Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 210/14
.WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa D. B.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w G.
o obalenie domniemania,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 listopada 2013 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od powódki na rzecz Skarbu Państwa -
- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2 700 zł (dwa
tysiące siedemset) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki od wyroku
Sądu Okręgowego w G. z dnia 18 kwietnia 2013 r., którym oddalone zostało jej
powództwo o wyłączenie z zakresu domniemania wynikającego z art. 45 § 3 k.k.
środków płatniczych w postaci pieniędzy w kwocie 23 000 euro oraz o zwolnienie
tych środków z zabezpieczenia objętego postanowieniem Prokuratora Prokuratury
Okręgowej w G. z dnia 26 czerwca 2006 r., zmienionego postanowieniem tego
Prokuratora z dnia 26 czerwca 2006 r. oraz postanowieniem Sądu
Rejonowego w G. z dnia 30 kwietnia 2007 r.
Podstawę faktyczną rozstrzygnięcia stanowiły ustalenia:
Do końca 1994 r., od zawarcia małżeństwa, powódka wraz
z mężem mieszkała w Niemczech. Mąż jej J. B. otrzymał w dniu
18 września 1989 r. decyzję zezwalającą na zmianę obywatelstwa polskiego na
obywatelstwo Republiki Federalnej Niemiec. Małżonkowie nie zawierali
w Niemczech umów majątkowych małżeńskich. Na przełomie stycznia i lutego
1995 r. powódka powróciła do Polski. Jej mąż ma miejsce zamieszkania
w Niemczech. Od czasu przyjazdu powódki do Polski pomiędzy małżonkami doszło
do faktycznej separacji. W dniu 8 października 1996 r. zawarli oni, w C., w formie
aktu notarialnego, umowę wyłączenia wspólności majątkowej w ich małżeństwie.
W dniu 10 grudnia 2004 r. powódka zawarła z B. S. umowę pożyczki kwoty
126 000 zł, którą zobowiązała się zwrócić do dnia 30 grudnia 2005 r., a także uiścić
podatek, co nastąpiło dopiero w dniu 5 stycznia 2007 r. Pokwitowanie odbioru
pieniędzy pochodzi z dnia 10 grudnia 2005 r. Pożyczone pieniądze w wysokości
100 000 zł powódka przeznaczyła na zakup, w dniu 3 sierpnia samochodu
osobowego marki BMV dniu 3 sierpnia 2005 r., który sprzedała w dniu 27 kwietnia
2006 r. za kwotę 100 000 zł. W dniu 24 maja 2006 r. powódka pożyczyła od A. K. w
B. kwotę 20 000 euro, którą zobowiązała się zwrócić do dnia 31 grudnia 2008 r.
Umowa pożyczki poddana została prawu niemieckiemu. Kwotę tę powódka
otrzymała w dniu zawarcia umowy. Pieniądze z pożyczki chciała przeznaczyć na
zakup sprzętu sportowego na wyposażenie studia fitnessowego, które zamierzała
3
uruchomić w Polsce, w jednym z należących do niej domów. Konieczność
szybszego powrotu do Polski uniemożliwiła dokonanie zakupu i pożyczone
pieniądze przywiozła ze sobą.
Przed Sądem Okręgowym w G. w Wydziale Zamiejscowym w R. toczy się
postępowanie karne przeciwko J. B. o popełnienie przestępstw objętych
art. 258 § 1 i 3 k.k. i innych oraz kierowanie grupą przestępczą. W toku
postępowania przygotowawczego Prokurator Okręgowy w G. postanowieniem z
dnia 23 czerwca 2006 r. dokonał zabezpieczenia majątkowego grożących
oskarżonemu kary grzywny oraz przepadku korzyści pochodzących z przestępstwa
przez zajęcie, między innymi środków płatniczych – pieniędzy w kwocie 43 000
euro. Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2006 r. dokonane zostało uzupełnienie
wcześniejszego zabezpieczenia majątkowego przez zajęcie dalszych składników
majątkowych oskarżonego. Postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 30
kwietnia 2007 r. zostały zmienione postanowienia Prokuratora w punkcie II przez
dokonanie zabezpieczenia kary i przepadku korzyści pochodzących z przestępstwa
za okres od 1 lipca 2003 r. W dniu 23 marca 2007 r. komornik dokonał, na wniosek
prokuratora, zajęcia banknotów na kwotę 43 000 Euro.
