Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 12/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSA Piotr Prusinowski
w sprawie z powództwa J. D.
przeciwko Zespołowi Szkół w L.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 23 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Powódka J. D. w pozwie z dnia 6 sierpnia 2012 r. wystąpiła przeciwko
pozwanemu Zespołowi Szkół w L. z odwołaniem od wypowiedzenia umowy o pracę
2
dokonanego pismem z dnia 12 lipca 2012 r., wnosząc o przywrócenie do pracy w
pozwanym.
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w P. wyrokiem z dnia 24 maja 2013 r. przywrócił
powódkę do pracy w pozwanym na dotychczasowych warunkach pracy i płacy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w Zespole Szkół w L.
(poprzednio Gimnazjum w L.) jako nauczyciel od dnia 1 września 2005 r. w pełnym
wymiarze czasu pracy, w charakterze wychowawcy świetlicy, na podstawie
mianowania. Powódka posiada kwalifikacje do nauczania języka polskiego, jest
wpisana do ewidencji egzaminatorów Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w P. z
zakresu języka polskiego, a ponadto ukończyła liczne kursy i szkolenia związane z
pracą w szkole z dziećmi i młodzieżą. Od sierpnia 2010 r. powódka jest
nauczycielem dyplomowanym. Powódka w toku zatrudniania pracowała jako
wychowawca świetlicy. Około 5 lat temu, przez jeden rok szkolny powódka
prowadziła zaś zajęcia języka polskiego z jedną klasą gimnazjum. W dniu 22
grudnia 2012 r. złożyła wniosek o urlop dla poratowania zdrowia. Dyrektor
pozwanego w dniu 30 grudnia 2012 r. udzielił powódce, działając na podstawie art.
73 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, urlopu dla
poratowania zdrowia w okresie od dnia 9 stycznia 2012 r. do dnia 1 stycznia 2013 r.
Od roku szkolnego 2011/2012 w pozwanej szkole istnieje potrzeba
zwalniania kolejnych pracowników, w tym nauczycieli. Z roku na rok zmniejszeniu
ulega ilość oddziałów. Wiosną 2012 r. w arkuszu organizacyjnym została
ograniczona ilość etatów. Zgodnie z arkuszem organizacyjnym w roku szkolnym
2011/2012 było 16 oddziałów (w tym dwa przedszkolne) i przewidziano łącznie
29,44 etaty pedagogiczne (602 godziny, w tym 68 godzin ponadwymiarowych).
Zgodnie z arkuszem organizacyjnym w roku szkolnym 2012/2013 przewidziano
natomiast 11 oddziałów (w tym jeden przedszkolny) oraz łącznie 22,06 etatów
pedagogicznych (522,5 godzin, w tym 110,5 ponadwymiarowych). Tym samym
konieczne stało się wypowiedzenie stosunku pracy 5-ciu nauczycielom
zatrudnionym na czas nieokreślony.
Dyrektor pozwanego przy podejmowaniu decyzji o wyborze nauczycieli do
zwolnienia kierował się potrzebą zapewnienia pracy nauczycielom, przy pomocy
których można będzie realizować podstawę programową. Wśród tych nauczycieli
3
byli tacy, dla których nie byłoby pensum. Pensum to dyrektor postanowił więc
uzupełnić godzinami pracy w świetlicy. W szkole została wówczas tylko jedna
osoba zatrudniona na pełny etat w świetlicy, a pozostałe godziny zostały
rozdysponowane na wymienionych nauczycieli. Z tych powodów dyrektor uznał, że
nie ma możliwości dalszego zatrudniania powódki w pełnym wymiarze czasu pracy
w charakterze wychowawcy świetlicy. Dyrektor nie brał pod uwagę powierzenia
powódce prowadzenia lekcji polskiego, ze względu na sytuację, jaka miała miejsce,
gdy powódka kilka lat temu prowadziła takie zajęcia. Pojawiły się bowiem wówczas
skargi ze strony rodziców uczniów tej klasy na sposób prowadzenia lekcji przez
powódkę.
Pozwany podjął zatem decyzję o rozwiązaniu stosunku pracy z powódką i
10 innymi nauczycielami.
Pismem z dnia 7 maja 2012 r. pozwany, działając na podstawie art. 20 ust.
