Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 329/13
POSTANOWIENIE
Dnia 3 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K.
przy uczestnictwie Gminy Miejskiej K., G. D. i R. D.
o stwierdzenie nabycia prawa własności nieruchomości w drodze zasiedzenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 3 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika G. D. oraz skargi kasacyjnej uczestnika R. D.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 5 marca 2013 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie i oddala apelację;
2) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestników
postępowania G. D. oraz R. D. kwoty po 1.800 (tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;
3) zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestników
postępowania G. D. i R. D. kwoty po 4.700 (cztery tysiące
siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wnioskodawca Skarb Państwa – Prezydent Miasta K. wniósł
o stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie z dniem 16 września 1978 r. własność
nieruchomości położonej w K. przy ulicy E., stanowiącej działkę nr
[…] zabudowaną budynkiem mieszkalnym, dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi
księgę wieczystą nr […].
Uczestnicy postępowania G. D. i R. D. wnieśli o oddalenie wniosku.
Sad Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 23 maja 2012 r. oddalił
wniosek i orzekł o kosztach postępowania, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia
następujące ustalenia i wnioski.
Współwłaścicielami hipotecznymi nieruchomości objętej wnioskiem byli: I. R.
w 52/64 części oraz E. R., E. R., B.R. i H. R. – w 3/64 części każdy z nich. W
dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości dokonano wpisów
obciążających udziały wymienionych współwłaścicieli, zabezpieczających
należności Skarbu Państwa z tytułu koszty remontów; na udziale I. R.
zabezpieczono również zobowiązania z tytułu podatku od wzbogacenia wojennego
i dodatku za zwłokę.
Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 13 grudnia 1994 r. uznał za
zmarłych I. R., E. R., E. R. i H. R., a postanowieniem z dnia 26 sierpnia 1998 r.
stwierdził, że spadek po wymienionych zmarłych nabyła B. D. Obecnie toczy się
postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej B. D.
Przedmiotowa nieruchomość stanowiła majątek opuszczony w rozumieniu
art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych
i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.; dalej: „dekret o majątkach
opuszczonych i poniemieckich”). Okręgowy Urząd Likwidacyjny w K. decyzją z dnia
26 sierpnia 1948 r. zarządził przywrócenie posiadania na rzecz B. D. udziału w 3/64
części tej nieruchomości za równoczesną zapłatą kosztów zarządu i remontu; do
fizycznego objęcia nieruchomości przez uprawnioną jednak nie doszło. Za Skarb
Państwa nieruchomością władali kolejno Miejski Zarząd Budownictwa
Mieszkaniowego, Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej „Ś.” w K., a od 1995
r. Gmina Miejska K. Przy podejmowanych w tym czasie próbach wykupu lokali
mieszkalnych położonych w budynku znajdującym się na tej nieruchomości
lokatorzy byli informowani, że nieruchomość stanowi własność prywatną. Gmina
3
Miejska K. protokołem zdawczo - odbiorczym z dnia 19 listopada 1998 r.
przekazała B. D. całą nieruchomość przy ulicy E. […], a następnie wypłaciła jej
pełnomocnikowi – w wyniku dokonanego rozliczenia - kwotę 24.833,33 zł.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy stwierdził, że
władanie wnioskodawcy przedmiotową nieruchomością jako majątkiem
opuszczonym nie może zostać zaliczone do okresu posiadania prowadzącego do
zasiedzenia. Wydanie decyzji przywracającej posiadanie nieruchomości
spowodowało przerwę biegu przemilczenia nie tylko w stosunku do udziału B. D.,
ale również w odniesieniu do udziałów pozostałych współwłaścicieli. Późniejsze
władztwo Skarbu Państwa nad nieruchomością miało podstawę w przepisach
rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 9 czerwca 1959 r. w
sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy (Dz. U. Nr 38, poz. 237 ze
zm.) oraz Prawa lokalowego (ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. zastąpionej – z
dniem 1 sierpnia 1974 r. - ustawą z dnia 10 kwietnia 1974 r.). Władztwo to nie było
posiadaniem w znaczeniu cywilnoprawnym, lecz dzierżeniem; nie zmieniło się ono
w taki sposób, aby można byłoby uznać je za władanie właścicielskie. O braku woli
takiego władania przez Skarb Państwa świadczą również zabezpieczania jego
roszczeń przez wpisy hipotek na nieruchomości. Wnioskodawca nie wykazał zatem
podstawowej przesłanki warunkującej uwzględnienie wniosku - posiadania
samoistnego objętej nim nieruchomości.
