Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 1/15
POSTANOWIENIE
Dnia 11 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi G. P.-R. o wznowienie postępowania zakończonego
prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w R.
z dnia 5 lipca 2013 r., wydanym w sprawie
z wniosku G. P.-R.
przy uczestnictwie J. Z., K. Z. s. A., K. Z.
s. H., S. Z. s. A., S. Z. s. H.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 lutego 2015 r.,
zażalenia skarżącej na postanowienie Sądu Okręgowego w R.
z dnia 26 czerwca 2014 r.
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w R. odrzucił na
podstawie art. 410 § 1 k.p.c. skargę o wznowienie postępowania wniesioną przez
wnioskodawczynię G. P.-R. stwierdzając, że wskazane przez skarżącą nowe
okoliczności i dowody, mające wypełnić podstawę wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c.,
w rzeczywistości nie potwierdzają wystąpienia tej podstawy. Sąd uznał, że
powołane w skardze okoliczności i dowody były obiektywnie wykrywalne w czasie
trwania postępowania o dział spadku, którego wznowienia domaga się skarżąca i
nie zostały ujawnione przez nią wyłącznie z powodu niedołożenia odpowiedniej
staranności w prowadzeniu postępowania i poszukiwaniu środków dowodowych.
Wnioskodawczyni zażaliła się na to postanowienie, domagając się jego
zmiany i uwzględnienia skargi, ewentualnie jego uchylenia i przekazania skargi
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Zarzuciła błędną wykładnię art.
403 § 2 k.p.c. oraz naruszenie art. 410 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca zakwestionowała prawidłowość interpretacji art. 403 § 2 k.p.c.
dokonanej przez Sąd Okręgowy, który przyjął, że nowe fakty i dowody, z których
strona nie mogła skorzystać w poprzednim postepowaniu to takie, których nie
mogła wcześniej wykryć mimo skorzystania z pomocy biura detektywistycznego
w toku tego postępowania, niezależnie od tego czy miała wiedzę pozwalającą jej
dostrzec potrzebę podjęcia czynności wyjaśniających z udziałem specjalistycznego
podmiotu.
Wnioskodawczyni domagała się wznowienia postępowania o dział spadku,
w wyniku którego gospodarstwo rolne, stanowiące składnik spadku objęty jej
wnioskiem o przyznanie na wyłączną własność, przypadło ostatecznie uczestnikowi
K. Z., synowi A., jako dającemu lepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.
Podstawą wznowieniową z art. 403 § 2 k.p.c., którą wskazała wnioskodawczyni
było wykrycie przez nią po zakończeniu postępowania, że u uczestnika K. Z. syna
A. w postępowaniu karnym, toczącym się równolegle z postępowaniem o dział
spadku, stwierdzono chorobę psychiczną i orzeczono umieszczenie w zamkniętym
3
szpitalu psychiatrycznym jako środek zabezpieczający. Wyjaśniła, że wcześniej nie
miała podejrzeń co do stanu zdrowia psychicznego uczestnika, nie wiedziała też o
toczącym się przeciwko niemu postepowaniu karnym i przeprowadzonych w jego
trakcie badaniach psychiatrycznych. Do zlecenia biuru detektywistycznemu zadania
zebrania informacji o uczestniku skłoniło ją otrzymanie pisma z podpisem
uczestnika, który wzbudził jej wątpliwości co do swej autentyczności oraz podjęcie
działań w kierunku sprzedaży spadkowego gospodarstwa przez J. Z., a nie przez K.
Z. Z zebranego przez detektywa wywiadu dowiedziała się o postępowaniu karnym
przeciwko uczestnikowi, a z akt tego postępowania – o jego chorobie psychicznej,
która całkowicie wyłączyła zdolność rozpoznania przez uczestnika znaczenia czynu,
o który był oskarżony i stała się przyczyną orzeczenia wobec niego umieszczenia w
szpitalu psychiatrycznym. Sąd Okręgowy, nie kwestionując, że wnioskodawczyni
dowiedziała się o tych okolicznościach i uzyskała dowody z dokumentów
znajdujących się w aktach sprawy karnej już po zakończeniu postępowania o dział
spadku, ani, że są to okoliczności, które mogły wpłynąć na wynik sprawy ocenił, że
były to fakty i dokumenty dostępne dla wnioskodawczyni już wcześniej, skoro
postępowanie karne toczyło się w tym samym sądzie, a detektywa skarżąca mogła
zaangażować przez cały czas trwania postępowania działowego, szczególnie
uzasadnione stało się to po uchyleniu sprawy o dział spadku do ponownego
rozpoznania, kiedy głównym zagadnieniem było ustalenie, który ze spadkobierców
ma lepsze kwalifikacje, aby otrzymać spadkowe gospodarstwo.
