Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 51/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. L.
przeciwko Zespołowi Szkół w N.
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w R.
z dnia 19 grudnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powódki kosztami
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 7 czerwca 2013 r. Sąd Rejonowy w R. oddalił powództwo M.
L. przeciwko Zespołowi Szkół w N. o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka M. L. od 28 lat wykonuje zawód
nauczyciela, a od dnia 1 września 2000 r. pozostawała w zatrudnieniu w Zespole
2
Szkół w N. Jest nauczycielem dyplomowanym zatrudnionym na podstawie
mianowania. Posiada uprawnienia w zakresie edukacji wczesnoszkolnej,
wychowania przedszkolnego oraz pedagogiki opiekuńczo-wychowawczej.
Ukończyła kurs kwalifikacyjny z zakresu organizacji i zarządzania oświatą. W roku
szkolnym 2011/2012 pozwany Zespól Szkół liczył łącznie 9 klas, w tym 6 klas
szkoły podstawowej i 3 gimnazjum. Dodatkowo był także oddział przedszkolny. W
tymże roku szkolnym powódka wyraziła warunkową zgodę na ograniczenie
wymiaru zajęć do 14 godzin tygodniowo. Pierwotny arkusz organizacyjny szkoły na
rok szkolny 2011/2012 przewidywał łącznie 39 godzin z edukacji wczesnoszkolnej.
Zgodnie z tym arkuszem, powódce przydzielono 13 godzin z edukacji
wczesnoszkolnej oraz 1 godzinę rewalidacji. W związku z udaniem się na urlop dla
poratowania zdrowia jednego z nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej dokonano
zmiany przydziału godzin poszczególnym nauczycielom, w tym powódce. Powódka
otrzymała 13 godzin edukacji wczesnoszkolnej, 2 godziny rewalidacji oraz 3
godziny wychowania fizycznego, co dało razem 18 godzin. Dodatkowe godziny
otrzymały także nauczyciele Z. S. oraz M. M., które łącznie miały także 18 godzin.
We wrześniu 2011 r. pojawiły się także dodatkowe godziny z rewalidacji i powódka
otrzymała dodatkowo jeszcze jedną godzinę. Łącznie z rewalidacji było 8 godzin.
Organ prowadzący szkołę w kwietniu 2012 r. sporządził „Wytyczne do
sporządzenia arkuszy organizacyjnych szkół na rok szkolny 2012/2013 dla szkół,
których organem prowadzącym jest gmina B”. Jego celem było stworzenie
dyscypliny finansowej przy tworzeniu planów zajęć w szkołach. Wskazano, że
łączeń klas należy dokonywać w taki sposób, aby zmieścić się w planie finansowym
szkoły. Także inne dokumenty przekazywane przez organ prowadzący szkołę
zobowiązywały dyrektorów szkół do zachowania tej dyscypliny. W roku szkolnym
2012/2013 zmniejszyła się liczba uczniów w pozwanej szkole w porównaniu do
roku ubiegłego łącznie o 8. Nastąpiło jednocześnie zmniejszenie subwencji dla
pozwanej i zmniejszenie liczby godzin przeznaczonych dla poszczególnych
nauczycieli. Nie uległa ilość godzin przeznaczonych dla uczniów, ale zmniejszyła
liczba godzin przeznaczonych dla nauczycieli z powodu łączenia klas, zgodnie z
zaleceniami organu prowadzącego. Plan łączenia klas w roku szkolnym 2012/2013
przewidywał łączenie zajęć z zakresu edukacji wczesnoszkolnej, tj. klasy I z II, z
3
zakresu edukacji plastycznej i edukacji technicznej klas I z II i III, na zajęciach
komputerowych klas II z III, na zajęciach z edukacji muzycznej klas I z II i III oraz
tak samo na wychowaniu fizycznym. W poprzednim roku szkolnym (2011/2012)
łączenia były tylko na zajęciach z edukacji plastycznej i technicznej oraz na
zajęciach z wychowania fizycznego - klas II z III. W roku szkolnym 2012/2013
nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej, z wyjątkiem powódki, zgodnie postanowili,
iż dla dobra uczniów oraz dalszego bytu szkoły decydują się na prowadzenie
dodatkowych godzin lekcyjnych w ramach wolontariatu tak, aby zajęcia lekcyjne nie
odbywały się, jak to przewiduje plan, w klasach łączonych. Na tych zasadach Z. S.
realizuje dodatkowo 2 godziny, C. B. - 5 godzin, a M. S. - 1 godzinę.
