Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 388/14
POSTANOWIENIE
Dnia 10 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w dniu 10 grudnia 2014 r.
sprawy M. K.
skazanego za przestępstwo z art. 209 § 1 k.k.
z powodu kasacji wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 28 maja 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w W.
z dnia 20 grudnia 2013 r.
p o s t a n o w i ł
1. oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną,
2. zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adw. Ł. B. kwotę
442, 80 zł,
3. zwolnić skazanego od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
W kasacji obrońca skazanego sformułował następujące zarzuty:
1. rażącą obrazę przepisów prawa materialnego, która miało istotny wpływ na
treść rozstrzygnięcia - art. 209 k.k. poprzez jego błędną wykładnię a w
konsekwencji niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że
2
przestępstwo niealimentacji może być popełnione z zamiarem wynikowym
(ewentualnym) w zakresie znamienia „narażenia na niezaspokojenie
podstawowych potrzeb życiowych", w sytuacji gdy dla przypisania
sprawstwa tego przestępstwa niezbędne jest ustalenie i przypisanie sprawcy
umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego;
2. rażącą obrazę przepisów postępowania, co miało istotny wpływ na treść
orzeczenia - art. 433 § 1 k.p.k. w zw. art. 434 k.p.k. i art. 424 k.p.k.-
polegające na rozpoznaniu sprawy poza granicami środka odwoławczego
poprzez podjęcie przez Sąd odwoławczy próby „uzupełnienia” - na
niekorzyść oskarżonego - uzasadnienia Sądu pierwszej instancji o istotne
okoliczności, które nie zostały przez Sąd a quo ustalone a dotyczące
działania przez oskarżonego z zamiarem bezpośrednim w sytuacji, gdy
ustaleń tych nie można w sposób niebudzący wątpliwości wyprowadzić z
uzasadnienia Sądu pierwszej instancji, a dokonanie tych ustaleń (na
niekorzyść oskarżonego) w postępowaniu odwoławczym nie było możliwe z
uwagi na zaskarżenie wyroku jedynie na korzyść przez obrońcę i samego
oskarżonego;
3. rażącą obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć istotny wpływ na
treść - art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k.
polegającą na nienależytym, sprzecznym z zasadami logicznego
rozumowania i doświadczeniem życiowym rozpoznaniu sformułowanego w
apelacji zarzutu błędnych ustaleń i uznanie, że o braku znamienia narażenia
na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych nie może
świadczyć okoliczność, że dochód w gospodarstwie domowym w którym
przebywa pokrzywdzona, corocznie przekracza średniomiesięcznie kwotę
przeszło 3000 zł, a rodzina która nie ma żadnych zaległości w opłatach, nie
korzysta z pomocy MOPS, zaciąga dodatkowo kredyt w kwocie 3 000 zł na
zakup żelazka, przy jednoczesnym braku precyzyjnego wskazania na
niemożność uczęszczania konkretnie jakich dodatkowych zajęć jest
narażona małoletnia (skoro jej matka nie była w stanie nawet tego wskazać),
czy też jakie niezbędne wykształcenie chciałaby małoletnia uzyskać, jak
również z możliwości korzystania z jakich dóbr kulturalnych jest ona
3
pozbawiona (lub narażona na pozbawienie) wskutek zachowania się
oskarżonego;
4. rażącą obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć istotny wpływ na
treść orzeczenia - art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. polegające na
uznaniu, że stwierdzone u oskarżonego upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
jest okolicznością irrelewantną w przedmiotowej sprawie zarówno dla oceny
zasadności zarzutu rażącej niewspółmierności orzeczonej wobec niego kary, jak i
dla oceny jego zdolności w stwarzaniu sobie warunków dla uzyskiwania
zatrudnienia, w sytuacji gdy stwierdzony stan upośledzenia umysłowego w stopniu
lekkim (pominięty przez Sąd pierwszej instancji, jak i Sąd drugiej instancji)
niewątpliwie dotyczy właściwości i warunków osobistych oskarżonego i ma
znaczenie dla oceny stopnia jego zawinienia.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest bezzasadna w stopniu oczywistym. Pierwszy z podniesionych
zarzutów nie stanowi wymaganego w postępowaniu kasacyjnym zarzutu obrazy
prawa materialnego, bowiem przy kwestionowaniu faktu, że Sąd meriti nie
przeprowadzał ustaleń na okoliczność bezpośredniości skutku w postaci narażenia
na niezaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, skarżący w istocie
kwestionuje ustalenia faktyczne. Błąd ten został powielony z apelacji, w której w
punkcie pierwszym podniesiono zarzut błędu dowolności polegającego na błędnym
przyjęciu, „że pokrzywdzona A. K. w okresach objętych zarzutem narażona była na
niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych w sytuacji, gdy brak
jest racjonalnych podstaw do przyjęcia powyższych ustaleń, skoro rodzina
pokrzywdzonej nie jest objęta pomocą MOPS” przy jednoczesnym zarzucie obrazy
prawa materialnego w postaci przyjęcia przez Sąd popełnienia przypisanych
czynów z art. 209 § 1 k.k. w warunkach zamiaru ewentualnego. Już taki sposób
powiązania zarzutów umożliwiał Sądowi odwoławczemu do wytknięcia takiej
konfiguracji, bowiem niemożliwe jest poprawne podniesienie zarzutu obrazy prawa
materialnego w sytuacji kwestionowania faktycznej podstawy rozstrzygnięcia. Na
etapie skargi nadzwyczajnej ostać się może jedynie ten fragment pierwszego
4
zarzutu, który dotyczy wykładni znamion przestępstwa z art. 209 § 1 k.k.