Wymagana przez art. 403 § 2 k.p.c. przesłanka wykrycia takich okoliczności
faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy,
a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu rozumiana
jest powszechnie jako ujawnienie okoliczności i dowodów nieujawnionych
i jednocześnie nieujawnialnych w poprzednim postępowaniu, bo nie znanych
stronom (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1968 r., I CO 1/68,
OSNC 1969/2/36). Niemożność skorzystania w poprzednim postępowaniu
z określonych okoliczności faktycznych lub środków dowodowych nie zachodzi, gdy
istniała obiektywna możliwość powołania ich w tym postępowaniu, a tylko na skutek
opieszałości, zaniedbania, zapomnienia czy błędnej oceny potrzeby ich powołania
strona tego nie uczyniła (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego
4
1999 r., II CKN 807/98, z dnia 12 lutego 2004 r., V CZ 158/03, nie publ. i z dnia
25 maja 2011 r., II CZ 3/11, nie publ.). W postanowieniu z dnia 4 marca 2005 r.
(III CZP 134/04, nie publ.) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że fakty ujawnialne to te, które
strona powinna znać, tj. miała możliwość dostępu do nich. W rozpatrywanej
sprawie podstawowe jest zagadnienie dostępności dla wnioskodawczyni wiedzy
o stanie zdrowia psychicznego uczestnika w czasie trwania postępowania objętego
wnioskiem o wznowienie, decydujące znaczenie ma bowiem obiektywna możliwość
powołania określonych faktów i zawnioskowania stosownych dowodów,
relatywizowana jednakże do wiedzy strony, która obejmować musi co najmniej
informacje uzasadniające powzięcie przez nią w toku poprzedniego postępowania
podejrzeń, że fakty takie mają miejsce, a dowody istnieją. Nie można natomiast
przyjąć zapatrywania Sądu Okręgowego, opartego na założeniu, że strona ma
obowiązek wykazania szczególnej podejrzliwości, a prawidłowe prowadzenie
postepowania sądowego wymaga podejmowania czynności inwigilacyjno-śledczych
w celu poszukiwania wiadomości o faktach i dowodach. Należyta staranność
w gromadzeniu materiału dowodowego polega na rzetelnej analizie informacji
i obserwacji dostępnych stronie w normalnych okolicznościach, bez udziału agencji
detektywistycznych, i wyselekcjonowaniu na ich podstawie istotnych faktów
i właściwych dowodów. Jeżeli zważyć, że w toku poprzedniego postępowania
uczestnik K. Z. syn A. brał udział w rozprawach i był dwukrotnie przesłuchiwany,
przy czym jego zachowanie w czasie przesłuchań ani składane przez niego
zeznania - jak wynika z protokołów - nie wzbudzały zastrzeżeń co do jego stanu
psychicznego, trudno przypisywać wnioskodawczyni podstawy do podejrzeń w tym
zakresie. Jeżeli w toku postepowania działowego nie pojawiły się wzmianki o
postepowaniu karnym prowadzonym przeciwko uczestnikowi, nie można zarzucić
wnioskodawczyni, że powinna o tym postępowaniu nie tylko wiedzieć ale
zainteresować się jego przebiegiem i wystąpić o udzielenie jej akt do wglądu. W
konsekwencji podzielić należy stanowisko wnioskodawczyni, że zaskarżone
postanowienie zapadło z naruszeniem art. 403 § 2 k.p.c. oraz art. 410 § 1 k.p.c. i
uchylić je na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39815
§ 1 k.p.c.
5