Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 180/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa P. Funduszu Inwestycyjnego Otwartego
w W.
przeciwko Y. S.A. w H.
o stwierdzenie nieważności uchwał ewentualnie o uchylenie uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 września 2013 r.,
I. oddala skargę kasacyjną;
II. zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej
kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód – P. Funduszu Inwestycyjnego Otwartego wystąpił przeciwko
pozwanej „Y.” SA o stwierdzenie nieważności dwóch uchwał (nr 2 i nr 19),
podjętych przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy (WZA) w dniu 21 czerwca
2012 r. Zgłoszono też ewentualne żądanie o uchylenie wspomnianej uchwały nr 19.
Żądanie nieważności obu uchwał wywodzono z faktu naruszenia przez nie art. 404
§ 1 k.s.h. w zw. z art. 401 § 1 k.s.h. (ujęcie w porządku dziennym WZA
z naruszeniem terminu żądania uzupełnienia tego porządku, przewidzianego w art.
401 § 1 k.s.h. i w ten sposób naruszenie art. 404 § 1 k.s.h.). Dla uzasadnienia
żądania ewentualnego wskazywano na to, że uchwała nr 19 jest sprzeczna
ze statutem pozwanej spółki, z dobrymi obyczajami oraz ma na celu pokrzywdzenie
powoda (akcjonariusza).
Sąd Okręgowy stwierdził nieważność uchwał objętych pozwem po ustaleniu
następującego stanu faktycznego.
Pozwana należy do spółek publicznych, powód jest instytucją finansową
(funduszem inwestycyjnym), posiadaczem akcji okazicielskich pozwanej Spółki,
reprezentujących wartość 25,68% kapitału zakładowego. Na walnym zgromadzeniu
powód rejestruje 10% ogólnej liczby głosów wynikających z posiadanych akcji.
W dniu 25 maja 2012 r. zwołano na dzień 21 czerwca 2012 r. WZA, a w dniu
9 czerwca 2012 r. zarząd pozwanej otrzymał od jednego z akcjonariuszy w trybie
art. 401 § 1 k.s.h. wniosek o umieszczenie w porządku obrad zwyczajnego WZA
nowych punktów, dotyczących podjęcia uchwały w sprawie podwyższenia kapitału
zakładowego pozwanej spółki z wyłączeniem prawa poboru akcji nowej emisji
dotychczasowych akcjonariuszy spółki oraz podjęcia uchwały w przedmiocie
zmiany statutu spółki w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego oraz
zmiany w składzie rady nadzorczej (raport z dnia 1 czerwca 2012 r. nr 14/2012).
W dniu 21 czerwca 2012 r. odbyło się WZA, na którym podjęto m.in.
zaskarżone uchwały (nr 2 i nr 19); pełnomocnik powoda wraz z innymi
akcjonariuszami głosowali przeciwko tym uchwałom. Projekt uchwały nr 19
wraz z opinią zarządu pozwanej, sporządzoną w dniu 18 czerwca 2012 r.,
przedstawione zostały akcjonariuszom przez prezesa zarządu przed
3
przystąpieniem do głosowania nad tą uchwałą, pomimo że projekt ten nie został
wcześniej przedstawiony do zaopiniowania radzie nadzorczej pozwanej.
Akcjonariuszy poinformowano, że zarząd udzieli pisemnej odpowiedzi na pytania
akcjonariuszy formułowane w toku zgromadzenia w ciągu 14 dni. Na część pytań
prezes zarządu nie udzielił żadnej odpowiedzi, nie został też uwzględniony wniosek
pełnomocnika powodowego Funduszu o zarządzenie przerwy w obradach.
W raporcie z dnia 5 lipca 2012 r. zarząd pozwanej Spółki udzielił częściowej
odpowiedzi na pytania akcjonariuszy zadane w toku WZA.
W ocenie Sądu Okręgowego, zmiany w porządku obrad WZA nie zostały
zgłoszone w terminie wskazanym w art. 401 § 1 zd. trzecie k.s.h. (terminie 21 dni),
co uzasadniało żądanie stwierdzenia nieważności obu uchwał na podstawie art.
415 § 1 k.s.h. Zgłoszone w porządku dziennym sprawy dotyczyły podjęcia istotnych
uchwał o dużym znaczeniu dla działalności spółki, a podstawą stwierdzenia
nieważności uchwały w oparciu o art. 425 k.s.h. mogą być także uchybienia
formalne, powstałe przed podjęciem uchwał, które wywarły wpływ na ich treść.
Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro uzupełnienie porządku dziennego
zgłoszono w dniu 31 maja 2011 r., to „jeżeli początkiem terminu nie jest określony
dzień, lecz zdarzenie, które ma nastąpić w określonym dniu, to tego dnia nie
uwzględnia się przy obliczaniu terminu”, a termin należy liczyć od dnia następnego
(art. 111 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.). W konsekwencji „zdarzenie w postaci żądania
umieszczenia w porządku obrad nowych określonych spraw (…) powinno nastąpić
21 dni przez wyznaczonym terminem zgromadzenia (z wyłączeniem dnia
zgromadzenia)”. Żądanie uzupełnienia porządku obrad WZA, wyznaczonego na
dzień 21 czerwca 2012., powinno nastąpić w dniu 30 maja 2012 r. (czyli o dzień
wcześniej niż nastąpiło). Nie powinno zatem dojść do debaty nad zgłoszonym
z opóźnieniem uzupełnieniem porządku obrad, obejmującym uchwały nr 2 i 19.
Uchwały te przewidywały istotne zmiany w strukturze spółki, nie były jednak
odpowiednio przygotowane przed poddaniem ich pod obrady WZA spółki publicznej,
nie zawiadomiono akcjonariuszy i rady nadzorczej o planowanych zmianach
porządku dziennego obrad, nie przedstawiono akcjonariuszom wyczerpującej
argumentacji w tym zakresie, odmówiono odpowiedzi na pytania zadawane
4
podczas obraz WZA, wystosowano odpowiedzi dopiero po podjęciu uchwał (nr 2
i nr 19). Uzasadnia to zastosowanie art. 425 § 1 k.s.h. w zw. z art. 401 § 1 k.s.h.
Apelacja pozwanej spółki została oddalona. Sąd Apelacyjny podzielił
ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji. Akceptował stanowisko tego Sądu,
że doszło do zgłoszenia spóźnionego żądania o uzupełnienie porządku dziennego
obrad WZA, wyznaczonego na dzień 21 czerwca 2012 r. Wniosek o uzupełnienie
przedstawiony został zarządowi w dniu 31 maja 2012 r., a powinien być złożony
najpóźniej w dniu 30 maja 2012 r. Przewidziany w art. 401 § 1 zdanie trzecie k.s.h.
termin ma charakter prekluzyjny, wiąże on zarząd tylko wtedy, gdy został
zachowany. Żądanie uzupełnienia porządku dziennego powinno zawierać nie tylko
proponowany projekt porządku obrad (jego zmiany), ale także uzasadnienie
żądania lub projekt sugerowanej uchwały (art. 401 § 1 zd. czwarte k.s.h.).
Pominięcie któregokolwiek z tych elementów czyni również żądanie bezskutecznym,
gdyż nie przewidziano procedury usuwania braków żądania.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, art. 401 k.s.h. ma na celu ochronę
akcjonariuszy mniejszościowych i zapewnia im wpływ na tworzenie porządku obrad
WZA. Naruszenie wymogów proceduralnych objętych art. 401 k.s.h. należy
niewątpliwie do naruszeń ustawowych regulacji proceduralnych, zawsze doniosłych
z punktu widzenia treści podjętej uchwały, tj. mogących mieć wpływ na jej treść
w okolicznościach konkretnego przypadku. Przepisy art. 401 k.s.h., art. 402 § 2 i
art. 404 § 1 k.s.h. mają na celu niedopuszczenie do podejmowania uchwał
będących zaskoczeniem dla akcjonariuszy.
W skardze kasacyjnej pozwanej Spółki podnoszono jedynie zarzuty
naruszenia prawa materialnego, tj. art. 401 § 1 zdanie 3 k.s.h., art. 111 k.c. w zw.
z art. 2 k.s.h., a także art., 425 § 1 k.s.h. Skarżąca wnosiła o uchylenie w całości
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego z dnia 6 marca 2013 r.
i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa, ewentualnie –
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W skardze kasacyjnej strony pozwanej podniesiono jedynie zarzuty
naruszenia prawa materialnego, a ocena zasadności tych zarzutów może być
5
dokonana jedynie na podstawie ustaleń faktycznych dokonanych przez Sądy meriti
(art. 3933
§ 3 k.p.c.).
2. Spór między stronami koncentrował się na tym, czy akcjonariusz zgłaszający
w dniu 31 maja 2012 r. żądanie uzupełnienia porządku obrad WZA, które zostało
zwołane na dzień 21 czerwca 2012 r., zachował przewidziany dla tego żądania
termin 21 dni wskazany w art. 401 § 1 zdanie trzecie k.s.h. Strony wyrażały bowiem
odmienne stanowiska co do rozumienia formuły ustawy: „Żądanie powinno zostać
zgłoszone nie później niż czternaście dni przed wyznaczonym terminem
zgromadzenia. W spółce publicznej termin ten wynosi 21 dni”.
