Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 133/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Wielobranżowego "M."
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D.
przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w B.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 15 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 lipca 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Powód, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „M.” w D. w pozwie skierowanym
przeciwko Bankowi Spółdzielczemu w B. domagał się pozbawienia w całości
wykonalności tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego z
dnia 2 marca 2010 r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną przeciwko
powodowi, jako poręczycielowi, postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 7
czerwca 2010 r. sygn. … 3608/10. W uzasadnieniu żądania powód dowodził, że
wierzyciel został zaspokojony w całości w wyniku realizacji zabezpieczenia w
postaci przewłaszczenia ruchomości na zabezpieczenie oraz wskazywał, że
pozwany wierzyciel w dniu 22 marca 2010 r. sprzedał Spółce Giełda Praw
Majątkowych V. S.A. w W. wierzytelność przysługującą mu w stosunku do dłużnika
głównego.
Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo.
W motywach rozstrzygnięcia ustalił, że w dniu 15 stycznia 2007 r. pozwany Bank i
Zakłady Mięsne P. sp. z o.o. w B. zawarli umowę kredytu, a powód zawarł z
pozwanym umowę poręczenia poddając się egzekucji w zakresie roszczeń
wynikających z umowy kredytu, do kwoty 900.000 zł. Zabezpieczeniem kredytu
była również umowa przewłaszczenia ruchomości. W stosunku do dłużnika
głównego w dniu 25 stycznia 2008 r. została ogłoszona upadłość likwidacyjna i
pozwany Bank zgłosił swoją wierzytelność z tytułu kredytu do masy upadłości, a
ruchomości przewłaszczone na zabezpieczenie zostały wyłączne z tej masy i
wydane Bankowi. W dniu 18 sierpnia 2008 r. strony zawarły ugodę, na podstawie
której powód zobowiązał się spłacić kredyt w ratach z odsetkami i świadczyć pomoc
w sprzedaży przewłaszczonych ruchomości; w następstwie tej ugody powód
zapłacił pozwanemu 135.000 zł. We wrześniu 2009 r. powód uznając, że przez
wydanie ruchomości doszło do zaspokojenia Banku, wezwał go do zwrotu
uiszczonej kwoty, ale pozwany odmówił. W dniu 2 marca 2010 r. pozwany Bank
wystawił przeciwko powodowi, jako poręczycielowi, bankowy tytuł egzekucyjny, a w
dniu 23 marca 2010 r. powiadomił powoda o zawarciu dzień wcześniej z Giełdą
3
Praw Majątkowych V. S.A. w W. umowy przelewu wierzytelności z umowy
kredytowej z dnia 15 stycznia 2007 r. Postanowieniem z dnia 7 czerwca 2010 r.
Sąd Rejonowy w W. nadał bankowemu tytułowi egzekucyjnemu z dnia 2 marca
2010 r. klauzulę wykonalności przeciwko powodowi.
Sąd Okręgowy dokonując oceny prawnej ustalonego i niespornego miedzy
stronami stanu faktycznego wskazał, że powództwo opozycyjne z art. 840 § 1 k.p.c.
stanowi merytoryczny środek obrony dłużnika przed egzekucją, do prowadzenia
której uprawniony jest wierzyciel; skoro więc obrona dłużnika wyraża się opozycją
wobec obowiązku spełnienia świadczenia objętego b.t.e., powinna być skierowana
przeciwko wierzycielowi uprawnionemu do tego świadczenia. W okolicznościach
sprawy jest nim nabywca wierzytelności. Tak więc to nabywca wierzytelności
objętej b.t.e. ma legitymację bierną w sprawie. Ponadto, zdaniem Sądu, nawet
zajęcie stanowiska odmiennego co do legitymacji biernej nie uzasadniało
uwzględnienia powództwa. Za zdarzenia wyłączające dopuszczalność egzekucji
powód uznawał bowiem możliwość zaspokojenia się Banku z ruchomości
przewłaszczonych na zabezpieczenie i zapłatę 135.000 zł, a nadto ujęcie
wierzytelności objętej b.t.e. na liście wierzytelności w postępowaniu upadłościowym
dotyczącym dłużnika głównego. Tymczasem żadne z tych zdarzeń nie
spowodowało wygaśnięcia zobowiązania wynikającego z b.t.e. Sąd nadto wskazał,
że możliwość pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego istnieje tak długo jak
długo zachodzi możliwość jego wykonania. Wytoczenie powództwa opozycyjnego
jest więc niedopuszczalne w sytuacji gdy wygasła jego wykonalność na skutek
wyegzekwowania całego świadczenia. Jeżeli więc powód twierdzi, że zobowiązanie
przestało istnieć na skutek zdarzeń opisanych w pozwie, czego jednak nie
udowodnił, powództwo opozycyjne również z tego względu podlegało oddaleniu.
Na skutek apelacji powoda, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 lipca 2013 r.
zmienił zaskarżony wyrok i opisany na wstępie tytuł wykonawczy pozbawił
wykonalności. Sąd Apelacyjny wskazał, że legitymację procesową bierną w
procesie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności ma wierzyciel
określony w b.t.e. niezależnie od tego, czy wierzytelność ta rzeczywiście mu
przysługuje, czy też w wyniku przelewu przeszła na inny podmiot. Zbycie
wierzytelności objętej tytułem wykonawczym jest równoznaczne z wygaśnięciem
4
zobowiązania w rozumieniu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., między wierzycielem, który na
swoją rzecz uzyskał tytuł wykonawczy a wskazanym w tym tytule dłużnikiem.
Wygaśnięcie zobowiązania ze wskazanej przyczyny nie odnosi żadnego skutku
wobec nabywcy wierzytelności objętej b.t.e., który nie będąc bankiem zobowiązany
jest do dochodzenia roszczeń wynikających z nabytej wierzytelności na zasadach
ogólnych. Tytuł wykonawczy wskazujący jako wierzyciela pozwany Bank
funkcjonuje w obrocie i może stanowić podstawę wszczęcia egzekucji.
Istnienie tytułu wykonawczego, stwarzające dla w dłużnika potencjalne zagrożenie
wszczęcia egzekucji mimo wygaśnięcia zobowiązania w podanym rozumieniu, przy
uwzględnieniu, że komornik nie może badać materialnego uprawnienia wierzyciela,
uzasadniało uwzględnienie powództwa. Sąd wskazał nadto, że za uwzględnieniem
powództwa przemawia nadto okoliczność, iż nabywca wierzytelności wystąpił
już przeciwko powodowi o zapłatę i uzyskał w postępowaniu przed sądem wyrok,
co prawda jeszcze nieprawomocny, ale potencjalnie mogący stać się tytułem
wykonawczym, zatem będą istnieć dwa tytuły wykonawcze dotyczące tej samej
wierzytelności.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwany zarzucił
naruszenie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. przez wadliwą wykładnię i w konsekwencji
przyjęcie, że jest biernie legitymowany w sprawie, i że po zbyciu wierzytelności
istnieje potencjalne zagrożenie prowadzenia przeciwko dłużnikowi na podstawie
dotychczasowego tytułu wykonawczego egzekucji; zarzucił nadto wadliwość
rozstrzygnięcia, przez uwzględnienie powództwa w sytuacji gdy dłużnik twierdził,
że spełnił świadczenie w całości.
We wnioskach kasacyjnych skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego
wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy ewentualnie uchylenia zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 840 § 1 k.p.c. zawiera przepisy określające podstawy powództwa
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, a więc nie są to przepisy
rozstrzygające zagadnienia natury stricte procesowej, ale mające zastosowanie
przy merytorycznej ocenie zasadności powództwa. Stanowią one podstawę
orzekania przez sąd i z tego punktu widzenia przepisy te traktować należy jako
5
funkcjonalny odpowiednik przepisów prawa materialnego, na podstawie których sąd
rozstrzyga o istocie sprawy, gdy przedmiotem postępowania jest stosunek prawny
normowany prawem materialnym. W wypadku wniesienia skargi kasacyjnej
w sprawie jak niniejsza, zarzuty naruszenia przepisów regulujących podstawy
powództwa powinny być zatem wskazywane w ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.). Okoliczność, że skarżący zarzut naruszenia
art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. podniósł w ramach podstawy drugiej z art. 3983
§ 1 k.p.c.
to jest naruszenia przepisów postępowania w sposób mogący mieć wpływ na wynik
sprawy, mimo że stanowi uchybienie w zakresie konstruowania podstaw skargi
kasacyjnej, ostatecznie nie wyłącza dopuszczalności jej rozpoznania, przy
uwzględnieniu prawidłowej kwalifikacji podniesionego zarzutu.
Zarzut naruszenia wskazanego w skardze art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. jest
nietrafny. Powołany przepis formułuje podstawy pozbawienia tytułu wykonawczego
wykonalności, w tym również w odniesieniu do tytułu egzekucyjnego nie będącego
orzeczeniem sądu. Wskazuje, że podstawą taką może być zdarzenie, które
nastąpiło po powstaniu tytułu egzekucyjnego, wskutek którego zobowiązanie
wygasło. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że za takie zdarzenie poczytuje się
przelew wierzytelności objętej tytułem egzekucyjnym jest prawidłowe. W takiej
sytuacji zobowiązanie pomiędzy wierzycielem, na którego opiewa tytuł wykonawczy
a dłużnikiem wygasło i w tej relacji nie może być egzekwowane.
Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy czyli tytuł egzekucyjny zaopatrzony
w klauzulę wykonalności. Istnienie takiego tytułu oznacza, że wierzyciel może
złożyć wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji. Komornik nie jest uprawniony
do badania czy wierzyciel, na którego opiewa tytuł wykonawczy, zachował
materialne uprawnienie, to jest czy zachował status wierzyciela materialnie
uprawnionego, mimo zatem takiego statusu nie mógłby odmówić wszczęcia
egzekucji. Formuła zatem, której użył Sąd Apelacyjny, że istnienie tytułu
wykonawczego stanowi dla dłużnika zobowiązanego wobec wierzyciela według
treści tego tytułu, zagrożenie egzekucją, nie jest formułą jurydycznie nietrafną.
Zagadnienie zaś, czy w okolicznościach danej sprawy jest formułą prawdziwą,
w szczególności czy pozwany Bank złoży wniosek o wszczęcie egzekucji mimo
przelewu czy też mając świadomość braku swego materialnego uprawnienia, jak
6
twierdzi, zaniecha tego, dla rozstrzygnięcia o żądaniu nie ma znaczenia.
Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności dłużnik może
wytoczyć, o ile istnieją ku temu podstawy przewidziane w powołanym przepisie, po
powstaniu tytułu wykonawczego, czyli po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli
wykonalności. Skarżący nietrafnie dowodzi, że może nastąpić to dopiero po
wszczęciu egzekucji. Pogląd taki, w odniesieniu do powództwa opozycyjnego, nie
ma oparcia w przepisach, skoro art. 840 k.p.c. takiego ograniczenia czasowego nie
zawiera a wprost stanowi o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności.
Powództwo może być wytoczone niezależnie od tego, czy przeciwko dłużnikowi
została już wszczęta egzekucja, istotne jest jedynie by zobowiązanie objęte tytułem
wykonawczym było wymagalne. Wówczas dłużnik może żądać pozbawienia
(ograniczenia) wykonalności tytułu wykonawczego tak długo, jak długo zachodzi
możliwość wykonania tego tytułu. W doktrynie zasadnie wskazuje się, że samo
istnienie możności wykonania tytułu wykonawczego, czyli zdolności do egzekucji,
pozwala na wystąpienie z powództwem zmierzającym do uniemożliwienia
przeprowadzenia egzekucji z tego tytułu wykonawczego.
Dodać należy, że w toku niniejszego procesu zdarzeniem prawnym, które
zadecydowało o treści rozstrzygnięcia stał się przelew wierzytelności po powstaniu
tytułu egzekucyjnego, a nie spełnienie świadczenia. Stąd też rozważanie tego
zagadnienia i ewentualnych jego skutków, tym bardziej, że do zaspokojenia
wierzyciela nie doszło, jest w sprawie bezprzedmiotowe.
Powództwo o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności dłużnik
powinien kierować przeciwko wierzycielowi uprawnionemu według treści tego tytułu.
Istotę tego powództwa stanowi bowiem żądanie udzielenia ochrony dłużnikowi
zwalczającemu wykonalność prawomocnego wyroku. Wyrok pozbawiający
wykonalności tytuł wykonawczy uniemożliwia prowadzenie egzekucji na podstawie
konkretnego tytułu. Jest to więc procesowa forma obrony dłużnika, mimo że
uzyskane orzeczenie ma charakter prawno-kształtujący i wywiera skutek w postaci
powstania, ustania lub zmiany stosunku prawnego łączącego podmioty wymienione
w tytule wykonawczym. Rezultat jest więc zbieżny z tym, osiąganym w wypadku
podejmowania czynności prawa materialnego. Podważanie więc przez skarżącego,
jego legitymacji biernej w niniejszym procesie, jest oczywiście chybione.
7
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji .