Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 167/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa B. M. i D. M.
przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W." S.A. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 grudnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Pozwami z dnia 23 października 2012 r. powodowie B. M. i D. M. wnieśli o
zasądzenie od strony pozwanej Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji „W."
spółce akcyjnej w W. na rzecz każdego z nich kwoty po 109.900 zł z ustawowymi
odsetkami tytułem zaległych rent wyrównawczych, wraz z kosztami procesu.
Podstawą roszczeń był śmiertelny wypadek drogowy, któremu uległ ich ojciec w
dniu 20 października 2002 r., za spowodowanie którego został uznany winnym i
skazany Z. Z.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 13 czerwca 2013 r., uwzględniając
podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia, powództwo oddalił i
orzekł o kosztach procesu.
Wskazując na treść art. 4421
§ 2 k.c., uznał, że w terminie określonym tym
przepisem można wytoczyć powództwo o przyznanie renty w ogóle. Nie ma
to jednak odniesienia do roszczeń o rentę za poszczególne okresy. Mimo,
że roszczenia osób wymienionych w art. 446 § 2 k.c. mają charakter
odszkodowawczy, to jest to renta odszkodowawcza, wobec czego znaczenie ma tu
charakter roszczeń. Świadczenie o rentę ma charakter okresowy, periodyczny,
a nie jednorazowy, zatem zgodnie z art. 118 k.c. przedawnienie wynosi 3 lata.
Wskazał ponadto, że w sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, iż podniesienie
zarzutu przedawnienia przez stronę pozwaną narusza zasady współżycia
społecznego. Uznał, że skoro powodowie skutecznie wytoczyli i popierali
powództwo w sprawie … 781/07, to tak samo mogli uczynić względem roszczeń
dochodzonych w niniejszej sprawie. Uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie
prawa podmiotowego ma charakter wyjątkowy. Uniemożliwienie w ten sposób
pozwanemu obrony zarezerwowane zostało bowiem dla sytuacji wyjątkowych.
Przeciwna interpretacja, w ocenie Sądu, prowadziłaby wprost do wygaszenia
przepisów dotyczących przedawniania roszczeń, czyniąc je martwymi.
Apelację powodów od powyższego wyroku Sądu Okręgowego, Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 grudnia 2013 r. oddalił, jako bezzasadną.
Uznał, że zgłoszone roszczenie jest bezpośrednią konsekwencją szkody
spowodowanej występkiem, wobec czego w sprawie znajduje zastosowanie
3
art. 4421
§ 2 k.c. ustalający przedłużony, dwudziestoletni termin przedawnienia
roszczenia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, brak jest podstaw do przyjęcia
stanowiska, że dwudziestoletni termin przedawnienia z art. 4421
§ 2 k.c. znajduje
zastosowanie tylko do niektórych roszczeń odszkodowawczych, a nie znajduje
zastosowania do tych roszczeń odszkodowawczych, które przybierają charakter
roszczeń okresowych.
W rezultacie przyjął, że do roszczeń powodów nie znajduje zastosowania
trzyletni termin przedawnienia, a właściwym terminem przedawnienia jest termin
dwudziestoletni, wobec czego, co do zasady, nie można uznać, aby zgłoszone
w pozwie roszczenia były przedawnione.
Konsekwencją uznania, że roszczenia nie są przedawnione jest konieczność
merytorycznej oceny zgłoszonych roszczeń, które powodowie wywodzą z art. 446
§ 2 k.c. Sąd Apelacyjny przyjął, że jest to roszczenie odszkodowawcze, przy czym
istota tego roszczenia sprawia, że jest ono zbliżone do roszczeń o charakterze
alimentacyjnym. Wynika to wprost z brzmienia tego przepisu, który wymaga dla
ustalenia kręgu uprawnionych oceny, czy na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek
alimentacyjny (względem uprawnionego) - czyli odsyła do art. 135 k.r.i o., przy
czym art. 446 § 2 k.c. modyfikuje zasady ustalania wysokości renty w porównaniu
z art. 135 k.r.i o., gdyż renta z art. 446 § 2 k.c., w przeciwieństwie do alimentów
z art. 135 k.r.i o., nie jest ograniczona usprawiedliwionymi potrzebami
uprawnionego. Granicą wysokości renty z art. 446 § 2 k.c. jest poziom wszystkich
potrzeb uprawnionego rzeczywiście zaspokajanych przez zmarłego. Wskazał,
że istotą i celem świadczenia z art. 446 § 2 k.c. jest zapewnienie środków na
pokrycie potrzeb uprawnionego, które to środki zostały utracone wskutek śmierci
osoby, na której ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny i która to osoba
w rzeczywistości zaspokajała potrzeby uprawnionego.
