Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 49/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Przedsiębiorstwa Produkcyjno - Usługowo - Handlowego A.
spółki z o.o. w W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego J. C.
o wysokość podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 29 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń wyrokiem z dnia 29 czerwca
2012 r. oddalił apelację Przedsiębiorstwa Produkcyjno – Usługowo – Handlowego
2
„A.” Spółki z o.o. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 3 czerwca 2011 r., którym oddalono jej odwołanie od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 maja 2010 r., ustalające podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zainteresowanego J. C. (pracownika
odwołującej się Spółki).
W sprawie ustalono, że zainteresowany w spornych okresach wykonywał
pracę we Francji (od 19 listopada 2007 r. do 21 grudnia 2007 r., od 7 stycznia
2008r. do 30 czerwca 2008 r., od 1 lipca 2008 r. do 22 grudnia 2008 r. i od 15 lipca
2009 r. do 22 grudnia 2009 r.) oraz w Belgii (od 5 stycznia 2009 do 30 czerwca
2009 r.) jako pracownik delegowany w rozumieniu art. 14 ust. 1 lit. a
obowiązującego wówczas rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14
czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U.UE.L.1971.149.2
Dz.U.UE-sp.05-1-35), co zostało potwierdzone przez ZUS w zaświadczeniach E -
101 określających ustawodawstwo właściwe w rozumieniu rozporządzenia nr
1408/71 i rozporządzenia nr 574/72 z dnia 21 marca 1971 r. w sprawie
wykonywania rozporządzenia nr 1408/71.
Sporne między stronami było, czy zainteresowany, zgodnie z twierdzeniami
jego pracodawcy, był delegowany do pracy na terenie Francji i Belgii zgodnie z
przepisami zawartymi w Kodeksie pracy dotyczącymi podróży służbowej, wobec
czego oprócz wynagrodzenia za pracę miał prawo do należności z tytułu odbywania
takich podróży, w tym diet, które wypłacała mu odwołująca się Spółka, czy też,
zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym przez organ ubezpieczeń społecznych,
wykonywał on stale pracę w Belgii, wobec czego przepis art. 775
k.p. nie miał do
niego zastosowania.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, w wymienionych w decyzji okresach
miejsce pracy zainteresowanego znajdowało się odpowiednio we Francji i w Belgii,
a tym samym nie można uznać, że był on delegowany przez pracodawcę do
wykonania określonych czynności czy zadań poza miejsce jego pracy, co jest
cechą charakterystyczną podróży służbowej w rozumieniu 775
§ 1 k.p. Za trafne
Sąd Okręgowy uznał w związku z tym za prawidłowe stanowisko ZUS wyrażone w
3
zaskarżonej decyzji, że podstawę składek na ubezpieczenia społeczne
zainteresowanego powinna stanowić kwota nie niższa niż kwota prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, o której mowa w art. 19
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.; dalej także jako ustawa
systemowa) oraz w § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161,
poz. 1106 ze zm.; dalej również jako rozporządzenie).
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 czerwca 2012 r. oddalił apelację
odwołującej się Spółki od powyższego wyroku.
Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną dokonaną
przez Sąd Okręgowy, wskazał także, że poświadczenie ustawodawstwa
właściwego (formularz E - 101), uznawane za decyzję deklaratywną, posiada moc
wiążącą również dla sądu rozstrzygającego kwestię, czy dany pracownik
wykonywał pracę za granicą w ramach oddelegowania czy też w ramach podróży
służbowej. Zarówno wydanie poświadczenia, jak i odmowa wydania takiego
poświadczenia poprzedzone być musi każdorazowo oceną ZUS, czy mając na
względzie obowiązujące przepisy, pracownicy podlegają polskiemu systemowi
ubezpieczeń społecznych. Wydanie, jak również odmowa wydania takiego
zaświadczenia stanowią zatem rozstrzygnięcie tego organu, odpowiednio co do
objęcia, względnie odmowy objęcia pracownika polskim systemem ubezpieczeń
społecznych. Inaczej rzecz ujmując, w takiej sytuacji ZUS wypowiada się władczo
co do objęcia danych osób polskim systemem ubezpieczeń społecznych. Tego
rodzaju zaświadczenie nie jest zatem „zwykłym” zaświadczeniem, a decyzją
deklaratywną, do wydania której podstawę prawną stanowi art. 83 ust. 1 pkt 2
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym Zakład wydaje
decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności przebiegu
ubezpieczeń społecznych. Dopóki zaś w obrocie prawnym funkcjonuje będące
ostateczną decyzją ZUS poświadczenie o stosowaniu polskich przepisów prawnych
do pracowników zatrudnionych przez odwołującego się za granicą, dopóty sąd
rozpoznający sprawę dotyczącą tego ubezpieczenia jest związany tą decyzją, co
4
oznacza, że nie może kontrolować jej prawidłowości. Inaczej rzecz ujmując,
niezależnie od tego, czy pracownicy odwołującej się mieli w tym okresie status
pracowników delegowanych w rozumieniu rozporządzenia nr 1408/17 czy też taka
kwalifikacja ich statusu była błędna, bez uchylenia, zmiany bądź unieważnienia
decyzji o podleganiu przez nich polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych nie
jest możliwe stwierdzenie, że świadczyli pracę za granicą na innej podstawie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2011 r., I UK 403/10, OSNP 2012 nr 13 -
14, poz. 178). W ocenie Sądu drugiej instancji, pogląd ten należy w pełni
zaaprobować, zwłaszcza że ETS w orzeczeniu z dnia 10 lutego 2000 r. wydanym w
sprawie C – 202/97 (Fitzwilliam Executive Search Ltd przeciwko Bestuur van het
Landelijk Instituut Sociale Verzekeringen) stwierdził, że zaświadczenie E - 101
wydane przez instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę Państwa
Członkowskiego wiąże instytucje zabezpieczenia społecznego innych Państw
Członkowskich w zakresie, w jakim potwierdza objęcie pracowników przekazanych
przez przedsiębiorstwo pracy czasowej systemem zabezpieczenia społecznego
Państwa Członkowskiego, w którym przedsiębiorstwo to ma siedzibę.
Skoro zatem ZUS wydał w stosunku do zainteresowanego zaświadczenia
dotyczące ustawodawstwa właściwego (poświadczył formularze E - 101) w
spornych okresach, to w niniejszym postępowaniu Sąd związany jest tą decyzją i
nie może kontrolować jej prawidłowości. Niezależnie więc od tego, czy
zainteresowany miał status pracownika delegowanego, czy taka kwalifikacja była
błędna, bez uchylenia, zmiany czy unieważnienia decyzji o podleganiu polskiemu
ustawodawstwu w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, jest ona dla Sądu wiążąca,
a w konsekwencji nie jest możliwe ustalanie, że zainteresowany wykonywał pracę
za granicą w ramach podróży służbowej. Nie powinno bowiem budzić wątpliwości,
że potwierdzenie okoliczności wykonywania pracy za granicą na podstawie
czasowego oddelegowania wyklucza możliwość zakwalifikowania tej sytuacji jako
podróży służbowej.
Odnosząc się do zarzutów apelującej odnośnie do oddalenia przez Sąd
pierwszej instancji wniosków dowodowych dotyczących załączenia protokołów
Państwowej Inspekcji Pracy, przesłuchania inspektorów Państwowej Inspekcji
Pracy i inspektorów kontroli ZUS, Sąd Apelacyjny podniósł, że przedmiotem tych
5
dowodów nie miały być okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy. Tak bowiem należy ocenić stanowisko Państwowej Inspekcji
Pracy o przestrzeganiu lub nie przez apelującą przepisów prawa pracy, tym
bardziej że przedmiotem kontroli dokonywanej przez ten organ nie była, bo nie
mogła być, prawidłowość odprowadzania przez spółkę składek na ubezpieczenia
społeczne.
Wiążące ustalenie, że w stanie faktycznym sprawy chodzi o pracownika
zatrudnionego za granicą u polskiego pracodawcy (oddelegowanego), a nie z
pracownika odbywającego zagraniczną podróż służbową, nakazuje, według Sądu
odwoławczego, przyjąć, że podstawę wymiaru składek na jego ubezpieczenia
emerytalne i rentowe stanowi, w myśl § 1 i § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia,
przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z
wyłączeniem części wynagrodzenia w wysokości równowartości diety
przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień
pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania
należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub
samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza
granicami kraju, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód nie
może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19
ust. 1 ustawy systemowej. Nie było zatem żadnych podstaw do wyłączenia z
podstawy wymiaru składek kwot wypłacanych zainteresowanemu, a
zakwalifikowanych przez pracodawcę jako diety z tytułu podróży służbowej.