Sąd Okręgowy w K., na skutek apelacji wnioskodawcy, postanowieniem
zaskarżonym skargami kasacyjnymi, zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w
ten sposób, że uwzględnił wniosek o stwierdzenie zasiedzenia i orzekł o kosztach
postępowania za obie instancje.
Sąd Okręgowy podzielił ocenę, że władanie przedmiotową nieruchomością
przez państwowe jednostki organizacyjne na podstawie przepisów ustawy z dnia
6 maja 1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych (Dz. U. Nr 17, poz. 97 ze
zm.) oraz dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich nie było posiadaniem
samoistnym. Uznał jednak, że charakter tego władania uległ zmianie w związku
z wydaniem w dniu 26 sierpnia 1948 r. decyzji przywracającej B. D. posiadanie
nieruchomości w zakresie przysługującego jej udziału. B. D. nie podjęła czynności
faktycznych zmierzających do objęcia w posiadanie nieruchomości; pozostawała
4
ona w dalszym ciągu we władaniu Skarbu Państwa, który jednak niezwłocznie po
wydaniu powołanej decyzji, tj. z dniem 15 września 1948 r. stał się jej posiadaczem
w znaczeniu cywilnoprawnym, korzystającym z domniemania przewidzianego w art.
298 dekretu z dnia 11 października 1946 r. - Prawo rzeczowe (Dz. U. Nr 57, poz.
319; dalej: „pr. rzecz.”), a następnie w art. 339 k.c. Samoistny charakter posiadania
wnioskodawcy potwierdzają podejmowane przez niego na przestrzeni
kilkudziesięciu lat działania w zakresie szeroko zakrojonych prac remontowo –
budowlanych na nieruchomości, bieżące utrzymywanie budynku w stanie
niepogorszonym i zarzadzanie nieruchomością. Uczestnicy postępowania
sprzeciwiający się uwzględnieniu wniosku nie obalili domniemania samoistnego
charakteru posiadania wnioskodawcy, mimo że na nich spoczywał w tym zakresie
ciężar dowodu. Bez znaczenia dla tej oceny pozostaje późniejsze działania Gminy
Miejskiej K. – podmiotu praw i obowiązków odrębnego od Skarbu Państwa oraz
zabezpieczenie jego wierzytelności z tytułu dokonanych remontów hipotekami
obciążającymi nieruchomość objętą wnioskiem, ujawnionymi w księdze wieczystej z
mocy art. 9 ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach i odbudowie oraz o
wykańczaniu budowy i nadbudowie budynków (Dz. U. Nr 27, poz. 166 ze zm.: dalej:
„ustawa o remontach i odbudowie”). Przekazywana potencjalnym nabywcom lokali
informacja o przysługiwaniu prawa własności nieruchomości osobom fizycznym
świadczy wyłącznie o złej wierze wnioskodawcy jako posiadacza samoistnego.
Okoliczności powyższe – w ocenie Sądu Okręgowego - usprawiedliwiają
żądania wniosku. Skoro przedmiotowa nieruchomość była w posiadaniu
samoistnym wnioskodawcy, będącego w złej wierze, od dnia 15 wrześnie 1948 r.,
to nabycie jej własności przez zasiedzenie, stosownie do art. 50 § 2 pr. rzecz.
w związku z art. XLI § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – przepisy
wprowadzające Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 ze zm.; dalej: „p.w.k.c.”),
nastąpiło z dniem 16 września 1978 r. Bieg terminu zasiedzenia nie uległ
zawieszeniu z mocy art. 121 pkt 4 k.c., gdyż nie ma podstaw do uznania, że
zaistniały okoliczności odpowiadające pojęciu siły wyższej, uniemożliwiające B. D.
ochronę i realizację przysługującego jej prawa; nie opuściła ona bowiem Polski w
wyniku prześladowań politycznych związanych z panującym ustrojem, lecz uczyniła
to najprawdopodobniej jeszcze w okresie drugiej wojny światowej.
