jest związany z mocy
art. 365 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. pozostało jedynie rozpoznanie sprawy w
granicach apelacji uczestnika (art. 378 § 1 k.p.c.), a zatem jedynie co do istnienia i
wysokości podlegających w postępowaniu o podział majątku wspólnego
obowiązkowi zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na
majątek osobisty uczestnika. Nie można tego wobec zgodzić się z Sądem drugiej
instancji, że nie sposób dokonać korekty punktu III postanowienia wstępnego bez
odpowiedniej modyfikacji niezaskarżonego jego punktu II.
Sąd drugiej instancji nie tylko błędne nie zastosował art. 384 k.p.c. ale
wyszedł jednocześnie bezpodstawnie poza granice zaskarżenia i orzekł w zakresie,
w jakim postanowienie Sądu pierwszej instancji nie zostało zaskarżone i stało się
prawomocne (art. 363 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W judykaturze dominuje
zasługujący na aprobatę pogląd, że orzekanie przez sąd drugiej instancji
w zakresie, w którym orzeczenie sądu pierwszej instancji pod względem
przedmiotowym lub podmiotowym nie został zaskarżone i stał się prawomocne,
wywołuje taki skutek, jaki występuje przy orzekaniu w sprawie prawomocnie
osądzonej (art. 379 § 3 k.p.c.), tj. powoduje nieważność postępowania
11
apelacyjnego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2003 r., I PK
67/02, OSNP 2004, nr 14, poz. 240 i z dnia 6 sierpnia 1936 r., C II 669/36, Zb. Orz.
1937, poz. 73 i z dnia 18 marca 1938 r., C II 2649/37, Zb. Orz 1939, poz. 119;
z dnia 19 maja 1970 r., II CR 157/70, OSPO 1971/5/90; z dnia 21 listopada 2006 r.,
III CZP 85/06, OSNC 2007/7-8/101; z dnia 13 października 2010 r., II UK 107/10,
niepubl.). Stanowisko to należy odnieść także do autonomicznych rozstrzygnięć
zawartych w postanowieniach co do istoty sprawy wydanych w postępowaniach
„działowych”.
Rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego sprawia, iż konieczne jest odniesienie
się przez Sąd drugiej instancji do zarzutów apelacji wnioskodawcy, zgodnie z jej
granicami przedmiotowymi, które odnoszą się do zasady i wysokości rozliczenia
nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika. Ponieważ Sąd
drugiej instancji nie rozpoznał w tym zakresie zarzutów apelacji uczestnika
bezpodstawnie rozstrzygając o przynależności 1093 udziałów w spółce do majątku
wspólnego, ocena zarzutów skargi kasacyjnej w tym samym zakresie jest
przedwczesna.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1, 386
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 39821
uchylił w całości zaskarżone postanowienie i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.