5a Karty Nauczyciela zawiadomił Zarząd Oddziału Związku Nauczycielstwa
Polskiego w O. o zamiarze wypowiedzenia powódce stosunku pracy z powodu
zmian organizacyjnych uniemożliwiających jej dalsze zatrudniania. Pismem z dnia
14 maja 2012 r. ZNP negatywnie wypowiedział się o zamiarze wypowiedzenia
stosunku pracy powódce.
Pismem z dnia 17 maja 2012 r. pozwany wypowiedział powódce stosunek
pracy, wskazując jako podstawę prawną art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, a
jako podstawę faktyczną zmniejszenie liczby oddziałów, co uniemożliwia dalsze
zatrudnienie powódki. Pozwany zastosował trzymiesięczny okres wypowiedzenia.
Oświadczenie w przedmiocie wypowiedzenia zostało wysłane powódce listem
poleconym, który J. D. odebrała w dniu 5 czerwca 2012 r. Powódka odwołała się od
tego wypowiedzenia do Sądu Pracy w P., a pozwany uznał powództwo, co
skutkowało wydaniem w dniu 31 sierpnia 2012 r. wyroku częściowego i uznania
wypowiedzenia za bezskuteczne. Wyrok częściowy jest prawomocny. Pozwany w
dniu 12 lipca 2012 r. ponownie wypowiedział powódce stosunek pracy, przyznając
się do formalnej wadliwości wypowiedzenia z dnia 17 maja 2012 r. Ponowne
wypowiedzenie zawierało taką samą podstawę prawną i faktyczną, jednak
zastosowany został skrócony okres wypowiedzenia (jeden miesiąc).
4
Wskazując na wyżej przytoczone ustalenia faktyczne, Sąd pierwszej instancji
uznał roszczenie powódki za uzasadnione. Sąd ten podniósł równocześnie, że
bezsporne w niniejszym postępowaniu było, iż wypowiedzenie umowy o pracę
powódce odpowiadało wymogom formalnym, było dokonane w formie pisemnej
oraz zawierało niezbędne pouczenia i przyczynę je uzasadniającą. Ponadto pismo
w przedmiocie rozwiązania umowy o prace spełniało wymogi określone w art. 20
ust. 1-3 Karty Nauczyciela. O zasadności powództwa, przesądziło natomiast,
zdaniem Sądu pierwszej instancji, dokonanie wypowiedzenia w okresie korzystania
przez powódkę z urlopu dla poratowania zdrowia. Sąd Rejonowy uznał bowiem, że
nie można wypowiedzieć stosunku pracy w okresie korzystania przez nauczyciela z
urlopu dla poratowania zdrowia udzielonego w trybie art. 73 ust. 1 Karty
Nauczyciela. Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia jest prawem podmiotowym
pracownika, a w jego okresie pracy nauczyciela jest chroniony. Wskazano też, że
skoro pracownik w tym okresie podlega szczególnej ochronie, to niedopuszczalne
jest wypowiadanie mu w tym okresie stosunku pracy, także w trybie art. 20 ust. 1
pkt 2 Karty Nauczyciela.
Sąd Rejonowy uznał równocześnie, że nie ma racji powódka, podnosząc, że
pozwany nie mógł wypowiedzieć jej stosunku pracy w okresie biegu poprzednio
dokonanego wypowiedzenia stosunku pracy. W tym zakresie Sąd Rejonowy zgodził
się ze stanowiskiem pozwanego. Pozwany dokonał ponownego wypowiedzenia
wobec wadliwości pierwszego wypowiedzenia stosunku pracy. Podstawa faktyczna
i prawna wypowiedzenia była natomiast taka sama i nie było potrzeby wyrażania
przez powódkę zgody na ponowne wypowiedzenie.
W ocenie Sądu Rejonowego, pozwany spełnił także wymogi z art. 20 ust. 5a
Karty Nauczyciela. W dniu 7 maja 2013 r. zwrócił się bowiem do Związku
Nauczycielstwa Polskiego, informując go o zamiarze wypowiedzenia stosunku
pracy powódce. Ponowne zawiadamianie organizacji związkowej, w sytuacji
oczywistej wadliwości formalnej pierwszego wypowiedzenia oraz tego, że nie uległy
zmianie podstawa faktyczna i prawna wypowiedzenia, nie było więc konieczne,
gdyż konsultacja z maja 2012 r. zachowała swoją aktualność. Niezależnie od tego,
Sąd Rejonowy stwierdził, że pozwany wykazał, iż wypowiedzenie powódce
stosunku pracy było uzasadnione, a wybór powódki był uzasadniony. Logiczne jest
5
bowiem zagwarantowanie w pierwszej kolejności zatrudniania nauczycielom
potrzebnym do realizacji podstawy programowej oraz zapewnienie im pensum. W
takiej sytuacji uzasadnione było uzupełnienie pensum przez godziny pracy w
świetlicy. Co prawda powódka podnosiła, że część godzin pracy w świetlicy
stanowią godziny ponadwymiarowe, jednakże takie rozwiązanie jest zgodne z Kartą
Nauczyciela.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2013
r., na skutek apelacji wniesionej przez pozwany Zespół Szkół od wyżej
przedstawionego wyroku Sądu pierwszej instancji, zmienił ten wyrok w pkt 1, 2, 3 w
ten sposób, że powództwo oddalił i zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę
60 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji.
