Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 40/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Towarzystwo L. w P.
przeciwko M. Spółce z o.o. w W.
o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 maja 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 10 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację pozwanego M. sp. z o.o. w W. od wyroku Sądu pierwszej instancji
uznającego za niedozwoloną, na podstawie art. 3853
pkt 2 w zw. z art. 3851
§ 1 k.c.,
klauzulę o treści: „Odpowiedzialność Organizatora wobec Uczestnika z tytułu
realizacji promocji zostaje ograniczona do wysokości udzielonego przez C. C.
rabatu, z zastrzeżeniem, że ten sam Uczestnik może wielokrotnie brać udział w
Promocji”, zawartą w opracowanym przez stronę pozwaną Regulaminie Promocji
Konsumenckiej.
Sądy obu instancji uznały, że Regulamin ten jest wzorcem umowy
w rozumieniu art. 384 k.c., a nie przyrzeczeniem publicznym, jak twierdziła strona
pozwana, wobec czego jego postanowienia podlegają ocenie na gruncie art. 3851
i nast. k.c.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że z faktu, iż Regulamin dotyczy promocji kart
płatniczych M./…/ C./…/ oraz sieci kin C. C. nie wynika, że reguluje on stosunek,
jaki może być nawiązany na podstawie przyrzeczenia publicznego. Wskazał, że z
treści regulaminu wynika, iż warunkiem udziału w konkursie jest spełnienie kilku
wymagań: posiadanie karty zbliżeniowej, kupno biletów do kina należącego do sieci
C. C., zapłacenie za nie przy użyciu karty zbliżeniowej i wcześniejsze
poinformowanie sprzedawcy o chęci wzięcia udziału w promocji.
W ocenie Sądu Apelacyjnego zaskarżony Regulamin nie jest
przyrzeczeniem publicznym, w rozumieniu art. 919-921 k.c. gdyż po pierwsze
z natury regulacji dotyczącej przyrzeczenia publicznego wynika, iż chodzi w niej
o nieskomplikowaną regulację prawną, sprowadzającą się do prostego wykonania
oznaczonych czynności, za które obiecano nagrodę, a w sprawie chodzi o złożony
stosunek prawny regulowany 20-punktowym Regulaminem, ściśle powiązany
z posiadaniem karty płatniczej i kupnem biletów do kina. W ocenie Sądu
Regulamin ten stanowi dodatkowe elementy umowy kupna-sprzedaży biletów do
kina C. C. i nie mieści się w ramach instytucji przyrzeczenia publicznego.
3
Po drugie treść Regulaminu nie pozwala uznać, że jest to przyrzeczenie
publiczne, bowiem oferta została skierowana do ograniczonej liczby osób
(posiadaczy karty zbliżeniowej).
Po trzecie oferta ta nie została ogłoszona publicznie np. za pomocą mediów
czy innych środków masowego przekazu.
Po czwarte w przyrzeczeniu publicznym zobowiązanie przyrzekającego
polega na daniu nagrody „za wykonanie oznaczonej czynności”, która powinna być
wyraźnie określona i którą może być każde dozwolone zachowanie człowieka.
Natomiast w zaskarżonym Regulaminie nie chodzi o czynność faktyczną,
a o zadeklarowanie zamiaru wzięcia udziału w promocji, a więc o czynność
prawną. Osoba przystępująca do promocji musi przed kupnem biletów złożyć
oświadczenie woli o chęci skorzystania z promocji. Nie jest to zatem, jak
w przyrzeczeniu publicznym, czynność prawna jednostronna, gdyż wymaga
złożenia oświadczenia woli przez drugą stronę.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał zaskarżony Regulamin za ofertę
zawarcia umowy, którą druga strona przyjmuje w sposób dorozumiany zawierając
umowę kupna biletów do kina.