Żądanie uzupełnienia porządku obrad WZA, przewidziane w art. 401 § 1
k.s.h., należy do tzw. korporacyjnych uprawnień akcjonariuszy spółki akcyjnej.
Może być ono wykonywane przy zachowaniu wymagań przewidzianych w tym
przepisie. Chodzi, oczywiście, o brzmienie art. 401 § 1 k.s.h. w okresie
wykonywania omawianego uprawnienia (Dz. U. z 2004 r., nr 13, poz. 69),
aczkolwiek przepis ten de lege lata nie uległ zmianie. Żądanie powinien zgłosić
uprawniony akcjonariusz (lub akcjonariusze) reprezentujący co najmniej 1/20
kapitału zakładowego, związane jest ono z najbliższym posiedzeniem WZA
(znanym zgłaszającemu), ponadto żądanie powinno być skierowane do zarządu
spółki akcyjnej, zachowywać termin 21 dni przed wyznaczonym terminem zebrania,
zawierać uzasadnienie lub projekt uchwały dotyczący proponowanego porządku
obrad.
3. W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozważano kwestię biegu terminu
(w tym określenia jego początku) w odniesieniu do terminu przewidzianego w art.
238 § 1 k.s.h. w brzmieniu tego przepisu przed zmianą w dniu 6 września 2013 r.
(Dz. U. 2013 r., nr 1030). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2008 r.,
I CSK 399/07 (OSNC ZD 2008 nr D, poz. 116) przyjęto, że przewidziany w art. 238
§ 1 k.s.h. minimalny dwutygodniowy termin na zwołanie zgromadzenia wspólników
zostaje zachowany, jeżeli kończy się najpóźniej z upływem dnia poprzedzającego
wskazany w zaproszeniu dzień odbycia zgromadzenia wspólników. Wyjaśniono tu,
że do sposobu obliczania terminu (liczonego w tygodniach) będzie miał
zastosowanie art. 112 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., skoro w przepisie art. 238 § 1 k.s.h.
i w innych przepisach k.s.h. nie przewidziano wprost sposobu obliczania
6
wspomnianego terminu dwutygodniowego. Z ustaleń faktycznych dokonanych w tej
sprawie wynika, że list polecony nadano (wysłano) w dniu 16 czerwca 2005 r.
(środa) i określono w nim datę zebrania wspólników na dzień 30 czerwca 2005 r.
(środa). Sąd Najwyższy stwierdził, że dwutygodniowy termin zakończył się
„z upływem środy, dnia 30 czerwca 2005 r.”, a zatem upłynął nie przed terminem
zgromadzenia, jak wymaga tego art. 238 § 1 k.s.h. Nietrudno zauważyć,
że oznaczało to ustalenie przez Sąd Najwyższy początku biegu dwutygodniowego
terminu z uwzględnieniem dnia nadania przesyłki, tj. dnia 16 maja 2005 r.
Należy podzielić stanowisko Sądów meriti, że dla sposobu obliczenia
terminu określonego w art. 401 § 1 k.s.h. należy stosować reguły przewidziane
w art. 111 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h., skoro z przepisów k.s.h. nie wynika nic innego.
Nie ma wątpliwości co do tego, że minimalny 21 - dniowy termin dla skutecznego
zgłoszenia żądania o uzupełnienie agendy WZA powinien wpłynąć zawsze „przed
wyznaczonym terminem zgromadzenia”. Pozostaje tylko kwestia określenia
początku tego terminu (verba legis: „nie później niż dwadzieścia jeden dni przed
wyznaczonym terminem zgromadzenia”).
Należy stwierdzić, że taka formuła ustawowa oznacza, iż bieg terminu
określonego w art. 401 § 1 zdanie trzecie k.s.h. powinien zakończyć się jeden dzień
przed wyznaczonym terminem WZA, a - rozpoczynać się w dniu zgłoszenia żądana
uzupełnienia porządku obrad WZA. Chodzi tu bowiem o zgłoszenie takiego
żądania” nie później niż dwadzieścia jeden dni przed terminem zgromadzenia,
a więc właśnie przynajmniej tyle dni powinno składać się na okres poprzedzający
odbycie WZA z uzupełnionym porządkiem dziennym (tzw. okres minimalny).
Nie można zatem zgodzić się ze stanowiskiem, że dla ustalenia tego okresu nie
może być jednak wliczony dzień, w którym doszło do zgłoszenia żądania
uzupełnienia porządku WZA, ponieważ - jak przyjęły Sądy meriti - zgodnie z art.
