Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 11/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa M. M.
przeciwko Publicznemu Gimnazjum w S.
o przywrócenie do pracy w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę z dnia 29
maja 2012 roku i z dnia 13 czerwca 2012 roku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 listopada 2014 r.,
skarg kasacyjnych powódki i strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 23 września 2013 r.,
oddala obie skargi kasacyjne i znosi między stronami koszty
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 28 marca 2013 r., Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Z.: 1) zasądził od strony pozwanej Publicznego Gimnazjum w S. na
rzecz powódki M. M. kwotę 11.796,18 zł z odsetkami od dnia 12 września 2012 r.
tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę za
2
wypowiedzeniem z dnia 29 maja 2012 r.; 2) oddalił roszczenie o przywrócenie
powódki do pracy w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę z dnia 29 maja
2012 r.; 3) oddalił roszczenie o przywrócenie powódki do pracy w związku z
wypowiedzeniem umowy o pracę z dnia 13 czerwca 2012 r.; 4) orzekł o kosztach
procesu i rygorze natychmiastowej wykonalności.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powódka pracowała w pozwanym
Gimnazjum na stanowisku nauczyciela, początkowo na czas określony, a od 1
września 2000 r. na czas nieokreślony. Powódka posiada uprawnienia do nauczania
języka polskiego oraz bibliotekoznawstwa. W dniu 29 maja 2000 r. powódka
otrzymała stopień nauczyciela mianowanego. W roku szkolnym 2011/12 dla
pozwanego Gimnazjum przydzielono 33 godziny nauczania języka polskiego i 7
godzin bibliotecznych tygodniowo, przy czym powódka miała przydzielonych 10
godzin nauczania języka polskiego, 1 godzinę wychowawczą i 7 godzin
bibliotecznych. W maju 2012 r. opracowano nowy projekt arkusza organizacyjnego
Gimnazjum, w którym na rok szkolny 2012/13 przewidziano 21 godzin nauczania
języka polskiego i nie przewidziano ani jednej godziny bibliotecznej. W tym arkuszu
powódce nie przydzielono żadnych godzin. Oprócz powódki nauczaniem języka
polskiego w pozwanym Gimnazjum zajmowała się B. P., której w roku szkolnym
2012/13 przydzielono wszystkie godziny nauczania języka polskiego (w liczbie 21).
B. P. jest nauczycielem dyplomowanym zatrudnionym na podstawie mianowania i
legitymuje się 32-letnim stażem zawodowym. Z kolei powódka do dnia 17 maja
2012 r. posiadała 22-letni staż pracy. W związku ze zmianami organizacyjnymi
zaplanowanymi na rok szkolny 2012/13 (między innymi ograniczeniem liczby
godzin nauczania języka polskiego) dyrekcja Gimnazjum w maju 2012 r. podjęła
decyzję o wytypowaniu powódki do zwolnienia z pracy - spośród dwóch
nauczycielek języka polskiego - z tej przyczyny, że B. P. w tym czasie podlegała
szczególnej ochronie przedemerytalnej. Sąd pierwszej instancji ustalił ponadto, że
powódka jest wdową i jako jedyny żywiciel rodziny zamieszkuje wspólnie ze
studiującym synem. Pismem z dnia 29 maja 2012 r., które powódce zostało
doręczone 4 czerwca 2012 r., pozwane Gimnazjum na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (aktualnie jednolity tekst:
Dz.U. z 2014 r., poz. 191) rozwiązało z powódką stosunek pracy z zachowaniem
3
trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowiedzenia
pracodawca wskazał zmiany organizacyjne uniemożliwiające dalsze zatrudnienie
powódki w nowym roku szkolnym na dotychczasowym stanowisku w pełnym
wymiarze zajęć. Kiedy pracodawca zorientował się, że to oświadczenie zostało
powódce doręczone dopiero w dniu 4 czerwca 2012 r. (a więc z rozwiązaniem
stosunku pracy po dniu 31 sierpnia 2012 r.), złożył powódce kolejne oświadczenie
(w dniu 13 czerwca 2012 r.), w którym, powołując się na podstawę prawną z art. 20
ust. 1 pkt 2 w związku z art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela, rozwiązał z powódką
stosunek pracy z zachowaniem okresu wypowiedzenia skróconego do dwóch
miesięcy, który miał upłynąć z dniem 31 sierpnia 2012 r. W oświadczeniu z dnia 13
czerwca 2012 r. pracodawca podał tę samą przyczynę wypowiedzenia, co w piśmie
doręczonym powódce w dniu 4 czerwca 2012 r. Powódka w dniach 18 maja - 7
czerwca 2012 r. przebywała na zwolnieniu chorobowym i nie wyraziła zgody na
cofnięcie przez pozwane Gimnazjum oświadczenia o wypowiedzeniu stosunku
pracy z dnia 29 maja 2012 r. Od obydwu wypowiedzeń powódka odwołała się w
terminie ustawowym do sądu pracy.
