Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 91/14
POSTANOWIENIE
Dnia 20 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogumiła Ustjanicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Marian Kocon
w sprawie z powództwa S. Spółki z o.o. w L.
przeciwko R. P. C. Spółce z o.o. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 stycznia 2015 r.,
zażalenia strony pozwanej na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 6 sierpnia 2014 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok;
2) pozostawia orzeczenie o kosztach postępowania
zażaleniowego orzeczeniu końcowemu.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 stycznia 2014 r. oddalone
zostało powództwo S. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w L. skierowane
przeciwko R. P. C. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością we W. o zapłatę kwoty
2.139.536,39 zł tytułem opłat związanych z eksploatacją wskazanych obiektów,
obejmujących prowizję, koszty dodatkowe oraz dodatki z tytułu ryzyka działalności
gospodarczej w okresie od kwietnia 2006 r. do grudnia 2008 r. oraz
skapitalizowanych odsetek za okres od dnia 14 kwietnia 2009 r. do dnia 4 czerwca
2012 r.
Po rozpoznaniu apelacji powódki od tego wyroku, Sąd Apelacyjny
zaskarżonym wyrokiem uchylił wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania. Zakwestionowane zostało stanowisko Sądu pierwszej
instancji o prejudycjalnym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 30 marca 2010 r., … 951/09 nie tylko co do zasady
odpowiedzialności pozwanego za zapłatę wymienionych opłat, ale również co do
wysokości przysługującej z tego tytułu należności oraz kwestii ich wykazywania.
Sąd ten stwierdził, że powstrzymanie się przez Sąd Okręgowy od przeprowadzenia
oceny dowodów, zgłoszonych przez powódkę na poparcie dochodzonego
roszczenia, obejmującego okres późniejszy od rozpoznanego wyrokiem z dnia 30
marca 2010 r. oraz nierozpoznanie jej wniosku o zobowiązanie pozwanej do
przedłożenia dokumentów i rozliczeń, upoważnia do uznania, że nie została
rozpoznana istota sprawy. Podkreślił, że dowody dotyczyły istoty dochodzonego
powództwa, a bez ich przeprowadzenia nie można było zaakceptować oceny o
niewykazaniu przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej.
Pozwana w zażaleniu zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie
przepisu art. 386 § 4 k.p.c., polegające na niewłaściwym zastosowaniu go,
ponieważ Sąd Okręgowy przeprowadził w całości postępowanie dowodowe,
dokonał oceny dowodów oraz ocenił żądanie na wskazanej podstawie prawa
materialnego. Domagała się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie przewidziane w art. 3941
§ 11
k.p.c. ma na celu skontrolowanie,
czy orzeczenie sądu drugiej instancji uchylające orzeczenie sądu pierwszej
instancji i przekazujące sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania zostało
prawidłowo oparte na jednej z przesłanek wymienionych w art. 396 § 2 i 4 k.p.c.,
tj. czy powołana przez sąd drugiej instancji przyczyna uchylenia odpowiada
podstawie ustawowej. Przedmiotem badania Sądu Najwyższego jest zatem
istnienie formalnych, procesowych podstaw wydania przez sąd odwoławczy wyroku
kasatoryjnego, a nie reformatoryjnego; nie są rozstrzygane kwestie
materialnoprawne.
Kontrolę o tak określonych granicach należy wyraźnie oddzielić nie tylko od
oceny zasadności pozwu (wniosku) i apelacji, ale także od merytorycznego badania
stanowiska prawnego sądu drugiej instancji. Ograniczona funkcja oraz charakter
zażalenia opartego na art. 3941
§ 11
k.p.c., a także potrzeba usytuowania go
w systemie środków odwoławczych i zaskarżenia, z jak najmniejszym
uszczerbkiem dla spójności systemu, przemawiają za wąskim określeniem zakresu
badania Sądu Najwyższego.
Zakres kognicji sądu drugiej instancji rozpoznającego sprawę na skutek
apelacji, określony został w art. 378 k.p.c. Wykładnia jego treści dokonana została
w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r.,
III CZP 49/07 (OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Sąd Najwyższy wskazał na
obowiązujący system apelacji pełnej, którego założeniem jest, że sąd drugiej
instancji rozpatruje sprawę ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony,
jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Tym samym
postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter rozpoznawczy
(merytoryczny), a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg
postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Przez spełnianie
nieograniczonych funkcji rozpoznawczych spełnia się kontrolny cel postępowania
apelacyjnego; rozpoznanie apelacji ma (powinno) doprowadzić do naprawienia
wszystkich błędów sądu pierwszej instancji, ewentualnie także błędów stron.
Konsekwencją rozpoznawczego charakteru apelacji jest również zredukowana do
4
minimum funkcja kasacyjna sądu drugiej instancji; sąd może uchylić zaskarżony
wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko wyjątkowo, gdy
stwierdzono nieważność postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.), gdy sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.).
Zgodnie z art. 382 k.p.c. sąd ten orzeka na podstawie materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji oraz postępowaniu apelacyjnym, stosownie
do art. 381 k.p.c.
Merytoryczne rozpoznanie sprawy po raz wtóry przez sąd drugiej instancji
odbywa się przy zastosowaniu właściwych przepisów postępowania - przepisów
regulujących postępowanie apelacyjne, a gdy brak takich przepisów, przy
zastosowaniu unormowań dotyczących postępowania przed sądem pierwszej
instancji (art. 391 § 1 k.p.c.).
Z tak ukształtowanego zakresu kompetencji sądu drugiej instancji oraz treści
art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wynika, że postępowanie to powinno zakończyć się wydaniem
orzeczenia kończącego postępowanie. Na wyjątkową możliwość uchylenia wyroku
sądu pierwszej instancji i przekazania mu sprawy do ponownego rozpoznania
wskazują przepisy art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 386 § 4 k.p.c., z których wynika
wyraźne ograniczenie wyrażone zwrotem „tylko w razie” zaistnienia dwóch
wyszczególnionych sytuacji oraz art. 386 § 2 k.p.c.
Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie
sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy
zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych
zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka
materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (tak m.in.
postanowienie Sądu Najwyższego z 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC
1999 Nr 1, poz. 22; wyroki Sądu Najwyższego z 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00,
OSP 2003 Nr 3, poz. 36 oraz z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr
1-2, poz. 2). Wszelkie inne wady, dotyczące naruszeń prawa materialnego, czy też
procesowego (poza nieważnością postępowania i nieprzeprowadzeniem
postępowania dowodowego w całości), nie uzasadniają uchylenia wyroku
5
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Wszystkie tego rodzaju braki
powinny być w systemie apelacji pełnej załatwiane bezpośrednio w postępowaniu
apelacyjnym (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19 grudnia 2012 r.,
II CZ 141/12; z dnia 2 października 2014 r. IV CZ 68/14, niepublikowane).
Nie było podstaw do uznania, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy
w przedstawionym rozumieniu. Zastrzeżenia Sądu Apelacyjnego dotyczące
trafności rozstrzygnięcia oraz przyczyn, które legły u jego podstaw, powinny być
przedmiotem rozważań i rozstrzygnięcia w ramach postępowania apelacyjnego,
zgodnie z przyjętym zakresem kognicji tego Sądu. Wpływ na rozstrzygnięcie
dowodów, które w ocenie Sądu drugiej instancji powinny być przeprowadzone, nie
został objęty zakresem pojęciowym nierozpoznania istoty sprawy. Nie miała
miejsca druga z przyczyn uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji, polegająca na
konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, nie powołał
jej również Sąd Apelacyjny. Uzupełnienie postępowania dowodowego stanowi
element postępowania apelacyjnego będącego kontynuacją postępowania przed
Sądem pierwszej instancji.
Z powyższych względów zaskarżony wyrok Sąd Najwyższy uchylił na
podstawie art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. Orzeczenie o kosztach
postępowania zażaleniowego wynika z zasady przewidzianej w art. 108 § 2
w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.