Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 330/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Karol Weitz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Polskich Sieci Elektroenergetycznych Spółki Akcyjnej
w K.
przy uczestnictwie Z. M. i M.M.
o stwierdzenie zasiedzenia służebności ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w P.
z dnia 4 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. w K. wniosły o stwierdzenie
zasiedzenia służebności gruntowych o treści odpowiadającej służebności przesyłu
na działkach nr 70, 75 i 94, położonych w B., w gminie S., będących własnością Z.
M. i M. M. Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z dnia 1 lutego 2013 r. stwierdził
zasiedzenie służebności gruntowych na wskazanych działkach z dniem 1 stycznia
2003 r. Postanowieniem z dnia 4 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w P.,
w następstwie apelacji uczestników Z. M. i M. M., zmienił to postanowienie i
wniosek oddalił.
Przez działki uczestników przebiega linia elektroenergetyczna 400 kV P. – G.,
a na działce 75 znajduje się również słup przelotowy oznaczony nr 575.
Wnioskodawca przedstawił kserokopie decyzji datowanych na 21 października
1977 r., 15 lipca 1978 r., 10 października 1978 r. i 20 listopada 1978 r.,
pochodzących od właściwych organów, zezwalających - w trybie art. 35 ustawy
z dnia 25 października 1974 r. - prawo budowlane (Dz. U. Nr 38, poz. 229 ze zm.)
oraz art. 35 i 36 ustawy z dnia 15 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64 ze zm., dalej ustawa
z 1958 r.) - Zakładowi Energetycznemu T. na wejście na grunt celem założenia i
przeprowadzenia linii. W lutym 1979 r. Wojewodowie T. i P. wydali pozytywne
opinie dotyczące przebiegu linii. W 1982 r. na działkach nr 70, 75 i 94 zbudowano i
oddano do użytku linię o napięciu 400 kV relacji P.- G., która początkowo należała
do Skarbu Państwa, a po 1989 r. i pewnych przekształceniach podmiotowych
weszła w skład przedsiębiorstwa wnioskodawcy.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że objęcie w posiadanie linii nastąpiło
w 1982 r., nie mogąc jednak określić precyzyjnej daty przyjął, że nastąpiło to
1 stycznia 1983 r. (błędnie podając 1993 r.). Uznał, że spełnione są przesłanki
zasiedzenia służebności, w szczególności założył, że wejście w jej posiadanie
przez poprzednika prawnego wnioskodawcy nastąpiło w dobrej wierze, ponieważ
jego podstawę stanowiły decyzje wydane zgodnie z art. 35 ustawy z 1958 r.
3
Rozpoznając apelację uczestników postępowania Sąd Okręgowy w P.
podkreślił, że decyzje, na których oparł się Sąd pierwszej instancji, nie pozwalają
na zindywidualizowanie poszczególnych działek, przez które miała przebiegać linia
P.- G. oraz ich właścicieli. Złożone do akt sprawy decyzje nie wymieniają bowiem,
przez jakie konkretnie działki przebiegać miała linia. W szczególności żadna z tych
decyzji nie wskazuje, że linia elektroenergetyczna o napięciu 400 kV relacji P.- G.
miała przebiegać przez działki stanowiące własność uczestników, położone w B., w
gminie S. Z tego względu Sąd drugiej instancji uznał, że nie można przyjąć, iż
poprzednik prawny wnioskodawcy wszedł w posiadanie służebności w dobrej
wierze. Uznając, że nastąpiło to w złej wierze przyjął, że - w świetle art. 172 § 2 w
zw. z art. 292 i art. 3054
k.c. konieczne byłoby dochowanie trzydziestoletniego
terminu zasiedzenia, który upływałby 1 stycznia 2013 r. Jednak w dniu 13 maja
2011 r. uczestnicy wystąpili z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu na
rzecz wnioskodawcy na działkach 70, 75 i 94, co spowodowało, że bieg terminu
zasiedzenia został przerwany zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 w zw. z art. 175 k.c.
Uzasadniało to zmianę postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 1 lutego 2013 r.
przez oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia służebności.
Wnioskodawca zaskarżył skargą kasacyjną w całości postanowienie Sądu
Okręgowego z dnia 4 grudnia 2013 r. W ramach podstawy naruszenia przepisów
postępowania zarzucił naruszenia art. 244 § 1 w zw. z art. 252 k.p.c., art. 233 § 1
w zw. z art. 391 § 1 i art. 382 k.p.c., art. 234 k.p.c. w zw. z art. 7 i art. 6 k.c. oraz art.
292 zd. 2 i art. 172 k.c., art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1
k.p.c. Jako naruszenia przepisów prawa materialnego wskazał naruszenia art. 7
w zw. z art. 292 i art. 172 § 1 k.c. oraz art. 292 w zw. z art. 172 § 1 k.c.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz o przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji, ewentualnie - w razie
stwierdzenia przez Sąd Najwyższy niezasadności podstawy naruszenia przepisów
postępowania - o uchylenie tego postanowienia i jego zmianę przez orzeczenie
o ustanowieniu służebności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Naruszenia art. 244 § 1 w zw. z art. 252 k.p.c. (stosowanych w drugiej
instancji odpowiednio na podstawie art. 391 § 1 k.p.c.) wnioskodawca dopatruje się
w tym, że Sąd drugiej instancji miał dokonać - na podstawie załączonych do
wniosku decyzji administracyjnych - nieprawidłowych ustaleń co do objętych tymi
decyzjami nieruchomości. Z kolei naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art.
