Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 223/14
POSTANOWIENIE
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku M. B. S.
przy uczestnictwie Gminy Miasto R.
o wpis odłączenia nieruchomości i założenie nowej księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 19 września 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni M. B. S. wniosła o odłączenie z księgi wieczystej nr […]
prowadzonej przez Sąd Rejonowy w R., nieruchomości stanowiącej zabudowaną
działkę nr 1005 obr. 207 w R., założenie księgi wieczystej dla odłączonej
nieruchomości i wpisanie jej w dziale II tej księgi jako właściciela nieruchomości.
W dniu 22 lutego 2013 r. referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w R.
dokonał wpisu zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni. Sąd Rejonowy w R.
postanowieniem z dnia 28 czerwca 2013 r. uchylił ten wpis i oddalił wniosek, a Sąd
Okręgowy w R. postanowieniem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
wnioskodawczyni od tego orzeczenia.
Sąd Okręgowy ustalił, że jako właścicielka nieruchomości objętej księgą
wieczystą nr […] wpisana była - na podstawie dekretu przyznania spadku z dnia 27
marca 1945 r. …/44 - poprzedniczka prawna wnioskodawczyni A. z M. B. Na
wniosek z dnia 11 lutego 1967 r. wpis ten został wykreślony i w miejsce
dotychczasowej właścicielki wpisano Skarbu Państwa na podstawie postanowienia
Sądu Rejonowego 5 listopada 1966 r., sygn. akt … 469/66, stwierdzającego
zasiedzenie nieruchomości. Decyzją komunalizacją z dnia 18 sierpnia 1993
r., …/93, Wojewoda […] stwierdził nabycie przez Gminę Miasto R. prawa własności
nieruchomości oznaczonej jako działka nr 1005; po odłączeniu tej nieruchomości
do księgi wieczystej nr [...] wpisano w niej - jako właściciela - Gminę Miasto R.
Na skutek wznowienia postępowania w sprawie … 469/66 Sąd Rejonowy w
R. wyrokiem z dnia 2 czerwca 2008 r., sygn. akt … 126/08, zmienił postanowienie
z dnia 5 listopada 1966 r. i oddalił wniosek o stwierdzenie zasiedzenia. Po
uprawomocnieniu się tego orzeczenia Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji
decyzją z dnia 3 czerwca 2009 r. stwierdził nieważność decyzji komunalizacyjnej z
dnia 18 sierpnia 1993 r., …93, w części obejmującej działkę nr 1005. W dniu 23
czerwca 2009 r. Gmina Miasto R. złożyła do Ministra Sprawa Wewnętrznych i
Administracji wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej tą decyzją;
postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone z uwagi na toczące się przed
3
Sądem Rejonowym w R. postępowanie w sprawie z wniosku Skarbu Państwa o
stwierdzenie zasiedzenia działki nr 1005.
Wnioskodawczyni jest spadkobiercą A. z M. B. w zakresie nieruchomości
położonych w Polsce.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy wskazał, że decyzja
stwierdzająca nieważność decyzji komunalizacyjnej nie stanowi podstawy do
wykreślenia opartego na niej wpisu w sytuacji, w której - na podstawie art. 127 § 3
k.p.a. - zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy zakończonej decyzją
nadzorczą. W świetle art. 34 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece (tekst. jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.: dalej: „u.k.w.h.”),
nie jest dopuszczalne wwiązanie się w następstwo prawne po jednym z podmiotów,
który był wpisany wcześniej w księdze wieczystej jako właściciel, lecz następnie
został wykreślony. W tych okolicznościach wniosek należało ocenić jako
przedwczesny.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie:
- art. 34 u.k.w.h. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskutek
uznania, że wpis prawa własności na rzecz wnioskodawczyni prowadziłby do
naruszenia tego przepisu a rozstrzygnięcie sporu w tym zakresie nie może
nastąpić w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz
- art. 6268
§ 2 k.p.c. przez przyjęcie, że decyzja nadzorca Ministra Spraw
Wewnętrznych z dnia 3 czerwca 2009 r. nie jest ostateczna
w administracyjnym toku instancji i nie może stanowić podstawy wpisu
z uwagi na złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, wnioskodawczyni domagała
się uchylenia postanowienia Sądu Okręgowego oraz poprzedzającego je
postanowienia Sądu Rejonowego i utrzymanie w mocy wpisu referendarza
sądowego, ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zgodnie z art. 34 u.k.w.h., wpis może nastąpić, gdy osoba, której prawo ma
być wpisem dotknięte, jest lub zostaje jednocześnie wpisana do księgi wieczystej
jako uprawniona; jednakże do ujawnienia właściciela wystarcza, aby następstwo
prawne po osobie wpisanej jako właściciel zostało wykazane odpowiednimi
dokumentami. U podstaw zaskarżonego postanowienia legło stwierdzenie,
że w sprawie niniejszej przesłanki określone w przytoczonym przepisie,
warunkujące dokonanie wpisu nie zostały spełnione, gdyż decyzja nadzorcza
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 3 czerwca 2009 r., uchylająca
decyzję komunalizacyjną Wojewody z dnia 18 sierpnia 1993 r., na podstawie której
Gmina Miasto R. została ujawniona w księdze wieczystej jako właściciel
nieruchomości objętej wnioskiem, nie jest ostateczna. Kwestionując tę ocenę,
skarżąca podniosła, że złożenie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w
związku z wydaniem decyzji nadzorczej - w jej ocenie - nie odbiera tej decyzji
waloru ostateczności, co pozwala uznać, że art. 34 u.k.w.h. nie sprzeciwia się
uwzględnieniu wniosku. Z zapatrywaniem takim nie można się zgodzić.