Oceniając zaskarżone postanowienie Regulaminu na podstawie art. 3851
i art. 3853
k.c. podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, iż jest to klauzula
niedozwolona, o której mowa w art. 3853
pkt 2 k.c., gdyż w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający interesy konsumenta ogranicza istotnie
odpowiedzialność organizatora promocji wobec konsumenta za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie strona pozwana
zarzuciła naruszenie art. 65 § 1 w zw. z art. 66 oraz art. 919 § 1 k.c. przez błędną
wykładnię i uznanie, że regulamin organizowanej przez nią promocji stanowi ofertę
zawarcia umowy, podczas gdy stanowi on przyrzeczenie publiczne; błędną
wykładnię art. 919 § 1 k.c. przez uznanie, że promocja regulowana rozbudowanym
regulaminem nie mieści się w ramach instytucji przyrzeczenia publicznego, która
ma nieskomplikowany charakter, podczas gdy kwestia rozbudowania regulaminu
nie ma znaczenia dla jego kwalifikacji prawnej; niewłaściwe zastosowanie art. 384
§ 1 k.c. w wyniku uznania, że regulamin promocji organizowanej przez pozwaną
4
stanowi wzorzec umowy oraz niewłaściwe zastosowanie art. 3851
§ 1 k.c. przez
poddanie ocenie na gruncie tego przepisu regulaminu promocji opracowanego
przez pozwaną i stanowiącego przyrzeczenie publiczne a nie wzorzec umowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie w pierwszej kolejności oceny wymagał charakter
prawny Regulaminu Promocji Konsumenckiej, którego jedno z postanowień zostało
zaskarżone jako klauzula niedozwolona. Wobec sprzecznych w tym zakresie
stanowisk stron, z których jedna uważała Regulamin za wzorzec umowy,
w rozumieniu art. 384 k.c., a druga za przyrzeczenie publiczne określone w art.
919 k.c., kwestia ta wymagała ustalenia i oceny jako wstępna, gdyż uznanie
regulaminu za przyrzeczenie publiczne nie pozwalałoby na ocenę jego postanowień
na podstawie art. 3851
i nast. k.c., bowiem przedmiotem takiej oceny mogą być
tylko postanowienia wzorca umowy, w oparciu o który zawierane są umowy
z konsumentem (art. 384 i art. 3851
k.c.), natomiast przyrzeczenie publiczne,
uregulowane w art. 9191 i nast. k.c., jest jednostronnym oświadczeniem woli
przyrzekającego (jednostronną czynnością prawną), nie podlegającym
ograniczeniom przewidzianym w art. 384-3854
k.c. ani badaniu przez sąd w trybie
przewidzianym w art. 47936
- 47945
k.p.c.
Ocena tej kwestii wymagała przede wszystkim ustalenia treści całego
Regulaminu, a nie tylko treści jednego, zaskarżonego postanowienia, a następnie
dokonania zgodnej z zasadami art. 65 § 1 k.c. wykładni zawartego w nim
oświadczenia woli strony pozwanej, która opracowała Regulamin i posługuje się
nim.
Tymczasem Sąd Apelacyjny nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń,
nie powołał się również na jakiekolwiek ustalenia Sądu pierwszej instancji, co
sprawia, że niemożliwa jest ocena woli twórcy Regulaminu ani ocena charakteru
Regulaminu na gruncie wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego
i określenie, czy stanowi on wzorzec umowy, w rozumieniu art. 384 k.c. czy też
przyrzeczenie publiczne, przewidziane w art. 919 k.c., gdyż każda taka ocena, nie
oparta na koniecznych ustaleniach faktycznych i stosownej wykładni oświadczenia
woli twórcy Regulaminu, musi być uznana za dowolną. Uzasadnione zatem
5
i skuteczne są kasacyjne zarzuty naruszenia art. 65 § 1 k.c. oraz art. 384 i art. 919
k.c.
W tej sytuacji można więc jedynie ogólnie stwierdzić, że zgodnie z art. 384
§ 1 k.c. wzorzec umowy są to warunki umowy ustalane przez jedną ze stron
przyszłej umowy albo którymi strona ta się posługuje przy zawieraniu umowy,
niezależnie od tego czy ona sama czy też kto inny opracował wzorzec. Wzorzec
umowy służy zatem do tego, żeby na jego warunkach proferent i jego kontrahent
zawarli określoną umowę. Nawet jeżeli proferent posługuje się wzorcem
opracowanym przez kogo innego, to on zawiera umowę na jego podstawie i on,
a nie twórca wzorca, jest odpowiedzialny za stosowanie wzorca i za zawarcie
w nim klauzul niedozwolonych. Przy ocenie czy chodzi o wzorzec umowy
podlegający badaniu na podstawie art. 3851
i nast. k.c. konieczne jest zatem
ustalenie czy i między jakimi podmiotami ma być zawarta umowa, której warunki
opracowane są w regulaminie.