Zainteresowany nie odbywał bowiem podróży służbowej, a tym samym diety mu nie
przysługiwały, a zatem te należności wraz z wynagrodzeniem zasadniczym
powinny być poddane procedurze oskładkowania według zasad z § 2 ust. 1 pkt 16
rozporządzenia, jak prawidłowo stwierdził Sąd Okręgowy.
Odwołująca się Spółka wywiodła skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Apelacyjnego, zarzucając naruszenie: art. 378 § 1 k.p.c., przez nierozpoznanie jej
zarzutów naruszenia art. 775
§ 1 w związku z art. 29 § 1 pkt 2 k.p. w zakresie
odmowy uznania przez Sąd pierwszej instancji wyjazdów pracowniczych
zainteresowanego jako wykonywanych w ramach podróży służbowej i jednocześnie
niezasadne uznanie tych zarzutów przez Sąd Apelacyjny jako niemających
6
znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy z uwagi na wydanie przez ZUS
deklaratywnej decyzji poświadczenia formularza E – 101; art. 217 § 1 k.p.c. i
art. 227 w związku z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 278 k.p.c., przez
niezasadne zaakceptowanie postanowień Sądu pierwszej instancji, oddalających
wnioski dowodowe odwołującej się Spółki o dopuszczenie i przeprowadzenie
dowodu z protokołów Państwowej Inspekcji Pracy oraz z przesłuchania
sporządzających je inspektorów tej Inspekcji na okoliczność przestrzegania przez
Spółkę przepisów prawa pracy, a w szczególności prawidłowego stosowania
instytucji wyjazdu służbowego oraz dowodu z opinii biegłego w przedmiocie
ustalenia, ile powinna wynosić suma należnych składek i jaka jest różnica pomiędzy
tą sumą a kwotą odprowadzoną przez odwołującą się na dzień wydania
zaskarżonej decyzji, podczas gdy dowody te dotyczyły okoliczności istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy; art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., przez brak
odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do zarzutu odwołującej się naruszenia
art. 775
§ 1 w związku z art. 29 § 1 pkt 2 k.p. ze szczegółowym rozważeniem
przesłanek wyznaczających zakres podróży służbowej, a jedynie wskazanie, że
normy te nie mają w niniejszej sprawie zastosowania z uwagi na wydanie
poświadczenia ustawodawstwa właściwego przez ZUS, co nie spełnia rygorów
prawidłowego i pełnego umotywowania rozstrzygnięcia Sądu; art. 775
§ 1 k.p.,
przez jego niezastosowanie wskutek nieprawidłowej wykładni, a w szczególności
przez: przyjęcie, że wydanie poświadczenia formularza E – 101 przez ZUS wyłącza
możliwość zastosowania instytucji wyjazdu służbowego, podczas gdy przesłanki
podróży służbowej nie pozostają w sprzeczności z poświadczeniem
ustawodawstwa właściwego w formie deklaratywnej decyzji ZUS oraz dokonywanie
oceny wyjazdu pracowniczego zainteresowanego bez odniesienia się do charakteru
i zakresu działalności podejmowanej przez Spółkę i jej potrzeb w zakresie
dysponowania zasobem pracowniczym w ramach polecenia wyjazdu służbowego,
przyjęcie, że podróż służbowa winna charakteryzować się incydentalnością,
podczas gdy taka wykładnia nie znajduje oparcia w treści art. 775
§ 1 k.p., zarówno
przy zastosowaniu wykładni językowej, jak i celowościowej; art. 60 w związku z
art. 60 § 1 i 2 k.c., przez wyłożenie w sposób sprzeczny z tymi przepisami treści
zawieranych przez odwołującą się z zainteresowanym umów o pracę w zakresie
7
ustalonego miejsca wykonywania pracy; § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, będące konsekwencją
nieprawidłowych wniosków wyciąganych z faktu związania Sądu Apelacyjnego
ostatecznymi decyzjami ZUS poświadczenia formularza E – 101.