Na podstawie takich ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy doszedł do wniosku,
że powództwo należy uwzględnić jedynie częściowo, w zakresie roszczenia o
odszkodowanie za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy dokonane pismem z dnia
29 maja 2012 r., bowiem przywrócenie powódki do pracy w pozwanym Gimnazjum
byłoby "niemożliwe". Sąd pierwszej instancji przyjął, że przyczyny wypowiedzenia
wskazane w obydwu pismach rozwiązujących stosunek pracy za wypowiedzeniem
były uzasadnione (prawdziwe oraz dostatecznie skonkretyzowane). W ocenie Sądu
Rejonowego, pozwany pracodawca nie był zobowiązany do wskazywania w piśmie
wypowiadającym stosunek pracy kryteriów, jakie brał pod uwagę przy wyborze
powódki do zwolnienia. Tym niemniej pierwsze z dwóch oświadczeń złożonych
powódce przez Gimnazjum okazało się wadliwe, bo powodowało rozwiązanie
stosunku pracy z powódką dopiero w dniu 30 września 2012 r., zamiast z końcem
roku szkolnego 2011/12 (31 sierpnia 2012 r.), jak tego wymaga art. 20 ust. 3 Karty
Nauczyciela. Wypowiedzenie z dnia 29 maja 2012 r. było zasadne, bo w pozwanym
Gimnazjum rzeczywiście doszło do zmian organizacyjnych a pracodawca -
decydując się na zwolnienie powódki zamiast drugiej nauczycielki języka polskiego,
4
która legitymowała się dłuższym stażem i była objęta szczególną ochroną
przedemerytalną - kierował się usprawiedliwionymi względami. Jednak
wypowiedzenie naruszało przepisy prawa pracy o rozwiązywaniu nauczycielskich
stosunków pracy. W tej sytuacji Sąd pierwszej instancji uznał, że celowe jest
zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki odszkodowania, gdyż
przywrócenie jej do pracy w Gimnazjum na dotychczasowych warunkach
zatrudnienia byłoby "niemożliwe" (art. 45 § 2 k.p.). W konsekwencji Sąd oddalił
roszczenie o przywrócenie do pracy w związku z wadliwym wypowiedzeniem
dokonanym w piśmie pozwanego Gimnazjum z dnia 29 maja 2012 r. Według Sądu
pierwszej instancji, oświadczenie datowane na 29 maja 2012 r., a doręczone
powódce w dniu 4 czerwca 2012 r., doprowadziło do skutecznego rozwiązania z
powódką stosunku pracy po upływie okresu trzymiesięcznego, czyli z dniem 30
września 2012 r. Późniejsza "korekta" tego oświadczenia, dokonana pismem z dnia
13 czerwca 2012 r., polegająca na skróceniu okresu wypowiedzenia do dwóch
miesięcy nie wywołała żadnych skutków prawnych, bowiem pozwany pracodawca
nie dokonał prawidłowego (skutecznego) cofnięcia pierwszego oświadczenia o
wypowiedzeniu stosunku pracy. Cofnięcie tego oświadczenia było możliwe
wyłącznie za zgodą powódki (art. 61 k.c.), a tej powódka nie udzieliła. Skoro pismo
pracodawcy z dnia 13 czerwca 2012 r. nie wywołało żadnych skutków prawnych, to
roszczenie o przywrócenie powódki do pracy w związku z wypowiedzeniem
dokonanym w tym piśmie podlegało oddaleniu.
Od wyroku Sądu pierwszej instancji obie strony wniosły apelacje. Wyrokiem
z dnia 23 września 2013 r., Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Z. oddalił obie apelacje. Sąd odwoławczy podzielił ustalenia faktyczne oraz
rozważania prawne Sądu pierwszej instancji i uznał je za własne. Tytułem
uzupełnienia wywiódł, że w pozwanym Gimnazjum nastąpiły zmiany organizacyjne
powodujące zmniejszenie w roku szkolnym 2012/13 liczby godzin nauczania języka
polskiego i z tej przyczyny dalsze zatrudnienie powódki w pełnym wymiarze na
stanowisku nauczyciela języka polskiego stało się niemożliwe. Ponadto, w nowym
roku szkolnym w Gimnazjum już nie funkcjonowała biblioteka, wobec czego nie było
możliwe przydzielenie powódce godzin bibliotecznych. Pracodawca stanął przed
koniecznością zwolnienia jednej z dwóch pracownic (nauczycielek języka polskiego).
5
Wybór powódki do zwolnienia z pracy został poprzedzony porównaniem kwalifikacji
obu nauczycielek (powódki oraz B. P.). Z tego porównania wynikało, że powódka
posiada krótszy staż pracy i ma kwalifikacje tylko do nauczania języka polskiego,
natomiast B. P. podlegała wówczas szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy.
W sytuacji, w której pozwane Gimnazjum naruszyło art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela,
ale przyczyny wypowiedzenia stosunku pracy wskazane w obu pismach
pracodawcy (z dnia 29 maja i 13 czerwca 2012 r.) były prawdziwe i uzasadnione, to
usprawiedliwiona była odmowa uwzględnienia przez Sąd Rejonowy żądania w
zakresie orzeczenia o restytucji stosunku pracy i zasądzenie na rzecz powódki
stosownego odszkodowania.
Od wyroku Sądu Okręgowego obie strony wniosły skargi kasacyjne.
Powódka zarzuciła naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. w wyniku nierozpoznania sprawy
w granicach apelacji, w szczególności przez nierozpoznanie zarzutów dotyczących
naruszenia: 1) art. 316, art. 233 § 1 w związku z art. 227 i art. 328 § 2 k.p.c. - przez
pominięcie, że w związku z brakiem uchwały o częściowej likwidacji szkoły w
pozwanym Gimnazjum nie nastąpiły żadne zmiany organizacyjne w roku szkolnym
2012/13, w szkole jest prowadzona biblioteka zaś D. O. nie mógł pełnić obowiązków
dyrektora Gimnazjum, wobec czego nie był uprawniony do składania oświadczenia
woli w imieniu pracodawcy, 2) art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela - w wyniku
uznania, że "bezwzględnie nieważne z prawem" zmiany organizacyjne szkoły
uzasadniają rozwiązanie z nauczycielem umowy o pracę a sąd pracy nie ma
obowiązku ani prawa badania ich legalności, 3) art. 45 § 2 k.p. - przez jego
zastosowanie, mimo że istnieje możliwość dalszego zatrudnienia powódki w
pozwanym Gimnazjum. W uzasadnieniu podstawy kasacyjnej powódka wywiodła,
że Sąd Okręgowy "w żaden sposób nie odniósł się do zdecydowanej części
zarzutów apelacyjnych" i "zupełnie pominął kluczowe zagadnienia dla sprawy". W
szczególności nie dokonał oceny legalności reformy oświatowej na terenie gminy L.
"w kontekście skuteczności decyzji personalnych". Według powódki zmiany
organizacyjne, które stanowiły podstawę wypowiedzenia stosunku pracy były
"bezwzględnie nieważne", skoro "pomimo braku stosownej uchwały rozpoczęto
likwidację jedynego Gimnazjum Publicznego istniejącego na terenie gminy L." (tym
samym naruszono art. 59 ust. 1 ustawy o systemie oświaty). Według skarżącej,
6
przepisy prawa wymagają, by w każdej szkole funkcjonowała biblioteka szkolna. To
oznacza, że biblioteka w dalszym ciągu stanowi "część składową" pozwanego
Gimnazjum, a kwalifikacje do jej prowadzenia posiada powódka. Wobec tego
należy przyjąć, że w pozwanym Gimnazjum nie zaszły żadne legalne zmiany
organizacyjne, które uzasadniałyby wypowiedzenie powódce stosunku pracy.
Tymczasem Sąd Okręgowy, nie analizując w ogóle powyższego problemu,
zaakceptował sytuację, w której dochodzi do obejścia prawa (likwidacji szkoły bez
przeprowadzenia stosownej procedury). Jego obowiązkiem było uznać te czynności
za nieważne i stwierdzić, że przyczyny wskazane powódce w wypowiedzeniu w
ogóle nie miały miejsca. W sytuacji, gdy zmiany organizacyjne w Gimnazjum
okazały się nieważne, to nie było przeszkód, aby powódka została przywrócona do
pracy. W związku z powyższym skarżąca wniosła o rozpoznanie skargi na
rozprawie, a następnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
Sądowi Okręgowemu sprawy do ponownego rozpoznania.
Strona pozwana - zaskarżając orzeczenie Sądu drugiej instancji w części
oddającej jej apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji - zarzuciła obrazę: 1)
art. 45 k.p. przez zasądzenie na rzecz powódki odszkodowania, mimo ustalenia
zasadności (prawdziwości) przyczyn wypowiedzenia stosunku pracy dokonanego
przez pracodawcę; 2) art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p. i w związku z art. 91c
Karty Nauczyciela polegającą na pominięciu, że pracodawca w piśmie z dnia 13
czerwca 2012 r. złożył powódce oświadczenie o skróceniu okresu wypowiedzenia,
do czego był uprawniony na podstawie art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela; 3) art. 61
k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz w związku z art. 91c Karty Nauczyciela wskutek
przyjęcia, że pismo z dnia 13 czerwca 2012 r. zawierające oświadczenie
pracodawcy o skróconym okresie wypowiedzenia wymagało uprzedniego cofnięcia,
za zgodą powódki, oświadczenia złożonego w piśmie z dnia 29 maja 2012 r. W
uzasadnieniu podstaw kasacyjnych strona pozwana wywiodła, że oświadczenie
pracodawcy o skróceniu okresu wypowiedzenia nauczycielskiego stosunku pracy
składane w trybie art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela jest oświadczeniem woli
skierowanym do pracownika, w związku z czym zostaje dokonane z chwilą, w której
doszło do pracownika w taki sposób, że adresat mógł zapoznać się z jego treścią.
