Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 306/13
POSTANOWIENIE
Dnia 3 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z wniosku E. J. i J. J.
przy uczestnictwie Gminy Z. i Skarbu Państwa - Starosty Powiatu K.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Gminy Z.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 kwietnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od Gminy Z. po 600
(sześćset) złotych na rzecz każdego z wnioskodawców tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Uwzględniając apelację wnioskodawców E. J. i J. J. wniesioną od
postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 8 lutego 2012 r. oddalającego ich
wniosek o zasiedzenie, Sąd Okręgowy w K. zmienił to postanowienie i stwierdził, że
E. J. i J. J. nabyli z dniem 2 października 2000 r. w drodze zasiedzenia na prawach
wspólności ustawowej własność działki gruntu nr 2/2 o powierzchni 16,74 ha
położonej w B., gmina Z.
Rozstrzygnięcie to zapadło na tle następujących ustaleń faktycznych
i wywiedzionych z nich wniosków prawnych.
Objęta wnioskiem działka gruntu wchodziła w skład większej działki nr 2
o powierzchni 28,74 ha, która na podstawie notarialnej umowy sprzedaży
z dnia 14 stycznia 1980 roku została nabyta przez poprzedników prawnych
wnioskodawców – J. i J. małżonków J. od Skarbu Państwa reprezentowanego
przez ówczesnego Naczelnika Gminy Z. Nabywcy zostali ujawnieni w księdze
wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości jako właściciele i objęli nieruchomość
w posiadanie samoistne. Następnie darowali ją umową z dnia 21 lipca 1992 roku w
formie aktu notarialnego wnioskodawcom E. i J. małżonkom J., którzy zostali
ujawnieni w księdze wieczystej, objęli przedmiotową nieruchomość w posiadanie i
nadal nieprzerwanie ją posiadają, korzystając z niej bez jakichkolwiek przeszkód.
Do daty sprzedaży nieruchomości w 1980 roku wskazana działka Skarbu Państwa
była użytkowana przez mieszkańców wsi B., którzy na zebraniu wiejskim w dniu 15
kwietnia 1977 roku wyrazili zgodę na jej sprzedaż J. i J. małżonkom J.
Zawarcie umowy sprzedaży z dnia 14 stycznia 1980 roku nastąpiło na podstawie
uchwały Gminnej Rady Narodowej w Z. z dnia 19 czerwca 1978 roku w sprawie
sprzedaży mienia gminnego.
W dniu 29 października 1981 roku Spółka P. w B. wytoczyła przeciwko
pozwanym J. J. i J. J. oraz Skarbowi Państwa - Urzędowi Gminy w Z. powództwo o
ustalenie nieważności opisanej wyżej umowy sprzedaży z dnia 14 stycznia 1980 r.
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 1993 roku Sąd Rejonowy w K. stwierdził, że umowa ta
jest nieważna w części dotyczącej działki oznaczonej jako działka „B." o pow. 16,74
3
ha, wydzielonej z objętej kwestionowaną umową sprzedaży działki nr 2 - zgodnie ze
wstępnym projektem podziału działki nr 2 z dnia 7 września 1993 roku. Sąd
Rejonowy podniósł, że postępowanie dowodowe wykazało, iż zebranie
mieszkańców wsi B. wyraziło w 1977 roku zgodę na sprzedaż tylko części
wskazanej nieruchomości, zgoda ta nie objęła natomiast opisanej w wyroku części
przedmiotowej nieruchomości, stąd umowa sprzedaży z dnia 14 stycznia 1980 roku
jest w tym zakresie nieważna. Wyrokiem z dnia 7 czerwca 1994 r., Sąd Wojewódzki
w K. oddalił rewizję strony powodowej i obu pozwanych od tego orzeczenia.
W dniu 21 stycznia 2008 roku Gmina Z. wytoczyła przeciwko J. J. i E. J.
powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym poprzez
odłączenie działki gruntu nr 2 do osobnej księgi wieczystej i ujawnienie w tej
księdze jako współwłaścicieli działki nr 2: Gminy Z. w 1674/2874 częściach oraz J.