Opierając skargę na takich podstawach, skarżąca wniosła uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnicza argumentacja skargi kasacyjnej, uzasadniająca tak w zarzuty
naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego zwalcza pogląd Sądu
drugiej instancji, że poświadczenie przez ZUS stosowania polskiego systemu
ubezpieczeń społecznych na formularzu E – 101 wyklucza możliwość stwierdzenia,
że pracownik, którego dotyczy to potwierdzenie, przebywa w zagranicznej podróży
służbowej. Pogląd ten Sąd Najwyższy uznaje za trafny, zgadzając się ze
stanowiskiem Sądu Apelacyjnego odnośnie do tego, że potwierdzenie okoliczności
wykonywania pracy za granicą na podstawie czasowego oddelegowania wyklucza
możliwość zakwalifikowania tej sytuacji jako podróży służbowej.
Co do zasady, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe ubezpieczonych (pracowników) stanowi – zgodnie z art. 18 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych – przychód zdefiniowany w art. 4 pkt 9 ustawy
jako przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
fizycznych. Stosownie do art. 10 ust. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r. poz. 361
ze zm.), przychód, którego źródłem jest stosunek pracy, obejmuje – jak stanowi
art. 12 ust. 1 tej ustawy – wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość
pieniężną świadczeń w naturze lub ich ekwiwalenty, bez względu na źródło
finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności wynagrodzenia
zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki,
nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie
8
od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia
pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych
świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Wyjątkowo podstawy wymiaru składek nie stanowią pewne rodzaje
przychodów, które – na podstawie upoważnienia z art. 21 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych – określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do
spraw zaopatrzenia społecznego. Wydane na podstawie tej delegacji
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie
szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe wyłącza w § 2 ust. 1 pkt 15 z podstawy wymiaru składek
przychody w postaci diet i innych należności z tytułu podróży służbowej pracownika
- do wysokości określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków
ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej
lub samorządowej jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na
obszarze kraju oraz poza granicami kraju, a w § 2 ust. 1 pkt 16 część
wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców w
wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza
granicami kraju, za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie
wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi
zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z
tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem, że tak
ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie
może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19
ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Należy podzielić w całej rozciągłości poglądy wyrażone w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia14 listopada 2014 r., III UK 204/13 (niepublikowany), wydanym
nota bene w stosunku do odwołującej się w analogicznym stanie faktycznym.
Podkreślono w nim wyraźnie zróżnicowanie i odmienne uregulowanie obowiązku
składkowego odnośnie do dwu grup pracowników wykonujących pracę poza
umówionym miejscem świadczenia pracy, gdy wskazane wypłaty pokrywają inne
potrzeby pracowników odbywających podroż służbową, a inne pracowników
zatrudnionych za granicą w polskich zakładach pracy. W związku z tym w § 2 ust. 1
9
pkt 15 rozporządzenia ujęte są diety i inne należności z tytułu podróży służbowej, a
w § 2 ust. 1 pkt 16 tylko część wynagrodzenia, która ma odpowiadać równowartości
diety przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy
dzień pobytu.
Odliczenie z podstawy wymiaru składek dokonywane jest według § 2 ust. 1
pkt 15 rozporządzenia, gdy delegowanie pracownika ma cechy podróży służbowej,
tzn. zjawiska wśród obowiązków pracownika niecodziennego, okazjonalnego, w
ramach pracowniczych powinności niezwyczajnego i nietypowego, stanowiącego
pewien wyłom w zwykłym świadczeniu pracy. Pracę w ramach delegacji (podróży
służbowej) wyróżnia sporadyczność i przemijający czas trwania wysłania oraz
wykonywanie konkretnie określonego zadania (por. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 3 grudnia 2009 r., II PK 138/09, Monitor Prawa Pracy 2010 nr 6, s. 312, z dnia
9 lutego 2010 r., I PK 57/09, OSNP 2011 nr 15–16, poz. 200, z dnia 3 kwietnia
2001 r., I PKN 765/00, OSNP 2003 nr 1, poz. 17 i z dnia 22 lutego 2008 r., I PK
208/07, OSNP 2009 nr 11–12, poz. 134). Ze względu na przedmiot podroży
służbowej istotne jest to, że pracownik ma wykonać czynności pracownicze
wyznaczone do zrealizowania w poleceniu pracodawcy, które nie powinny należeć
do zwykłych, umówionych czynności pracowniczych (por. uchwałę siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r., II PZP 11/08, OSNP 2009 nr 13–14,
poz. 166, uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1998 r., III ZP 20/97,
OSNAPiUS 1998 nr 21, poz. 619, z dnia 15 sierpnia 1980 r., I PZP 23/80, OSNCP
1981 nr 2–3, poz. 26 oraz wyroki z dnia 4 marca 2009 r., II PK 210/08, OSNP 2010
nr 19–20, poz. 233, z dnia 4 lipca 1978 r., I PR 45/78, OSNCP 1979 nr 1, poz. 16 z
glosą A. Kijowskiego, Nowe Prawo 1979 nr 11, s. 162, z dnia z 16 września 2009 r.,
I UK 105/09, OSNP 2011 nr 9–10, poz. 131 oraz z dnia 20 lutego 2007 r., II PK
165/06, OSNP 2008 nr 7–8, poz. 97).
