Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 110/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSA Jacek Grela
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa M. S.A. w Ł.
przeciwko Wojewódzkiemu Szpitalowi w P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 18 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej
na rzecz strony pozwanej kwotę 1.800 (tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka „M." Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. domagała się zasądzenia na
swoją rzecz od pozwanego Wojewódzkiego Szpitala w P. kwoty 76.024,72 zł z
odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa i kosztami postępowania,
twierdząc, że spłaciła zobowiązanie pozwanego wobec „V.” Spółki Akcyjnej z
siedzibą w W. i - na podstawie art. 518 § 1 k.c. – wstąpiła w jego prawa jako
zaspokojonego wierzyciela.
Sąd Okręgowy w Ł. nakazem zapłaty, wydanym w dniu 19 czerwca 2012 r. w
postępowaniu nakazowym uwzględnił powództwo a po rozpoznaniu zarzutów
pozwanego wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2013 r. nakaz ten utrzymał w mocy w
całości, przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne i
ich ocenę prawną.
Pozwany Szpital w dniu 28 grudnia 2011 r. zawarł z spółką „V.” umowę o
wykonanie badań RM. Spółka „V.” zawarła natomiast w dniu 2 marca 2011 r. z
powódką umowę o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania
poręczeń. Zawierając tę umowę powódka oświadczyła, że poręcza istniejące
i niewymagalne zobowiązania m.in. pozwanego Szpitala, obejmujące należności
główne z tytułu wykonanych na jego rzecz usług. Wobec niespełnienia przez
pozwanego świadczenia wynikającego z umowy z dnia 28 grudnia 2011 r.,
powódka zapłaciła spółce „V.” należność za wykonane usługi w kwocie
dochodzonej pozwem.
Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu pozwanego, wskazującego na
nieważność umowy o współpracy z dnia 2 marca 2011 r. z uwagi na treść art. 54
ust. 5 i 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112,
poz. 654 ze zm.; dalej: „u.d.l.”). Stwierdził, że umowa ta nie miała na celu
dokonania – zakazanej powołanymi przepisami - zmiany wierzyciela; odpowiada
ona treści umowy poręczenia i nie została zawarta dla pozoru z zamiarem ukrycia
rzeczywistej czynności ukierunkowanej na zmianę wierzyciela. W konsekwencji
przyjął, że powódka, płacąc wierzycielowi strony pozwanej dług nieuregulowany
przez pozwanego, za który odpowiadała osobiście na podstawie umowy
3
poręczenia, nabyła - na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. - spłacone wierzytelności
do wysokości dokonanej zapłaty.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji pozwanego, wyrokiem zaskarżonym
skargą kasacyjną zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że uchylił nakaz
zapłaty i oddalił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu. Sąd Apelacyjny uznał,
że celem umowy z dnia 2 marca 2011 r. było w istocie doprowadzenie do
niedopuszczalnej - w świetle art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o
zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 ze zm.;
dalej: „u.z.o.z.”) a następnie art. 54 ust. 5 i 6 u.d.l. – zmiany wierzyciela
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Strony, zawierające tę
umowę, dążyły do ukrycia jej rzeczywistego celu. Umowa ta jest zatem nieważna;
na jej podstawie nie mogło dojść do wstąpienia powódki w prawa zaspokojonego
wierzyciela na podstawie art. 518 § 1 k.c.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., powódka zarzuciła naruszenie:
- art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 54 ust. 5 i 6 u.d.l. przez zastosowanie tych
przepisów mimo braku do tego podstaw oraz błędną wykładnię polegającą
na uznaniu, że zakaz zawierania umów skutkujących zmianą wierzyciela
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej jest adresowany do
wszystkich uczestników obrotu cywilnoprawnego,
- art. 65 § 2 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i dokonanie wykładni umowy
z dnia 2 marca 2011 r. w oderwaniu od zamiaru stron towarzyszących
jej zawarciu oraz kontekstu złożonych przez nie oświadczeń woli,
a w konsekwencji wadliwe uznanie, że umowa ta stanowi umowę przelewu
wierzytelności,
- art. 83 § k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w stosunkach
cywilnoprawnych z udziałem samodzielnego publicznego zakładu opieki
zdrowotnej pozorność oświadczenia woli może być stwierdzona bez
konieczności ustalenia i wykazania treści porozumienia dysymulującego
określona czynność prawną oraz bez ustalenia zamiaru stron składających
oświadczenia woli, a także
4
- art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. przez brak należytego uzasadnienia
podstawy faktycznej wyroku w zakresie okoliczności mających wskazywać
na pozorność oświadczeń woli złożonych przy zawieraniu umowy
o współpracy oraz subsumpcji stanu faktycznego pod zastosowane normy
prawne.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, powódka wniosła
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie tego orzeczenia i oddalenie
apelacji pozwanego.