J. i E. J. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej w 1200/2874 częściach.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 18 czerwca 2008 roku Sąd Rejonowy w K.
powództwo to oddalił.
W dniu 1 marca 2010 roku Gmina Z. wytoczyła przeciwko J. J. i E. J. kolejne
powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Prawomocnym
wyrokiem z dnia 8 września 2010 roku Sąd Rejonowy w K. uzgodnił treść księgi
wieczystej prowadzonej dla działki nr 2 z rzeczywistym stanem prawnym poprzez
ujawnienie, iż objęta księgą wieczystą działka ewidencyjna nr 2 uległa podziałowi
na działki ewidencyjne nr 2/1 o powierzchni 12,0033 ha oraz nr 2/2 o powierzchni
16,7410 ha oraz przez odłączenie działki ewidencyjnej nr 2/2 o powierzchni
16,7410 ha do osobnej księgi wieczystej i ujawnienie w niej Gminy Z. jako
właściciela tej nieruchomości.
Sąd Okręgowy ustalił dalej, że objęta rozpatrywanym wnioskiem działka nr
2/2 o powierzchni 16,7410 ha pozostawała od 1980 roku w nieprzerwanym
posiadaniu samoistnym małżonków J. i J. J., a następnie wnioskodawców, którzy
władali nią z wyłączeniem innych osób, uprawiali rolniczo, opłacali należne daniny
publicznoprawne oraz przez cały okres do 2010 roku ujawnieni byli w księdze
4
wieczystej jako jej właściciele. Nikt nigdy nie wystąpił przeciwko nim z żądaniem
wydania tej nieruchomości.
Opierając się na powyższych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy nie
podzielił oceny prawnej Sądu Rejonowego, który oddalił wniosek małżonków E. i J.
J. uznając, że nie upłynął jeszcze 30- letni okres samoistnego posiadania działki
objętej wnioskiem w złej wierze uzasadniający stwierdzenie zasiedzenia na rzecz
wnioskodawców. Sąd Rejonowy przyjął bowiem, że bieg tego zasiedzenia
rozpoczął się w dniu 14 stycznia 1980 roku, czyli w dniu zawarcia umowy
sprzedaży i objęcia nieruchomości w posiadanie samoistne przez poprzedników
prawnych wnioskodawców. W ocenie Sądu pierwszej instancji poprzednicy
wnioskodawców objęli nieruchomość w złej wierze, bo J. J., jako uczestnik zebrania
wiejskiego w 1977 roku, powinien mieć świadomość, że mieszkańcy wsi nie wyrazili
zgody na sprzedaż części działki objętej wnioskiem o zasiedzenie, lecz tylko na
sprzedaż pozostałej części, którą małżonkowie skutecznie kupili. Bieg zasiedzenia
został następnie, zdaniem Sądu Rejonowego, przerwany przez wytoczenie w dniu
29 października 1981 roku przez Spółkę P. w B. powództwa o stwierdzenie
nieważności tej umowy i następnie ponownie rozpoczął się w dniu zakończenia
tego procesu czyli w dniu 7 czerwca 1994 roku. Następnie został po raz kolejny
przerwany w 2008 roku i 2010 roku w związku z wytoczeniem przez Gminę Z.
procesów przeciwko E. i J. małżonkom J. o usunięcie niezgodności między stanem
prawnym działki objętej niniejszym wnioskiem o zasiedzenie ujawnionym w księdze
wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym.
Kwestionując to stanowisko Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy w K. ocenił w
pierwszym rzędzie, że poprzednicy prawni wnioskodawców objęli w 1980 roku
nieruchomość, o którą chodzi w sprawie, w posiadanie samoistne w dobrej wierze,
albowiem nastąpiło to na podstawie umowy sprzedaży zawartej z właścicielem
gruntu czyli Skarbem Państwa zgodnie z obowiązującymi wówczas regulacjami w
oparciu o uchwałę uprawnionego organu czyli Gminnej Rady Narodowej w Z. z dnia
19 czerwca 1978 roku w sprawie sprzedaży mienia gminnego i w przepisanej
prawem formie aktu notarialnego. Ustalenie wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 29
grudnia 1993 roku, który uprawomocnił się w dniu 7 czerwca 1994 roku, że umowa
sprzedaży z dnia 14 stycznia 1980 roku, w części obejmującej przedmiotową
5
działkę, jest nieważna nie ma znaczenia dla oceny podmiotowego aspektu
posiadania zgodnie z zasadą mala fides superveniens non nocet. Działkę objętą
niniejszym postępowaniem należało uznać, w konsekwencji opisanego wyżej
wyroku, za własność Skarbu Państwa i do oceny wniosku o jej zasiedzenie
stosować przepisy kodeksu cywilnego dotyczące możliwości zasiedzenia gruntu
państwowego przez osoby fizyczne. Sąd Okręgowy wskazał dalej, że bieg jej
zasiedzenia przez wnioskodawców rozpoczął się w dniu 1 października 1990 roku z
uwagi na skreślenie z tym dniem art. 177 k.c. ustawą z dnia 28 lipca 1990 roku o
zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 55, poz. 321 - dalej jako ustawa z 1990
r.). Stosownie do art. 10 tej ustawy wnioskodawcy mogli skrócić okres niezbędny
do nabycia własności przedmiotowej działki w drodze zasiedzenia o czas, w którym
nieruchomość tę posiadali pod rządami art. 177 k.c. z uwzględnieniem czasu
posiadania przez ich poprzedników prawnych, lecz nie więcej niż o połowę.
Stosownie do tych regulacji Sąd drugiej instancji stwierdził, że wnioskodawcy,
doliczając okres posiadania samoistnego J. i J. małżonków J., nabyli własność
działki objętej wnioskiem w drodze zasiedzenia z dniem 2 października 2000 r. z
upływem dwudziestoletniego nieprzerwanego okresu posiadania samoistnego tej
działki. Odmiennie bowiem, niż to uczynił Sąd Rejonowy, Sąd drugiej instancji
przyjął, że wniesienie w dniu 29 października 1981 roku przez Spółkę P. w B.
powództwa o stwierdzenie nieważności tej umowy nie przerwało biegu zasiedzenia
nieruchomości, bo ono w tej dacie jeszcze nie biegło, zaś pozostałe powództwa –
w 2008 i 2010 roku zostały wytoczone przez Gminę Z. już po zasiedzeniu
nieruchomości przez wnioskodawców.
W skardze kasacyjnej od powyższego postanowienia Gmina Z. zarzuciła
naruszenie prawa materialnego - art. 123 § 1 punkt 1 w związku z art. 124 § 2 i art.
175 k.c. oraz art. 10 ustawy z 1990 roku przez błędną wykładnię skutkującą
przyjęciem, że bieg zasiedzenia nieruchomości objętej wnioskiem rozpoczął się w
dniu 1 października 1990 roku mimo trwającego procesu o ustalenie nieważności
umowy sprzedaży nieruchomości wytoczonego przez Spółkę P. w B. czyli
postępowania zmierzającego bezpośrednio do dochodzenia lub ustalenia
roszczenia właściciela gruntu przeciwko jej posiadaczowi samoistnemu. Skarżąca
zarzuciła także naruszenie art. 172 § 1 k.c. przez błędną wykładnię skutkującą
6
przyjęciem dopuszczalności uznania za posiadacza samoistnego w dobrej wierze
osoby nabywającej posiadanie od poprzednika prawnego, w stosunku do którego
toczy się postępowania sądowe o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży tej
nieruchomości.
Formułując powyższe zarzuty uczestnik postępowania wniósł o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego,
ewentualnie o orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest pozbawiona uzasadnionych podstaw, albowiem
wbrew jej zarzutom Sąd drugiej instancji nie dopuścił się wadliwej interpretacji
wymienionych w skardze kasacyjnej przepisów prawa materialnego. Art. 10 ustawy
z 1990 roku wyraźnie przewidywał, że jeżeli przed dniem wejścia w życie niniejszej
ustawy istniał stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał zasiedzenie
nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy
prowadzi do zasiedzenia, zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże
termin ten ulega skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem
w życie ustawy, lecz nie więcej niż o połowę. Jednoznaczna jego treść
nie pozostawia wątpliwości co do tego, że skoro działka objęta rozpatrywanym
wnioskiem o zasiedzenie stanowiła w istocie własność Skarbu Państwa, to bieg jej
zasiedzenia mógł się rozpocząć dopiero z dniem uchylenia art 177 k.c. czyli
1 października 1990 roku. Oznacza to, że skoro przed tą datą zasiedzenie
nieruchomości przeciwko jej właścicielowi czyli Skarbowi Państwa nie biegło,
nie mogło dojść do jego przerwania w drodze jakiejkolwiek czynności, o której
mowa w art. 123 § 1 punkt 1 w związku z art. 175 k.c. i to niezależnie od tego, czy
istotnie, jak twierdzi skarżąca, czynność przerywającą bieg zasiedzenia mogło
stanowić wytoczenie przez Spółkę P. w B. w październiku 1981 roku powództwa o
ustalenie nieważności umowy sprzedaży, skierowanego przeciwko nabywcom
nieruchomości małżonkom J. i J. J. oraz przeciwko Skarbowi Państwa, który nota
bene twierdził w tamtym postępowaniu, że umowa sprzedaży jest ważna.
Przypomnieć bowiem należy, że przerywa bieg zasiedzenia nieruchomości
7
wymieniona w art. 123 § 1 punkt 1 k.c. w związku z art. 175 k.c. czynność
przedsięwzięta bezpośrednio przez właściciela nieruchomości przeciwko
posiadaczowi samoistnemu, na rzecz którego biegnie zasiedzenie. Nie przerywa
więc biegu zasiedzenia nieruchomości czynność przedsięwzięta przez jakąkolwiek
inną osobę zainteresowaną nieruchomością czy wywołaniem przerwy zasiedzenia
(por. uzasadnienia uchwał Sądu Najwyższego: z dnia 27 maja 1992 roku, III CZP
60/92, niepubl. oraz z dnia 28 czerwca 2006 roku, III CZP 35/06, OSNC 2007, nr 4,
poz. 51).
Nie doszło także do naruszenia art. 172 k.c. w sposób wskazany w skardze
kasacyjnej, albowiem niezależnie od domniemania dobrej wiary wynikającego z art.
7 k.c., poczynione przez Sąd Okręgowy i wiążące Sąd Najwyższy ustalenia
faktyczne w pełni uzasadniają ocenę prawną Sądu Okręgowego co do istnienia po
stronie poprzedników prawnych wnioskodawców czyli J. i J. małżonków J. dobrej
wiary w momencie wejścia przez nich, w styczniu 1980 roku na podstawie umowy
sprzedaży nieruchomości zawartej w formie aktu notarialnego, w samoistne
posiadanie przedmiotowej nieruchomości, co ma decydujące znaczenie dla
przyjęcia długości okresu niezbędnego do zasiedzenia. Późniejsze zdarzenia,
zwłaszcza wynik długoletniego procesu o ustalenie nieważności umowy sprzedaży
z dnia 14 stycznia 1980 roku, nie mają znaczenia dla długości tego okresu, skoro
zgodnie z trafnie przywołaną przez Sąd Okręgowy zasadą mala fides superveniens
non nocet, późniejsza zmiana stanu świadomości posiadacza samoistnego lub
osoby, na rzecz której nastąpiło przeniesienie posiadania, nie rzutuje ani na
możliwość zasiedzenia nieruchomości ani też nie ma wpływu na wydłużenie się
okresu niezbędnego do zasiedzenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
25 czerwca 2005 roku, III CZP 35/03, niepubl.).
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji, obciążając skarżącą
podniesionymi przez wnioskodawców kosztami postępowania kasacyjnego
stosownie do art. 520 § 2 i 3 k.p.c.
8