W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji poczynił prawidłowe
ustalenia faktyczne, które Sąd drugiej instancji w pełni podzielił i przyjął za własne
bez potrzeby ponownego ich przytaczania.
Sąd Okręgowy uznał jednak, że pomimo prawidłowych ustaleń faktycznych
zasadny okazał się apelacyjny zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art. 41
k.p. w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z
art. 45 § 1 k.p. i art. 91c Karty Nauczyciela, przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie i uznanie, że przepis ten wprowadza zakaz rozwiązania stosunku
pracy za wypowiedzeniem w okresie urlopu dla poratowania zdrowia, podczas gdy
art. 41 k.p. nie ma zastosowania do stosunku pracy zawartego na podstawie
mianowania, a pozwany mógł wypowiedzieć powódce stosunek pracy w okresie
urlopu dla poratowania zdrowia na podstawie art. 20 ust. pkt 2 Karty Nauczyciela.
Sąd drugiej instancji przytoczył treść art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela oraz
stwierdził, że żaden tej ustawy nie zawiera normy, która zakazywałaby
wypowiedzenia stosunku pracy z przyczyn wskazanych w art. 20 Karty w czasie
korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Uwzględniając z kolei regulację
art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, Sąd Okręgowy zauważył, iż w niniejszej sprawie
nie mógł on mieć zastosowania do powódki, bowiem jej stosunek pracy nie jest
oparty o umowę o pracę. Powódka jest nauczycielem dyplomowanym, czyli
uzyskała najwyższy stopień awansu zawodowego, kolejny po mianowaniu i
6
wszelkie orzeczenia Sądu Najwyższego dotyczące nauczycieli mianowanych
odnoszą się odpowiednio do nauczycieli dyplomowanych jako stosunków pracy z
nominacji.
Na dowód swojego stanowiska Sąd Okręgowy wskazał na uchwałę Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r. I PZP 4/06, gdzie Sąd ten stwierdził, że w
przypadku istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym
nauczycielem z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674
z zm.) nie stosuje się art. 41 Kodeksu pracy. Potwierdzeniem takiego stanowiska
Sądu Najwyższego jest też, w ocenie Sądu drugiej instancji, najnowsza uchwała
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2013 r., I PZP 1/13,
w której stwierdzono, że złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla
poratowania zdrowia lub korzystanie z takiego urlopu (art. 73 Karty Nauczyciela)
nie stanowi przeszkody do rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art. 20
ust. 1 pkt. 2 tej ustawy.
W opinii Sądu Okręgowego, wypowiedzenie nie było również dotknięte wadą
formalną, bowiem drugie pismo wypowiadające jest w swej treści co do przyczyny
identyczne, różni się wyłącznie okresem wypowiedzenia, który z kolei jest zgodny z
przepisem art. 20 ust.5 Karty Nauczyciela. W tej sytuacji pozwany nie miał
obowiązku przeprowadzenia ponownej konsultacji z organizacją związkową.
Sąd Okręgowy stwierdził ponadto za Sądem Rejonowym, że u pozwanego
zachodziły przesłanki do rozwiązania z powódką stosunku pracy na podstawie
art. 20 ust. 1 pkt. 2 Karty Nauczyciela i pozwany dokonał prawidłowego doboru do
zwolnienia w przypadku osoby powódki.
Konkludując Sąd Okręgowy stwierdził, że wypowiedzenie powódce stosunku
pracy z przyczyn opartych o przepis art. 20 ust. 1 pkt. Karty Nauczyciela było
uzasadnione, a powódka nie korzystała z żadnej ochrony przed wypowiedzeniem z
tej przyczyny.