Przyjmując, że charakter renty obligatoryjnej jest zbliżony do roszczeń
alimentacyjnych, Sąd Apelacyjny uznał, że dla oceny dopuszczalności
uwzględnienia roszczenia o zapłatę kwoty będącej równowartością
renty obligatoryjnej za czas przed wniesieniem powództwa powinny znaleźć
zastosowanie reguły przewidziane przez przepisy prawa rodzinnego, czyli art. 137
§ 2 k. r. i o. Zatem podstawowym warunkiem zasądzenia sumy pieniężnej z tego
4
tytułu jest wykazanie, że potrzeby uprawnionego nie zostały zaspokojone. Mając na
uwadze zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, Sąd uznał, że powodowie byli
w stanie utrzymać dotychczasowy poziom życia, gdyż ich potrzeby zostały
zaspokojone, tym samym brak jest podstaw, aby na podstawie art. 446 § 2 k.c.
domagali się zwrotu kosztów poniesionych na utrzymanie tego poziomu życia.
Podkreślił, że aby uwzględnić powództwo w postaci dochodzonej przez powodów,
należałoby wykazać, iż potrzeby powodów w zakresie w jakim pokrywałby je ich
ojciec nie zostały zaspokojone lub, że co prawda zostały zaspokojone,
ale ze środków, które wymagają zwrotu - pożyczek, kredytów. Powodowie
okoliczności tych nie wykazali.
Podsumowując, Sąd uznał za niezasadne powództwo o zapłatę
sumy pieniężnej stanowiącej iloczyn wskazanych przez powodów miesięcy i kwoty
odpowiadającej równowartości miesięcznej renty obligatoryjnej, którą według
powodów powinna płacić strona pozwana za okresy poprzedzające wniesienie
pozwu.
W rezultacie wyrok Sądu Okręgowego uznał za prawidłowy i oddalił apelację
na podstawie art. 385 k.p.c.
W skardze kasacyjnej opartej na zarzucie naruszenia prawa materialnego
strona powodowa zarzuciła naruszenie art. 446 § 2 k.c. w zw. z art. 137 § 2 k.r.o.
przez błędną wykładnię wyrażającą się w przyjęciu, że charakter renty
odszkodowawczej implikuje stosowanie reguł wynikających z kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego, w tym art. 137 § 2 k.r.o.
W konkluzji wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i wydanie orzeczenia
zgodnie z żądaniem pozwu, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania według norm przepisanych
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Źródłem roszczeń powodów o rentę jest czyn niedozwolony w postaci
występku drogowego popełnionego przez Z. Z., na skutek którego poniósł śmierć
ich ojciec. Strona pozwana ponosi odpowiedzialność za sprawcę tego występku z
tytułu obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej. Zarówno co
do zasad tej odpowiedzialności, jak i do przedawnienia roszczeń, zastosowanie
5
mają więc przepisy regulujące odpowiedzialność deliktową. Artykuł 4421
k.c.,
normujący terminy przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej
czynem niedozwolonym, nie różnicuje tych terminów w zależności od rodzaju
roszczenia, co oznacza, że mają one zastosowanie do wszystkich roszczeń
wymienionych w art. 446 k.c., a więc także do roszczenia o rentę. W kontekście
tego roszczenia uwzględnić jednak należy, iż jego istotą jest okresowy charakter.
W związku z tym , jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 stycznia 2011 r.,
I PK 142/10 (OSNP 2012 r. nr 5-6, poz. 61) - odwołując się do zasady prawnej
ustalonej w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 19 listopada 1965 r., III PO
32/64 OSNC 1966 r., nr 6, poz. 90 - trzeba rozróżniać roszczenie o samo prawo do
renty, od roszczenia o zapłatę poszczególnych jej rat. To pierwsze ulega
przedawnieniu według reguły z art. 4421
k.c., a zatem przy odpowiedzialności
za szkodę wyrządzoną występkiem, z którą mamy do czynienie w sprawie, najdalej
z upływem dwudziestu lat od jego popełnienia. Natomiast roszczenie o zapłatę
zaległych konkretnych rat rentowych przedawnia się na podstawie art. 118 k.c.
w zw. z art. 120 § 1 k.c. z upływem trzech lat (powód nie może dochodzić tych
roszczeń za okres dłuższy niż trzy lata wstecz od wniesienia pozwu).
Skoro powodowie wnieśli pozew w dniu 23 października 2012 r. to objęte nim
roszczenia o zapłatę zaległych rat renty za okresy od 1 października 2002 r. do
31 grudnia 2004 r. oraz od 1 stycznia 2005 r. do 31 maja 2007 r. były przedawnione
i podlegały oddaleniu. Wprawdzie argumentacja Sądu Apelacyjnego za takim
rozstrzygnięciem, odwołująca się do treści art. 137 § 2 k. r. i o. była błędna, ale
ostatecznie zaskarżony wyrok jest zgodny z prawem, co skutkuje oddalenie skargi
kasacyjnej (art. 39814
k. p. c.).