W arkuszu organizacyjnym na rok szkolny 2012/2013, zatwierdzonym w dniu
15 maja 2012 r., z samej edukacji wczesnoszkolnej przewidziano 31 godzin.
Nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej przydzielono następującą ilość godzin: C.
B. - 10 godzin edukacji wczesnoszkolnej, 1 godzina edukacji muzycznej, 1 godzina
edukacji plastycznej, 1 godzina edukacji technicznej, 1 godzina zajęć
komputerowych oraz 1 godzina biblioteki (łącznie 15 godzin), powódka M. L. - 12
godzin edukacji wczesnoszkolnej oraz 3 godziny wychowania fizycznego (łącznie
15 godzin), Z. S. - 9 godzin edukacji wczesnoszkolnej oraz 7 godzin rewalidacji
(łącznie 16 godzin). Taki też przydział godzin został wcześniej przedstawiony na
posiedzeniu rady pedagogicznej w dniu 27 kwietnia 2012 r. W ten sposób
ograniczono wymiar zajęć wszystkim nauczycielom o uprawnieniach powódki poza
M. G., która prowadzi oddział przedszkolny. C. B. obniżono wymiar o 3 godziny, Z.
S. - o 2 godziny.
Pismem z dnia 16 maja 2012 r. pozwana - działając na podstawie art. 22
ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2014 r., poz. 191 - dalej jako Karta Nauczyciela) - w związku z brakiem możliwości
zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami oraz
brakiem możliwości do uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć
dydaktycznych w innej szkole - zaproponowano powódce M. L. zatrudnienie od
dnia 1 września 2012 r. w ograniczonym wymiarze zajęć, tj. 15 godzin
dydaktycznych tygodniowo i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia.
Pouczono powódkę, że w razie braku zgody na ograniczenie zatrudnienia z dniem
4
31 sierpnia 2012 r. nastąpi rozwiązanie stosunku pracy. W dniu 23 maja 2012 r.
powódka przesłała do pozwanej za pośrednictwem poczty pismo datowane na 22
maja 2012 r., w którym stwierdziła, że nie jest w stanie ustosunkować się do
propozycji pracodawcy, gdyż nie została podana przyczyna braku możliwości
zatrudnienia jej w pełnym wymiarze godzin. W dniu 24 maja 2012 r. pozwana
wręczyła powódce oświadczenie o rozwiązaniu z nią umowy o pracę z
zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zważył, że u pozwanego
Zespołu Szkół nie zmniejszyła się liczba oddziałów, nie zmniejszyła się też liczba
godzin przeznaczonych dla uczniów zgodnie z ramowym planem nauczania.
Nastąpiło natomiast zmniejszenie liczby godzin przeznaczonych dla nauczycieli
edukacji wczesnoszkolnej z uwagi na łączenie klas w nauczaniu poszczególnych
przedmiotów. Organ prowadzący szkołę ograniczył środki finansowe dla szkoły i
narzucił pozwanej takie rozwiązanie. W ocenie Sądu, była to zatem zmiana planu
nauczania uniemożliwiająca dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze
zajęć. Z arkusza organizacyjnego pozwanej szkoły liczba godzin dla nauczycieli
edukacji wczesnoszkolnej w roku 2012/13 uległa ograniczeniu w stosunku do roku
poprzedniego (zwłaszcza, że w roku szkolnym 2011/12 nauczyciel C. B.
przebywała na urlopie dla poratowania zdrowia). Ilość godzin przydzielonych dla
nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej wyniosła 45 (w tym 7 godzin rewalidacji), co
uniemożliwiało zapewnienie pełnego wymiaru zatrudnienia dla 3 nauczycieli
edukacji wczesnoszkolnej. Przy ustalaniu liczby godzin do przydziału dla
poszczególnych nauczycieli nie można było brać pod uwagę dodatkowych godzin
realizowanych przez nauczycieli w ramach wolontariatu, gdyż była to dobrowolna
inicjatywa nauczycieli podjęta dla dobra dzieci. Po wrześniu 2012 r. nie nastąpiło
zwiększenie godzin dla nauczycieli o specjalizacji powódki. Sąd Rejonowy zważył
również, że powódka nie wyraziła zgody na ograniczenie jej wymiaru zajęć.