Powódka J. D. wniosła do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z 23 sierpnia 2013 r., zaskarżając ten
wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:
7
(-) art. 41 k.p. w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze
zm., dalej jako Karta Nauczyciela) w związku z art. 45 § 1 k.p. i art. 91 c Karty
Nauczyciela przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wyrażające się
w uznaniu, że z przepisów tych nie wynika zakaz rozwiązania stosunku pracy z
nauczycielem mianowanym za wypowiedzeniem w okresie urlopu dla poratowania
zdrowia, podczas gdy uznać należało, iż przepis art. 41 k.p. ma na mocy art. 91 c
Karty Nauczyciela zastosowanie do stosunku pracy zawartego na podstawie
mianowania;
(-) art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p. i z art. 91c Karty Nauczyciela przez ich
błędną wykładnię, polegającą na ustaleniu, że ponowne wypowiedzenie stosunku
pracy dokonane w okresie pierwszego wypowiedzenia (które nie doszło do
pracownika jednocześnie lub wcześniej niż pierwotne wypowiedzenie) jest
każdorazowo skuteczne, podczas gdy wedle właściwej wykładni cofnięcie przez
pracodawcę oświadczenia woli o wypowiedzeniu pracownikowi umowy o pracę
wymaga dla swej skuteczności zgody tego pracownika;
(-) naruszenie art. 20 ust. 5a Karty Nauczyciela przez jego błędną wykładnię i
uznanie, że w razie zamiaru ponownego wypowiedzenia nauczycielowi stosunku
pracy dokonanego w okresie pierwszego wypowiedzenia nie jest konieczne
zawiadamianie o tym reprezentującej nauczyciela zakładowej (międzyzakładowej)
organizacji związkowej, podczas gdy wedle prawidłowej interpretacji ponowienie
trybu konsultacji zamiaru wypowiedzenia jest w takim przypadku konieczne.
Wskazując na powyższe podstawy, skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, względnie uchylenie również wyroku Sądu
pierwszej instancji w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji w
całości i jego zmianę przez uwzględnienie powództwa w całości, a także o
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa
adwokackiego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
8
Skarga okazała się częściowo uzasadniona, chociaż nie wszystkie
podniesione w niej zarzuty są trafne.
Nie ma racji skarżąca, iż w sprawie doszło do naruszenia art. 41 k.p. w
związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z art. 45 §
1 k.p. i art. 91 c Karty Nauczyciela przez uznanie, że z przepisów tych nie wynika
zakaz rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym za
wypowiedzeniem w okresie urlopu dla poratowania zdrowia. Kwestia ta została
rozstrzygnięta trafnie powołaną przez Sąd Okręgowy uchwałą siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2013 roku, I PZP 1/13 (OSNP 2013 nr 23-24,
poz. 270.), w tezie której Sąd Najwyższy uznał, że złożenie przez nauczyciela
wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia lub korzystanie z takiego
urlopu (art. 73 Karty Nauczyciela), nie stanowi przeszkody do rozwiązania z nim
stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. W
uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy przedstawił motywy swojego stanowiska,
które warto pokrótce powtórzyć.