Pozwane Gimnazjum złożyło powódce w dniu 13 czerwca 2013 r. pisemne
7
oświadczenie o skróceniu okresu wypowiedzenia. Kierując się regułami wykładni
oświadczeń woli (art. 65 k.c.), należy przyjąć, że oświadczenie o skróceniu okresu
wypowiedzenia zostało powódce skutecznie zakomunikowane. Według Gimnazjum,
dopóki trwa stosunek pracy, to każda czynność pracodawcy zmierzająca do jego
rozwiązania wywołuje skutek prawny bez potrzeby uzyskiwania w tym przedmiocie
jakiejkolwiek zgody ze strony pracownika. Ponowne wypowiedzenie stosunku pracy
(skrócenie okresu wypowiedzenia) może wynikać z potrzeby wyeliminowania z
obrotu prawnego (skorygowania) poprzedniego (wadliwego) oświadczenia woli
pracodawcy o rozwiązaniu stosunku pracy. Pozwana wniosła o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania, a ponadto o zasądzenie kosztów procesu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki strona pozwana wniosła o
nieprzyjęcie skargi do rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie w całości, a także o
zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strony pozwanej powódka wniosła o
odmowę przyjęcia skargi do rozpoznania, ewentualnie o oddalenie skargi
kasacyjnej oraz o zasądzenie na rzecz powódki kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Skarga kasacyjna powódki jest niezasadna przede wszystkim dlatego, że
została oparta wyłącznie na zarzucie naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. Powódka
zarzuciła Sądowi odwoławczemu "nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji", w
szczególności przez nierozpoznanie wskazanych przez nią trzech zarzutów
apelacyjnych. Przytoczenie przez skarżącą przepisów prawa materialnego (art. 20
ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela oraz art. 45 § 2 k.p.) służy jedynie wyjaśnieniu, które
zarzuty apelacji - w ocenie powódki - zostały pominięte przez Sąd drugiej instancji.
Podstaw skargi kasacyjnej powódki nie stanowią więc zarzuty naruszenia prawa
materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), a wyłącznie zarzut naruszenia prawa
procesowego (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), którego zasadność zależy od wykazania,
że naruszenie to miało istotny wpływ na wynik sprawy. W utrwalonym orzecznictwie
8
przyjmuje się, że wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w
granicach apelacji oznacza nakaz rozważenia wszystkich podniesionych w niej
zarzutów i wniosków (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN
1348/00, LEX nr 77047; z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004 nr
10, poz. 161; z dnia 13 stycznia 2006 r., III CSK 5/05, LEX nr 191157; z dnia 11
grudnia 2008 r., IV CSK 331/08, LEX nr 487529; z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK
110/09, LEX nr 518138; z dnia 2 października 2009 r., II PK 97/09, LEX nr 559941;
z dnia 9 czerwca 2009 r., II CSK 55/09, LEX nr 677890; z dnia 10 sierpnia 2010 r.,
I PK 41/10, LEX nr 667488; z dnia 13 maja 2011 r., V CSK 349/10, LEX nr 864024
oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK 321/06,
LEX nr 428715). Jednakże zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. (jako podstawa
skargi kasacyjnej) jest uzasadniony dopiero wówczas, gdy sąd drugiej instancji nie
rozważy wszystkich (lub większości) istotnych zarzutów zgłoszonych przez stronę
apelującą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2007 r., I PK 222/06, OSNP
2008 nr 11-12, poz. 159), a więc przypadku, gdy sąd drugiej instancji "pomija
milczeniem" istotne zarzuty i wnioski apelacyjne (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3
lutego 2012 r., II PK 134/11, LEX nr 1167467). Z tej przyczyny rozpoznanie
wszystkich - nawet "nieistotnych" - zarzutów apelacyjnych w okolicznościach
konkretnej sprawy może okazać się zbyteczne (postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 11 października 2005 r., V CK 507/04, LEX nr 604063). Prowadzi to do
wniosku, że obowiązek nałożony na sąd drugiej instancji w art. 378 § 1 k.p.c. nie ma
charakteru kategorycznego (bezwzględnego) w tym sensie, że nie oznacza
konieczności szczegółowego odniesienia się do wszystkich (bez wyjątku)
argumentów przytoczonych przez apelującego (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30
listopada 2007 r., IV CSK 313/07, LEX nr 623819 i z dnia 24 lipca 2009 r., I PK
38/09, LEX nr 523541). Zarzut obrazy art. 378 § 1 k.p.c. nie stanowi więc
usprawiedliwionej podstawy skargi kasacyjnej, gdy sąd drugiej instancji - dokonując
merytorycznej oceny zgłoszonych zarzutów apelacji - uznaje je za nieuzasadnione,
a także, gdy pomija niektóre nieistotne argumenty apelującego.
W rozpoznawanej sprawie Sąd odwoławczy podzielił ustalenia faktyczne i
rozważania prawne Sądu Rejonowego i przyjął je za własne, po uprzednim ich
zreferowaniu. Oznacza to, że zaaprobował rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji
9
w zakresie, w jakim - w miejsce żądanego przywrócenia do pracy - zasądzono na
rzecz powódki zryczałtowane odszkodowanie za wadliwe rozwiązanie stosunku
pracy. Tej aprobacie Sąd odwoławczy dał jednoznaczny wyraz w uzasadnieniu
swego wyroku. Wobec powyższego nie zachodziła konieczność, aby Sąd Okręgowy
drobiazgowo odnosił się do wszystkich zarzutów apelacyjnych (argumentów), w tym
wymienionych przez powódkę w uzasadnieniu podstawy kasacyjnej. Skoro
wypowiedzenie powódce stosunku pracy zostało uznane za niezgodne z prawem
jako naruszające określone przepisy o wypowiadaniu, to traciły na znaczeniu
zarzuty (argumenty) dotyczące naruszenia jeszcze innych (dalszych) przepisów.
Sąd Okręgowy - wbrew temu, co twierdzi powódka - rozpoznał więc sprawę "w
granicach apelacji" i dał temu wyraz w pisemnych motywach swego rozstrzygnięcia,
gdyż ustosunkował się do wszystkich istotnych zarzutów apelacji. Natomiast ocena,
czy dokonana przez ten Sąd analiza była merytorycznie prawidłowa w świetle
przepisów prawa materialnego, nie mieści się w granicach kasacyjnego zarzutu
naruszenia art. 378 § 1 k.p.c.
Podstawę faktyczną zaskarżonego wyroku stanowi ustalenie, że w
pozwanym Gimnazjum w roku szkolnym 2012/13 przewidziano 21 godzin
nauczania języka polskiego i nie przewidziano ani jednej godziny bibliotecznej.
Powódce nie przydzielono żadnych godzin a wszystkie godziny nauczania języka
polskiego przydzielono drugiej z nauczycielek, która legitymowała się dłuższym
stażem i była objęta szczególną ochroną przedemerytalną. Przy wyborze powódki
do zwolnienia z pracy pracodawca kierował się więc usprawiedliwionymi względami.
Sądy obu instancji uznały, że dokonane powódce wypowiedzenie naruszało
przepisy prawa pracy, ale przywrócenie jej do pracy na dotychczasowych
warunkach byłoby "niemożliwe" (art. 45 § 2 k.p.) i dlatego zostało zasądzone na
rzecz powódki odszkodowanie. Sąd drugiej instancji ocenił, że została spełniona
przesłanka wypowiedzenia z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela polegająca na
zmianie organizacyjnej w szkole, powodującej zmianę planu nauczania
uniemożliwiającą dalsze zatrudnianie nauczyciela (powódki) w pełnym wymiarze
zajęć. Taka kwalifikacja prawna ustalonego stanu faktycznego jest prawidłowa,
skoro po uzasadnionym przydzieleniu wszystkich godzin nauczania języka
polskiego drugiej z nauczycielek, nie pozostały żadne godziny nauczania, które
10
można by przydzielić powódce. Oznacza to równocześnie trafność oceny, że
przywrócenie powódki do pracy byłoby niecelowe (art. 45 § 2 k.p. w związku z art.
91c Karty Nauczyciela), skoro po takim przywróceniu szkoła nie mogłaby przydzielić
powódce żadnych godzin nauczania.
Jedynie tytułem nawiązania do podniesionej w skardze powódki
argumentacji zmierzającej do wykazania wadliwości prawnych zmian
organizacyjnych dotyczących Gimnazjum, Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że
przesłanką stosowania art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela jest faktyczne
(rzeczywiste) dokonanie zmiany organizacyjnej w szkole, powodującej zmianę
planu nauczania uniemożliwiającą dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym
wymiarze zajęć. Czynności, na podstawie których dochodzi do takich zmian,
powinny być zgodne z prawem (legalne), a więc dokonane w ramach
obowiązującego porządku prawnego. Nie oznacza to jednak, że sąd pracy, który
rozpoznaje spór między pracownikiem a pracodawcą samorządowym oparty na
zmianach organizacyjnych pracodawcy, powinien oceniać we własnym zakresie,
czy czynności leżące u podstaw tych zmian (w szczególności uchwała właściwego
organu gminy o likwidacji publicznej placówki oświatowej) były zgodne z
odpowiednimi przepisami i merytorycznie uzasadnione. Ocena, czy uchwała rady
gminy dotycząca likwidacji gminnych placówek oświatowych (mająca charakter
publicznoprawny) jest zgodna z prawem oraz dokonywana jest we właściwym trybie,
należy do kognicji sądów administracyjnych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
23 marca 2009 r., I PK 205/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 282). Z tej przyczyny
podnoszone przez powódkę twierdzenia na temat rzekomej sprzeczności z prawem
decyzji podjętych przez władze samorządowe co do zmian organizacyjnych w
pozwanym Gimnazjum, nie mogą być przedmiotem oceny sądu pracy. Z punktu
widzenia zasadności powództwa o przywrócenie do pracy znaczenie miał jedynie
stan faktyczny polegający na dokonaniu (w ramach obowiązującego porządku
prawnego) zmian organizacyjnych w pozwanym Gimnazjum jako następstwo
decyzji (uchwał) podjętych przez organy samorządowe. Tak więc rzekome
nieprawidłowości w podejmowaniu przez organy gminy L. decyzji (uchwał) w
zakresie ograniczenia w roku szkolnym 2012/13 liczby godzin nauczania języka
11
polskiego i likwidacji biblioteki w pozwanym Gimnazjum nie podlegały kontroli sądu
pracy a istotne było, że takie zmiany organizacyjne w rzeczywistości miały miejsce.