Zdaniem Sądu, wytypowanie powódki do zwolnienia nie budziło zastrzeżeń.
Zastosowane kryteria doboru nauczycieli do zwolnienia były prawidłowe.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 grudnia 2013 r. oddalił apelację powódki
od powyższego wyroku, podzielając ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji.
Zaaprobował również ocenę prawną wyrażoną przez Sąd Rejonowy. W
5
konsekwencji uznał, że pozwany, wypowiadając powódce stosunek pracy, działał
zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela, gdyż nie mógł
zapewnić powódce pełnego wymiaru zajęć dydaktyczno-wychowawczych, a
powódka nie wyraziła zgody na ograniczenie wymiaru zajęć. Jednocześnie
wytypowanie powódki do zwolnienia nastąpiło na podstawie obiektywnych i
niedyskryminacyjnych kryteriów.
Powódka zaskarżyła wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając mu
naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnie art. 20 ust. 1
pkt 2 Karty Nauczyciela wskutek przyjęcia, iż zaistniały tzw. zmiany w planach
nauczania uzasadniające rozwiązanie z powódką stosunku pracy; rażące
naruszenie art. 64 § 1 i 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), przez przyjęcie, że tzw.
obowiązkowe zajęcia edukacyjne można prowadzić w ramach tzw. wolontariatu;
rażące naruszenie § 10 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w
sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół,
„wskutek oparcia rozstrzygnięcia o arkusz organizacyjny szkoły, sporządzony
niezgodnie ze wskazanym przepisem”.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej odrzucenie,
ewentualnie oddalenie i zasądzenie od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, dyrektor szkoły, między
innymi, w razie zmian planu nauczania uniemożliwiającego dalsze zatrudnianie
nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na
wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na
podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie
określonym w art. 22 ust. 2 tej ustawy. Z przepisów tych wynika, że podstawą do
rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w trybie powyższego przepisu nie jest
sama zmiana planu nauczania, ale jej skutek w postaci niemożności dalszego
zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
6
„Plan nauczania” w rozumieniu art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela jest
dokumentem opracowanym przez dyrektora szkoły, zawierającym podział na
poszczególne przedmioty nauczania i zajęcia, organizację pracy szkoły, tygodniowy
minimalny wymiar godzin lekcyjnych pozostających do dyspozycji dyrektora i
wychowawców oraz wykaz godzin lekcyjnych pozostających do rozdysponowania i
podziału pomiędzy nauczycieli wraz z godzinami ponadwymiarowymi. Na tej
podstawie ustala się, czy zmiana planu w stosunku do poprzednio realizowanego
uniemożliwia dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć z
uwzględnieniem kwalifikacji i specjalizacji wykształcenia nauczyciela oraz czy
istnieje konieczność rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy lub przeniesienia
w stan nieczynny (zob. także wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 czerwca 1998 r.,
I PKN 165/98, OSNAPiUS 1999 nr 11, poz. 367; z dnia 6 marca 2013 r., I PK
221/13, LEX nr 149384). Przy czym „plan nauczania”, którego zmiana może
uzasadniać rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy, dotyczy wyłącznie godzin
lekcyjnych finansowanych ze środków przydzielonych przez organ prowadzący
szkołę. Tylko te bowiem godziny wchodzą do pensum nauczycielskiego i tylko ich
zmiana może uniemożliwiać zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Zgodnie z § 10 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego
przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. Nr 61, poz. 624 ze zm.), arkusz
organizacji szkoły opracowany przez dyrektora szkoły określa szczegółową
organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym, z
uwzględnieniem szkolnego planu nauczania, o którym mowa w przepisach w
sprawie ramowych planów nauczania - do dnia 30 kwietnia każdego roku. Arkusz
organizacji szkoły zatwierdza organ prowadzący szkołę do dnia 30 maja danego
roku (ust. 1). W arkuszu organizacji szkoły zamieszcza się w szczególności: liczbę
pracowników szkoły, w tym pracowników zajmujących stanowiska kierownicze,
ogólną liczbę godzin zajęć edukacyjnych finansowanych ze środków
przydzielonych przez organ prowadzący szkołę (ust. 2). Arkusz organizacyjny jest
więc dokumentem sporządzanym na podstawie planu nauczania, z którego wprost
wynika liczba godzin do przydzielenia zatrudnionym w szkole nauczycielom.