5
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania I. D., powołując się na obie
podstawy kasacyjne określone w art. 3983
§ 1 k.p.c., podniósł zarzuty naruszenia:
- art. 1 ust. 1 w związku z art. 7 ust. 2 pkt a-c, art. 12 ust. 2 i art. 15 ust. 1 dekretu
o majątkach opuszczonych i poniemieckich w związku z art. 298 w związku z art.
297 i art. 296 § 1 pr. rzecz. w związku z art. XLVIII p.w.k.c. w związku z art. 339
w związku z art. 336 i art. 338 k.c. w związku z art. 6 k.c. przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie wskutek uznania, iż - z uwagi na domniemanie
samoistnego posiadania - na uczestnikach postępowania oponujących wnioskowi
spoczywał ciężar wykazania, że sprawowane przez wnioskodawcę władztwo nad
nieruchomością nie przekształciło się w posiadanie samoistne;
- art. 1 ust 1 w związku z art. 7 ust. 2 pkt a-c, art. 12 ust. 2 dekretu o majątkach
opuszczonych i poniemieckich w związku z art. 298 w związku z art. 297 i art. 296
§ 1 pr.rzecz. w związku z art. XLVIII p.w.k.c. w związku z art. 339 w związku z art.
336 i art. 338 k.c. w związku z art. 6 k.c. i art.. 50 § 1 i 2 pr. rzecz. w związku z art.
172 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 października 1990 r. w związku z art. XLI
§ 1 i 2 p.w.k.c. w związku z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r.
o remontach i odbudowie w związku z § 1 ust. 1, § 2 pkt 1 i § 8 ust. 1
rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 22 kwietnia 1959 r.
w sprawie przejmowania budynków w zarząd państwowy w związku z § 2 ust. 1
i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska
z dnia 5 października 1974 r. w sprawie przejmowania budynków nie stanowiących
własności jednostek gospodarki uspołecznionej w zarząd terenowych organów
administracji państwowej lub jednostek gospodarczych (Dz. U. Nr 37, poz. 222
ze zm.) przez niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że wobec
wydania decyzji z dnia 26 sierpnia 1948 r. przywracającej B. D. władztwo nad
nieruchomością oraz działań wnioskodawcy podejmowanych w związku
z zarządzaniem tą nieruchomością istnieją podstawy do stwierdzenia zmiany
charakteru jego posiadania;
- art. 172 § 1 i 2 w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 1990 r.
w związku z art. 50 § 1 i 2 pr. rzecz. w związku z art. XLI § 2 p.w.k.c. w związku
z art. 1 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 22 kwietnia 1959 r. o remontach
i odbudowie w związku z art. 336, art. 338 i art. 339 k.c. w związku z art. 296 § 1,
6
art. 297 i art. 298 pr. rzecz. w związku z art. XLVIII p.w.k.c. przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że wpisy hipotek
przymusowych ustanowionych na przedmiotowej nieruchomości w celu
zabezpieczenia wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu remontów nie świadczą
o braku z jego strony woli władania nieruchomością jak właściciel;
- art. 172 § 1 i 2 w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 października 1990 r.
w związku z art. 50 § 1 i 2 pr. rzecz. w związku z art. XLI § 2 p.w.k.c. w związku
z art. 336, art. 338 i art. 339 k.c. w związku z art. 296 § 1, art. 297 i art. 298 pr.
rzecz. w związku z art. XLVIII p.w.k.c. w związku z art. 29 ust 2 dekretu z dnia
13 kwietnia 1945 r. o nadzwyczajnym podatku od wzbogacenia wojennego (Dz. U.