Co się tyczy skargi kasacyjnej pozwanego Gimnazjum, to zasadne są
podniesione w niej zarzuty naruszenia art. 65 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 91c
Karty Nauczyciela oraz art. 61 k.c. w związku z art. 300 k.p. i art. 91c Karty
Nauczyciela. Taka ocena nie prowadzi jednak do uwzględnienia skargi kasacyjnej,
bowiem wyrok Sądu drugiej instancji, mimo częściowo wadliwego uzasadnienia,
ostatecznie odpowiada prawu (art. 39814
in fine k.p.c.). Odnosząc się szczegółowo
do postawionych przez pozwane Gimnazjum zarzutów, należy przypomnieć, że
rozwiązanie stosunku pracy z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela, następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym
wypowiedzeniu (art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela). Okres wypowiedzenia może być
skrócony do jednego miesiąca i w takim wypadku nauczycielowi przysługuje
odszkodowanie za pozostałą część okresu wypowiedzenia w wysokości
wynagrodzenia liczonego jak za okres urlopu wypoczynkowego, a okres, za który
przysługuje odszkodowanie wlicza się nauczycielowi pozostającemu w tym okresie
bez pracy do okresu zatrudnienia (art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela). Pozwane
Gimnazjum mogło więc rozwiązać z powódką stosunek pracy ze skutkiem
przypadającym na koniec roku szkolnego 2011/12 (z dniem 31 sierpnia 2012 r.) a
powinno być ono - co do zasady - poprzedzone trzymiesięcznym okresem
wypowiedzenia. Oznacza to, że wypowiedzenie powinno zostać powódce dokonane
najpóźniej 31 maja 2012 r. W oparciu o przepis art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela,
pracodawca mógł jednak zastosować okres wypowiedzenia krótszy od
trzymiesięcznego, z tym zastrzeżeniem, że musiał on wynosić co najmniej 1 miesiąc,
a za pozostałą (skróconą) część okresu wypowiedzenia powódce należało się
odszkodowanie. W tym przypadku strona pozwana mogła złożyć powódce
oświadczenie wypowiadające stosunek pracy w okresie przypadającym po dniu 31
maja 2012 r. a przed 31 lipca 2012 r.
Pozwane Gimnazjum w pierwszej kolejności złożyło powódce w dniu 4
czerwca 2012 r. oświadczenie z zastosowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia, a gdy okazało się, że nie będzie ono mogło wywrzeć skutku w
postaci rozwiązania stosunku pracy z dniem 31 sierpnia 2012 r., bez zgody powódki
12
na cofnięcie tego wypowiedzenia, złożyło powódce w dniu 13 czerwca 2012 r.
drugie oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy, tym razem z zastosowaniem
skróconego okresu wypowiedzenia, który miał upłynąć 31 sierpnia 2012 r. Powódka
odwołała się od obu wypowiedzeń a kwestią sporną jest ocena, prawidłowość
którego z tych wypowiedzeń (z dnia 4 czerwca 2012 r., czy też z dnia 13 czerwca
2012 r.) decyduje o zgodności z prawem rozwiązania stosunku pracy. Ocena ta
wyznacza też kolejność analizy prawnej takiego stanu faktycznego, a konkretnie,
zgodność prawem którego z wypowiedzeń powinna być oceniana w pierwszej
kolejności.
Sądy obu instancji poddały w pierwszej kolejności ocenie prawnej wcześniej
dokonane wypowiedzenie (złożone w dniu 4 czerwca 2012 r.) i uznały je za
niezgodne z prawem, nie oceniając już zgodności z prawem później złożonego
oświadczenia o wypowiedzeniu (w dniu 13 czerwca 2012 r.). Powódka akceptuje to
w odpowiedzi na skargę kasacyjną, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 23 października 1986 r., III PZP 62/86 (OSNCP 1987 nr 10, poz. 156; OSPiKA
1987 nr 10, poz. 184, z glosą T. Zielińskiego), według której ponowne
wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę dokonane w okresie pierwszego
wypowiedzenia przez zakład pracy, będąc w błędnym przekonaniu, że
wypowiedzenie wcześniejsze zostało skutecznie cofnięte, jest bezskuteczne, a w
takiej sytuacji należy badać zasadność pierwszego wypowiedzenia. W ocenie Sądu
Najwyższego orzekającego w rozpoznawanej sprawie, wykładnia ta jest nieaktualna,
gdyż została podjęta w stanie prawnym, w którym nie obowiązywały regulacje
ustawowe (kodeksowe) uprawniające pracodawcę do jednostronnego skrócenia
okresu wypowiedzenia umowy o pracę (art. 361
k.p. wszedł w życie dopiero z dniem
1 maja 1989 r.). Przed tą zmianą stanu prawnego wypowiedzenie dokonane
wcześniej zawsze wywoływało skutek rozwiązujący stosunek pracy przed upływem
okresu wypowiedzenia dokonanego później.