111 § 2 k.s.h., przy obliczeniu omawianego terminu nie wlicza się dnia, w którym
nastąpiło zdarzenie będące początkiem tego terminu, tj. dnia zgłoszenia żądania
(zarządowi spółki). Treść art. 401 § 1 k.s.h. nie uzasadnia takiej wykładni, bowiem
tworzy jedynie jakby punkt graniczny upływu okresu poprzedzającego datę WZA
(dzień przed zebraniem). Skoro uprawniony akcjonariusz może wykonać swoje
uprawnienia korporacyjne nawet w okresie dłuższym niż 21 dni przed dniem
7
zgromadzenia, to nie sposób przyjmować, że początek tego terminu biegnie od
dnia następnego po dniu zgłoszenia żądania zarządowi przy założeniu,
iż wspomniane zgłoszenie stanowi „zdarzenie” w rozumieniu art. 111 § 2 k.c.
Wystarczy bowiem, że akcjonariusz wykonał swoje uprawnienie, w okresie
wskazanym w art. 401 § 1 zdanie trzecie k.s.h. Sam sposób wykonywania
uprawnienia (prawa podmiotowego) w postaci odpowiednio sformalizowanego
żądania (manifestacji tego prawa) nie może być pod względem czasowym
sztucznie oddzielany od aktu wykonywania tego prawa, jeżeli nic innego nie wynika
z przepisu prawa lub porozumienia stron (też ze statutu danej osoby prawnej).
Nie mogą być też brane pod uwagę ewentualne argumenty wynikające z treści
uzasadnienia wspomnianego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2008 r.,
I CSK 399/07, ponieważ w art. 238 § 1 k.s.h. przewidziano termin liczony
w tygodniach, a nie w dniach (por. art. 112 k.c.). Należy też zauważyć różną
stylizację przepisów k.s.h. w zakresie obliczania odpowiednich terminów
dotyczących różnych zdarzeń, które mogą nastąpić „przed terminem walnego
zgromadzenia”. Na przykład w art. 4022
k.s.h. przewidziano, że wskazane w nim
zgłoszenie w spółkach publicznych powinno być dokonane „co najmniej na
dwadzieścia sześć dni przed terminem walnego zgromadzenia”. W tym przypadku
na pewno pomiędzy ogłoszeniem a terminem WZSZT powinien upłynąć okres
26 dni, bez wliczania do tego okresu dnia ogłoszenia i dnia odbycia zgromadzenia.
W tej sytuacji należy przyjąć, że skoro w rozpoznawanej sprawie złożono
zarządowi żądanie o uzupełnienie porządku obrad w dniu 31 maja 2012 r., a WZA
miało odbyć się w dniu 21 czerwca 2012 r., to zachowany został jednak
przewidziany w art. 401 § 1 zdanie trzecie k.s.h. termin do skutecznego wykonania
takiego uprawnienia korporacyjnego i mogło to znaleźć odzwierciedlenie w zmianie
porządku dziennego zgromadzenia. Zarzuty naruszenia tego przepisu, a także art.
111 k.c. okazały się zatem trafne.
4. W skardze kasacyjnej strona pozwana skoncentrowała się na
kwestionowaniu stanowiska Sądu Apelacyjnego, przyjmującego spóźnienie się
uprawnionego akcjonariusza ze zgłoszeniem żądania uzupełnienia porządku
dziennego WSA przewidzianego na dzień 21 czerwca 2012 r. Świadczy
o tym nie tylko odpowiednie określenie podstaw kasacyjnych we wstępie skargi
8
(art. 401 § 1 zdanie trzecie k.s.h. i art. 111 k.c.), ale także ich szerokie
uzasadnienie (s. 32-36 skargi). Kwestia samej treści żądania (jego elementów)
została podniesiona pośrednio dopiero w związku z uzasadnieniem naruszenia art.
425 § 1 k.s.h. Na s. 37 skargi wspomniano o tym, że „pozwany nie kwestionował
kompletności zgłoszenia żądania”, „Zarząd (…) ogłosił zmiany w porządku obrad
w terminie (…) i „tym samym żadne z uprawnień akcjonariusza nie zostało
naruszone”.