W rozpoznawanej sprawie ta okoliczność nie została ustalona ani należycie
oceniona. Nie ulega jedynie wątpliwości, że przedmiotowy Regulamin opracowała
i posługiwała się nim strona pozwana oraz że dotyczył on sprzedaży promocyjnej
(rabatowej) biletów do sieci kin C. C. kupowanych przy pomocy określonych kart
płatniczych. Jeżeli- jak można domniemywać w oparciu o rozważania Sądu
Apelacyjnego- w Regulaminie stwierdzono, że w razie kupna biletów do takiego
kina i użycia w tym celu określonej karty płatniczej oraz poinformowania
sprzedawcy biletów o chęci skorzystania z promocji, przyznany zostanie
kupującemu określony rabat czy upust cenowy, to pozwala to tylko na stwierdzenie,
że określonym w Regulaminie warunkiem promocji w postaci otrzymania upustu
ceny, jest zawarcie przez uczestnika umowy kupna-sprzedaży biletu do jednego
z kin wskazanej sieci, przy użyciu określonej karty płatniczej i poinformowanie
sprzedającego bilety o udziale w promocji. Jedyną umową, o której mowa
w Regulaminie i której warunki on określa, jest zatem umowa kupna biletów do
kina, a tę umowę uczestnik ma zawrzeć ze sprzedawcą biletów, a więc
z właścicielem lub zarządzającym siecią kinową C. C., a nie ze strona pozwaną.
Nie ma w Regulaminie mowy o zawarciu przez uczestnika jakiejkolwiek umowy ze
stroną pozwaną, która opracowała i posługuje się Regulaminem, w tym „umowy
6
przystąpienia do promocji”, jak zdaje się uważać Sąd Apelacyjny, gdyż
oświadczenie o skorzystaniu z promocji uczestnik ma złożyć nie pozwanej lecz
sprzedającemu bilety do kina. Nie pozwala to uznać Regulaminu za ofertą zawarcia
umowy kupna biletów, składaną przez stronę pozwaną, jak przyjął Sąd Apelacyjny,
gdyż zgodnie z art. 66 k.c. ofertę składa jedna ze stron przyszłej umowy, podobnie
jak wzorcem umowy posługuje się także jedna ze stron przyszłej umowy, która ma
być zawarta na jego podstawie.
W literaturze trafnie wskazuje się, że zazwyczaj akcje promocyjne oparte są
na uregulowaniu zawartym w art. 919 k.c., a więc na przyrzeczeniu publicznym, że
za określone zachowanie się (np. nabycie jakiegoś towaru), kupujący otrzyma
nagrodę. Jedną z form akcji promocyjnej jest sprzedaż premiowa lub promocyjna,
która nie jest formą sprzedaży lecz formą przyrzeczenia publicznego zwykłego.
Nabycie towaru stanowi tu tylko czynność, którą musi wykonać uczestnik, by
uzyskać nagrodę od przyrzekającego. Przedmiotem sprzedaży premiowej jest
rezultat określonego zachowania się uczestnika w postaci nabycia towaru. Podmiot,
który organizuje promocję i daje przyrzeczenie publiczne nie musi być sprzedawcą
towaru objętego promocją. Organizator, czyli przyrzekający publicznie przyrzeka
tylko, że jeżeli uczestnik zawrze określoną umowę kupna-sprzedaży z osobą
trzecią, to uzyska od przyrzekającego nagrodę w postaci np. obniżki ceny. W takiej
sytuacji czym innym jest zawarcie takiej umowy przez uczestnika z osobą trzecią
a czym innym przystąpienie tego uczestnika do akcji promocyjnej. Przyrzekający
odpowiada wówczas tylko za nagrodę np. za przyznanie upustu. Jeżeli zatem
organizator akcji sprzedaży promocyjnej przyrzeka publicznie, że uczestnik akcji,
który zawrze określoną umowę kupna sprzedaży z osobą trzecią, otrzyma upust
czy inną promocję cenową, to jest to przyrzeczenie publiczne, określone w art. 919
i nast. k.c., a regulamin takiej promocji opracowany przez jej organizatora nie jest
wzorcem umowy, w rozumieniu art. 384 i nast. k.c. i nie podlega ograniczeniom
przewidzianym w tych przepisach. W przypadku przyrzeczenia publicznego nie
mamy bowiem do czynienia z umową zawieraną między przyrzekającym
a uczestnikiem, a z jednostronną czynnością prawną przyrzekającego. A zatem
akceptacja regulaminu przez uczestnika nie prowadzi do zawarcia jakiejkolwiek
umowy między nim a organizatorem akcji promocyjnej.
7
Powyższe różnice między wzorcem umowy a regulaminem akcji promocyjnej
pozwalają na ocenę w tym aspekcie konkretnego regulaminu akcji promocyjnej,
także Regulaminu Promocji Konsumenckiej, będącego przedmiotem sprawy.
Jednakże ocena dokonana przez Sąd Apelacyjny nie może być uznana za
prawidłową i wyczerpującą, gdyż pomija pełną treść Regulaminu, zasady rządzące
przyrzeczeniem publicznym, określone w art. 919 i nast. k.c. oraz wskazane wyżej
różnice między regulaminem akcji promocyjnej stanowiącej przyrzeczenie
publiczne a wzorcem umowy. Trafnie także skarżąca podnosi, że przedstawione
przez Sąd Apelacyjny argumenty przeciwko uznaniu przedmiotowego Regulaminu
za przyrzeczenie publiczne nie są przekonujące. Czwarty, ostatni w kolejności
argument, wskazujący na konieczność wyrażenia przez uczestnika woli wzięcia
udziału w promocji i uznający z tego powodu Regulamin za ofertę zawarcia umowy
kupna-sprzedaży, został już wyżej omówiony i oceniony jako nietrafny. Także
pozostałe argumenty budzą zasadnicze wątpliwości.