Przepis art. 20 Karty Nauczyciela uprawnia dyrektora szkoły do rozwiązania
stosunku pracy z nauczycielem w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły
albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w
szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze jego zatrudnianie, nie-
zależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy. Analizowany przepis zezwala na
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym i zatrudnionym na
podstawie umowy o pracę z uwagi na tożsame przyczyny (ust. 1) oraz ustanawia
jednakowy jego tryb (ust. 3-7). Sytuację obu tych grup nauczycieli różnicuje jedynie
wysokość odprawy (ust. 2). Istnieją więc dostateczne podstawy, aby twierdzić, że
jest to wspólna instytucja stosowana wobec wszystkich nauczycieli w sytuacji
szczególnej, kiedy na skutek obiektywnych okoliczności niemożliwe jest utrzymanie
takiego samego stanu zatrudnienia w następnym roku szkolnym. Cel tego
uregulowania jest więc taki sam jak ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.; dalej jako ustawa o
zwolnieniach grupowych), która - co wymaga podkreślenia - uchyla ochronę
9
wynikającą między innymi z art. 41 k.p. tak w przypadku zwolnień grupowych (art. 5
ust. 1), jak i indywidualnych (art. 10 ust. 2) - w okresie urlopu trwającego co
najmniej 3 miesiące oraz w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika
w pracy, jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia. Na funkcjonalne podobieństwo obu tych ustaw wskazuje
zresztą wprost ust. 2 art. 20 Karty Nauczyciela, przyznający nauczycielowi
zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę prawo do świadczeń określonych w
przepisach ustawy o zwolnieniach grupowych. Daje to podstawę do sformułowania
wniosku, że art. 20 Karty Nauczyciela jest szczególnym i odrębnym od
kodeksowego unormowaniem stosowanym wobec wszystkich nauczycieli
(niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy), pozwalającym na
dostosowanie stanu zatrudnienia do aktualnego rozmiaru zadań szkoły przez
dopuszczenie możliwości rozwiązania stosunków pracy z nauczycielami w zamian
za rekompensatę za utratę pracy czy to w postaci odprawy, czy przeniesienia w
stan nieczynny z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Z tego względu
uprawniony jest pogląd, że wyczerpujący charakter uregulowania z art. 20 Karty
Nauczyciela wynika także z zamiaru ustawodawcy (podobnego jak w przypadku
ustawy o zwolnieniach grupowych) wprowadzenia większej elastyczności w
zakresie możliwości kształtowania rozmiaru zatrudnienia zgodnego z rzeczywistymi
potrzebami szkoły, rekompensowanej mającymi realną wartość ekonomiczną
świadczeniami na rzecz nauczycieli, dla których nie ma pracy. Stosownie do treści
art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela, co do zasady rozwiązanie stosunku pracy z
przyczyn określonych w jego ust. 1 następuje z końcem roku szkolnego po
uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu. Zakaz ten chroni interesy nauczycieli,
synchronizując okres wypowiadania stosunków pracy z okresem ustalania w
szkołach stanu zatrudnienia na następny rok szkolny, co ułatwia podjęcie kolejnego
nauczycielskiego zatrudnienia. W tym kontekście nie można nie zauważyć, że
dodanie kolejnego okresu ochronnego z art. 41 k.p. prowadziłoby w rezultacie do
związania pracodawcy zakazem podważającym przyjęte przez ustawodawcę
założenie, że art. 20 Karty Nauczyciela ma stanowić narzędzie pozwalające na
dostosowanie rozmiaru zatrudnienia do aktualnych zadań szkoły. Przy
uwarunkowaniach dopuszczających zwolnienie tylko raz w roku (z końcem roku
10
szkolnego) nauczycieli z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela (z
zastrzeżeniem ust. 4), uznanie obowiązywania zakazów wypowiadania stosunków
pracy w okolicznościach określonych w art. 41 k.p. mogłoby prowadzić do łamania
lub pogwałcenia wymagań obiektywnego wyboru do zwolnienia z pracy nauczycieli
mniej przydatnych kosztem nauczycieli o wyższych kwalifikacjach zawodowych
tylko dlatego, że ci pierwsi w okresie możliwego wypowiadania stosunków pracy
okolicznościowo korzystali z usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie tylko w pełni aprobuje
przedstawioną argumentację, ale pragnie również zauważyć, że celem uchwał
Sądu Najwyższego, w szczególności podejmowanych w składach powiększonych,
jest ujednolicenie orzecznictwa sądowego, porządkowanie poglądów w sprawach,
w których orzecznictwo dotychczas było rozbieżne, lub wskazywanie kierunku
rozstrzygnięć w sprawach istotnych i skomplikowanych. W związku z tym należy
podkreślić, że wskazane w skardze wcześniejsze rozbieżności w orzecznictwie
powstałe przed uchwały z dnia 26 czerwca 2014 r., I PZP 1/13, i nie mogą w
żadnym razie świadczyć o zasadności rozpoznawanej skargi.
Odnosząc się do drugiego zarzutu, opartego na naruszeniu art. 61 k.c. w
związku z art. 300 k.p. i z art. 91c Karty Nauczyciela przez przyjęcie, że ponowne
wypowiedzenie stosunku pracy dokonane w okresie pierwszego wypowiedzenia
jest każdorazowo skuteczne, Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym
przedmiotową sprawę nie neguje oczywistej słuszności poglądu, iż zgodnie z
art. 61 § 1 zdanie drugie k.c. cofnięcie (odwołanie) oświadczenia woli jest
skuteczne, jeżeli doszło do jego adresata jednocześnie z tym oświadczeniem lub
wcześniej albo gdy adresat owego oświadczenia wyraził zgodę na jego cofnięcie.