Wykonywanie podróży służbowej wyróżnia się wśród czynności
pracowniczych także ze względu na to, że podstawą odbycia podróży służbowej
jest polecenie wykonania konkretnego zadania (polecenie służbowe). O wysłaniu w
podróż służbową decyduje polecenie służbowe udania się poza określone w
umowie o pracę miejsce wykonywania pracy (por. art. 29 § 1 pkt 2 k.p.). W wyroku
z dnia 8 listopada 2012 r., II UK 87/12 (niepublikowany) Sąd Najwyższy stwierdził,
10
że o podróży służbowej można mówić jedynie w wypadku delegowania
narzuconego pracownikowi, wobec czego zawarcie porozumienia co do
wykonywania określonej pracy w ramach delegowania prowadzi do okresowej
zmiany ustalonego w umowie miejsca pracy (por. także wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 20 lutego 2007 r., II PK 165/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 97, z dnia 4 marca
2009 r., II PK 210/08, OSNP 2010 nr 19-20, poz. 233, z dnia 11 stycznia 2013 r.,
II UK 157/12, niepublikowany).
Gdy delegowanie dotyczy stałej pracy za granicą na rzecz swego
pracodawcy, wysłanie (delegowanie) pracownika na obszar innego państwa Unii
należy traktować jako odrębną instytucję prawną określoną w czasie objętym
sporem w art. 14 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie,
współcześnie wyłożoną w decyzji Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji
Systemów Zabezpieczenia Społecznego, Nr A2 z dnia 12 czerwca 2009 r.,
dotyczącej wykładni art. 12 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE)
nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa mającego zastosowanie do pracowników
delegowanych i osób wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo
pracujących poza państwem właściwym (Dz.Urz.UE C 106/5 z 24.4.2010) – por. też
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2013 r., II UK 111/13,
niepublikowany oraz z dnia 30 października 2013 r., II UK 112/13, niepublikowany.
Z wiążących Sąd Najwyższy ustaleń wynika, że właśnie na podstawie tych
przepisów rozpoznano wniosek odwołującej się o stwierdzenie w okresach
wskazanych w decyzjach organu ubezpieczeń społecznych podlegania
zainteresowanego polskiemu ubezpieczeniu społecznemu jako obywatelowi
polskiemu zatrudnionemu za granicą, wysłanemu przez polskiego pracodawcę w
ramach istniejącej umowy o pracę.
Trafne jest więc stanowisko Sądu Apelacyjnego, że wydanie poświadczeń na
formularzach E – 101 wyklucza uznanie, że zainteresowany we wskazanych w nich
okresach przebywał w podróżach służbowych, a tym samym zarzuty skargi
kasacyjnej w tym zakresie są nieuzasadnione. Dotyczy to również zarzutu
naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 217 § 1 k.p.c., art. 227 w związku
11
z art. 382 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 278 k.p.c., przez zaakceptowanie tych
postanowień Sądu Okręgowego, którymi oddalono wnioski dowodowe skarżącej o
dopuszczenie dowodu z protokołów Państwowej Inspekcji Pracy i z przesłuchania
sporządzających je inspektorów.
Podzielić również należy stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
przywołanym wyżej wyroku II UK 204/13, że pewność prawa wymaga, aby
dopuszczalność weryfikacji mocy obowiązującej decyzji administracyjnej została
ograniczona pod względem szczegółowych przesłanek oraz czasu ich stosowania.