W późniejszym orzecznictwie Sąd Najwyższy wielokrotnie zwracał uwagę, że
pracodawca po dokonaniu pierwszego wypowiedzenia umowy o pracę, może do
czasu rozwiązania stosunku pracy dokonać ponownego jej wypowiedzenia, bez
potrzeby uzyskania zgody pracownika na cofnięcie wcześniejszego wypowiedzenia,
co oznacza w konsekwencji, że prawomocne zakończenie postępowania w sprawie
13
z odwołania pracownika od wypowiedzenia umowy o pracę nie jest warunkiem
dopuszczalności ponownego jej wypowiedzenia (por. zwłaszcza wyrok z dnia 18
grudnia 2002 r., I PK 49/02, OSNP 2004 nr 13, poz. 220). W razie dokonania przez
pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę a następnie dokonania kolejnego
wypowiedzenia, o zgodności z prawem rozwiązania stosunku pracy decyduje
prawidłowość tego z wypowiedzeń, które wcześniej wywołało skutek rozwiązujący.
W pierwszej kolejności należy więc ocenić zgodność z prawem tego z wypowiedzeń,
wskutek którego wcześniej doszło do rozwiązania umowy pracę, a nie tego, które
wcześniej zostało złożone. Roszczenia o przywrócenie do pracy (odszkodowanie)
przysługują bowiem wtedy, gdy doszło do rozwiązania umowy o pracę wskutek
niezgodnego z prawem (niezasadnego) wypowiedzenia. Inaczej mówiąc,
wypowiedzenie, które nie doprowadziło do rozwiązania umowy o pracę nie
uzasadnia tych roszczeń, gdyż nie wynikają one z samej wadliwości wypowiedzenia
(poza roszczeniem o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, które z istoty może
być zrealizowane tylko przed rozwiązaniem umowy wskutek upływu okresu
wypowiedzenia). Jeżeli wypowiedzenie złożone później wywołało skutek
rozwiązujący umowę przed wypowiedzeniem złożonym wcześniej, to wcześniejsze
wypowiedzenie staje się bezprzedmiotowe, gdyż nie może doprowadzić do
rozwiązania stosunku pracy, który już nie istnieje, gdyż uległ rozwiązaniu (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001 r., I PKN 317/00, OSNAPiUS 2002 nr 24,
poz. 597). Podobnie jest w razie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, w
okresie wcześniej dokonanego wypowiedzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 28 czerwca 2005 r., III PK 44/05, OSNP 2006 nr 9-10, poz. 147; z dnia 8 maja
2007 r., II PK 277/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 103; OSP 2009 nr 3, poz. 29, z glosą
K. Terpiłowskiej; z dnia 10 lipca 2007 r., I PK 241/06, OSNP 2008 nr 17-18, poz.
254; z dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 88/08, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 137 oraz z
dnia 4 marca 2009 r., II PK 202/08, OSNP 2010 nr 19-20, poz. 231; PiZS 2010 nr 8,
s. 37, z glosą W. Pudełko; Monitor Prawniczy 2010 nr 17, s. 975, z glosą K.
Andrejuk).
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podtrzymuje zatem pogląd, że
ponowne wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę jest możliwe i
dopuszczalne bez konieczności cofnięcia poprzedniego wypowiedzenia (za zgodą
14
pracownika), bowiem takie zachowanie pracodawcy może być racjonalnie
usprawiedliwione przyczynami natury faktycznej oraz prawnej. Możliwość
ponownego wypowiedzenia stosunku pracy nie ogranicza przy tym uprawnień
pracownika wynikających z przepisów chroniących trwałość stosunku pracy, gdyż
każde z wypowiedzeń "żyje swoim własnym życiem" i wywołuje odrębne skutki
prawne. W szczególności każde z nich może być z osobna kwestionowane przed
sądem pracy, ale pracownikowi przysługuje tylko jedno odszkodowanie z tytułu
wadliwego rozwiązania umowy o pracę (471
k.p.), choćby pracodawca kilkakrotnie
składał mu oświadczenie o wypowiedzeniu tej samej umowy (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r., II PK 12/11, OSNP 2012 nr 17-18, poz. 217).
Na podstawie przedstawionej wykładni należy przyjąć, że złożone powódce
ponowne oświadczenie o rozwiązaniu stosunku pracy (z zastosowaniem
skróconego okresu wypowiedzenia) było skuteczne, mimo że zostało dokonane w
czasie, gdy rozpoczął bieg okres wypowiedzenia przewidziany w pierwszym
wypowiedzeniu. Skuteczność tego późniejszego wypowiedzenia polega na tym, że
rozwiązanie stosunku pracy z powódką nastąpiło w dniu 31 sierpnia 2012 r. (kiedy
upłynął skrócony okres wypowiedzenia), a więc wcześniej niż nastąpiłoby to na
podstawie pierwszego wypowiedzenia. Należało więc w pierwszej kolejności ocenić
zgodność z prawem wypowiedzenia dokonanego później, gdyż spowodowało ono
rozwiązanie stosunku pracy powódki przed upływem okresu wypowiedzenia
dokonanego (złożonego) wcześniej. Oświadczenie o wypowiedzeniu powódce
stosunku pracy złożone powódce w dniu 13 czerwca 2012 r. było zgodne z prawem
(art. 20 ust. 5 Karty Nauczyciela). Wskutek tego (zgodnego z prawem)
wypowiedzenia doszło do rozwiązania stosunku pracy powódki z dniem 31 sierpnia
2012 r., a tym samym wypowiedzenie złożone w dniu 4 czerwca 2012 r. stało się
bezprzedmiotowe.