Cofnięcie oświadczenia woli powoduje zaś ten skutek, że traci ono skuteczność
prawną, a czynność uważa się za nieistniejącą prawnie i zasadniczo niebyłą.
Cofnięcie oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy o pracę po wniesieniu przez
pracownika odwołania ma także skutki procesowe, albowiem przestaje istnieć
przedmiot sporu i wydanie wyroku staje się zbędne. Z konieczności uzyskania
zgody pracownika na cofnięcie złożonego mu wypowiedzenia, wbrew odmiennemu
stanowisku skarżącej, nie wynika jednakże żadna konsekwencja dotycząca
dopuszczalności złożenia przez pracodawcę ponownego oświadczenia woli o
11
wypowiedzeniu umowy o pracę w okresie poprzedniego wypowiedzenia. Dopóki
trwa stosunek pracy możliwe jest bowiem dokonanie każdej dozwolonej prawem
czynności mającej na celu rozwiązanie tego stosunku. Nadal istnieje przecież
przedmiot (stosunek pracy), której ona dotyczy. Wypada też zauważyć, że
ponowne wypowiedzenie stosunku pracy, choćby było dokonywane z tych samych
przyczyn, nie jest tą samą czynnością prawną, ale kolejną tego samego rodzaju.
Brak zgody pracownika na cofnięcie pierwotnego wypowiedzenia powoduje więc
tylko tyle, że każde z wypowiedzeń żyje swoim własnym życiem, każde z nich
wywołuje skutki prawne, jakie prawo łączy z tą czynnością prawną oraz każde z
osobna podlega zaskarżeniu i odrębnej ocenie w zakresie jego zasadności i
zgodności z przepisami. Za utrwalony w judykaturze i niekwestionowany w
piśmiennictwie należy zaś uznać pogląd o dopuszczalności rozwiązania umowy o
pracę bez wypowiedzenia po wcześniejszym jej wypowiedzeniu (w okresie
wypowiedzenia). Podkreślić też wypada, że przepisy prawa pracy nie wprowadzają
zakazu wypowiadania umów o pracę po uprzednim jej wypowiedzeniu, a przed
rozwiązaniem stosunku pracy. Nie da się go wywieść również z odpowiednio
stosowanych przepisów Kodeksu cywilnego o oświadczeniach woli. Dlatego też
Sąd Najwyższy w obecnym składzie stoi na stanowisku, że ponowne
wypowiedzenie umowy o pracę jest możliwe i dopuszczalne bez konieczności
cofnięcia wypowiedzenia poprzedniego i bez potrzeby uzyskania zgody pracownika
na jego cofnięcie. Tym samym Sąd Najwyższy przychyla się do stanowiska
wyrażonego w wyroku z dnia 18 grudnia 2002 r., I PK 49/02 (OSNP 2004 nr 13,
poz. 220), jak również podziela zaprezentowaną tam argumentację, zgodnie z którą
takie postępowanie pracodawcy może być racjonalnie usprawiedliwione. Po
pierwsze, gdy pracodawca sam uzna pierwotne wypowiedzenie za formalnie
wadliwe (np. nie wskazał w nim prawidłowo przyczyny rozwiązania stosunku pracy,
dokonał wypowiedzenia w okresie ochronnym, albo nie konsultował ze związkiem
zawodowym zamiaru wypowiedzenia). Ponowne wypowiedzenie spełnia w takim
przypadku niejako funkcję korekcyjną - koryguje wady (uchybienia) wypowiedzenia
pierwotnego. Po drugie, gdy ponowne wypowiedzenie następuje z innej lub tej
samej przyczyny, ale w innym trybie (np. z powodu likwidacji stanowiska, ale w
ramach zwolnień grupowych). Po trzecie, gdy wypowiedzenie następuje wprawdzie
12
z tej samej przyczyny, ale w innych okolicznościach faktycznych i prawnych. W
okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy pracodawca dostrzegł formalną
wadliwość wypowiedzenia z dnia 17 maja 2012 r., ze względu na nieprawidłowy
(z powodu zbyt późnego doręczenia powódce oświadczenia o wypowiedzeniu)
okres wypowiedzenia. W konkluzji należy więc stwierdzić, podobnie, jak uznały
Sądy obu instancji, że pracodawca, który wypowiedział pracownikowi stosunek
pracy, może do czasu jego rozwiązania dokonać ponownego wypowiedzenia tego
stosunku, bez konieczności uzyskania zgody pracownika na cofnięcie
wcześniejszego wypowiedzenia. Przyjmując taki pogląd, Sąd Najwyższy jest zatem
zdania, że omawiany zarzut kasacyjny nie może być uznany za skuteczny.