Wyrokami Sądu Okręgowego w G. w sprawach sygn. akt … 104/10 i …
120/10 obalono domniemanie objęte art. 45 § 3 k.k. w zakresie dotyczącym
wierzytelności z rachunków bankowych prowadzonych przez K. Bank S.A. w W.
oraz przez F. Banku S.A.
Przyjęte zostało przez Sądy obu instancji, że stosunki majątkowe pomiędzy
małżonkami podlegały prawu polskiemu, stosownie do art. 17 § 3 p.p.m.
Fakt udzielenia pożyczki na podstawie umowy z dnia 10 grudnia 2004 r. był
wiarogodny. Okoliczności związane z zawarciem umowy oraz ze zwrotem
przedmiotu pożyczki odmiennie zostały przedstawione przez pożyczkodawcę
i pożyczkobiorcę. Zeznania B. S. wskazywały, że pieniądze przelała na rachunek
bankowy powódki z rachunku świadka i jej męża w R. Banku; nie wiedziała na jaki
cel powódka zamierzała przeznaczyć pieniądze; o sporządzenie umowy powódka
zwróciła się jakiś czas po otrzymaniu pieniędzy; oświadczyła, że dług został
zwrócony. Powódka twierdziła natomiast, że otrzymała gotówkę, zwróciła jedynie
4
26 000 zł, a pozostałej części nie oddała, zaś pieniądze uzyskane ze sprzedaży
samochodu zamierzała przeznaczyć na inny cel.
Nie zostały wyjaśnione przez powódkę fakty wskazujące na różnicę
dotyczącą okoliczności zawarcia umowy pożyczki oraz kwestii zwrotu pieniędzy.
Twierdzenie powódki, że pieniądze uzyskane ze sprzedaży samochodu
przeznaczyła na zakup 23 000 euro, które przechowywała w mieszkaniu nie zostało
udowodnione. Na nabycie tej waluty nie przedstawiła żadnego dowodu.
Sąd Apelacyjny podzielił to stanowisko Sądu Okręgowego, że powódka nie
przedstawiła dowodu przeciwnego wiążącemu domniemaniu pochodzenia
kwestionowanej kwoty z przestępstwa. W powołaniu na wykładnię art. 45 § k.k.
dokonaną w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r., I KZP 4/05
(OSNKOW 2005, nr 3, poz. 27) przyjął, że użycie w tym przepisie zwrotu „uważa
się”, w połączeniu ze wskazaniem domniemywanej okoliczności (wniosku),
odpowiada teoretycznej konstrukcji domniemania prawnego wzruszalnego.
Norma ta zawiera wskazówkę (nakaz) określonego sposobu postępowania, która
odnosi się do sytuacji, gdy zostaną udowodnione przesłanki leżące u podstaw
domniemania, a w takim wypadku fakt, którego domniemanie dotyczy uznaje się
z mocy samego prawa za udowodniony. Do jego wzruszenia może dojść jedynie
w wyniku obalenia domniemania, czyli przedstawienia dowodu przeciwnego
domniemaniu, co obciąża na osobę obciążoną domniemaniem. Przepis ten jako
wyjątkowy nie może być rozszerzająco wykładany. Samo twierdzenie strony nie jest
dowodem.
Powódka utrzymywała, że pieniądze pożyczone od świadka B. S.
przeznaczyła na zakup samochodu, a cenę uzyskaną z jego sprzedaży na kupno
23 000 euro. Nie przedstawiła dowodu stwierdzającego z jakich źródeł pochodziły
pieniądze na zwrot pożyczki. Niewystarczające było podawanie, że spłata mogła
być dokonana z pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości położonej
w O., niezależnie od tego, że złożone zostały na rachunku bankowym, umowa
sprzedaży zawarta została w czerwcu, a faktowi spłaty z tych środków powódka
zaprzeczyła. Nie zostało również udowodnione, że doszło do nabycia
zabezpieczonej sumy 23 000 euro i z jakich źródeł, skoro powódka nie
5
potwierdziła, że ani z pieniędzy uzyskanych z pożyczki, ani ze sprzedaży
samochodu, co miało miejsce w krótkim czasie przed zabezpieczeniem.
Wobec braku wniosku powódki o uzupełnienie postępowania dowodowego,
dotyczącego jej zeznań, nie było podstaw do podejmowania przez Sąd działań
z urzędu. Wcześniejsze wyroki Sądu Okręgowego w G., wyłączające
z domniemania sumy wierzytelności zgromadzonych na rachunkach bankowych,
nie miały mocy wiążącej w rozpoznawanej sprawie.
Powódka w skardze kasacyjnej powołała obie podstawy przewidziane w art.
3983
§ 1 k.p.c. Naruszenie prawa materialnego połączyła z błędną wykładnią: art.
45 k.k. w związku z art. 6 k.c., polegającą na obciążeniu jej obowiązkiem obalenia
przesłanek domniemania; art. 45 § 2 i § 3 w związku z art. 45 § 4 k.k. przez uznanie,
że miała obowiązek wykazania legalnego pochodzenia całego jej majątku, a nie
jedynie kwoty 43 000 euro; art. 45 § 4 k.k. przez przyjęcie, że domniemania objęte
§ 2 i § 3 mają zastosowanie do tymczasowego zajęcia przewidzianego w art. 295
k.p.k. Niezastosowanie art. 7 k.c., chociaż konstrukcja domniemania z art. 45 § 2
k.k. uzależniona była od dobrej lub złej wiary powódki w gromadzeniu
majątku. Błędnie zastosowany został art. 45 § 1 k.k., skoro korzyść osiągnięta
z przestępstwa podlega zwrotowi na rzecz Skarbu Państwa. Naruszenie przepisów
postępowania dotyczyło błędnego uznania, że nie miało miejsca związanie Sądu,
przewidziane w art. 365 § 1 k.p.c., prawomocnymi wyrokami, którymi domniemanie
z art. 45 § 3 k.k. zostało obalone. Błędna wykładnia art. 299 w związku z art. 233
k.p.c. polegała na przyjęciu, że odmowa wiarygodności dowodu z przesłuchania
powódki, mającego kluczowe znaczenie, wyłącza możliwość wykazania twierdzeń
pozwu innymi dowodami, podczas, gdy dowód ten ma subsydiarny charakter,
podlegający ocenie na równi z pozostałym materiałem dowodowym. Z naruszeniem
art. 29b § 1 k.k.w. w związku z art. 98 k.p.c. doszło do częściowego obciążenia
powódki obowiązkiem poniesienia części opłaty sądowej, w zakresie oddalonego
powództwa, podczas, gdy mogłoby to nastąpić jedynie w sytuacji oddalenia
powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutów naruszenia
przepisów postępowania, ponieważ dokonanie oceny prawidłowości wykładni lub
zastosowania prawa materialnego możliwe jest na podstawie prawidłowo
dokonanych ustaleń faktycznych, wiążących w postępowaniu kasacyjnym
(art. 39813
§ 2 k.p.c.). Zgłoszone w ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuty
naruszenia art. 365 § 1 oraz art. 299 w związku z art. 233 k.p.c. zostały wadliwie
sformułowane, ponieważ przepisy te odnoszą się do postępowania przed Sądem
pierwszej instancji, brak ich związku z postępowaniem apelacyjnym. Niemniej
jednak należy zwrócić uwagę, że pretensje zgłoszone w odniesieniu do art. 299 i art.
233 k.p.c. w istocie kwestionują ocenę dowodów przeprowadzoną przez Sądy obu
instancji. Pozostaje to w sprzeczności z wyłączeniem dopuszczalności zgłaszania
zarzutów dotyczących ustalania faktów i oceny dowodów, przewidzianym w art.
3983
§ 3 k.p.c. Podkreślenia wymaga również, że w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku brak wypowiedzi wskazujących na wprowadzanie ograniczeń dowodowych,
które nie zostały przewidziane przepisami, polegających na przyjmowaniu
obowiązku wykazywania twierdzeń innymi dowodami, niż przesłuchanie stron.
Nie można za takie ograniczenie uznać stanowiska Sądu Apelacyjnego, że nie
stanowi wypełnienia obowiązku dowodzenia samo twierdzenie powódki, iż objęta
zabezpieczeniem suma stanowi jej majątek osobisty, legalnie nabyty. Wbrew
obecnie artykułowanemu oczekiwaniu powódki Sąd Apelacyjny nie był
zobowiązany do zarządzania z urzędu uzupełniającego jej przesłuchania.
Nieprawidłowo zredagowany został także zarzut naruszenia art. 365 § 1
k.p.c. Uregulowanie to określa związanie sądu prawomocnym wyrokiem wydanym
w innym postępowaniu, jeżeli rozstrzygnięta nim kwestia prawna ma prejudycjalne
znaczenie w rozpoznawanej sprawie. Moc wiążąca wyroku wydanego w innej
sprawie odnosi się do jego sentencji, nie zaś ustaleń faktycznych i poglądów
prawnych wyrażonych w uzasadnieniu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
15 lutego 2007 r., II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008, A, poz.20; z dnia 13 marca
2008 r., III CSK 284/07; z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07; z dnia
27 czerwca 2014 r., V CSK 433/13, niepublikowane). Motywy rozstrzygnięcia mogą
mieć znaczenie dla określenia zakresu mocy wiążącej. Prejudycjalność dotyczy
rozstrzygnięcia dokonanego w stosunku do tych samych stron albo podmiotów
7
objętych rozszerzoną prawomocnością orzeczenia, a ponadto, gdy pomiędzy
prawomocnym orzeczeniem oraz toczącą się sprawą zachodzi szczególny związek,
polegający na tym, że prawomocne orzeczenie oddziałuje na rozstrzygnięcie
toczącej się sprawy. Taka sytuacja nie miała miejsca w odniesieniu do
prawomocnych wyroków Sądu Okręgowego w G., którymi wyłączono
z domniemania objętego art. 45 § 3 k.k. wierzytelności zgromadzone na
wskazanych rachunkach bankowych powódki. W stosunku do każdego składnika
majątku, który wyszczególniony został w postanowieniu o zabezpieczeniu
majątkowym, powódka powinna obalić domniemanie pochodzenia z przestępstwa,
ponieważ powoływała dla udowodnienia nabycia każdego z nich, związek z innymi
zdarzeniami. Nie było podstaw do przyjęcia, że okoliczności łączące się
z uzyskaniem sumy 23 000 euro były takie same, jak co do nabycia wskazanych
wierzytelności. Powódka nie wykazała, że orzeczenia we wcześniej wydanych
sprawach oddziałują na rozstrzygnięcie sprawy, której dotyczy skarga kasacyjna.
Zabezpieczenie majątkowe, przewidziane w rozdziale 32 Kodeksu
postępowania karnego, stanowi karnoprocesowy środek przymusu, którego celem
jest zagwarantowanie rzeczywistej realizacji sankcji majątkowych kary grzywny,
środków karnych, kosztów procesu oraz roszczeń o naprawienie szkody wynikłej
z przestępstwa przeciwko mieniu lub wywołania szkody w mieniu. Może ono
nastąpić z urzędu, stosownie do art. 291 § 1 i art. 292 § 2 k.p.k., na etapie od
przedstawienia sprawcy zarzutów do uprawomocnienia się orzeczenia kończącego
postępowanie sądowe.
Grożący podejrzanemu środek karny w postaci przepadku obejmuje
przepadek przedmiotów, a także, od wejścia w życie w dniu 1 lipca 2003 r. ustawy
z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego,
ustawy - przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy
o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. Nr 17,
poz.155), korzyści uzyskanych przez niego z przestępstwa. Nowe brzmienie,
z dniem 1 lipca 2003 r., nadane zostało, ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r.
o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 11,
poz. 1061), przepisom art. 44 i art. 45 k.k. W sprawie objętej skargą kasacyjną
zastosowanie miały przepisy, którym nadana została nowa treść.
8
W przepisie art. 45 § 2 k.k. przyjęte zostało domniemanie
w stosunku do sprawcy przestępstwa, z którego popełnienia osiągnął, chociażby
pośrednio, korzyść majątkową znacznej wartości, polegające na uznaniu, że mienie,
które objął on we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie
popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby
nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa.
Obalenie tego domniemania przez sprawcę lub zainteresowaną osobę może być
dokonane po przedstawieniu przez te osoby dowodu przeciwnego. Zgodnie z art.
45 § 3 k.k., jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo,
że sprawca, o którym mowa w § 2, przeniósł na osobę fizyczną, prawną lub
jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod
jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść uzyskaną z popełnienia
przestępstwa, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby
lub jednostki oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy.
Domniemanie uznania tych rzeczy za należące do sprawcy przestępstwa może być
obalone przez zainteresowaną osobę lub jednostkę organizacyjną przez
przedstawienie dowodu zgodnego z prawem ich uzyskania. Domniemania
przewidziane we wskazanych przepisach stosowane są także, według art. 45 § 4
k.k., przy dokonywaniu zajęcia, stosownie do przepisu art. 292 § 2 k.p.k., przy
zabezpieczeniu grożącego przepadku korzyści oraz przy egzekucji tego środka.
Osoba lub jednostka, której dotyczy domniemanie ustanowione w § 3, może
wystąpić z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o obalenie tego
domniemania.