Jednostka będąca adresatem ostatecznych rozstrzygnięć administracyjnych ma
więc prawo oczekiwać, że jej sytuacja prawna ukształtowana w sposób
autorytatywny i wiążący przez organy państwa prawa nie będzie w sposób dowolny
i nieprzewidywalny zmieniana przez ten sam organ, a granice czasowe i treściowe
władczej ingerencji w tę sytuację będą w sposób jasny i precyzyjny wyznaczone
(por. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r., K 5/11, OTK-A
2012 nr 2, poz. 16). W tym zakresie istotne jest też to, że organ administracji
publicznej jest związany wydaną przez siebie decyzją administracyjną (art. 110
k.p.a.). Przepis ten nie daje natomiast podstawy do konstruowania zasady
związania organu administracji publicznej decyzją wydaną przez inny organ
administracji publicznej, czy też konieczności uwzględniania interpretacji przepisów
prawa dokonanej przez inny organ administracji publicznej i dla innych celów.
Zasadnie zatem Sąd drugiej instancji stwierdził, że przedmiotem dowodów
zgłoszonych przez odwołującą się Spółkę nie miały być okoliczności mające istotne
znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Tak bowiem należy ocenić
stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy o przestrzeganiu lub nie przez skarżącą
przepisów prawa pracy dla innych celów niż prawidłowość odprowadzania przez
spółkę składek na ubezpieczenia społeczne.
Uzasadnione natomiast okazały się zarzuty skarżącej odnoszące się do
naruszenia zarówno przepisów postępowania, jak i prawa materialnego, tj. § 2 ust.
1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, w zakresie dotyczącym
wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
zainteresowanego.
12
Z ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie wynika bowiem, że organ
ubezpieczeń społecznych przyjął, że podstawę składek na ubezpieczenia
społeczne zainteresowanego w każdym miesiącu powinna stanowić kwota nie
niższa niż kwota prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej, o której mowa w art. 19 ustawy systemowej, co zostało zaakceptowane
zarówno przez Sąd Okręgowy, jak i Apelacyjny. W podstawie faktycznej brakuje
jednak stwierdzenia, czy rzeczywiście wypłacone zainteresowanemu
wynagrodzenie w każdym miesiącu pracy za granicą było wyższe niż przeciętne,
choć ma to podstawowe znaczenie dla rozstrzygnięcia o prawidłowości
zastosowanego przez ZUS mechanizmu wyliczania podstawy wymiaru składek w
spornych okresach.
Jak już powiedziano, stosownie do treści art. 18 ust. 1 ustawy systemowej,
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych
będących pracownikami stanowi przychód, o którym mowa w art. 4 pkt 9 ustawy, co
oznacza przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Przepis art. 12 ust. 1
ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody ze stosunku
pracy uznaje zaś wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną
świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania
tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenie zasadnicze,
wynagrodzenie za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody,
ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego,
czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne
ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub
świadczeń częściowo odpłatnych. Innymi słowy, podstawą wymiaru składek są
(fizycznie) otrzymane - wypłacone środki pieniężne, albo też takie środki
postawione do dyspozycji pracownika (a więc środki pieniężne wypłacone, ale z
przyczyn leżących po stronie pracownika niepobrane przez niego, a więc należność
przekazana do dyspozycji pracownika jako prawnie mu przysługująca). Przychód z
tytułu wynagrodzenia za pracę - zgodnie z ogólnymi zasadami określonymi w
art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym - powstaje z chwilą jego otrzymania
lub postawienia do dyspozycji. Płatnik składek jest obowiązany według zasad
13
wynikających z przepisów ustawy obliczać, potrącać z dochodów ubezpieczonych,
rozliczać oraz opłacać należne składki za każdy miesiąc kalendarzowy (por. art. 46
ust. 1 ustawy systemowej). Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe pracowników jest więc faktycznie wypłacone im w danym
miesiącu kalendarzowym wynagrodzenie (por. uchwałę składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 10 września 2009 r., I UZP 5/09, OSNP 2010 nr 5 - 6,
poz. 71), pomniejszone o te należności (kwoty), które nie stanowią podstawy
wymiaru składek w myśl przepisów rozporządzenia.
