Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 224/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSA del. do SN Jacek Błaszczyk
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Krzysztofa Parchimowicza
w sprawie G. P.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie, w dniu 9 stycznia 2015 r.,
kasacji, wniesionej - na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. - przez Rzecznika Praw
Obywatelskich, na korzyść skazanego,
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 22 czerwca 2012 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w zaskarżonej części, to jest w
zakresie orzeczenia o połączeniu kar jednostkowych
wymierzonych wyrokami wymienionymi w pkt 7 i 8 części
opisowej wyroku łącznego i w tej części przekazuje sprawę
Sądowi Rejonowemu w P. do ponownego rozpoznania;
2. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża
Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem łącznym z dnia 22 czerwca 2012 r., Sąd Okręgowy w P. orzekł w
przedmiocie wydania wyroku łącznego wobec G. P. skazanego następującymi
dwunastoma wyrokami:
1. Sądu Rejonowego z dnia 19 marca 2003 r., sygn. akt II K 116/03 za
przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 157 § 2 k.k. w
zw. z art. 11 § 2 k.k. popełnione w dniu 8 listopada 2002 roku na karę 2 lat
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat
próby oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k. na karę grzywny w liczbie 50 stawek po 10
zł. każda.
2. Sądu Rejonowego z dnia 29 maja 2003 r., sygn. akt II K 263/03 zmienionym
wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 21 października 2003 r. sygn. akt VI Ka. 399/03
za przestępstwo z art. 280 § 1 k.k. popełnione w dniu 8 października 2002 roku na
karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres 5 lat próby, którą następnie zarządzono do wykonania oraz na podstawie art.
33 § 2 k.k. na karę grzywny w liczbie 50 stawek po 10 zł. każda.
3. Sądu Rejonowego z dnia 11 lutego 2004 r. sygn. akt VII K 66/04 za
przestępstwo z art. 288 § 1 k.k. popełnione w dniu 26 grudnia 2003r. przy
zastosowaniu art. 58 § 3 k.k. na karę grzywny w liczbie 50 stawek po 10 zł. każda.
4. Sądu Rejonowego z dnia 2 marca 2004 r. sygn. akt VII K 136/04 za
przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w dniu 13 stycznia 2004 r. na karę 1
roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4
lat próby.
5. Sądu Rejonowego z dnia 28 czerwca 2004 r., sygn. akt VII K 670/04 za
przestępstwo z art. 178a § 2 k.k. popełnione w dniu 20 maja 2004 r. na karę
grzywny w liczbie 50 stawek po 10 zł. każda.
6. Sądu Rejonowego z dnia 4 października 2004 r. sygn. akt II K 329/04:
- za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. popełnione w dniu 6 czerwca 2004 roku na
karę 1 roku pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k. na karę
grzywny w liczbie 50 stawek po 10 zł każda,
- za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. popełnione w dniu 6 czerwca 2004 roku na
karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, przy czym na podstawie art. 85 k.k. i art.
3
86 § 1 k.k. Sąd orzekł karę łączną 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności
warunkowo zawieszając wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności na okres 3
lat próby.
7. Sądu Rejonowego z dnia 21 kwietnia 2005 r., sygn. akt II K 173/05:
- za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. popełnione w nieustalonym dniu miesiąca
września 2003 roku na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności;
- za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w dniu 27/28 marca
2004 roku na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności;
- za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w dniu 30 października 2004 roku
na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności;
- za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w dniu 17/18 września 2004 roku
na karę 1 roku pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k. na karę
grzywny w liczbie 60 stawek dziennych po 10 zł każda przy czym na podstawie art.
85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. Sąd orzekł karę łączną 1 roku pozbawienia wolności.
8. Sądu Rejonowego z dnia 17 maja 2005 r., sygn. akt II K 124/05:
- za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w nieustalonym dniu września 2004
roku na karę 1 roku pozbawienia wolności,
- za przestępstwo z art. 279 § 1 k.k. popełnione w nocy z 9 na 10 listopada 2004
roku na karę 1 roku pozbawienia wolności, przy czym na podstawie art. 85 k.k. i art.