Nie wyklucza bowiem możliwości uznania Regulaminu za przyrzeczenie
publiczne fakt, że zasady promocji określone zostały w rozbudowanym, 20-sto
punktowym regulaminie ani to, że udział w promocji jest ściśle powiązany z kupnem
biletów do kina i stanowi element umowy kupna-sprzedaży tych biletów.
Przyrzeczenie publiczne może bowiem także być złożone w formie nawet
wielopunktowego regulaminu określającego zasady udziału w konkursie czy
promocji, a zadaniem, za które przyrzeczono nagrodę może być, jak wskazano
wyżej, dokonanie określonej czynności prawnej, w tym zawarcie określonej umowy
kupna- sprzedaży.
Także okoliczność, że przyrzeczenie nagrody, w postaci premii czy upustu,
skierowane zostało do ograniczonej liczby osób, w tym przypadku do posiadaczy
zbliżeniowej karty płatniczej, nie pozbawia go, wbrew stanowisku Sądu
Apelacyjnego, charakteru przyrzeczenia publicznego, w rozumieniu art. 919 k.c.,
gdyż przyrzeczenie publiczne powinno być kierowane do nieoznaczonych osób,
a więc bez możliwości indywidualnego określenia osób, które mogą ubiegać się
o nagrodę. Dopuszczalne jest kierowanie przyrzeczenia nagrody do określonej
kategorii osób posiadających określone właściwości. Jak wskazuje się w literaturze,
przyrzeczenie jest skierowane do nieoznaczonych osób wtedy, gdy przyrzekający
8
nie oznaczył w nim indywidualnie, kto może ubiegać się o nagrodę. Przyrzekający
może natomiast zwrócić się do określonej kategorii osób. Okoliczność, że ogólna
właściwość, za pomocą której zostały wskazane osoby mogące ubiegać się
o nagrodę, pozwala osoby te zindywidualizować, nie jest przeszkodą do uznania,
że przyrzeczenie skierowano do nieoznaczonych osób. Rozstrzygające bowiem jest
to, że przyrzeczenie dotyczy większej liczby osób i nie wiadomo, która z nich
wykona wymaganą w nim czynność lub dzieło.
Kolejny argument Sądu, powołujący się na nie ogłoszenie Regulaminu
publicznie, jest o tyle niezrozumiały, że z treści punktu 17 Regulaminu wynika, iż
jest on dostępny na określonej stronie internetowej, a nie ulega wątpliwości, że
ogłoszenie dokonane w Internecie ma charakter ogłoszenia publicznego,
w rozumieniu art. 919 k.c. Regulamin lub materiały dotyczące akcji promocyjnej
najprawdopodobniej były także wywieszone przed kasami kinowymi, co pośrednio
wynika z punktu 5 Regulaminu stanowiącego, iż o zakończeniu promocji
Organizator poinformuje przez zdjęcie materiałów promocyjnych. Nie jest zatem
jasne na jakiej podstawie Sąd Apelacyjny uznał, że oferta zawarta w Regulaminie
nie została ogłoszona publicznie.
Podkreślić też trzeba, że w wyrokach z dnia 28 kwietnia 1969 r. II CR 72/69
(OSNCP z 1970 r, z. 2, poz. 36) oraz z dnia 28 września 2005 r. I CK 104/05
(niepubl.), Sąd Najwyższy stwierdził, iż w sytuacji, gdy przyrzeczenie publiczne nie
zostało podane do publicznej wiadomości, przepisy art. 919 i nast. k.c. stosuje się
odpowiednio.
Wszystko to prowadzi do wniosku, że ocena Sądu Apelacyjnego uznająca
zakwestionowany Regulamin za wzorzec umowy w rozumieniu art. 384 k.c., a nie
za przyrzeczenie publiczne uregulowane w art. 919 i nast. k.c., nie została oparta
na wystarczającej podstawie faktycznej i ocenie prawnej, uwzględniającej
wskazane wyżej zasady rządzące obiema tymi instytucjami prawnymi i występujące
między nimi różnice.
Z tych przyczyn zarzuty skargi kasacyjnej należało uznać za uzasadnione,
co prowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku na podstawie art. 39815
k.p.c.
i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
9
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 w zw. z art.
391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).