Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 55/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa T. S.
przeciwko Syndykowi Masy Upadłości P. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w D. w upadłości likwidacyjnej
o wynagrodzenie za pracę i odprawę pieniężną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 9 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w P. wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2013 r.
zasądził od pozwanej P. Spółki z o.o. w D. na rzecz powoda T. S. kwotę 11.663,53
zł netto z ustawowymi odsetkami od dnia 10 listopada 2012 r. do dnia zapłaty,
oddalił powództwo w pozostałej części, wyrokowi do kwoty 4.325,32 zł nadał rygor
2
natychmiastowej wykonalności oraz wzajemnie zniósł między stronami koszty
procesu.
Powyższy wyrok został oparty na następujących ustaleniach faktycznych i
rozważaniach prawnych:
Powód T. S. był zatrudniony w pozwanej P. Spółce z o.o. na podstawie
umowy o pracę od dnia 1 października 1998 r. jako prezes zarządu.
Uchwałą z dnia 16 listopada 2011 r. Rada Nadzorcza pozwanej Spółki
odwołała powoda - z dniem 17 listopada 2011 r. - z funkcji prezesa zarządu.
Następnie powód przebywał na urlopie wypoczynkowym i zwolnieniach lekarskich.
W dniu 29 sierpnia 2012 r. wręczono mu zaś pismo wypowiadające warunki umowy
o pracę w części dotyczącej stanowiska pracy i wynagrodzenia oraz zawierające
propozycję pracy na stanowisku pracownika logistyki z wynagrodzeniem
1.800,00 zł. Jako przyczynę tej decyzji wskazano odwołanie powoda z funkcji
prezesa zarządu.
Powód w piśmie z dnia 11 września 2012 r. oświadczył, że nie przyjmuje
zaproponowanych mu warunków pracy. Pismem z tej samej daty powód został
zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w okresie od dnia 15 października
2012 r., czyli po wykorzystaniu urlopu wypoczynkowego za rok 2012, do
zakończenia trwania okresu wypowiedzenia, to jest do dnia 30 listopada 2012 r.
Po odwołaniu powoda ze stanowiska prezesa zarządu, obowiązki prezesa
zarządu pozwanej przejął w dniu 17 listopad 2011 r. H. D., a potem w 2012 roku
stanowisko to objął R. M. i sprawuje je do dnia dzisiejszego.
Powód nie otrzymał wynagrodzenia za wrzesień 2012 r. w wysokości netto
2.974,59 zł, za październik 2012 r. w wysokości netto 4.325,32 zł i za listopad
2012 r. w wysokości netto 4.363,62 zł.
Sąd Rejonowy stwierdził, że powód domagając się zasądzenia na jego rzecz
od pozwanego odprawy w wysokości brutto 18.600,00 zł wskazywał jako podstawę
prawną swojego żądania art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Sąd
pierwszej instancji przypomniał więc treść tego przepisu. Ponadto uznał, że w
sprawie było bezsporne, iż pozwany pracodawca nie podjął decyzji o rozwiązaniu z
3
powodem stosunku pracy i to ostatecznie z woli powoda doszło do rozwiązania
stosunku pracy łączącego strony, gdyż to powód nie przyjął zaproponowanych mu
nowych warunków pracy i płacy.
Natomiast przyczyną podjęcia przez pracodawcę decyzji o dokonaniu wobec
powoda wypowiedzenia zmieniającego, podawaną zarówno w treści pisma
wypowiadającego umowę o pracę, jak i podtrzymywaną w trakcie procesu, było to,
że powód z dniem 17 listopada 2011 r. został odwołany z funkcji prezesa zarządu.
Fakt, że powód został przez kompetentny organ odwołany z funkcji prezesa
zarządu pozwanej Spółki był bezsporny, a więc w takiej sytuacji jest oczywiste, że
umowa o pracę zawarta w listopadzie 1998 r. na czas nieokreślony na stanowisku
prezesa zarządu - wobec skutecznego odwołania powoda z tego stanowiska -
także musiała podlegać modyfikacji.