odnoszącej się do możliwości przyjęcia bezpośredniego lub niejako pośredniego
skutku w postaci narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb
życiowych. Należy jednak wskazać, że opis czynów przypisanych skazanemu
zawiera wszystkie wymagane przez art. 209 § 1 k.k. znamiona, tj. zarówno
uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, jak i narażenie na
niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Z uzasadnienia
wyroku Sądu pierwszej, jak drugiej instancji wynika, że warunek funkcjonalnego
związku obu znamion przestępstwa z art. 209 § 1 k.k. został spełniony. Sąd
odwoławczy wskazał na poglądy doktryny i judykatury, że konieczne jest jedynie
wykazanie możliwości zaistnienia skutku w postaci narażenia na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Wynika to także z semantyki
zwrotu „naraża” na niemożność zaspokojenia, a nie „doprowadza” do niemożności.
W tym zakresie podzielić należy pogląd prawny wyrażony przez Sąd pierwszej
instancji, a następnie zaakceptowany przez Sąd odwoławczy, że sprawca
uporczywie, tj. z zamiarem bezpośrednim, uchyla się od ciążącego na nim
obowiązku alimentacyjnego godząc się ze skutkiem w postaci narażenia na
niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Jak już wskazano,
konstrukcja taka zarówno spełnia wymóg funkcjonalnego związku obu znamion
przy zachowaniu wymaganej postaci strony podmiotowej w postaci umyślności.
Wykładnia literalna zwrotu „naraża na niemożność” znajduje także wsparcie w
metodzie teleologicznej, bowiem przyjęcie poglądu skarżącego, jakoby narażenie
winno być rozumiane jako bezpośrednie doprowadzenie (czyli zaistnienie skutku)
doprowadziłoby do nadmiernej i sprzecznej z celem kryminalizacyjnym tego
przestępstwa depenalizacji zachowań niealimentacyjnych, do sytuacji w których
skutek taki już następuje. Celem zaś tej normy prawa karnego materialnego jest
penalizacja już takich zachowań, które doprowadzają do samej sytuacji możliwego
zaistnienia skutku w postaci braku możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb
życiowych wskutek uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego.
Pozostałe zarzuty, dotyczące naruszenia zasady rzetelnej kontroli odwoławczej
należy ocenić jako bezpodstawne, mając na względzie treść sporządzonego
uzasadnienia wyroku zarówno przez Sąd I, jak i II instancji.
5
Wystarczy w związku z tym wskazać odnośnie do zarzutu z pkt 2 kasacji, że Sąd
Okręgowy w sposób szczegółowy wskazał dlaczego uznał zarzut apelacji za
niezasadny. Trafnie ten Sąd stwierdził, że uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej
instancji dostatecznie wyjaśnia, iż oskarżony w zakresie znamienia uporczywego
uchylania się od wykonania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego, działał z
zamiarem bezpośrednim. Nie jest więc trafny zarzut stawiany Sądowi drugiej
instancji, że dokonał próby niejako „uzupełnienia” uzasadniania Sądu pierwszej
instancji, i że uczynił to na niekorzyść oskarżonego. Z punktu widzenia art. 434 § 1
k.p.k. nie doszło bowiem do zmiany ustaleń faktycznych na niekorzyść
oskarżonego. Chodzi tu o ustalenia faktyczne związane z opisem przypisanego
czynu, a nie o uzupełniającą argumentację.
Odnosząc się do zarzutu z pkt 3 kasacji skarżący zdaje się uważać, że gdy
osoby niezobowiązane do alimentacji małoletniej pokrzywdzonej pomagają
materialnie matce dziecka, to ojciec z tego obowiązku jest zwolniony, a więc nie
popełnia przestępstwa z art. 209§ l k.k. Jest to oczywiście pogląd błędny. Zarzut
kasacji obrazy art. 457 § 3 w zw. z art. 7 k.p.k. nie jest trafny. W zakresie oceny
dowodów Sąd odwoławczy prawidłowo uznał, że Sąd pierwszej instancji nie
naruszył tego przepisu
Nie jest też zasadny zarzut opisany w pkt 4 kasacji, albowiem stwierdzone u
oskarżonego lekkie upośledzenie umysłowe - w świetle art. 31 § 1 i 2 k.k. - nie ma
znaczenia dla poniesienia odpowiedzialności karnej. Natomiast ocena tej
okoliczności z punktu widzenia art. 53 k.k. pozostawiona jest do uznania sądu w
ramach sędziowskiego wymiaru kary. Z uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej, jak i
drugiej instancji wynika, że charakter okoliczności obciążających miał decydujący
wpływ na wymierzenie oskarżonemu bezwzględnej kary pozbawienia wolności. Z
tego też względu nieodniesienie się wprost to tej okoliczności przez Sąd drugiej
instancji, nie miało istotnego wpływu na treść wyroku.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.