86 § 1 k.k. Sąd orzekł karę łączną 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres5 lat próby, oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k.
na karę grzywny w liczbie 60 stawek dziennych po 10 zł każda.
9. Sądu Rejonowego z dnia 30 czerwca 2005 r., sygn. akt II K 182/05, którym
na podst. art. 569 § 1 k.p.k., 85 k.k. i 86 § 1 k.k. połączył kary pozbawienia wolności
wymierzone wyrokami tegoż Sądu z dnia 19 marca 2003 r., sygn. akt II K 116/03 i z
dnia 29 maja 2003 r., sygn. akt II K 263/03, orzekając karę łączną 3 lat i 6 miesięcy
pozbawienia wolności.
10. Sądu Rejonowego z dnia 31 maja 2007 r., sygn. alt II K 65/07, za
przestępstwo z art. 62 ust. 3 w zw. z ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o
przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) popełnione w dniu
28 lutego 2007 roku na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności.
4
11. Sądu Rejonowego z dnia 20 października 2010 r., sygn. akt II K 1513/10, za
przestępstwo z art. 297 § 1 k.k. i art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art.
12 k.k. i w zw. z art. 64 § 1 k.k. popełnione w dniu 6 czerwca 2009 roku na karę 1
roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
12. Sądu Okręgowego z dnia 9 grudnia 2011 r. sygn. akt II K 31/11:
- za przestępstwo z art. 58 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) w zw. z art. 12 k.k. popełnione w
okresie od nieustalonego dnia grudnia 2009 roku do nieustalonego dnia stycznia
2010 roku na karę 1 roku pozbawienia wolności;
- za przestępstwo z art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) w zw. z art. 12 k.k. popełnione w
okresie od nieustalonego dnia maja 2010 roku do nieustalonego dnia lipca 2010
roku na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności;
- za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. i art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw.
z art. 12 k.k. i w zw. z art. 64 § 1 k.k. popełnione w dniu 26 maja 2009 roku na karę
1 roku pozbawienia wolności.
W punkcie pierwszym zaskarżonego kasacją orzeczenia Sąd Okręgowy w P.
na zasadzie art. 569 § 1 k.p.k., art 85 k.k., art. 86 § 1 k.k. i art. 89 § 1a k.k. połączył
skazanemu G. P. wyroki opisane w punktach 7 i 8 i wymierzył mu karę łączną w
wymiarze 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności. Treść
pozostałych punktów tego orzeczenia nie wymaga zrelacjonowania w niniejszym
uzasadnieniu z uwagi na granice zaskarżenia wyznaczone w kasacji przez jej
autora, to jest Rzecznika Praw Obywatelskich. Dodać jedynie należy, że wyrok
łączny Sądu Okręgowego w P. z dnia 22 czerwca 2012 r. uprawomocnił się z dniem
4 lipca 2012 r., bowiem nie został zaskarżony zwykłym środkiem odwoławczym.
Jako prawomocny i kończący postępowanie w sprawie został on zaskarżony
kasacją wniesioną - na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. - na korzyść skazanego G. P.
przez Rzecznika Praw Obywatelskich, w części dotyczącej orzeczenia o karze
łącznej, zawartego właśnie w opisanym wyżej punkcie pierwszym tego wyroku.
Rzecznik zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa
karnego materialnego, to jest art. 4 § 1 k.k., polegające na zastosowaniu przez Sąd
ustawy nowej i w konsekwencji wymierzeniu na podstawie art. 89 § 1a k.k. kary
5
łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności za zbiegające się przestępstwa, za
które wyrokami jednostkowymi orzeczono karę bezwzględnego pozbawienia
wolności (wyrok Sądu Rejonowego, sygn. II K 173/05) oraz karę pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (wyrok Sądu Rejonowego,
sygn. akt II K 124/05), pomimo tego, że w czasie popełnienia zbiegających się
przestępstw obowiązywała ustawa względniejsza dla skazanego, gdyż przepis art.
89 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 8 czerwca 2010 r., wykluczał
możliwość orzeczenia w takiej sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia
wolności.