Do przesłanek tego domniemania należy: stwierdzenie popełnienia
przestępstwa określonego w § 2, uzyskanie przez sprawcę z tego przestępstwa
korzyści majątkowej znacznej wartości, dużego prawdopodobieństwa, że sprawca
przeniósł faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym tę korzyść na konkretną
osobę lub jednostkę organizacyjną. Wnioskiem domniemania objęty został nakaz
uważania, że rzeczy będące się w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki
oraz przysługujące jej prawa majątkowe należą do sprawcy. Możliwość obalenia
tego domniemania przyjmowania, że do sprawcy należą wskazane rzeczy i prawa
będące w posiadaniu tej osoby oraz przysługujące jej prawa majątkowe, obejmuje
9
udowodnienie przez osobę zainteresowaną, w zainicjowanym postępowaniu
sądowym, zgodnego z prawem uzyskania tych rzeczy. Celem tego domniemania
jest zabezpieczenie na mieniu sprawcy, nawet jeżeli znajduje się ono
w posiadaniu innej osoby, wykonania przyszłego orzeczenia przepadku korzyści,
gdy możliwe jest wydanie orzeczenia o przepadku. Istotą wprowadzenia we
wskazanych domniemaniach ułatwień dowodowych, odnoszących się do ustalenia,
niejednokrotnie niemożliwego, przestępczego pochodzenia korzyści majątkowych,
w drodze przerzucenia na sprawcę lub inną osobę ciężaru dowodu wykazania
pochodzenia określonych składników majątkowych, przede wszystkim, czy sprawca
miał tytuł do tych korzyści, który nie łączy się z popełnionym przestępstwem.
Fakt, którego domniemanie dotyczy, że rzeczy będące w posiadaniu samoistnym
innej osoby należą do sprawcy, uznaje się za udowodniony bez prowadzenia
dowodów. Na taki charakter domniemania przewidzianego w art. 45 § 3 k.k.,
które odnosi się także do zabezpieczenia grożącego przepadku, zgodnie z art. 45
§ 4 k.k., wskazuje także uchwala Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r.,
I KZP 4/05 (OSNKW 2005, nr 3, poz. 27).
Nie zasługiwał na podzielenie zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.k. Istnienie
podstaw do przyjęcia, że J. B. groził przepadek korzyści uzyskanej z przestępstwa
wynika z postanowień Prokuratora Okręgowego w G. i Sądu Rejonowego w G.
Nie było podstaw do kwestionowania tego stwierdzenia w postępowaniu cywilnym i
przyjęcia, że korzyść obejmowała jedynie wartość niezapłaconych podatków, która
podlegała zwrotowi na rzecz Skarbu Państwa. Na takie założenie nie wskazywały
również motywy zgłoszonego zarzutu.
Zastrzeżenia dotyczące wykładni art. 45 k.k., błędnie odnoszone do
wszystkich jednostek redakcyjnych tego przepisu, w związku z art. 6 k.c. nie
zasługiwały na podzielenie. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera
stanowiska, że powódkę obciążał obowiązek wykazania nieistnienia przesłanek
domniemania. Zakres obalenia domniemania przez osobę, w której samoistnym
posiadaniu są rzeczy podlegające przepadkowi, został wskazany w art. 45 § 3 k.k.,
a obowiązek udowodnienia skonkretyzowany w art. 29b § 2 k.k.w. Natomiast
przesłanki domniemania wskazane zostały w postanowieniach Prokuratora
Okręgowego i Sądu Rejonowego. Nie było prowadzone postępowanie mające na
10
celu stwierdzenie ich istnienia, ponieważ wypełnienie wskazanego obowiązku
dowodowego prowadziłoby do konstatacji, że nie należy do sprawcy przestępstwa
kwota uzyskana przez powódkę zgodnie prawem, ze środków nienależących
do niego.
Zaskarżony wyrok nie naruszył domniemania dobrej wiary, przewidzianego
w art. 7 k.c., które nie miało zastosowania dla oceny wywiązania się powódki
z obowiązku udowodnienia faktów zezwalających na obalenie domniemania
przynależności sumy 23 000 euro do korzyści pochodzącej z przestępstwa.
Nie było podstaw do przyjęcia, że skutki tego dowodzenia uzależnione były od
dobrej lub złej wiary powódki w procesie gromadzenia majątku.
Obowiązek dowodowy powódki dotyczył wykazania, że suma objęta
postanowieniem o zabezpieczeniu majątkowym uzyskana została zgodnie
z prawem (art. 45 § 2 i 3 w związku z art. 45 § 4 k.k.). Nie odnosił się zatem do
całego jej majątku. Stanowisko Sądu Apelacyjnego w kwestii niewykazania
środków na zwrot pożyczki, było podyktowane określoną przez powódkę podstawą
faktyczną pozwu, w ramach której połączyła ona czynności, które doprowadziły do
uzyskania pożyczki i nabycia samochodu, wskazując na ich wzajemną zależność.
Nie potrafiła jednak wyjaśnić rozbieżności w okolicznościach, które dotyczyły
uzyskania i spłaty pożyczki. Fakt dysponowania majątkiem nie oznacza, że doszło
do spłaty pożyczki, nie stanowił także przeszkody do pożyczania pieniędzy.
Podkreślenia wymaga, że deklaracja powódki o przeznaczeniu na nabycie
określonego składnika majątkowego powoływanych środków finansowych, nie
stanowi dowodu, że tak właśnie było. Realizacja uprawnienia przyznanego osobie
lub jednostce organizacyjnej w art. 45 § 4 zdanie drugie k.k. do obalenia
domniemania ustanowionego w § 3, polega na udowodnieniu w postępowaniu
sądowym, że dane składniki majątkowe zostały uzyskane przez sprawcę zgodnie
z prawem albo, że posiadane samoistnie przez powoda rzeczy oraz przysługujące
mu prawa majątkowe uzyskał on zgodnie z prawem, nie od sprawcy; czyli nie
zostały uzyskane z przestępstwa. Powódka oparła powództwo na twierdzeniu,
że objęta zabezpieczeniem kwota stanowi jej majątek osobisty, od wielu lat
w małżeństwie obowiązuje ustrój rozdzielności majątkowej, a pieniądze są legalnie
nabyte ze środków pochodzących ze sprzedaży samochodu. Zgodnie z art. 29 b
11
§ 2 k.k.w., jeżeli powód w celu obalenia domniemania powołuje się na nabycie
odpłatne, powinien wskazać źródło nabycia i udowodnić pochodzenie potrzebnych
do nabycia środków. Analiza tego przepisu prowadzi do wniosku, że rzeczą
powódki było wykazanie, iż doszło do nabycia przez nią sumy 23 000 euro
w określonym czasie i miejscu oraz pochodzenia środków wydanych na zapłatę
ceny. Nie udowodniła jednak, że nabyła taką sumę dewiz, a fakt otrzymania ceny
za sprzedaż samochodu, nie potwierdza dokonania konkretnej transakcji,
prowadzącej do jej pozyskania. Rozważania Sądu Apelacyjnego dotyczące kwestii
środków na spłatę pożyczki stanowią konsekwencję powiązania przez powódkę
czynności uzyskania pożyczki, kwestionowanego zwrotu otrzymanej kwoty,
nabycia i zbycia samochodu oraz posiadania sumy 23 000 euro. Nie zostało
zakwestionowane przez powódkę stwierdzenie Sądu Apelacyjnego, że nie
przedstawiła dowodu zgodnego z prawem nabycia sumy objętej zabezpieczeniem.
Nie doszło do naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 45 § 4 k.k. przez
zastosowanie objętego nim domniemania do zajęcia tymczasowego,
przewidzianego w art. 295 § 1 k.p.k., ponieważ ustalenia faktyczne i ocena prawna
dotyczą postanowień o zabezpieczeniu majątkowym, wydanych na podstawie art.
291§ 1 i art. 292 § 2 k.p.k.
Zarzut naruszenia art. 29b § 1 k.k.w. był pozbawiony usprawiedliwionych
podstaw, a związek z art. 98 k.p.c. nieprawidłowy. Przewidziane nim zwolnienie
pozwu od obowiązku uiszczenia opłaty sądowej ma tymczasowy charakter,
skoro w razie oddalenia powództwa powstaje obowiązek uiszczenia tej opłaty
na ogólnych zasadach. Częściowe oddalenie powództwa łączy się z obowiązkiem
ponoszenia kosztów w tym zakresie, co wynika z ogólnych zasad orzekania
o nieuiszczonych kosztach sądowych (art. 113 ust. 2 u.k.s.c. w związku z art. 29b
§ 1 k.k.w.). Nie zasługiwało na podzielenie stanowisko skarżącej, że obowiązek
ponoszenia opłaty dotyczy jedynie sytuacji, w której powództwo zostanie oddalone
w całości.
Z powyższych względów skarga kasacyjna powódki została oddalona na
podstawie art. 39814
k.p.c. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego
12
wynika z zasady przewidzianej w art. 98 § 1 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.