Stanowisko prezesa zarządu, także po odwołaniu powoda z tego
stanowiska, istniało i istnieje nadal w pozwanej Spółce, a pracę na nim wykonują
kolejne osoby. Nie nastąpiła zatem likwidacja stanowiska prezesa zarządu, czyli nie
zaistniały przy podejmowaniu decyzji o wypowiedzeniu powodowi warunków pracy i
płacy „przyczyny niedotyczące pracownika”, co oznacza przyczyny leżące po
stronie pracodawcy, a w szczególności przyczyny organizacyjne, ekonomiczne i
technologiczne, których istnienie powoduje konieczność zmniejszenia zatrudnienia.
Jedyną, a więc wyłączną przyczyną podjęcia przez pracodawcę decyzji o
dokonaniu wobec powoda wypowiedzenia zmieniającego było to, że powód od 17
listopada 2011 r. nie był prezesem zarządu, a więc nie było przyczyn leżących po
stronie pracodawcy w rozumieniu art. 1 ust 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. W
takiej zaś sytuacji Sąd Rejonowy uznał, że nie można powiedzieć, aby wyłączną
przyczyną ostatecznego rozwiązania stosunku pracy łączącego strony były
przyczyny „niedotyczące pracownika”, a tylko w takim przypadku pracownikowi
przysługuje odprawa na podstawie art. 8 tej ustawy.
Powód w czasie gdy wykonywał obowiązki prezesa zarządu otrzymywał
wynagrodzenie w wysokości ponad 6.000 zł, zaś pracodawca w piśmie
wypowiadającym warunki pracy i płacy zaproponował mu stanowisko pracownika
logistyki, które nie ma charakteru kierowniczego i przysługuje na nim dużo niższe
wynagrodzenie. Sąd Rejonowy uznał, że stanowisko, które zaproponowano
4
powodowi, było jedynym jakie można mu było zaproponować, gdyż nie było w
pozwanej Spółce stanowiska pracy podobnego do tego, które powód wcześniej
sprawował.
Sąd Rejonowy, posiłkując się orzecznictwem Sądu Najwyższego, stwierdził,
że odprawa pieniężna przysługuje pracownikowi nie tylko w przypadku
wypowiedzenia definitywnego, ale również zmieniającego warunki zatrudnienia
(warunki pracy lub płacy), gdy stosunek pracy został rozwiązany, ponieważ
pracownik nie przyjął zaproponowanych mu przez pracodawcę nowych
zmienionych warunków, a to, iż rozwiązanie stosunku pracy następuje w trybie
wypowiedzenia zmieniającego, a nie w drodze wypowiedzenia definitywnego, ma
jedynie znaczenie dla oceny, czy przyczyny z art. 1 ust. 1 ustawy z 1989 r.
stanowiły wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy.
Sąd Rejonowy uznał, że żądanie zasądzenia odprawy w wysokości
trzymiesięcznego wynagrodzenia czyli 18.600 zł brutto jest niezasadne. Żądanie
powoda zasądzenia na jego rzecz od pozwanej Spółki kwoty 11.663,53 zł tytułem
niewypłaconego powodowi przez pozwaną Spółkę wynagrodzenia za miesiące
wrzesień, październik i listopad 2012 roku zostało natomiast uznane przez stronę
pozwaną. Stosownie do treści art. 213 § 2 k.p.c. Sąd jest zaś związany uznaniem
powództwa.
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9
października 2013 r. oddalił apelację wniesioną przez powoda od wyżej opisanego
wyroku Sądu pierwszej instancji oraz zasądził od powoda T. S. na rzecz
pozwanego „P.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością kwotę 900 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu za drugą instancję.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne i argumentację prawną
przedstawioną w motywach zaskarżonego wyroku. Stwierdził ponadto, że nie
zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 10 ust. 1 w zw. z art. 8 ustawy z
dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Do rozwiązania
stosunku pracy z powodem doszło bowiem nie na skutek wypowiedzenia
definitywnego, wobec odwołania powoda z funkcji prezesa zarządu. Do rozwiązania
5
stosunku pracy z powodem doszło, gdyż powód odmówił przyjęcia
zaproponowanych mu nowych warunków pracy i płacy.