Nr 13, poz. 72 ze zm.) w związku z art. 8 i art. 34 ust. 3 dekretu z dnia
26 października 1950 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz. U. Nr 49, poz. 452,
ze zm.) przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu,
ze Skarb Państwa był samoistnym posiadaczem przedmiotowej nieruchomości,
mimo że wnioskował o ustanowienie i doprowadził do ustanowienia na tej
nieruchomości hipotek przymusowych zabezpieczających swoje wierzytelności
względem właścicieli;
- art. 15 ust 1 w związku z art. 19, art. 13 ust. 1 i 3 oraz art. 1 ust. 1 dekretu
o majątkach opuszczonych i poniemieckich w związku z art. 296 § 1 i 2 pr. rzecz.
W związku z art. 336 k.c., w związku z art. XLVIII p.w.k.c., art.. 50 § 1 i 2 pr. rzecz.,
art. 172 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 października 1990 r. w związku z art.
XLI § 1 i 2 p.w.k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające
na uznaniu, że po wydaniu decyzji z dnia 26 sierpnia 1948 r. Skarb Państwa władał
nieruchomością jako posiadacz samoistny;
- art. 34 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich w związku z art. 296
§ 1 oraz art. 50 § 1 i 2 pr. rzecz. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie w następstwie uznania, że bieg terminu zasiedzenia na rzecz Skarbu
Państwa rozpoczął się z dniem 15 września 1948 r.;
- art. 172 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 października 1990 r. w związku z art.
175 i art. 121 pkt 4 w brzmieniu sprzed wskazanej daty przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że zerwanie stosunków
dyplomatycznych między Polska Rzeczypospolita Ludową a Izraelem w 1967 r.,
7
uniemożliwiające B. D. i jej spadkobiercom będącym uczestnikami postępowania
przybycie do Polski celem objęcia przedmiotowej nieruchomości w posiadanie, nie
stanowiły siły wyższej skutkującej zawieszeniem biegu terminu zasiedzenia;
- art. 328 § 2 w związku z art. 516, art. 382, art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. przez
niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia podstawy jego
faktycznej mimo dokonania zmiany orzeczenia Sądu pierwszej instancji oraz
niewyjaśnienie przyczyn: oparcia rozstrzygnięcia na domniemaniu samoistności
posiadania, niedostrzeżenia w fakcie zerwania stosunków dyplomatycznych między
PRL a Izraelem znamion siły wyższej w rozumieniu art. 121 pkt 4 w związku
z art. 175 k.c. oraz przyjęcia, że B. D., która nabyła spadek po współwłaścicielach
przedmiotowej nieruchomości uznanych za zmarłych była w 1948 r jednym ze
współwłaścicieli tej nieruchomości.
Uczestnik R. D. również oparł skargę kasacyjną na obu podstawach,
zarzucając naruszenie:
- art. 339 w związku z art. 336 k.c. oraz art. 298 w związku z art. 296 § 1 prz. rzecz.
przez niewłaściwe zastosowanie wskutek uznania, że: wydanie decyzji
o przywróceniu posiadania na rzecz właściciela i brak fizycznego objęcia przez
właściciela nieruchomości spowodowały automatycznie przekształcenie władania
nieruchomością przez Skarb Państwa w posiadanie samoistne; brak decyzji
o powierzeniu nieruchomości w zarząd jest okolicznością świadczącą o tym, iż nie
podlegała ona zarządowi państwowemu oraz że do władania nieruchomością przez
Skarb Państwa stosuje się domniemanie samoistności posiadania;
- art. 336 k.c. przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że dokonanie wpisów
hipotek na rzecz Skarbu Państwa na nieruchomości na zabezpieczenie roszczeń
o zwrot kosztów remontów nie wyłącza posiadania samoistnego tej nieruchomości;
- art. 121 pkt 4 k.c. w brzmieniu sprzed 1 października 1990 r. w związku z art. 175
k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w okresie od dnia 16 września
1948 r. do dnia 31 grudnia 1989 r. mógł rozpocząć się – na rzecz Skarbu Państwa -
bieg terminu zasiedzenia przeciwko Żydom mieszkającym poza Polską;
- art. 172 § 1 i 2 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 października 1990 r. w związku z art.
