Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 72/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa S. S.A. w B.
przeciwko J. Spółce Akcyjnej z siedzibą w M., działającej przez oddział w Polsce
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 lipca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Rejonowego w T. z dnia 24 kwietnia 2013 r., sygn. akt V GC …/12
i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w T. do rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd pierwszej instancji postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2013 r. odrzucił
pozew z powodu braku zdolności sądowej strony pozwanej, określonej – po
ostatecznym sprecyzowaniu pozwu - jako J. SA w W. W ocenie tego Sądu, pod
wskazanym przez stronę powodową adresem siedzibę ma oddział zagranicznego
przedsiębiorcy, który nie posiada zdolności sądowej i stanowi jedynie część
przedsiębiorstwa prowadzonego przez przedsiębiorcę zagranicznego.
Zażalenie strony powodowej na powyższe postanowienie oddalił Sąd
Okręgowy postanowieniem z dnia 18 lipca 2013 r. Uznał, że podmiot określony jako
strona pozwana nie ma zdolności sądowej, gdyż formalnie nie istnieje, a zdolności
tej nie ma również oddział. Stwierdził nadto, że nie jest rzeczą Sądu domyślanie się
kogo chciała pozwać strona powodowa, a wskazany w pozwie J.. SA w W. nie jest
podmiotem biorącym udział w sprawie, gdyż nie istnieje, a więc nie może posiadać
zdolności sądowej.
Strona powodowa zaskarżyła w całości postanowienie Sądu drugiej instancji,
opierając skargę kasacyjną na zarzutach mieszczących się w ramach drugiej
podstawy kasacyjnej. Zarzuciła błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art.
64 § 1 i § 11
k.p.c., art. 70 § 1 k.p.c., art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz niezastosowanie
art. 1117 § 2 k.p.c. W ocenie strony skarżącej, skoro Sąd odwoławczy ustalił
(na s. 8 uzasadnienia zaskarżonego postanowienia), że pozwanym jest
przedsiębiorca zagraniczny, działający przez swój Oddział w Polsce, to jego
zdolność sądowa powinna być oceniana zgodnie z prawem greckim na podstawie
art. 1117 § 2 k.p.c., którego Sąd nie zastosował, a nadto z naruszeniem art. 70 § 1
k.p.c. nie wezwał strony powodowej do uzupełnienia braku zdolności sądowej
strony pozwanej.
Strona powodowa wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego
postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną powódki wobec zasadności
zarzutu skargi kasacyjnej naruszenia art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. wskutek błędnego
uznania, że wskazana przez stronę powodową strona pozwana, określona jako J.
SA w W., nie istnieje, a więc nie może posiadać zdolności sądowej. Tymczasem z
3
uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia wynika, że podmiot wskazany jako strona
pozwana jest przedsiębiorcą zagranicznym działającym w formie spółki akcyjnej,
który wykonuje w Polsce działalność gospodarczą w ramach oddziału mającego
siedzibę w W. i wpisanego do rejestru przedsiębiorców. Strona powodowa,
określając stronę pozwaną, wskazała więc przedsiębiorcę zagranicznego, którego
brzmienie firmy określa również formę prawną w jakiej prowadzi on działalność, a
błędnie jedynie wskazała siedzibę strony pozwanej przez wskazanie W. będącej
siedzibą jej oddziału. Niewłaściwe określenie siedziby strony pozwanej nie
uzasadniało jednak przyjęcia przez Sądy obu instancji, że strona powodowa
pozwała oddział przedsiębiorcy zagranicznego, który nie ma zdolności sądowej.