W wypowiedzeniu zmieniającym zaproponowano powodowi stanowisko
pracownika logistyki z wynagrodzeniem 1.800 zł miesięcznie brutto.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, nie można zgodzić się z prezentowanym
przez powoda stanowiskiem, iż po dokonaniu wobec niego wypowiedzenia
zmieniającego jego obowiązki miały nie ulec zmianie. Przed dokonaniem
wypowiedzenia zmieniającego powód zajmował stanowisko prezesa Zarządu, a
zakres jego czynności i odpowiedzialności miał wynikać, na podstawie § 2 umowy o
pracę z dnia 6 listopada 1998 r., z postanowień Kodeksu handlowego, statutu,
regulaminu Zarządu oraz innych obowiązujących przepisów. Nie ulega wątpliwości,
że do obowiązków powoda jako prezesa Zarządu należało składanie oświadczeń
woli w imieniu spółki, a także reprezentowanie jej na zewnątrz. Odwołany członek
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie ma już natomiast
umocowania do zarządzania spółką i reprezentowania jej na zewnątrz.
Sąd Okręgowy podniósł również, że w nauce prawa oraz w judykaturze,
zarówno pod rządami Kodeksu handlowego, jak i Kodeksu spółek handlowych, nie
budzi wątpliwości teza o pozostawaniu członków zarządu spółek kapitałowych w
dwu stosunkach prawnych ze spółką: w stosunku organizacyjnym obejmującym
pełnienie funkcji organu osoby prawnej – spółki oraz w stosunku pracy (lub też
stosunku zlecenia), obejmującym pełnienie czynności składających się na tę
funkcję. W orzecznictwie przyjmuje się zaś, że odwołanie ze stanowiska członka
zarządu spółki, które nie zostało skutecznie podważone w trybie przepisów prawa
handlowego, z reguły stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie umowy o
pracę (art. 45 § 1 k.p.) pracownikowi zatrudnionemu w charakterze członka tego
zarządu. Jeśli więc odwołanej ze stanowiska członka zarządu osobie nie
wypowiedziano umowy o pracę (zlecenia), pozostaje ona w dalszym ciągu ze
spółką w stosunku pracy (zlecenia). Odwołany członek zarządu nie może już
jednak realizować praw i obowiązków członka zarządu. W następstwie odwołania z
funkcji osoba ta powinna być odsunięta od podejmowania czynności, które
dotychczas należały do jej kompetencji i to bez względu na istniejący lub nie
stosunek zobowiązaniowy (pracowniczy). Zakres obowiązków powoda musiał
6
zatem ulec zmianie po dokonaniu mu wypowiedzenia zmieniającego, gdyż powód
nie mógł już wykonywać obowiązków przypisanych do stanowiska prezesa
zarządu. Określenie zawarte w odpowiedzi na pozew, na które powód powołuje się
w apelacji, że obowiązki, jakie miał wykonywać w ramach zmienionych warunków,
„nie odbiegały zasadniczo od faktycznie wykonywanych przez powoda
obowiązków” nie może zatem oznaczać, że powód nadal miałby wykonywać
obowiązki prezesa zarządu.
Powód nie powinien więc odnosić zaproponowanego mu wynagrodzenia do
wynagrodzenia, które otrzymywał na stanowisku prezesa zarządu, lecz do
wynagrodzenia, które miało obowiązywać na stanowisku pracownika logistyki.
Pracownik logistyki nie musi otrzymywać wynagrodzenia w takiej samej wysokości,
jak prezes zarządu. Powód w apelacji nie kwestionował zaś okoliczności
wskazywanych przez pozwanego, że posiada kompetencje do wykonywania
zaproponowanej mu pracy, zaś wynagrodzenie, jakie miał otrzymywać na tym
stanowisku, miało być adekwatne do umiejętności, wiedzy i zakresu obowiązków, a
także adekwatne do stawki rynkowej należnej za świadczenie proponowanej mu
pracy.
W świetle powyższych okoliczności decyzji powoda o odmowie przyjęcia
nowych warunków płacy nie można uznać, zdaniem Sądu Okręgowego, za
racjonalną i usprawiedliwioną. Dlatego też odprawa pieniężna nie przysługiwała
mu.
Powód T. S. wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 9 października 2013 r., zaskarżając ten wyrok w całości i
zarzucając mu obrazę przepisów prawa materialnego, to jest art. 10 ust. 1 w zw. z
art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr
90, poz. 844 ze zm.), przez ich niezastosowanie, co doprowadziło do przyjęcia
przez Sąd drugiej instancji (a także uprzednio przez Sąd pierwszej instancji), że w
ustalonym w sprawie stanie faktycznym powodowi nie przysługuje prawo do
odprawy pieniężnej, w sytuacji gdy zgromadzony w sprawie materiał dowodowy
wskazuje, że takie prawo powodowi przysługuje, bowiem odwołanie powoda z
funkcji prezesa zarządu nastąpiło z przyczyn leżących po stronie pracodawcy (co
7
zresztą strona pozwana sama wskazała w treści odpowiedzi na pozew), natomiast
zaproponowane powodowi przez pozwanego warunki pracy i płacy były dla powoda
nie do przyjęcia, a co za tym idzie brak zgody na nie nastąpił z przyczyn
dotyczących pracodawcy.
Powołując się na tak sformułowany zarzut, skarżący wniósł o uchylenie w
całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i rozstrzygnięcie co do istoty
sprawy przez: (-) zmianę wyroku wydanego dnia 12 kwietnia 2013 r. przez Sąd
Rejonowy w części objętej apelacją i zasądzenie od syndyka masy upadłości
pozwanej Spółki na rzecz powoda kwoty 18.600,00 zł wraz z odsetkami od dnia
wniesienia pozwu tytułem odprawy pieniężnej w związku z rozwiązaniem stosunku
pracy z przyczyn niedotyczących pracownika.
Zdaniem skarżącego, nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu.
Istnienie w spółce stanowiska prezesa zarządu nie przesądza o tym, że nie
nastąpiły przyczyny leżące po stronie pracodawcy. Co więcej, sam pozwany
pracodawca w odpowiedzi na pozew wskazał, że „W niniejszej sprawie przyczyna
nie dotycząca pracownika była jedynie jednym z powodów wypowiedzenia
stosunku pracy”. Stwierdzeniem tym pozwany przyznał, iż pierwotną przyczyną
podjęcia decyzji o wypowiedzeniu warunków umowy o pracę była właśnie
przyczyna niedotycząca pracownika czyli odwołanie z funkcji prezesa zarządu. Jest
to fakt przyznany przez stronę pozwaną.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego wydanym w sprawie II PK 184/09
wypowiedzenie umowy o pracę z powodu odwołania pracownika z funkcji członka
zarządu spółki handlowej następuje zaś z przyczyn niedotyczących pracownika w
rozumieniu art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.), chyba że
pracodawca udowodni, iż przyczyną odwołania z funkcji były okoliczności
dotyczące pracownika.
Strona skarżąca zauważyła, że w niniejszej sprawie strona pozwana nie
próbowała nawet udowadniać, że przyczyny odwołania leżały po stronie
pracownika, co prawda pozwana spółka przedstawiła dowody na okoliczność złej
8
kondycji finansowej, jednak w aktach sprawy nie ma ani jednego dowodu, który
przemawiałby za tym, że winę za taki stan rzeczy ponosi powód.
Skarżący podniósł również, że zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w
doktrynie i orzecznictwie odmowa zaaprobowania przez pracownika nowo
zaproponowanych warunków pracy i płacy może być kwalifikowana jako
współprzyczyna rozwiązania umowy o pracę. W takiej sytuacji decydujące
znaczenie ma kontekst sytuacyjny oraz charakter złożonych propozycji przez
pracodawcę. Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy, zaproponowane powodowi
warunki pracy i płacy były natomiast dla niego nie do przyjęcia.
Mając na względzie powyższe, skarżący wyraził pogląd, że obie przyczyny,
które ostatecznie doprowadziły do rozwiązania umowy o pracę z powodem, były
przyczynami leżącymi po stronie pracodawcy i nie dotyczyły pracownika.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie jest uzasadniona, albowiem rozstrzygnięcie Sądu
Okręgowego należy uznać za prawidłowe.
Pomimo że skarżący na poparcie sformułowanych w skardze kasacyjnej
zarzutów trafnie powołuje utrwalone poglądy orzecznictwa, to jednak wyprowadza z
nich błędne wnioski w odniesieniu do stanu faktycznego przedmiotowej sprawy.
Słusznie autor skargi wskazuje na stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z
którym wypowiedzenie umowy o pracę z powodu odwołania pracownika z funkcji
członka zarządu spółki handlowej następuje z przyczyn niedotyczących pracownika
w rozumieniu art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników, chyba że pracodawca udowodni, iż
przyczyną odwołania z funkcji były okoliczności dotyczące pracownika (por. wyrok z
dnia 2 lutego 2010 r., II PK 184/09, OSNP 2011 nr 13-14, poz.180). Wypada dodać,
że w wyroku tym Sąd Najwyższy zauważył ponadto, że stosownie do art. 203 § 1
k.s.h., członek zarządu spółki z o.o. może być w każdym czasie odwołany uchwałą
zgromadzenia wspólników, a więc nie jest potrzebne wskazanie przyczyny owego
odwołania. Rozwiązanie umowy o pracę z powołaniem się jedynie na odwołanie z
9
funkcji członka zarządu nie oznacza jednak, że nie istniały nieujawnione przyczyny
tego odwołania (którymi kierował się organ Spółki). Występowały więc przyczyny
(nieujawnione) odwołania z funkcji oraz przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę,
czyli właśnie to odwołanie. Pośrednio przyczyny odwołania z funkcji stanowiły też
przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę. Z tego względu nie da się wykluczyć, że
przyczyny odwołania z funkcji dotyczyły wyłącznie pracownika, a więc także to
odwołanie jako przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę dotyczyło pracownika, co
wyłącza jego prawo do odprawy przewidzianej w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. W związku z tym powstaje problem, kto ma wykazać w procesie
istnienie tych - dotyczących pracownika - przyczyn odwołania z funkcji. W takiej
sytuacji procesowej, to na pozwanej Spółce spoczywa ciężar przeprowadzenia
przeciwdowodu celem wykazania, że pośrednia przyczyna wypowiedzenia
pracownikowi umowy o pracę leżała jednak po stronie tego pracownika (następuje
odwrócenie ciężaru dowodu). W szczególności pozwana powinna przedstawić
dowody świadczące o tym, że przyczyną odwołania powoda z funkcji członka
zarządu były okoliczności jego dotyczące.
Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie, przedstawiony pogląd
oznacza, że co do zasady wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę z powodu
odwołania go z funkcji członka zarządu spółki prawa handlowego, jeśli tak została
określona przyczyna wypowiedzenia, następuje z przyczyn niedotyczących
pracownika w rozumieniu art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca
2003 r., chyba że pracodawca udowodni, iż przyczyną odwołania z funkcji były
okoliczności dotyczące pracownika. Tytułem przypomnienia Sąd Najwyższy
zauważa ponadto, iż w judykaturze wyrażano już analogiczne stanowisko w
podobnych sytuacjach faktycznych. Między innymi w wyroku z dnia 20 maja
1998 r., I PKN 144/98 (OSNAPiUS 1999 nr 12, poz. 390). Taki sam pogląd Sąd
Najwyższy wyraził także w wyroku z dnia 3 sierpnia 2012 r., I PK 61/12 (OSNP
2013 nr 17-18, poz.199), stwierdzając, że nieudzielenie absolutorium członkowi
zarządu spółki handlowej, stanowiące podstawę odwołania go z funkcji, nie
przesądza, że rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z przyczyn dotyczących
pracownika (art. 10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
10
pracowników, Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Pracodawcę obciąża dowód na
okoliczność, że była to przyczyna dotycząca pracownika.
Za w pełni uprawnione należy również uznać wyrażone w skardze kasacyjnej
powoda przekonanie, że z ustaleń faktycznych dokonanych w niniejszej sprawie
przez Sądy meriti nie wynika, aby przyczyny odwołania powoda z funkcji prezesa
zarządu pozwanej Spółki leżały po jego stronie, to jest że odwołanie go nastąpiło z
przyczyn jego dotyczących.
Powyższe względy nie mogą jednak prowadzić do uwzględnienia ocenianej
skargi, jeśli zważyć, iż uwadze skarżącego umyka to, że zaprezentowane poglądy
Sądu Najwyższego jedynie częściowo mogą znaleźć zastosowanie w
przedmiotowej sprawie. Co do zasady odnoszą się one bowiem do sytuacji, w
których odwołanemu członkowi zarządu spółki kapitałowej (prezesowi)
wypowiedziano definitywnie stosunek pracy. W stosunku do powoda nie dokonano
natomiast (definitywnego) wypowiedzenia umowy o pracę, lecz wyłącznie
wypowiedzenie zmieniające, na skutek którego miało dojść tylko do modyfikacji
jego warunków pracy (stanowiska) oraz wynagrodzenia. W oczywisty sposób
nasuwa się zaś spostrzeżenie, że złożenie takiego wypowiedzenia wydaje się z
zasady naturalną i konieczną konsekwencją odwołania z funkcji prezesa zarządu
spółki w sytuacji, gdy wskutek odwołania nie może on realizować dotychczasowych
obowiązków związanych ze stanowiskiem, z którego został odwołany, a celem
działania pracodawcy nie jest definitywne zakończenie stosunku pracy z owym
pracownikiem, lecz jego dalsze zatrudnianie. Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy,
odwołany prezes spółki nie może realizować praw i obowiązków przypisanych
prezesowi, gdyż nie ma już do tego umocowania. W następstwie odwołania z
funkcji prezesa zarządu osoba dotychczas ją sprawująca powinna być zatem
odsunięta od podejmowania czynności, które należały do jej kompetencji i to bez
względu na istniejący lub nie stosunek pracowniczy.
Należałoby więc przyjąć, że dokonanie wypowiedzenia zmieniającego w
przedstawionych warunkach jest z istoty rzeczy korzystne dla pracownika,
ponieważ pozwala mu na zachowanie miejsca pracy. Za takim podejściem
przemawia także okoliczność, że odprawa pieniężna, o której stanowi art. 8 ustawy
z dnia 2003 r., przysługuje pracownikom, którzy tracą pracę z przyczyn, które ich
11
nie dotyczą, a nie pracownikom, którym pracodawca zmienia warunki pracy lub
płacy i proponuje w dobrej wierze dalsze zatrudnienie.
W tym miejscu należy wszakże zauważyć, iż Sąd Najwyższy w
ugruntowanym już orzecznictwie przyjmuje, że art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13
marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn niedotyczących pracowników ma zastosowanie także do
rozwiązania stosunku pracy, w sytuacji, gdy rozwiązanie to następuje po dokonaniu
wypowiedzenia zmieniającego, w rezultacie odmowy przyjęcia przez pracownika
nowych warunków pracy lub płacy. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 6 stycznia 2009 r., II PK 108/08 (LEX nr 738347), potwierdzającym
wcześniejsze orzecznictwo w tym zakresie, odprawa pieniężna przysługuje
pracownikowi nie tylko w przypadku wypowiedzenia definitywnego, ale również
wypowiedzenia zmieniającego warunki zatrudnienia (warunki pracy lub płacy), gdy
stosunek pracy został rozwiązany, ponieważ pracownik nie przyjął
zaproponowanych mu przez pracodawcę nowych zmienionych warunków.
Podkreślenia wymaga jednak, że Sąd Najwyższy w powołanym wyroku stwierdził
również, że to, iż rozwiązanie stosunku pracy następuje w trybie wypowiedzenia
zmieniającego, a nie w drodze wypowiedzenia definitywnego, ma jedynie znaczenie
dla oceny, czy przyczyny z art. 1 ust. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach stanowią
wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli bowiem
pracownikowi zaproponowano odpowiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia może
być w pewnym wypadku potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku
pracy. Będzie tak wtedy, gdy z uwagi na interes pracownika i zakładu pracy oraz
rodzaj i charakter zaproponowanej pracy w zasadzie można oczekiwać, iż
pracownik powinien przyjąć zaoferowane mu nowe warunki. Z tego względu po
odmowie ich przyjęcia, odprawa może być zasądzona tylko wyjątkowo, gdy nowe
warunki proponowane w związku z wypowiedzeniem zmieniającym można uznać
za zmierzające do rozwiązania stosunku pracy lub obiektywnie nie do przyjęcia.
Jeżeli pracownik odrzuca nowe warunki, które obiektywnie są do przyjęcia i nie
mają charakteru propozycji pozornej, zmierzającej w istocie do zakończenia
stosunku pracy, to oczywiście ma on prawo to uczynić. W ocenie Sądu
Najwyższego, nie ma jednak racjonalnego powodu, który usprawiedliwiałby
12
wypłacanie w takiej sytuacji odprawy, o której mowa w art. 8 w związku z art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r.
Ocena, czy odmowa przyjęcia nowych warunków pracy i płacy stanowi
współprzyczynę rozwiązania stosunku pracy należy do sądu rozpoznającego
sprawę i winna być oparta na wszechstronnym rozważeniu wszystkich okoliczności
danego przypadku. Sąd dokonując takiej oceny powinien po pierwsze, wziąć pod
uwagę interes pracownika i zakładu pracy. Po drugie, ocena ta powinna być
zobiektywizowana, co oznacza, że sąd powinien rozważyć, czy w danych
okolicznościach zaproponowane pracownikowi nowe warunki pracy są
usprawiedliwione sytuacją pracodawcy i czy rozsądnie rzecz biorąc osoba
znajdująca się w takiej sytuacji, jak zainteresowany pracownik, powinna tę ofertę
przyjąć. Po trzecie, dokonując takiej oceny sąd powinien mieć na uwadze, że jeśli
występują przyczyny uzasadniające wypowiedzenie stosunku pracy z przyczyn
niedotyczących pracownika, pracodawca nie ma obowiązku proponować mu
dalszej pracy na zmienionych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12
kwietnia 2012 r., I PK 144/11, LEX nr 1219488).
Podzielając przedstawione wyżej poglądy oraz przenosząc je na grunt
rozpoznawanej sprawy należy zatem ocenić, czy rozwiązanie łączącego strony
stosunku pracy nastąpiło w okolicznościach, które uzasadniałyby przyjęcie, że
zostały spełnione przesłanki nabycia przez powoda odprawy pieniężnej na
podstawie art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy o grupowych zwolnieniach.
W świetle ustaleń faktycznych Sądu drugiej instancji, wiążących Sąd
Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.), nie ulega
wątpliwości, że przyczyną dokonania w stosunku do powoda wypowiedzenia
zmieniającego było wyłącznie odwołanie go z funkcji prezesa zarządu pozwanej.
Wobec nieprzedstawienia przez pozwaną jakichkolwiek dowodów wskazujących na
to, że odwołanie nastąpiło z przyczyn leżących po stronie powoda, należy zatem
przyjąć, iż wypowiedzenie zmieniające nastąpiło z przyczyn niedotyczących
powoda. Nie oznacza to jednak, a przynajmniej nie musi oznaczać, że rozwiązanie
łączącej strony umowy o pracę, będące skutkiem odmowy przyjęcia przez powoda
warunków pracy i płacy zaproponowanych mu w wypowiedzeniu zmieniającym,
nastąpiło wyłącznie z takich przyczyn. Faktem jest, że zaproponowane powodowi
13
wynagrodzenie miało wynosić jedynie 30% dotychczas otrzymywanego
wynagrodzenia. Jednak, jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy, powód nie powinien
odnosić zaoferowanego mu wynagrodzenia do wynagrodzenia, które otrzymywał na
stanowisku prezesa zarządu, lecz do wynagrodzenia, które miało obowiązywać na
proponowanym mu stanowisku pracownika logistyki. Z ustaleń faktycznych
dokonanych przez Sąd drugiej instancji wynikało zaś, że powód nie kwestionował
okoliczności wskazywanych przez pozwaną, iż posiada kompetencje do
wykonywania zaproponowanej mu pracy, a wynagrodzenie, które miał otrzymywać
na tym stanowisku, miało być adekwatne do umiejętności, wiedzy i zakresu
obowiązków, a także adekwatne do stawki rynkowej należnej za świadczenie
proponowanej mu pracy. Tym samym za w pełni uprawnione i pozostające w
zgodzie z wyżej zaprezentowanymi poglądami judykatury należy uznać stanowisko
Sądu drugiej instancji, że okoliczności rozwiązania łączącego strony stosunku
pracy wynikały z decyzji podjętej przez powoda, której nie można było uznać za
racjonalną i usprawiedliwioną, a więc przyczyny niedotyczące pracownika nie
stanowiły wyłącznego powodu rozwiązania tego stosunku pracy. Nowych warunków
pracy i płacy zaproponowanych powodowi w dokonanym w stosunku do niego
wypowiedzeniu zmieniającym nie można bowiem uznać za zmierzające do
rozwiązania stosunku pracy lub obiektywnie nie do przyjęcia. Nie miały one także
charakteru propozycji pozornej, zmierzającej w istocie do zakończenia stosunku
pracy. Sąd Najwyższy jest też zdania, że próba wykazania przez powoda, że
zaproponowane przez pozwaną w wypowiedzeniu zmieniającym warunki
zatrudnienia były dla niego obiektywnie nie do przyjęcia, gdyż przewidywały
zmniejszenie wynagrodzenia o 70% przy zachowaniu niemal identycznego zakresu
obowiązków, w istocie zmierza do podważenia ustaleń faktycznych i oceny
dowodów dokonanych przez Sąd drugiej instancji, co jest niedopuszczalne w
postępowaniu kasacyjnym (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników przepisy art. 5 ust. 3-7 i art. 8 tej stosuje się
odpowiednio w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego
co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
14
pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający
wypowiedzenie stosunku pracy lub jego rozwiązanie na mocy porozumienia stron, a
zwolnienia w okresie nieprzekraczającym 30 dni obejmują mniejszą liczbę
pracowników niż określona w art. 1. Co już wcześniej zostało podniesione,
powołany wyżej przepis ma zastosowanie także do rozwiązania stosunku pracy, w
sytuacji, gdy rozwiązanie to następuje po dokonaniu wypowiedzenia zmieniającego,
w rezultacie odmowy przyjęcia przez pracownika nowych warunków pracy lub
płacy. Oznacza to, że prawo do odprawy pieniężnej, o której mowa w art. 8
powołanej ustawy, w przypadku rozwiązania stosunku pracy wskutek nieprzyjęcia
przez pracownika warunków zaproponowanych mu w wypowiedzeniu zmieniającym
przysługuje tylko takiemu pracownikowi, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu
wyłącznie z przyczyn niedotyczących tego pracownika. Jeśli więc w wypowiedzeniu
zmieniającym pracodawca zaproponuje pracownikowi warunki pracy obiektywnie
do przyjęcia (stanowisko odpowiadające kwalifikacjom pracownika i adekwatne dla
tego stanowiska wynagrodzenie), to odmowa przyjęcia takich warunków może być
potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy, co spowoduje, że
odprawa pieniężna temu pracownikowi nie będzie przysługiwać.
Kierując się przedstawionymi motywami, Sąd Najwyższy na mocy art. 39814
k.p.c., orzekł jak w sentencji swego wyroku.