Problem oznaczenia chwili, w której stawała się ostateczna decyzja
nadzorcza wydana przez właściwego ministra lub samorządowe kolegium
odwoławcze pod rządem przepisów kodeksu postępowania w brzmieniu
obowiązującym przed zmianą tej regulacji, dokonaną ustawą z dnia 3 grudnia
2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks Postępowania administracyjnego oraz ustawy -
Prawo o postępowaniu przed sadami administracyjnym (Dz. U. z 2011 r. Nr 6,
poz. 18), budził kontrowersje w piśmiennictwie i orzecznictwie. Zgodnie bowiem
z art. 16 § 1 k.p.a. w brzmieniu sprzed nowelizacji, ostatecznymi były decyzje,
od których nie służyło odwołanie w administracyjnym toku instancji. Stosownie zaś
do art. 127 § 3 k.p.c. od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra
lub samorządowe kolegium odwoławcze nie służy odwołanie; strona niezadowolona
z decyzji może jednak zwrócić się do tego organu z wnioskiem o ponowne
rozpatrzenie sprawy a do wniosku tego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące
odwołań od decyzji. Na gruncie tych unormowań w orzecznictwie zarysowały się
dwa przeciwstawne stanowiska. Według jednego - kładącego nacisk na wykładnię
językową - decyzja nadzorcza wymienionych organów stawała się ostateczna
z chwilą jej doręczenia stronie niezależnie od tego, czy złożyła ona wniosek
5
o ponowne rozpatrzenie sprawy (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
21 listopada 2008 r., V CSK 204/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 94 i z dnia
6 listopada 2013 r., IV CSK 133/13, nie publ.). W uzasadnieniu tego poglądu
podkreślono, że wniosek przewidziany w art. 127 § 3 k.p.a. nie jest odwołaniem,
gdyż sprawę rozpoznaje ponownie ten sam organ a do postępowania tego przepisy
o odwołaniu stosuje się tylko odpowiednio.
Odmienne stanowisko Sąd Najwyższy zajął jednak w wyrokach z dnia
19 września 2013 r., I CSK 732/12, nie publ. i z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK
142/13, nie publ.), uznając, że za decyzję ostateczną w rozumieniu art. 16 § 1 k.p.a.
w poprzednim brzmieniu można uznać również decyzję nadzorczą wydaną
w wyniku rozpoznania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Zapatrywanie to
potwierdzają wyniki wykładni systemowej art. 127 § 3 k.p.a., który został
zamieszczony w rozdziale regulującym „Odwołanie”. Wniosek o ponowne
rozpatrzenie sprawy należy zatem traktować jako zwyczajny środek odwoławczy,
tyle że niewywołujący skutku dewolutywnego. Na rzecz tego zapatrywania
przemawia nowe brzmienie art. 16 § 1 k.p.a., wiążące ostateczność decyzji również
z wnioskiem przewidzianym w art. 127 § 3 k.p.a., a także unormowanie zawarte
w art. 52 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed
sądami administracyjnymi, zgodnie z którym o wyczerpaniu środków zaskarżenia
można mówić wtedy, gdy stronie nie przysługuje m.in. wniosek o ponowne
rozpatrzenie sprawy.
Za tym drugim poglądem opowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 20 stycznia 2015 r., III CZP 78/14 (jeszcze nie publ.).
W uchwale tej wskazano, że jeżeli w wyniku wydania przez dniem 1 września
2004 r. decyzji z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności
takiej decyzji, strona poniosła szkodę, a właściwy minister lub samorządowe
kolegium odwoławcze stwierdziły - po tym dniu, lecz przed dniem 11 kwietnia
2011 r. - nieważność tej decyzji albo jej wydanie z naruszeniem prawa, termin
przedawnienia roszczenia o odszkodowanie przewidziany w art. 160 § 6 k.p.a.
rozpoczyna bieg z chwilą bezskutecznego upływu terminu do złożenia wniosku
o ponowne rozpatrzenie sprawy, a w razie jego złożenia - z chwilą wydania decyzji
po ponownym rozpatrzeniu sprawy. Zasadniczą przesłankę tego rozstrzygnięcia
6
stanowiło uznanie - z odwołaniem się do rezultatów wykładni systemowej
i funkcjonalnej - że również przed znowelizowaniem art. 16 § 1 k.p.a. charakter
decyzji nieostatecznych miały decyzje, od których przysługiwał wniosek o ponowne
rozpatrzenie sprawy. Skład orzekający w pełni podziela te zapatrywania
i przytoczoną w jego uzasadnieniu argumentację.
Zarzuty skarżącej, oparte na odmiennym - nietrafnym - założeniu nie mogły
skutecznie podważyć przyjętej za podstawę zaskarżonego postanowienia oceny,
że wobec nieostatecznego charakteru decyzji nadzorczej Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji z dnia 3 czerwca 2009 r. wwiązanie
się wnioskodawczyni w następstwo prawne po A. z M. B. nie zostało wykazane.
Z tych względów Sąd najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji.