Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 244/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa M. sp. z o.o. w K.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości D. sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej
z siedzibą w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 grudnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 3 600 zł (trzy tysiące sześćset
złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji, po ponownym rozpoznaniu sprawy, oddalił żądanie
strony powodowej o wydanie bezpodstawnie uzyskanych korzyści, uznając, że
strona pozwana nie dokonała czynu nieuczciwej konkurencji w postaci pobierania
innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie towaru powódki do sprzedaży.
W następstwie rozpoznania apelacji strony powodowej Sąd Apelacyjny
uwzględnił tę apelację wydając wyrok reformatoryjny uwzględniający powództwo.
Zaaprobował w części ustalenia faktyczne, m.in. te, że porozumienie
handlowe zawarte między stronami przewidywało udzielanie przez sprzedawcę
kupującemu rabatu w postaci premii od sprzedaży w wysokości 5% wartości
obrotów netto w zamian za promowanie produktów powódki poprzez ich
eksponowanie na regałach wystawienniczych pozwanej. Powódka w fakturach
zawyżała cenę komputerów o 5% w stosunku do uzgodnionej między stronami
ceny, taką też cenę płaciła powódce pozwana, a następnie nadpłaconą kwotę
pozwana odzyskiwała później w formie premii za sprzedaż towarów.
W ocenie Sądu odwoławczego, taka treść porozumienia stanowiła wręcz
wzorcowe uregulowanie w przedmiocie pobierania innych niż marża handlowa opłat
za przyjęcie towaru do sprzedaży, na co wskazuje uzależnienie rabatu wyłącznie
od obrotu, przy braku zastrzeżenia jakiegokolwiek progu obrotów do pobierania
rabatu i braku zastrzeżenia jakiegokolwiek ekwiwalentu. Stosowanie upustu
w wysokości 5% od obrotu bez jakiejkolwiek ujawnionej przyczyny stanowi w istocie
inną opłatę, narzuconą powódce przez pozwaną, za przyjęcie towaru do sprzedaży,
a więc jest czynem nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.
Niezależnie od dokonanej kalifikacji Sąd ten uznał zarazem taką treść
porozumienia za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego i nieważną z mocy
art. 58 § 2 k.c., co uzasadniało obowiązek pozwanej zwrotu powódce pobranych
kwot na podstawie art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.
3
W konsekwencji Sąd odwoławczy przyjął, że dokonanie przez stronę
pozwaną wspomnianego czynu nieuczciwej konkurencji spowodowało, że
roszczenie powódki znajduje podstawę prawną w art. 18 ust. 1 u.z.n.k.
Wyrok Sądu odwoławczego zaskarżyła w całości strona pozwana, opierając
skargę kasacyjną na zarzutach mieszczących się w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej. Skarżąca zarzuciła niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 1 pkt 4 oraz
art. 18 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji (t.j. Dz. U. 2003 r. Nr 153, poz. 1503, zwanej dalej „u.z.n.k.”) twierdząc,
że sposób rozliczenia określony w porozumieniu był elementem kalkulacji ceny
sprzedaży, a nie stanowił zastrzeżenia niedozwolonej opłaty za wprowadzenie
towaru do obrotu. Nadto strona skarżąca twierdzi, że nie uzyskała żadnych
bezpodstawnych korzyści, które powinna byłaby wydać powódce, gdyż to powódka,
chcąc ukryć faktyczne ceny, sztucznie zawyżała o 5% wysokość cen, a następnie
zwracała pozwanej odpowiednią część uprzednio zawyżonej ceny.
Pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i wydanie orzeczenia
reformatoryjnego oddalającego apelację powódki.
Strona powodowa, w odpowiedzi na skargę kasacyjną, wniosła o oddalenie
skargi kasacyjnej i o zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania kasacyjnego,
podnosząc argumenty mające podważać zasadność zarzutów zgłoszonych
w skardze kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna podlegała oddaleniu, ponieważ przedstawione w niej
zarzuty naruszenia prawa materialnego uzasadniają ocenę, że skarga ta nie
została oparta na uzasadnionych podstawach.
W uzasadnieniu wydanego w tej sprawie przez Sąd Najwyższy wyroku
z dnia 27 czerwca 2013 r. (sygn. akt III CSK 270/12) wyraźnie stwierdzono, że
ocena prawidłowości wykładni i zastosowania, wskazanych w poprzedniej skardze
kasacyjnej, przepisów prawa materialnego wymaga uprzedniego poczynienia przez
Sąd odwoławczy stabilnych ustaleń faktycznych, których brak przesądził
o zasadności zarzutu wadliwej subsumpcji.
4
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku ustalił, że strony sporu związane były skrupulatnie
realizowanym porozumieniem z dnia 2 stycznia 2007 r., a pozwana
w wystawianych przez siebie fakturach na „rabat w postaci premii od sprzedaży”
wyraźnie odwoływała się do tego porozumienia. W tej sytuacji, odmawiając dania
wiary zeznaniom świadków strony pozwanej, Sąd Apelacyjny uznał, że o wyniku
sprawy musi rozstrzygać treść porozumienia stron z dnia 2 stycznia 2007 r., która
stanowi znaczący element ustaleń faktycznych Sądu I instancji, ocenionych jako
prawidłowe przez Sąd odwoławczy.
Uznanie przez Sąd Apelacyjny w oparciu o treść porozumienia, że
o pobieraniu przez pozwanego innych niż marża handlowa opłat za przyjęcie
towaru do sprzedaży świadczy pobieranie 5% rabatu od obrotu bez określenia
w porozumieniu jakiegokolwiek progu obrotów do jego pobierania, przy
równoczesnym braku określenia jakiegokolwiek ekwiwalentu, należy ocenić jako
prawidłowe i uzasadniające subsumpcję art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.
Rację ma Sąd odwoławczy, że za ekwiwalent z tytułu pobieranego przez
pozwaną rabatu nie można uznać zobowiązania się pozwanej do „promowania
produktów firmy P. poprzez eksponowanie na swoich regałach wystawienniczych”,
ponieważ niezbędnym wręcz elementem oferowania klientom towaru w
stacjonarnym obiekcie handlowym jest jego umieszczenie na półce sklepowej, a
sama pozwana nie wskazała na czym szczególnym miałaby polegać dokonywana
przez nią promocja, poza eksponowaniem towarów na regałach wystawienniczych.
W tej sytuacji zasadnie uznał Sąd drugiej instancji, że stosowanie upustu
w wysokości 5% rabatu od obrotu, bez jakiejkolwiek uzasadnionej i wykazanej
przyczyny należało ocenić jako pobieranie innej opłaty aniżeli marża handlowa za
przyjęcie towaru do sprzedaży, co stanowiło czyn nieuczciwej konkurencji
w rozumieniu art. 15 ust. 1 pkt 4 u.z.n.k.
Ocenę Sądu Apelacyjnego potwierdza stanowisko judykatury, że
przewidziany ostatnio powołanym przepisem delikt może przybrać postać
zawierania tzw. porozumień marketingowo-promocyjnych, obok umów sprzedaży
towaru do dużej sieci handlowej (wyrok SN z dnia 12 czerwca 2008 r., III CSK
5
23/08, OSNC-ZD 2009/1/14). W orzecznictwie wyrażono także stanowisko, że
uzgodnienie w umowie, iż sprzedawca wypłaci kupującemu premię pieniężną
z tytułu osiągnięcia nawet określonej wielkości sprzedaży oceniać należy jako
udzielenie tzw. rabatu posprzedażowego, mieszczącego się w kategorii rabatu
wskazanego w art. 15 ust. 1, pkt 4 u.z.n.k. (wyrok SN z dnia 20 lutego 2014 r., sygn.
akt I CSK 236/13, niepubl.). Wskazane w tym przepisie formy utrudniania dostępu
do rynku nie wymagają wykazywania, że takie utrudnienie nastąpiło, ponieważ tego
rodzaju w ustawie określone, stypizowane („nazwane”) zachowanie zostało już
z woli ustawodawcy uznane za czyn nieuczciwej konkurencji, polegający
na utrudnianiu dostępu do rynku.
W tej sytuacji zarzut skargi kasacyjnej niewłaściwego zastosowania art. 15
ust. 1 pkt 4 u.z.n.k. okazał się nieuzasadniony, ponieważ strona skarżąca w istocie
sprowadziła go nie do aktu wadliwej subsumpcji w przyjętym za podstawę
orzekania stabilnie ustalonym stanie faktycznym, ale do próby dokonywania
odmiennej, preferowanej oceny prawnej treści łączącego strony porozumienia
z dnia 2 stycznia 2007 r., co nie mogło odnieść oczekiwanego przez stronę
skarżącą skutku, gdyż nie uzasadniało zarzutu niewłaściwego zastosowania
wskazanego przepisu.
Nietrafnym okazał się również zarzut strony skarżącej niewłaściwego
zastosowania art. 18 ust. 1 pkt 5 u.z.n.k., uzasadniony twierdzeniem, że strona
pozwana nie uzyskała żadnych bezpodstawnych korzyści, które powinna byłaby
wydać powódce. Takie uzasadnienie zarzutu abstrahuje od dokonanej przez Sąd
Apelacyjny kwalifikacji prawnej treści postanowień porozumienia, ponieważ
pobranie przez stronę pozwaną nienależnych opłat, będące czynem nieuczciwej
konkurencji, oznacza, że pozwana uzyskała w ten sposób bezpodstawną korzyść.
Sąd Apelacyjny ocenił pobranie przez pozwaną od powódki spornej kwoty jako
zachowanie sprzeczne nawet z zasadami współżycia społecznego i uznał za
podstawę prawną zwrotu tych kwot także art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.
Strona skarżąca nie zawarła w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia ostatnio
6
wymienionych przepisów, a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną
w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw z mocy art. 39813
§ 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39814
k.p.c.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1
i art. 99 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. (Dz.U. 2013, poz. 490).