Pozwany w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trafnie podniosła skarżąca, że ocena zasadności zgłoszonego przez nią
roszczenia powinna być dokonana przez pryzmat przepisów ustawy o działalności
leczniczej z 2011 r., gdyż zobowiązanie objęte sporną umową poręczenia wynika
z umowy zawartej pod rządem tej regulacji. Sąd Apelacyjny uznał to roszczenie za
bezzasadne na gruncie zarówno art. 53 ust. 6 u.z.o.z. jak i art. 54 ust. 5 i 6 u.d.l.
Zbieżność treści normatywnej tych przepisów pozwala zweryfikować trafność
powyższej oceny płaszczyźnie zarzutu naruszenia tych ostatnich spośród
wymienionych przepisów.
Zasadniczy spór między stronami ogniskował się wokół kwestii, czy umowę
o współpracy, zawartą przez powódkę ze spółką „V.”, można zaliczyć do
„czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela samodzielnego
publicznego zakładu opieki zdrowotnej” w rozumieniu art. 54 ust. 5 u.d.l.,
wymagających - dla ich ważności - zgody podmiotu tworzącego ten zakład. Według
skarżącej, uznanie przez Sąd Apelacyjny tej umowy za umowę poręczenia wyłącza
możliwość zaliczenia jej do wymienionych czynności, gdyż istotą umowy
poręczenia nie jest zmiana wierzyciela; skutek ten - następujący ex lege - jest
konsekwencją wyłącznie określonego zachowania dłużnika. Zapatrywanie to nie
zasługuje jednak na aprobatę.
Nie ulega wątpliwości, że przewidziany w art. 54 ust. 5 u.d.l. zakaz
dokonywania czynności prawnych bez zgody określonego w nim podmiotu odnosi
5
się do każdej czynności mającej na celu zmianę wierzyciela. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego zaprezentowany został pogląd, zgodnie z którym nie ma
uzasadnionych podstaw, aby z zakresu tych czynności automatycznie wyłączyć
umowy poręczenia (zob. wyrok z dnia 9 stycznia 2015 r., V CSK 111/14, nie publ.).
Uzasadniając to stanowisko, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na reglamentacyjny
charakter regulacji prawnej zawartej w art. 54 ust. 5 i 6 u.d.l., mającej chronić
jednostki lecznicze od pełnego uczestniczenia w komercyjnym obrocie
gospodarczym. Wskazał, na wolę ustawodawcy poddania kontroli m.in. obrotu
wierzytelnościami wobec z.o.z. podmiotowi założycielskiemu w celu ograniczenia
niekorzystnych dla jednostek leczniczych konsekwencji tego obrotu, w tym –
czynności tworzących zabezpieczenie dla wierzycieli z.o.z., powiązanych
z instytucją subrogacji ex lege (art. 518 k.c.). W konsekwencji uznał, że art. 54 ust.