Dlatego ma on podstawowe znaczenie nie tylko dla organizacji zajęć w szkole, ale
7
także i liczby zatrudnionych nauczycieli (zob. przywołany wyżej wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 6 marca 2013 r., I PK 221/13). W rzeczywistości to właśnie z
arkusza organizacji szkoły wynika, czy nastąpiła zmiana planu nauczania, o której
mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, a więc taka, której skutkiem jest
niemożność zatrudniania określonych nauczycieli w pełnym wymiarze zajęć.
Decydujące znaczenie ma zatem formalna zmiana planu nauczania (wynikająca z
porównania arkuszy organizacyjnych za poprzedni i dany rok), bo z niej wynika
liczba godzin finansowanych przez organ prowadzący szkołę, które można
rozdzielić między zatrudnionych w szkole nauczycieli.
Według załącznika nr 2 § 5 pkt 7 do rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego
przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U. Nr 61, poz. 624 ze zm.), w szkołach
działających w szczególnie trudnych warunkach demograficznych lub
geograficznych dopuszcza się organizację nauczania w klasach łączonych, w tym
połączenie zajęć prowadzonych w oddziale przedszkolnym dla dzieci 6-letnich i
zajęć prowadzonych w klasie I. Dodatkowo w myśl § 3 ust. 12 rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych
planów nauczania w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 15, poz. 142), jeżeli w szkole
jest organizowane nauczanie w klasach łączonych, dyrektor szkoły dostosowuje
odpowiednio ramowy plan nauczania, z uwzględnieniem możliwości pełnej
realizacji przyjętych programów nauczania.
Oczywiste jest, że podjęcie decyzji o łączeniu klas (lub o rozszerzeniu liczby
klas łączonych w stosunku do poprzedniego roku szkolnego) stanowi zmianę planu
nauczania, która może uniemożliwić zatrudnianie dotychczasowej liczby nauczycieli
w pełnym wymiarze zajęć, mimo że liczba godzin lekcyjnych w poszczególnych
oddziałach szkolnych przeznaczonych dla uczniów pozostaje bez zmian.
Niewątpliwie bowiem prowadzi ona do ograniczenia ogólnej liczby godzin
lekcyjnych możliwych do rozdysponowania między nauczycieli.
Nie ma zatem usprawiedliwionej podstawy zarzut naruszenia 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela oraz załącznika nr 2 § 10 ust. 1 do rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów
publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, skoro z wiążących Sąd Najwyższy
8
(art. 39813
§ 2 k.p.c.) ustaleń faktycznych wynika, że w roku szkolnym 2012/2013 r.
w pozwanej Szkole doszło do zwiększenia ilości klas łączonych w stosunku do
poprzedniego roku szkolnego, co bezpośrednio przełożyło się na ograniczenie
ilości godzin zajęć (w tym edukacji wczesnoszkolnej), a w rezultacie na niemożność
dalszego zatrudniania powódki w pełnym wymiarze zajęć.
Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 i 3 ustawy z
dnia 7 września 1997 r. o systemie oświaty (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 256,
poz. 2572 ze zm.) wsparty argumentacją, że w ramach wolontariatu nie mogą być
prowadzone obowiązkowe zajęcia edukacyjne. Klasy łączone co do zasady
tworzone są w szkołach, gdzie z powodu zbyt małej liczby uczniów nie mogą być
organizowane pojedyncze oddziały. Chodzi o utrzymanie bytu szkół z małymi
liczebnie klasami, zwykle na terenach wiejskich, co umożliwia realizację obowiązku
szkolnego blisko miejsca zamieszkania uczniów. Istotnie zdarzyć się może
(i niejednokrotnie się zdarza), że w razie łączenia klas realizacja przyjętego planu
nauczania będzie utrudniona lub wręcz niemożliwa. Niemniej jednak podjęcie się
przez nauczycieli prowadzenia nieodpłatnie (dodatkowo) obowiązkowych zajęć
edukacyjnych, aby obowiązujący dla danej klasy program nauczania został
zrealizowany nie tylko formalnie, ale przede wszystkim merytorycznie, nie oznacza,
że zajęcia te wchodzą w plan nauczania w rozumieniu art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela, bowiem nie są finansowane ze środków przydzielonych przez organ
prowadzący szkołę i nie wchodzą do nauczycielskiego pensum.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po
myśli art. 102 k.p.c.