Skarga kasacyjna strony pozwanej (mimo jej zasadności) podlegała jednak
oddaleniu, gdyż wyrok Sądu drugiej instancji odpowiada prawu. Sąd Okręgowy - w
ślad za Sądem Rejonowym - uznał bowiem błędnie, że wskazanie powódce
przyczyny wypowiedzenia w obydwu pismach o rozwiązaniu stosunku pracy było
prawidłowe (zgodne z art. 30 § 4 k.p. w związku z art. 91c Karty Nauczyciela).
Tymczasem określenie przyczyny wypowiedzenia stosunku pracy jako "zmian
15
organizacyjnych uniemożliwiających dalsze zatrudnienie powódki na zajmowanym
stanowisku w pełnym wymiarze zajęć" stanowi powtórzenie zwrotu ustawowego i
nie spełnia wymagania kompletności (zupełności), bo pozwane Gimnazjum nie
przedstawiło przesłanek (kryteriów) wytypowania powódki do zwolnienia z pracy.
Co prawda w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 r., I PK 238/10
(OSNP 2012 nr 17-18, poz. 214) wyrażono pogląd, że "zastosowane kryteria
wyboru pracownika do zwolnienia nie są objęte obowiązkową treścią oświadczenia
woli pracodawcy określoną w art. 30 § 4 k.p.c., a te okoliczności (kryteria) podlegają
badaniu przez sąd w ramach kontroli zasadności wypowiedzenia (art. 45 § 1 k.p.)",
ale taką wykładnię należy uznać za nieaktualną. W późniejszym orzecznictwie Sądu
Najwyższego doszło bowiem do utrwalenia stanowiska (które skład orzekający
podziela), zgodnie z którym kryteria wyboru do zwolnienia z pracy powinny być
wskazane zwalnianemu pracownikowi w piśmie wypowiadającym umowę o pracę
(art. 30 § 4 k.p.), a nie dopiero ujawniane lub poznawane w sądowym postępowaniu
odwoławczym (por. wyroki z dnia 16 grudnia 2008 r., I PK 86/08, LEX nr 497682; z
dnia 25 stycznia 2013 r., I PK 172/12, OSNP 2014 nr 4, poz. 52; z dnia 10 września
2013 r., I PK 61/13, LEX nr 1427709 i z dnia 18 września 2013 r., II PK 5/13, LEX nr
1376065). Pozbawienie pracownika możliwości dokonania oceny w zakresie, czy
zastosowane względem niego kryteria doboru do zwolnienia, były słuszne (właściwe)
(nieujawnienie w treści wypowiedzenia kryteriów doboru do zwolnienia) wymusza
na nim wszczęcie sądowej procedury odwoławczej w celu poznania konkretnej i
rzeczywistej przyczyny, która potencjalnie uzasadniała dokonanie wypowiedzenia
umowy o pracę. Dlatego pracodawca, decydując się na wypowiedzenie umowy
konkretnemu pracownikowi - w razie konieczności wyboru spośród większej liczby
pracowników - ma obowiązek wskazać w oświadczeniu o wypowiedzeniu także
przyczynę wyboru pracownika do zwolnienia z pracy (kryteria doboru). Przyczyny
(kryteria) wyboru powódki do zwolnienia z pracy (spośród dwóch nauczycielek
języka polskiego), nie zostały jej zakomunikowane w treści oświadczeń
rozwiązujących stosunek pracy a zostały ujawnione dopiero w toku postępowania
sądowego. Wypowiedzenie powódce stosunku pracy naruszało tym samym art. 30
§ 4 k.p., co uzasadniało zasądzenie na jej rzecz odszkodowania na podstawie
art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela.
16
Skarga kasacyjna powódki (tylko w tej skardze złożono odpowiedni wniosek)
została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym, a nie na rozprawie, bowiem nie
wystąpiły żadne okoliczności przemawiające za wyznaczeniem rozprawy kasacyjnej.
W myśl art. 39811
§ 1 k.p.c. zasadą jest rozpoznanie skargi przez Sąd Najwyższy na
posiedzeniu niejawnym, chyba że w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne
(a skarżący złożył w skardze kasacyjnej wniosek o jej rozpoznanie na rozprawie).
Jak już wyżej przedstawiono, w skardze kasacyjnej powódki nie sformułowano
żadnego istotnego zagadnienia prawnego, którego rozstrzygnięcie byłoby
niezbędne do rozpoznania skargi.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił obie skargi kasacyjne na
podstawie art. 39814
k.p.c. i orzekł o kosztach postępowania kasacyjnego w oparciu
o przepis art. 100 zdanie pierwsze k.p.c.