Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 275/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z powództwa W. W. i J. W.
przeciwko Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt I a,b oraz w pkt III i przekazuje
sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie W. W. i J. W. dopomagali się zasądzenia od pozwanego
Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji Spółki z o.o. w O. kwoty 394 296 zł z
ustawowymi odsetkami z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z
nieruchomości powodów zajętej pod sieć wodociągową.
Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy w częściowym
uwzględnieniu powództwa zasądził na rzecz powodów kwotę 197.562,83 zł z
ustawowymi odsetkami.
Sąd Okręgowy ustalił, że powodowie są właścicielami nieruchomości
położonej przy ul. S. w O. składającej się między innymi z działek nr 6, 7/4 i 15/5,
przez które przebiega sieć wodociągowa o długości 439 m i przekroju 300 mm,
stanowiąca własność pozwanego. Szerokość ograniczonej w użytkowaniu strefy
wynosi 6,30 m, zaś cała powierzchnia obszaru ograniczonego zajmuje 2.766 m2
.
Jest to teren wyrównany, przejezdny, na którym nie można postawić budynku, ani
zasadzić drzew, możliwa jest natomiast uprawa warzyw, stworzenie terenu zieleni,
placu zabaw lub tymczasowego parkingu.
Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy ustanowił na
przedmiotowej nieruchomości na rzecz pozwanego służebność przesyłu dla sieci
wodociągowej długości 439 m o przekroju 300 mm i zasądził od pozwanego na
rzecz powodów kwotę 245 153 zł tytułem odszkodowania płatnego jednorazowo w
terminie trzech miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia.
Dla ustalenia spornej między stronami kwestii wysokości wynagrodzenia,
wymagającej wiadomości specjalnych, Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii
biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Przedstawiona przez biegłego
opinię podzielił co do zasady uznając ją za jasną, pełną, prezentującą stanowisko
w sposób logiczny i kategoryczny, zawierającą odniesienie się do zarzutów
pozwanego. Bazując na tej opinii Sąd Okręgowy nie przyjął jednak określonego
przez biegłego współczynnika współkorzystania na poziomie 0,5, uznając za
właściwy współczynnik na poziomie 0,3. Wysokość wynagrodzenia została
określona przez biegłego przy zastosowaniu formuły N = W*R*K, gdzie N to
3
należność jako dochód roczny z zajętej pod sieć nieruchomości, R to stopa
kapitalizacji i K to współczynnik współkorzystania z nieruchomości określający
wzajemne korzystanie z niej przez właścicieli nieruchomości i właściciela
infrastruktury. Przy określeniu współczynnika współkorzystania biegły uwzględnił
fakt, że powodowie nie utracili w całości władztwa nad rzeczą, a jedynie zostali
ograniczeni w korzystaniu z zajętej części nieruchomości przez zakaz zabudowy,
co nie wyłącza innego sposobu korzystania oraz wziął pod uwagę, że na tym
terenie (pasie zajętości) mogą przebywać w jednakowym wymiarze czasowym
właściciel sieci i właściciel nieruchomości nie wyrządzając szkody. Przyjął,
że współczynnik ten nie jest zależny od ilości wejść na działkę lecz jest związany
ze współkorzystaniem i oznacza, że właściciel sieci korzysta z nieruchomości
24 godziny i w sposób ciągły ma dostęp do nieruchomości. Jednakowo do
powierzchni eksploatacji ma dostęp w sposób ciągły w czasie właściciel
nieruchomości i może z tej przestrzeni korzystać tak jak właściciel w sposób
ograniczony. Skoro zaś każda strona korzysta z danej przestrzeni 24 godziny na
dobę, to oznacza to, że wskaźnik współkorzystania wynosi 0,5. Sąd Okręgowy
uznając, że występują dysproporcje we współkorzystaniu z nieruchomości przez
powodów i pozwanego na korzyść powodów przyjął, że właściwy dla tej sytuacji
będzie wskaźnik K na poziomie 0,3.
Sąd Apelacyjny uwzględnił częściowo apelację powodów zaskarżającą
wyrok Sądu Okręgowego i w następstwie jego zmiany, wyrokiem z dnia 19 grudnia
2013 r., zasądził na ich rzecz kwotę 329 271,46 zł z ustawowymi odsetkami, zaś
dalej idącą apelację oddalił.