382 k.p.c. miało polegać na braku wszechstronnego rozważenia materiału
dowodowego z akt sprawy, nieuwzględnieniu okoliczności wynikających z decyzji
administracyjnej co do zatwierdzenia przebiegu linii elektroenergetycznej
i pominięciu istnienia decyzji co do przebiegu tej linii i mapy jej przebiegu.
Zarzuty te, jako zmierzające do podważenia oceny dowodów oraz dokonanych na
ich podstawie ustaleń faktycznych w sprawie, w postępowaniu kasacyjnym są
niedopuszczalne (art. 3983
§ 3 i art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Zarzucając naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. wnioskodawca
wskazał, że Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił podstawy faktycznej i prawnej
swojego rozstrzygnięcia, gdyż odniósł się tylko do części materiału dowodowego
w sprawie, nie umotywował oceny o braku dobrej wiary po stronie poprzednika
wnioskodawcy i odmowy wiarygodności innym dowodom. Sąd Okręgowy dokonał
odmiennej od Sądu pierwszej instancji oceny materiału dowodowego oraz wskazał,
z jakich powodów i w jakim zakresie nie podzielił ustaleń poczynionych w pierwszej
instancji. Wyjaśnił, dlaczego - w jego ocenie – poprzednik prawny wnioskodawcy
nie pozostawał w dobrej wierze w chwili objęcia służebności w posiadanie.
Podał też podstawę prawną swojego rozstrzygnięcia - art. 172 § 2 w zw. z art. z art.
292 i art. 3054
k.c., art. 123 § 1 pkt 1 w zw. z art. 175 k.c. oraz art. 386 § 1 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. Uzasadnienie zaskarżonego postanowienia spełnia zatem
wymagania wynikające z art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., co czyni zarzut
naruszenia tych przepisów bezzasadnym.
W ocenie wnioskodawcy Sąd drugiej instancji naruszył art. 378 § 1 k.p.c.,
gdyż rozpoznał sprawę poza granicami zaskarżenia. W apelacji od postanowienia
Sądu Rejonowego w P. z dnia 1 lutego 2013 r. uczestnicy wskazali, że zaskarżają
je w odniesieniu do pkt 1 i 2, nie powołali jednak pkt 3 tego postanowienia. Sąd
Okręgowy zmienił natomiast to postanowienie w zakresie pkt 1, 2 i 3. Przy
wyznaczaniu zakresu zaskarżenia orzeczenia apelacją należy uwzględniać treść
5
odnośnych sformułowań oraz treść całej apelacji. W postanowieniu z dnia 1 lutego
2013 r. pkt 1-3 dotyczyły stwierdzenia zasiedzenia służebności obciążających
poszczególne działki (nr 70, 75 i 94) uczestników. Apelacja uczestników zawierała
jednak nie tylko wskazanie, że postanowienie to zostaje zaskarżone w pkt 1 i 2, ale
także dalsze doprecyzowanie, że chodzi o jego zaskarżenie w zakresie, w jakim
zostało stwierdzone zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej
służebności przesyłu. Przesądza to, że zakresem zaskarżenia apelacją objęto w
istocie nie tyko pkt 1 i 2, ale również i pkt 3 postanowienia z dnia 1 lutego 2013 r.,
ponieważ wszystkie te punkty obejmowały stwierdzenie zasiedzenia służebności. W
związku z tym zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. jest również bezzasadny.
Wnioskodawca zarzucił też naruszenie art. 234 k.p.c. (stosowanego
w drugiej instancji odpowiednio na podstawie art. 391 § 1 k.p.c.) w zw. z art. 7 i art.
6 i z art. 292 zd. 2 i art. 172 § 1 k.c. przez zaprzeczenie dobrej wiary jego
poprzednika prawnego w sytuacji, w której istnieje domniemanie prawne dobrej
wiary działające na korzyść tego poprzednika, które wiąże sąd, skoro uczestnicy
nie przeprowadzili dowodów obalających to domniemanie. Zarzut ten zmierza
w istocie do wykazania, że Sąd drugiej instancji pominął, z naruszeniem art. 234
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., wiążące go domniemanie prawne dobrej wiary,
ustanowione w art. 7 k.c. W skardze kasacyjnej taki zarzut jest dopuszczalny
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2007 r., I CSK 428/06, nie publ.).
Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia z dnia 4 grudnia 2013 r. wynika,
że Sąd drugiej instancji rzeczywiście - oceniając dobrą wiarę poprzednika
prawnego wnioskodawcy - nie rozważył znaczenia w tym zakresie ustanowionego
w art. 7 k.c. domniemania dobrej wiary, będącego domniemaniem prawnym.
Stanowi to naruszenie art. 234 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 7 k.c.
Naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, skoro zagadnienie oceny
dobrej wiary poprzednika prawnego wnioskodawcy miało decydujące znaczenie
przy rozstrzyganiu o zasadności żądania wnioskodawcy. Omawiany zarzut jest
więc trafny i uzasadnia uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Wobec tego, że podstawa naruszenia przepisów postępowania jest zasadna,
zbędne jest rozważanie zarzutów przedstawionych w ramach podstawy naruszenia
przepisów prawa materialnego. Ubocznie należy jedynie zaznaczyć, że w świetle
6
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13, OSNC 2014,
nr 7-8, poz. 68, wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej
na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z 1958 r., stanowiącej tytuł prawny do ich
wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej
odpowiadającej treści służebności przesyłu.
Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 13
§ 2 i art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.