Nie można natomiast odmówić trafności trzeciemu zarzutowi skargi,
opartemu na naruszeniu przez Sąd drugiej instancji art. 20 ust. 5a Karty
Nauczyciela przez uznanie, że w razie zamiaru ponownego wypowiedzenia
nauczycielowi stosunku pracy, dokonanego w okresie pierwszego wypowiedzenia,
nie jest konieczne zawiadamianie o tym reprezentującej nauczyciela zakładowej
(międzyzakładowej) organizacji związkowej.
Analizę tej kwestii należy zacząć od przypomnienia treści art. 20 ust. 5a
Karty Nauczyciela, zgodnie z którym o zamiarze wypowiedzenia nauczycielowi
stosunku pracy z przyczyn określonych w ust. 1 pkt 2 dyrektor szkoły zawiadamia
reprezentującą nauczyciela zakładową (międzyzakładową) organizację związkową,
która w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia może zgłosić na piśmie
dyrektorowi szkoły umotywowane zastrzeżenia. Co istotne, przepis ten został
dodany przez art. 1 pkt 14 lit. a) ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. (Dz.U. Nr 79,
poz. 1845) zmieniającej Kartę Nauczyciela z dniem 31 sierpnia 2004 r. Natomiast
art. 91c Karty stanowi, że w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy,
nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy.
Wnioski z tego wypływające są takie, że od wejścia w życie art. 20 ust. 5a, czyli od
31 sierpnia 2004 r., za w pełni uprawnione należy uznać posiłkowanie się przy
wykładni tego przepisu dorobkiem orzeczniczym odnoszącym się do art. 38 k.p.,
regulującego instytucję konsultacji związkowej zamiaru wypowiedzenia umowy o
pracę.
13
Przechodząc do oceny merytorycznej kwestii każdorazowej konsultacji ze
związkami zawodowymi zamiaru wypowiedzenia, należy zauważyć, że niewątpliwie
przeważająca część judykatury uznaje, iż każde kolejne wypowiedzenie umowy o
pracę musi być poprzedzone konsultacją w trybie art. 38 § 1 k.p., nawet wówczas,
gdy przyczyna wypowiedzenia pozostaje niezmieniona. Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną w pełni aprobuje ten pogląd. W
nowszym orzecznictwie pogląd taki wyrażono w wyroku z dnia 10 marca 2005 r.,
II PK 240/04 (OSNP 2005 nr 22, poz. 348), stwierdzając, iż wypowiedzenie umowy
o pracę dokonane po skutecznym cofnięciu przez pracodawcę wcześniejszego
wypowiedzenia skonsultowanego z organizacją związkową musi być poprzedzone
konsultacją w trybie art. 38 § 1 k.p., nawet wówczas, gdy przyczyna wypowiedzenia
pozostaje niezmieniona. Kwestia obowiązku konsultacji z organizacją związkową
innego wypowiedzenia niż skonsultowane poprzednio, była również przedmiotem
wielu wcześniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego prezentujących poglądy zbieżne
z wyżej przedstawionym stanowiskiem. W pierwszej kolejności wypada
przypomnieć uchwałę pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu
Najwyższego z dnia 19 maja 1978 r., V PZP 6/77 (OSNCP 1978 z. 8 poz. 127), w
której wyjaśniono, że upływ czasu dzielący zakończenie postępowania
przewidzianego w art. 38 k.p. od mającego nastąpić wypowiedzenia pracownikowi
przez kierownika zakładu pracy umowy o pracę może uzasadniać konieczność
ponownego zawiadomienia rady zakładowej o zamiarze wypowiedzenia (z reguły
orientacyjnym terminem do uznania takiego upływu czasu może być termin
miesięczny). W wyroku z dnia 17 grudnia 1997 r., I PKN 438/97 (OSNP 1998 nr 21,
poz. 629), Sąd Najwyższy uznał z kolei, że ponowne zwrócenie się do zakładowej
organizacji związkowej jest konieczne, jeżeli wskutek upływu czasu lub zmiany
okoliczności faktycznych w chwili dokonywania wypowiedzenia umowy o pracę
przyczyna podana wcześniej tej organizacji (art. 38 § 1 k.p.) przestała istnieć, w tym