Uznał, że Sąd pierwszej instancji, z naruszeniem art. 233 § 1 i art. 278 k.p.c.
przekroczył dozwolone granice oceny opinii biegłego, która podlega kontroli przez
sąd nie posiadający wiadomości specjalnych tylko w zakresie zgodności
z zasadami logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego i wiedzy
powszechnej. Odmienne od stanowiska biegłego ustalenie wskaźnika
współkorzystania z nieruchomości wymagało bądź zasięgnięcia opinii biegłego,
a wniosek taki Sąd Okręgowy oddalił, bądź uzupełnia stanowiska
dotychczasowego biegłego o nowe założenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego „nie do
końca przekonuje” też stanowisko Sądu Okręgowego w tym zakresie, albowiem
4
biegły uwzględnił odmienność zakresu rzeczowego we współkorzystaniu i wskazał
uzasadnione czasem kryterium oceny przekonująco je motywując. Sąd Apelacyjny
dokonał własnej oceny dowodu z opinii biegłego, którą uznał w całości za rzeczową
i przekonującą, przejrzystą, logicznie uzasadniającą metodologię obliczeń, opartą
na wiedzy i doświadczeniu biegłego. W konsekwencji, zgodnie z obliczeniami
biegłego i przyjętym w opinii współczynnikiem współkorzystania z nieruchomości
(z pominięciem wersji ewentualnej opartej o jedną zwaloryzowaną stawkę na dzień
sporządzenia opinii – z uwagi na brak wyraźnego żądania waloryzacji) ustalił
wysokość wynagrodzenia należnego powodom na kwotę 329.271,46 zł.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie naruszenia przepisów
postępowania pozwany zarzucił naruszenie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.
i art. 278 § 1 w zw. z art. 233 1 k.p.c.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej apelację
powodów oraz orzekającej o kosztach postępowania i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania lub uchylenie wyroku Sądu
Apelacyjnego i oddalenie apelacji powodów oraz zasądzenie kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadnie zarzuca skarżący Sądowi Apelacyjnemu oparcie rozstrzygnięcia
jedynie na dowodzie z opinii biegłego, po dokonaniu jego własnej oceny, odmiennej
od przyjętej przez Sąd Okręgowy, z pominięciem istotnej części materiału
dowodowego zebranego przed Sądem pierwszej instancji w postaci zeznań
powoda, postanowienia Sądu Rejonowego w O. z dnia 12 grudnia 2011 r.
w sprawie sygn. akt I Ns …/11 oraz stanowiących jego podstawę dowodów
stwierdzających istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności. W powołanej sprawie dla
służebności przesyłu na tej samej nieruchomości w tym samym pasie
technologicznym i dla tych samych urządzeń wodociągowych, dla oceny
współkorzystania nieruchomości przyjęty został wskaźnik na poziomie 0,3.
Uchybienie to, mogące więc mieć wpływ na wynik sprawy, kwalifikuje się jako
naruszenie art. 382 k.p.c.
Opinia biegłego nie ma w sprawie znaczenia rozstrzygającego i podlega
5
ocenie jak każdy środek dowodowy, jednak w oparciu o właściwe dla jej oceny na
płaszczyźnie merytorycznej kryteria, które stanowią: poziom wiedzy biegłego,
podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego stanowiska,
stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, zgodność z zasadami logiki i wiedzy
powszechnej. Biegły wyraża opinię o tej części materiału dowodowego, którą
wskazuje dla celów jej wydania sąd, nie dokonuje natomiast wszechstronnego
rozważenia materiału dowodowego sprawy, co jest obowiązkiem sądu orzekającego.
Zaniechanie Sądu Apelacyjnego w tym zakresie nie daje natomiast podstawy do
podnoszenia zarzutów przeciwko opinii biegłego.
Zarzut naruszenia art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 233 1 k.p.c. wiąże skarżący
z uchyleniem się przez Sąd Apelacyjny od oceny dowodu z opinii biegłego
w odniesieniu do przyjętego w niej, kwestionowanego w apelacji, współczynnika
współkorzystania z nieruchomości w następstwie błędnego zakwalifikowania opinii
w tej części jako merytorycznego poglądu biegłego. Stanowisko skarżącego nie jest
jednak słuszne. Nie ma bowiem uzasadnionych podstaw do różnicowania
poszczególnych elementów rozumowania biegłego pod tym względem.
Trafnie Sąd Apelacyjny poddając krytyce odmienne podejście do tej kwestii
przez Sąd Okręgowy wskazał, że sąd nie podzielając merytorycznych poglądów
biegłego, lub zastępując je własnymi stwierdzeniami bez zasięgnięcia opinii innego
biegłego lub w drodze uzupełnia stanowiska biegłego, który wydał odmienną opinię,
narusza art. 278 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. (wyrok SN z dnia 10 stycznia 2012 r.,
I UK 235/11 nie publ.). Sąd może bowiem dojść do wiadomości specjalnych
wyłącznie poprzez skorzystanie z opinii biegłego.
Respektując powyższe zasady, w taki sam sposób powinien postąpić Sąd
Apelacyjny dla usunięcia wątpliwości powstałych na tle nierozstrzygniętych, zarzutów
pozwanego do opinii biegłego, po oddaleniu przez Sąd Rejonowy wniosku
o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, do czego konieczne były
wiadomości specjalne, lecz tego z naruszeniem art. 278 w zw. z art. 233 § 1 k.p.c.
poniechał.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
6