Przepis art. 21 ustawy systemowej upoważnił ministra do określenia w
drodze rozporządzenia szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek,
z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 (ograniczenie
wysokości rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i
rentowe), oraz wyłączenia z podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów
przychodów. Formalnie rzecz biorąc, § 2 ust. 1 rozporządzenia jest wykonaniem tej
części treści przepisu upoważniającego, który upoważnia do wyłączenia z
podstawy wymiaru składek „niektórych rodzajów przychodów”, a zatem zawiera tu
upoważnienie do doprecyzowania regulacji ustawowej na płaszczyźnie
przedmiotowej, przez obniżenie podstawy wymiaru składek o niektóre rodzaje
przychodów ze stosunku pracy. Inaczej rzecz ujmując, minister został upoważniony
do modyfikacji w drodze rozporządzenia podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne tylko w jednym kierunku, tj. przez jej obniżenie o niektóre
uzyskiwane przez pracowników należności. Nie ma więc żadnych możliwości
stwierdzenia, że zastosowanie § 2 ust. 1 rozporządzenia mogłoby prowadzić do
takiej modyfikacji podstawy wymiaru składek, że byłaby ona wyższa niż
przewidziana ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych. Skoro zatem z § 2 ust.
1 pkt 16 in principio rozporządzenia wynika, że podstawy wymiaru składek nie
stanowi przychód stanowiący część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za
granicą u polskich pracodawców, odpowiadający równowartości diety
przysługującej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzień
pobytu, to znaczy, że o taką kwotę podlega obniżeniu podstawa wymiaru składek
na ubezpieczenia społeczne. Zastrzeżenie zawarte w § 2 ust. 1 pkt 16 in fine
rozporządzenia, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób nie może być
14
niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1
ustawy systemowej, oznacza zatem, że jeżeli faktycznie wypłacone pracownikowi w
danym miesiącu kalendarzowym wynagrodzenie jest wyższe niż przeciętne, to
zastosowanie wyłączenia przewidzianego w części wstępnej § 2 ust. 1 pkt 16
rozporządzenia nie może doprowadzić do obniżenia podstawy wymiaru składek do
kwoty niższej niż przeciętne wynagrodzenie. W takiej sytuacji ulga w opłacaniu
składek na ubezpieczenia społeczne będzie zatem niższa niż wynikająca z
działania mechanizmu przewidzianego w § 2 ust. 1 pkt 16 in principio
rozporządzenia, ale nadal podstawa wymiaru składek będzie obniżona w stosunku
do przewidzianej ustawą systemową. Kwota przeciętnego wynagrodzenia, o której
mowa w § 2 ust. 1 pkt 16 in fine rozporządzenia, nie więc jest progiem, od jakiego
podstawa wymiaru składek nie może być niższa, jeżeli rzeczywisty przychód
pracownika jest od tej kwoty niższy. Jest progiem mającym zastosowanie, gdy
faktycznie wypłacone wynagrodzenie jest wyższe niż przeciętne, a zastosowanie
odliczeń przewidzianych przepisem spowodowałoby obniżenie podstawy wymiaru
składek poniżej tego progu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 2 października
2013 r., II UK 78/13 i 10 października 2013 r., II UK 104/13, niepublikowane).
Jeżeli zatem organ ubezpieczeń społecznych określał przeciętne
wynagrodzenie jako kwotę podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe zainteresowanego także w tych miesiącach, w których
faktycznie osiągnięte przez niego wynagrodzenie było niższe niż przeciętne, to
zaakceptowanie decyzji w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny należałoby uznać za
nietrafne. Prowadziłoby to bowiem do podwyższenia podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne w stosunku do przewidzianej ustawą systemową,
wykraczając nie tylko poza upoważnienie ustawowe (do określenia wyłączenia z
podstawy wymiaru składek niektórych rodzajów przychodów), ale i poza treść § 2
ust. 1 rozporządzenia, który zawiera wyliczenie składników niestanowiących
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, czyli obniżających tę
podstawę, nie zaś prowadzących do ustalenia tej podstawy w wymiarze wyższym
niż przychód rzeczywiście uzyskany przez pracownika. W tym jednak zakresie
wyrok nie poddaje się kontroli kasacyjnej z uwagi na brak ustaleń dotyczących
zastosowanej przez ZUS zasady wyliczania podstawy wymiaru składek, a także
15
faktycznie osiągniętego przez zainteresowanego wynagrodzenia w poszczególnych
miesiącach oraz wyraźnie sprecyzowanego stanowiska Sądu drugiej instancji w
przedmiocie zaprezentowanego przez organ ubezpieczeń społecznych
mechanizmu obliczania podstawy wymiaru składek w spornych okresach, czyniąc
zarzuty skargi kasacyjnej w tym zakresie usprawiedliwionymi.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1
k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.).