W konkluzji, Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł o uchylenie wyroku Sądu I
instancji w zaskarżonej części i umorzenie w tym zakresie postępowania o wydanie
wyroku łącznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w zakresie zgłoszonego w niej zarzutu. Natomiast -
mając na uwadze zaprezentowane w niej poglądy prawne – niekonsekwentnie
został sformułowany jej wniosek końcowy.
Rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich wskazując, że wymierzenie w
zaskarżonym kasacją wyroku łącznym, w jego punkcie pierwszym, kary łącznej
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia za zbiegające się
przestępstwa, popełnione przed dniem 8 czerwca 2010 r., za które wymierzono
karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, jak i bez
warunkowego zawieszenia, stanowi rażące naruszenie art. 4 § 1 k.k. Stanowisko
takie było wielokrotnie wyrażane przez Sąd Najwyższy, m. in. w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 28 listopada 2013 r., sygn. akt I KZP 13/13 (OSNKW z
2013 r., z. 12, poz. 100) czy w wyroku z dnia 17 stycznia 2013 r., sygn. akt II KK
84/12 (OSNKW z 2013 r., z. 5, poz. 43).
Rzecznik Praw Obywatelskich słusznie wskazuje, iż w związku z wejściem w
życie w dniu 8 czerwca 2010 r. ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy -
Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny
wykonawczy, ustawy- Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 206, poz. 1589) wprowadzającej art. 89 § 1a k.k., ustawodawca stworzył w
nowej regulacji możliwość wymierzenia w wyroku łącznym kary łącznej
6
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, obejmującej
jednostkowe skazania na kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
ich wykonania. Zgodnie jednak z jednolitym orzecznictwem Sądu Najwyższego,
prezentowanym w licznych judykatach, dyspozycja art. 89 § 1 k.k. przed dniem 8
czerwca 2010 r. wykluczała możliwość wymierzenia w wyroku łącznym kary
bezwzględnego pozbawienia wolności, powstałej z połączenia kar orzeczonych z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania i bez warunkowego zawieszenia ich
wykonania (zob. szerzej np. uchwałę z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01, OSNKW
z 2001 r., z. 5-6, poz. 41).
Możliwość wymierzenia kary łącznej w wyroku łącznym na podstawie art. 89
§ 1a k.k., czyli w postaci bezwzględnej kary pozbawienia wolności przy łączeniu
skazań za zbiegające się przestępstwa, w których wymierzono kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania (oraz przy zastosowaniu
rozumowania a maiore ad minus - skazań za zbiegające się przestępstwa na kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania oraz kary
pozbawienia wolności o tzw. bezwzględnym charakterze), obejmuje – zgodnie z art.
4 § 1 k.k. – te skazania, które dotyczą przestępstw popełnionych po dniu 7 czerwca
2010 r. Jak już wyżej wskazano, przed wejściem w życie art. 89 § 1a k.k., to art. 89
§ 1 k.k. stanowił ewentualną podstawę do orzekania kary łącznej w wyroku łącznym
w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania, ale
jedynie przez orzeczenie kary łącznej z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.
Tak więc, stan prawny obowiązujący przed wejściem w życie ustawy z dnia 5
listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania
karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589) był w rozważanym tu
aspekcie zdecydowanie bardziej korzystny od wprowadzonych w życie z dniem 8
czerwca 2010 r. nowych reguł łączenia kar pozbawienia wolności w wyroku
łącznym. Ustawa obowiązująca poprzednio była zatem „względniejsza” dla sprawcy
(w rozumieniu art. 4 § 1 k.k.) od ustawy nowej. W sposób pełniejszy argumentacja,
która legła u podstaw kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich,
zaprezentowana została w uzasadnieniach wymienionych wyżej judykatów Sądu
7
Najwyższego, zamieszczonych w powszechnie dostępnych publikatorach. W
konsekwencji, nie zachodzi rzeczowa potrzeba powtarzania jej w tym miejscu w tej
rozszerzonej formie.