W piśmiennictwie przyjmuje się nawet, że okoliczność, iż strona pozwana
została w pozwie określona jedynie oznaczeniem jej oddziału mającego siedzibę
w Polsce, nie oznacza per se, że proces toczy się przeciwko nieistniejącemu
podmiotowi, a w konsekwencji, że znajduje zastosowanie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.
przesądzający o obowiązku odrzucenia pozwu. Status strony postępowania
cywilnego posiada więc wyłącznie przedsiębiorca zagraniczny, który utworzył
oddział dla wykonywania działalności gospodarczej na terytorium RP. Działalność
tego oddziału ma charakter zależny i powoduje bezpośrednie powstanie praw
i obowiązków po stronie przedsiębiorcy zagranicznego. Sąd polski jest więc
właściwym do rozpoznania sprawy jeżeli roszczenie dochodzone przeciwko
przedsiębiorcy zagranicznemu związane jest z działalnością jego oddziału
mającego siedzibę na terytorium RP.
Również w judykaturze wyrażane jest jednolite stanowisko, że posłużenie
się firmą oddziału osoby prawnej, a tym bardziej wskazaniem jedynie siedziby tego
oddziału, nie oznacza, że stroną czynności prawnych lub procesowych jest oddział
tej osoby jako niezależny podmiot stosunków prawnych. W takim przypadku
w postępowaniu sądowym stroną jest sama osoba prawna mająca swój
oddział, z którego działalnością wiąże się przedmiot postępowania sądowego.
Przedsiębiorca zagraniczny, będący spółką akcyjną prowadzącą w Polsce
działalność w ramach oddziału ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców, ma
zdolność sądową będącą emanacją przysługującej mu jako osobie prawnej
zdolności prawnej. Sam oddział nie ma odrębnej, od będącego osobą prawną
4
przedsiębiorcy zagranicznego, podmiotowości w sferze prawa cywilnego, nie
posiadając odrębnej od tego przedsiębiorcy zdolności sądowej. Nie przesądza to
jednak o trafności stanowiska sądów obu instancji, że w sprawie stroną pozwaną
był oddział przedsiębiorcy zagranicznego, a nie sam przedsiębiorca, z tej tylko
przyczyny, że obok określenia w skróconej formie brzmienia firmy przedsiębiorcy
zagranicznego formie wskazano na siedzibę jego oddziału, a nie na siedzibę
pozwanej osoby prawnej. Nawet posłużenie się firmą oddziału osoby prawnej nie
oznacza, że stroną postępowania jest oddział jako niezależny podmiot stosunków
prawnych, ponieważ stroną w postępowaniu sądowym jest wówczas sama osoba
prawna będąca przedsiębiorcą zagranicznym mającym w Polsce swój oddział
(wyrok SN z dnia 11 października 2013 r., I CSK 769/12, OSNC-ZD, 2014, nr D,
poz. 70).
Również obowiązek posługiwania się przez banki zagraniczne działające
w Polsce oznaczeniem ich oddziału mającego siedzibę w Rzeczypospolitej nie
oznacza, że stroną czynności bankowej jest oddział banku zagranicznego,
traktowany jako samodzielny podmiot prawny (postanowienie SN z dnia
27 października 2010 r., V CSK 96/10, niepubl.).
Mylne oznaczenie w pozwie strony pozwanej nie daje więc samo przez się
podstawy do odrzucenia pozwu, gdy z uzasadnienia zawartego w nim żądania jest
widoczne kogo powód miał zamiar pozwać (wyrok SN z dnia 22 czerwca 2006 r.,
V CSK 139/06, niepubl., postanowienie SN z dnia 15 maja 2009 r., II CSK 681/08,
niepubl.). Tym bardziej więc niewłaściwe określenie wyłącznie siedziby osoby
prawnej, przez wskazanie siedziby jej oddziału utworzonego w Polsce i wpisanego
do rejestru przedsiębiorców nie uzasadnia uznania, że stroną pozwaną jest oddział
osoby prawnej nie mający zdolności sądowej.
Niezasadnym okazał się natomiast zarzut niezastosowania art. 1117 § 1 i 2
k.p.c., wskazujący na właściwe prawo dla określenia zdolności sądowej m.in.
zagranicznych osób prawnych, ponieważ nie była w sprawie kwestią sporną
zdolność sądowa przedsiębiorcy zagranicznego będącego zagraniczną osobą
prawną, lecz przesądzenie o tym, który podmiot jest stroną pozwaną w sprawie.
5
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 108 § 2
k.p.c.