zwłaszcza jeżeli odpadła konieczność dokonywania zwolnień z przyczyn
organizacyjnych, które pierwotnie wskazywane były jako uzasadniające
wypowiedzenie. Ponowne zwrócenie się do zakładowej organizacji związkowej jest
wymagane także wtedy, gdy u pracodawcy dokonywane są wprawdzie w dalszym
ciągu zmiany organizacyjne (zmniejszanie zatrudnienia z przyczyn ekonomicznych,
14
produkcyjnych, technologicznych), jednakże nie są to te konkretne przekształcenia
strukturalne (np. ograniczenie określonej produkcji), które wskazane zostały jako
przyczyna zwolnienia danego pracownika lub grupy pracowników. W wyroku z dnia
7 lipca 1981 r., I PRN 30/81 (OSNCP 1981 nr 12, poz. 248) Sąd Najwyższy
stwierdził zaś, że ponowienie trybu konsultacji przewidzianej w art. 38 k.p. jest
konieczne, gdy kierownik zakładu pracy - mimo niezgłoszenia przez radę
zakładową zastrzeżeń co do zamierzonego wypowiedzenia zmieniającego -
zmienia swą decyzję i zamiast zmieniającego dokonuje definitywnego
wypowiedzenia umowy o pracę. Teza ta dotyczy więc sytuacji, gdy pracodawca
dokonuje wypowiedzenia innego rodzaju niż skonsultowane z organizacją
związkową. W kolejnym wyroku z dnia 19 października 1976 r., I PR 146/76 (OSP
1977 nr 10, poz.180; PiZS 1978 nr 5, s. 68) wyjaśniono, że zawiadomienie przez
kierownika zakładu pracy rady zakładowej o zamiarze wypowiedzenia
pracownikowi umowy o pracę nie może służyć za dowód dopełnienia obowiązku
powiadomienia rady zakładowej o drugim zamierzonym wypowiedzeniu temu
pracownikowi umowy o pracę, jeżeli pierwsze wypowiedzenie zostało cofnięte
(„uznane za bezskuteczne”). Takie samo stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w
wyroku z dnia 6 lipca 1976 r., I PR 117/76 (OSNCP 1977 nr 5-6, poz. 90),
stwierdzając, że oświadczenie rady zakładowej, złożone w związku z pierwotnym
zamierzeniem wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę nie zwalnia kierownika
zakładu od obowiązku konsultacji z tym organem związkowym ponownego zamiaru
dokonania tej czynności.
Przedstawione wyżej poglądy uzasadniają zatem tezę, że prawidłowe
zastosowanie przez dyrektora szkoły trybu konsultacji zamiaru wypowiedzenia
nauczycielowi stosunku pracy, o którym mowa w art. 20 ust. 5a Karty Nauczyciela,
wymaga ponowienia tego trybu w każdym przypadku kolejnego wypowiedzenia,
choćby jego przyczyna była tożsama z przyczyną wypowiedzenia dokonanego
wcześniej. Nie można bowiem zapominać, iż obowiązek wynikający z powołanego
przepisu, analogicznie jak w przypadku art. 38 k.p., jest elementem ochrony
trwałości stosunku pracy, jest też elementem niezbędnym w sekwencji czynności
podejmowanych przez pracodawcę, prowadzących do rozwiązania stosunku pracy,
a jego niedochowanie powoduje, że dokonanie wypowiedzenia bez zachowania
15
trybu konsultacji związkowej narusza przepisy o rozwiązywaniu stosunku pracy.
Dlatego też prawidłowa realizacja tej ochrony wymaga, by każdy zamiar
pracodawcy był odrębnie rozważony i oceniony przez uprawnione organy
związkowe, z uwzględnieniem okoliczności istniejących w czasie mającego
nastąpić wypowiedzenia.
Prowadzi to z kolei do konkluzji, że Sąd Okręgowy, niesłusznie przyjął, iż
pozwany w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy nie miał obowiązku
przeprowadzania ponownej konsultacji z organizacją związkową zamiaru
ponownego wypowiedzenia powódce nauczycielskiego stosunku pracy.
Kierując się przedstawionymi motywami oraz opierając się na treści
art. 39815
§ 1 k.p.c., a w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego na
podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł jak
w sentencji swego wyroku.