Podsumowując, stwierdzić należy, że stosując w prawidłowy sposób art. 4 §
1 k.k. w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego, sąd winien rozważyć
„względność” ustaw przy porównaniu stanu normatywnego z daty orzekania w
przedmiocie wydania wyroku łącznego oraz stanu normatywnego z czasu
popełnienia każdego z przestępstw wchodzących w skład zbiegu. Prowadzi to do
wniosku, że - uwzględniając kierunek zmian wprowadzonych w ustawie z dnia 5
listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania
karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy, ustawy – Kodeks karny skarbowy
oraz niektórych innych ustaw - przyjąć należy, iż jeśli choć jedno z przestępstw
wchodzących w skład realnego zbiegu, za które orzeczono kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania i bez warunkowego zawieszenia
wykonania, zostało popełnione przed wejściem w życie tej ustawy, należy
stosować, jako względniejszy, Kodeks karny w brzmieniu sprzed dnia 8 czerwca
2010 r.
Uwzględniając realia związane z datami przestępstw popełnionych przez G.
P. (a opisanych w pkt 7 i 8 części wstępnej wyroku łącznego) i wymierzonymi mu
za te występki tzw. karami jednostkowymi, które następnie zostały objęte wyrokiem
łącznym w jego zaskarżonej części, należało uwzględnić wniesioną - na korzyść
tego skazanego – przez Rzecznika Praw Obywatelskich kasację i uchylić wyrok
łączny w tym zakresie. W konsekwencji jednak, sprawę należało przekazać do
ponownego rozpoznania właściwemu sądowi. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy
sąd ten będzie związany zapatrywaniami prawnymi przedstawionymi w niniejszym
uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Oznacza to, że w wypadku, gdy skład orzekający dojdzie do wniosku, iż
podlegające łączeniu kary mogą być sprowadzone do kary łącznej w rozmiarze nie
przekraczającym 2 lat pozbawienia wolności (wymaga to oceny współmierności
kary łącznej przez pryzmat dyrektyw sądowego wymiaru kary oraz uwzględnienia
okoliczności wymienionych w art. 571 § 1 k.p.k., gdyż z punktu widzenia
teoretycznego, przy zastosowaniu zasady absorpcji, czysto matematyczne
8
względy, w powiązaniu z treścią art. 86 § 1 k.k., nie stoją temu na przeszkodzie), a
nadto zachodzą pozostałe przesłanki określone w art. 69 k.k., wówczas
wymierzenie kary łącznej w wyroku łącznym będzie możliwe. W wypadku, gdy Sąd
Rejonowy doszedłby do odmiennych wniosków, będzie zobowiązany do umorzenia
postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego, pomimo tego, że
zbiegające się przestępstwa pozostawały w konfiguracji czasowej odpowiadającej
warunkom określonym w art. 85 k.k. (zob. szerzej uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01).
Sprawę po uchyleniu zaskarżonego wyroku jedynie w części obejmującej
rozstrzygnięcie z jego pkt 1 należało przekazać do ponownego rozpoznania w I
instancji nie Sądowi Okręgowemu (pomimo tego, że to wyrok tego Sądu uległ
częściowemu uchyleniu), ale Sądowi Rejonowemu, z tego powodu, że właściwość
funkcjonalną Sądu Okręgowego przy wydawaniu pierwotnego wyroku łącznego
kształtowała potrzeba rozważenia objęcia tym wyrokiem także i skazania G. P.
wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 9 grudnia 2011 r., sygn. akt II K 31/11,
wymienionym w pkt 12 części wstępnej wyroku łącznego (art. 569 § 2 k.p.k.).
Obecnie, w związku z granicami zaskarżenia zakreślonymi w kasacji i
odpowiadającymi im granicami uchylenia wyroku łącznego, właściwość do
orzekania reguluje już nie przepis art. 569 § 2 k.p.k., ale art. 569 § 1 k.p.k. Zgodnie
z tym ostatnim przepisem właściwym do rozpoznania sprawy w I instancji jest zaś
Sąd Rejonowy.
O kosztach sądowych postępowania kasacyjnego Sąd Najwyższy
rozstrzygnął zgodnie z treścią art. 638 k.p.k.-