50 1 i 2 pr. rzecz. w związku z art. XLI § 1 p.w.k.c. i art. 336 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie i uznanie, że zachowanie Skarbu Państwa, w ramach
8
gospodarowania przedmiotowa nieruchomością po dniu 15 września 1948 r., było
przejawem władania właścicielskiego prowadzącego do zasiedzenia;
- przepisów okólnika Prezydenta Miasta K. z dnia 12 kwietnia 1950 r.
o przejmowaniu przez Zarząd Nieruchomości Miejskich w czasową administrację
nieruchomości opuszczonych po wojnie przez ich niezastosowanie i pominięcie,
że intencją władz miejskich było przejmowanie wymienionych nieruchomości
w administrację w oparciu o konstrukcję prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia;
- art. 1 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 55 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie
Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
(tekst. jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424, ze zm.) przez ich niezastosowanie
i przyjęcie, że B. D. opuściła Polskę z nieznanych powodów oraz
- art. 328 § 2 w związku z art. 516, art. 382, art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. przez
pominięcie przez Sąd Okręgowy podstaw faktycznych wydanego orzeczenia mimo
dokonania zmiany orzeczenia Sądu pierwszej instancji.
Skarżący, powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, wnieśli
o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi
do ponownego rozpoznania bądź też o uchylenie tego orzeczenia i oddalenie
apelacji.
Wnioskodawca zastąpiony przez Prokuratorię Generalna Skarbu Państwa
i uczestniczka postepowania Gmina Miejska K. wnieśli o oddalenie skargi
kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w skargach kasacyjnych ogniskowały się wokół dwóch
zasadniczych kwestii. Po pierwsze, zmierzały do podważenia stanowiska Sądu
Okręgowego wskazującego na władanie właścicielskie Skarbu Państwa
nieruchomością będącą przedmiotem postepowania w okresie zapoczątkowanym
wydaniem decyzji z dnia 26 sierpnia 1948 r., przywracającej posiadanie tej
nieruchomości na rzecz B. D. - poprzedniczki prawnej skarżących. Po wtóre, miały
na celu - na wypadek uznania tego stanowiska za prawidłowe - wykazanie
bezzasadności zapatrywania, że w okolicznościach sprawy bieg zasiedzenia nie
uległ zawieszeniu z powodu siły wyższej, o której mowa w art. 121 pkt 4 k.p.c.
Ocena zasadności skarg kasacyjnych wymaga zatem w pierwszym rzędzie
9
przesądzenia charakteru władania przez wnioskodawcę nieruchomością objętą
zgłoszonym przez niego żądaniem; zawieszenie biegu zasiedzenia wchodzi
bowiem w rachubę tylko w przypadku posiadania mogącego prowadzić do
zasiedzenia, a więc posiadania samoistnego. Zbieżność konstrukcji zarzutów obu
skarg kasacyjnych pozwała na ich łączne rozważenie.
Odnosząc się pierwszej kolejności do zarzutów podniesionych w ramach
podstawy kasacyjnej naruszenia przepisów postępowania, należy stwierdzić, iż nie
mogły one zostać uznane za usprawiedliwione.
Uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji niewątpliwie musi zawierać
między innymi wskazanie okoliczności faktycznych, które stanowiły podstawę
rozstrzygnięcia (art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.). Podstawa faktyczna
rozstrzygnięcia obejmuje ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione oraz
ocenę dowodów stanowiących podstawę tych ustaleń. Ustalenie stanu faktycznego
sprawy stanowi warunek prawidłowego zastosowania prawa materialnego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, zgodnie z którym zarzut
naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może usprawiedliwiać
podstawę kasacyjną naruszenia przepisów postępowania wyjątkowo wtedy, gdy
uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie posiada wszystkich koniecznych
elementów lub zawiera braki uniemożliwiające przeprowadzenie jego kontroli
kasacyjnej (zob. m.in. wyroki: z dnia 24 stycznia 2008 r., I CSK 347/07, nie publ.,
z dnia 27 marca 2008 r., III CSK 315/07, nie publ., z dnia 21 lutego 2008 r. III CSK
264/07, nie publ.). Ze względu na charakter postępowania apelacyjnego,
dopuszcza się przy tym uproszczony sposób wskazania przez sąd drugiej instancji
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia przez stwierdzenie, że podziela on ustalenia
faktyczne sądu pierwszej instancji, jeżeli - oczywiście - dokonuje takiej ich oceny.
Wprawdzie uzasadnienie zaskarżonego postanowienia takiego wyraźnego
stwierdzenia nie zawiera, jednak argumentacja, którą posłużył się Sąd Okręgowy,
nie pozostawia wątpliwości co do okoliczności faktycznych przyjętych za podstawę
rozstrzygnięcia oraz ich zgodności z ustaleniami dokonanymi przez Sąd pierwszej
instancji. Nie ma zatem trudności w zrekonstruowaniu podstawy faktycznej
zaskarżonego postanowienia, a w konsekwencji przeszkód do przeprowadzenia
kontroli kasacyjnej tego orzeczenia. Trafność wyprowadzonych przez Sąd
10
Okręgowy wniosków i ocen nie podlega weryfikacji w płaszczyźnie art. 328 § 2
w związku z art. 516, art. 382 § 1, art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. Zarzuty naruszenia
tych przepisów należało zatem uznać za chybione.
Ocenę zarzutów wypełniających podstawę kasacyjną naruszenia prawa
materialnego wypada poprzedzić przypomnieniem, że charakter władania Skarbu
Państwa nieruchomością objętą wnioskiem do czasu wydania decyzji
przywracającej jej posiadanie na rzecz B.D. nie budził wątpliwości. Zgodnie bowiem
z jednolitym i utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, władanie przez Skarb
Państwa nieruchomością w związku z wykonywaniem zarządu państwowego na
podstawie przepisów ustawy o majątkach opuszczonych i porzuconych oraz
dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich nie ma charakteru władania
właścicielskiego; nie może być więc kwalifikowane jako posiadanie samoistne
prowadzące do zasiedzenia (zob. m.in. uchwała Izby Cywilnej z dnia 24 maja 1955
r., 1 CO 9/56, OSN 1957, nr 1, poz. 1 oraz postanowienia: z dnia 24 maja 2005 r. V
CK 664/04, nie publ. i z dnia 18 grudnia 2008 r. III CSK 208/08, nie publ.).
Zasadnicza rozbieżność stanowisk wnioskodawcy i skarżących uczestników
postępowania zarysowała się natomiast co do tego, czy w okolicznościach
niniejszej sprawy władanie Skarbu Państwa, odznaczające się takimi cechami,
uległo przekształceniu w posiadanie samoistne.
Skuteczne przekształcenie dzierżenia w posiadanie, podobnie posiadania
zależnego w posiadanie samoistne, wymaga zamanifestowania przez władającego
faktycznie rzeczą woli dokonania zmiany charakteru dotychczasowego władania
w sposób dostrzegalny dla otoczenia (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 13 marca 1971 r., III CRN 516/70, OSPiKA 1971, nr 11, poz. 207, z dnia
29 września 2004 r., II CK 550/03 i z dnia 26 marca 2010 r., III CSK 174/09 –
nie publ.). Zmiana dzierżenia nieruchomości przez wnioskodawcę w posiadanie
mogła nastąpić w związku z przywróceniem posiadania nieruchomości przez organ
zarządzający majątkiem opuszczonym na podstawie art. 19 w związku z art. 15
ust. 1 dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich (zob. postanowienia
Sądu najwyższego: z dnia 4 stycznia 1966 r., III CR 164/65, nie publ., z dnia
14 czerwca 1996 r., II CRN 15.96 nie publ. i z dnia 30 czerwca 2011 r., III CSK
1/11, nie publ.). Ciężar wykazania tej okoliczności – wbrew odmiennemu
11
zapatrywaniu Sądu Okręgowego – spoczywał jednak na wnioskodawcy.