Tymczasem należy zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Apelacyjnego
dotyczące koniecznej treści żądania określonego w art. 401 § 1 k.s.h.
i konsekwencji uchybień w tym zakresie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, żądanie
powinno zawierać nie tylko proponowany punkt porządku obrad, ale także „jego
uzasadnienie lub projekt uchwały dotyczące obrad (art. 401 § 1 zdanie czwarte
k.s.h.), a „pominięcie któregokolwiek z tych elementów czyni również żądanie
bezskutecznym, gdy prawo nie przewiduje usunięcia braków żądania” (s. 6
uzasadnienia zaskarżonego wyroku). Stanowisko to zostało sformułowane
na podstawie ustaleń faktycznych Sądów meriti, które wiążą Sąd Najwyższy
w postępowaniu kasacyjnym (por. s. 4, 6-7 uzasadnienia zaskarżonego wyroku).
Jednocześnie brak jest ustaleń, które mogłyby prowadzić do wniosku, że podjęte
przez zarząd działania o charakterze informacyjnym okazały się wystarczające
z punktu widzenia wymagań przyjętych w art. 401 § 1 k.s.h. i funkcji tego przepisu.
Skoro taki obowiązek informacyjny nie został właściwie zrealizowany
(mimo zgłoszenia żądania w terminie), to zostały naruszone prawa innych
akcjonariuszy (w tym strony powodowej) do uzyskania wyczerpującej, pełnej
informacji o przedmiocie i celu podjęcia proponowanych uchwał nr 2 i nr 19 przed
aktem głosowania na WZA. Jeżeli przewidziano minimalny okres dla zgłoszenia
żądania uzupełnienia porządku obrad planowanego WZA (21 dni) i wprowadzono
jednocześnie wymaganie uzasadnienia żądania lub dołączenie projektu
proponowanej uchwały, to uzasadnienie takie (projekt) powinny także pojawić się
przynajmniej w tym okresie jako jedna z przesłanek skutecznego wykonania
uprawnienia przewidzianego w art. 401 § 1 k.s.h. W związku z tym, że tak się nie
stało, a w skardze kasacyjnej właściwie nie podważono skutecznie stanowiska
Sądu Apelacyjnego o znaczeniu wspomnianego uchybienia dotyczącego
9
niezbędnych elementów zgłoszonego żądania, to - mimo nieuchybienia terminowi
do zgłoszenia żądania - istniały wystarczające podstawy do akceptacji
merytorycznego rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego w ustalonym stanie
faktycznym. Znajduje ono oparcie w treści art. 425 § 1 k.s.h. Nieumotywowanie we
właściwy sposób żądania w tzw. okresie minimalnym do jego złożenia (art. 401 § 1
zdanie czwarte k.s.h.; niezależnie od czasu i sposobu udzielania informacji
dotyczących treści żądania, dokonywanych przez zarząd), oznacza, że żądaniu
zgłoszonemu w dniu 31 maja 2012 r. w ogóle nie powinien być nadany bieg przez
zarząd spółki (umieszczenie w porządku dziennym i ograniczona akcja
informacyjna). Jeżeli stało się inaczej, to wystąpiła sytuacja przewidziana w art. 404
§ 1 k.s.h. Debatowano bowiem nad uchwałami o ważkiej materii, które w ogóle nie
powinny znaleźć się na porządku dziennym zgromadzenia pozwanej spółki z racji
braku skutecznego wykonania przez jednego z akcjonariuszy uprawnienia
wynikającego z art. 401 § 1 k.s.h. Doszło zatem do sytuacji, w której, głosowaniem
objęto sprawy „nieobjęte porządkiem obrad” w rozumieniu art. 401 § 1 k.s.h.
Przejęcie przez zarząd pozwanej spółki inicjatywy jakby „sanowania” braku treści
zgłoszonego żądania (m.in. przez zmianę agendy i udzielnie akcjonariuszom
pewnych informacji w różnym czasie) nie legalizuje przewidzianej w przepisach
k.s.h. procedury uzupełniania porządku obrad WZA. Jednocześnie Sąd Apelacyjny
trafnie powołał się na wyrażone w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko,
zgodnie z którym podjęcie uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad nie jest
naruszeniem jedynie reguł proceduralnych, stanowi ono bowiem działanie
sprzeczne z normą iuris cogentis (art. 404 § 1 k.s.h.), przewidującą ogólny zakaz
podejmowania uchwały, jeżeli in concreto nie pojawi się sytuacja przewidziana
w art. 404 § 1 in fine k.s.h. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r.,
II CSK 300/12, OSNC 2013, z 7/8, poz. 98).
W związku z tym, że okazał się jednak nieuzasadniony zarzut naruszenia
art. 425 § 1 k.s.h., przy motywacji wskazanej w skardze należało oddalić tę skargę
i orzec o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39814
k.p.c., art. 98 i art. 108 § 1
k.p.c.).
10