Domniemanie przewidziane w art. 339 k.c. działa na rzecz posiadacza rzeczy.
Wnioskodawca, chcą skorzystać z tego domniemania, winien zatem udowodnić fakt,
że jego dotychczasowe władanie nieruchomością, mające postać dzierżenia,
przeobraziło się w posiadanie w rozumieniu art. 298 pr. rzecz. a później art. 336
k.c. (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 18 grudnia 2008 r., III CSK
208/08 i z dnia 4 kwietnia 212 r., I CSK 360/11 - nie publ. oraz z dnia 16 stycznia
2009 r., III CSK 230/08, nie publ.).
Sąd Okręgowy, prezentując błędne zapatrywanie co do rozkładu ciężaru
dowodu, wskazał jednocześnie na okoliczności pozwalające – w jego ocenie –
uznać, że wnioskodawca w dostateczny sposób zamanifestował zmianę charakteru
władania nieruchomością. Przesłanki te - co trafnie zarzucili skarżący – wniosku
tego nie usprawiedliwiają.
Wykonywanie przez wnioskodawcę remontów budynku znajdującego się na
spornej nieruchomości, nie może być poczytywane za przejaw woli zmiany
charakteru władania tą nieruchomością. Wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu
kosztów poniesienia tych remontów zostały wszakże zabezpieczone hipoteką na
przedmiotowej nieruchomości. Wprawdzie art. 9 ustawy o remontach i odbudowie
przewidywał obowiązek zabezpieczenia tych wierzytelności hipoteką, jednakże – na
co wskazuje art. 1 tej regulacji - w odniesieniu do budynków stanowiących
własność osób fizycznych, podlegających publicznej gospodarce lokalami.
Przytoczone unormowania wskazują zatem jednoznacznie na władanie Skarbu
Państwa charakterystyczne dla reżimu prawnego publicznej gospodarki lokalami,
a więc noszące cechy zarządu sprawowanego za właściciela (zob. postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 16 stycznia 2009 r., III CSK 230/08 i z dnia 4 lutego
2011 r., III CSK 124/10 nie publ.). Trudności w dostrzeżeniu zmiany charakteru
władania nieruchomością przez Skarb Państwa na podstawie tylko zewnętrznych
jej przejawów usprawiedliwiają – jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w ostatnim
z powołanych orzeczeń – dokonanie oceny znamion tego przekształcenia na
podstawie analizy podstawy prawnej władania. Wyniki tej analizy przeczą
wnioskowi wysnutemu przez Sąd Okręgowy, że dzierżenie przez wnioskodawcę
przedmiotowej nieruchomości zmieniło się w posiadanie samoistne. Konstatacja ta
12
nie pozwala odeprzeć skutecznie zarzutów obu skarg kasacyjnych podważających
to - przyjęte za podstawę zaskarżonego postanowienia – wadliwe zapatrywanie.
W konsekwencji za usprawiedliwione uznać należy zarzuty kwestionujące trafność
uznania przez Sąd Okręgowy, że spełnione zostały przesłanki uwzględnienia
wniosku o stwierdzenie zasiedzenia.
Skuteczne podniesienie powyższych zarzutów czyni bezprzedmiotowym
rozważanie zarzutów kwestionujących – zarówno w płaszczyźnie przepisów prawa
materialnego jak i przepisów postepowania - stanowisko Sądu Okręgowego co do
wystąpienia w sprawie wskazanej przez skarżących przesłanki zawieszenia biegu
zasiedzenia.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39816
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.