5 u.d.l. nie zawiera katalogu czynności prawnych ograniczonego wyłącznie do
czynności, których koniecznym elementem konstrukcyjnym jest wywołanie zmiany
podmiotu uprawnionego (wierzyciela); przepis ten wskazuje ogólnie na czynności
prawne z punktu widzenia ich jurydycznego celu, przewidywanego przez strony
czynności, niezależnie od samych etapów jego osiągnięcia. Bez znaczenia jest
zatem sama dogmatyczno – prawna konstrukcja tych czynności i typowa dla nich
funkcja prawna. Ustawodawca zmierzał bowiem do wyeliminowania takiej sytuacji,
w której w wyniku dokonania określonej czynności prawnej (niekoniecznie tylko
między wierzycielem z.o.z. i osobą trzecią) pojawi się nowy wierzyciel z.o.z.,
dochodzący należności wynikającej z pierwotnie zawartej umowy. Zmiana
wierzyciela następuje nie tylko w następstwie zawarcia umowy przelewu
wierzytelności; może ona być również ustawowym skutkiem określonych zachowań
osoby trzeciej (art. 518 § 1 k.c.). Nie sposób zatem wykluczyć, iż umowa
poręczenia może mieć na celu zmianę wierzyciela pomimo, że jej zawarcie nie
wywołuje bezpośrednio takiego skutku.
Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajął, dokonując wykładni poprzednio
obowiązującego art. 53 ust. 6 u.z.o.z. - zawierającego analogiczne unormowanie -
w wyrokach: z dnia 6 czerwca 2014 r., I CSK 429/13 (nie publ.) oraz z dnia 6 lutego
2015 r., II CSK 238/14 i II CSK 319/14 (nie publ.). W uzasadnieniach tych dwóch
ostatnich orzeczeń podkreślono, że o wystąpieniu określonego celu czynności
6
prawnej rozstrzyga nie tylko wola stron, wyrażana bezpośrednio w umowie
poręczenia, ale także wola ustawodawcy; zgodnie bowiem z art. 56 k.c., każda
czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażane, lecz również te,
które wynikają z ustawy, a więc m.in. nabycie spłaconej wierzytelności przez osobę
trzecią (także poręczyciela) do wysokości dokonanej przez nią zapłaty (art. 518 § 1
k.c.).
Skład orzekający w pełni podzielił powyższe zapatrywanie i przytoczoną
w jego uzasadnieniu argumentację. Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącej,
sama odmienność konstrukcji umów poręczenia i umów przelewu wierzytelności nie
wyłączała możliwości zakwalifikowania umowy zawartej przez powódkę ze spółką
„V.” w dniu 2 marca 2011 r. jako czynności mającej na celu zmianę wierzyciela
pozwanego Szpitala. Wobec powyższego, zarzut błędnej wykładni i wadliwego
zastosowania art. 54 ust. 5 i 6 u.d.l., oparty na odmiennym - błędnym - założeniu
należało uznać za chybiony.
Sąd Apelacyjny, dokonując wykładni umowy z dnia 2 marca 2011 r., nie
uznał - jak odczytała to skarżąca - że stanowi ona umowę przelewu wierzytelności,
a jedynie wskazał, iż kwalifikuje ją jako czynność prawną objętą katalogiem
czynności określonym w art. 54 ust. 5 u.d.l. Zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c.
wskutek wyprowadzenia przez Sąd Apelacyjny odmiennego wniosku nie zasługiwał
na uwzględnienie.
Zamierzonego skutku nie mógł wywrzeć zarzut naruszenia art. 83 § 1 k.c.,
uzasadniony pominięciem rzeczywistej woli stron umowy i uznaniem, że umowa
o współpracy w zakresie obsługi wierzytelności i udzielania poręczeń stanowiła
czynność pozorną. Skoro dla oceny zasadności powództwa istotne było
przesądzenie, że unormowania zawarte w art. 54 ust. 5 i 6 u.d.l. mają zastosowanie
do wszystkich czynności prawnych mających na celu zmianę wierzyciela, do
których może być zaliczona również umowa poręczenia, to do innego
rozstrzygnięcia nie mogłoby prowadzić uznanie, iż przedmiotowa umowa nie jest
dotknięta wadą pozorności. Brak w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
szczegółowego odniesienia się do przesłanek dokonania przez Sąd Apelacyjny
7
odmiennej oceny - wytknięty w ramach zarzutu naruszenia art. 328 § 2 w związku
z art. 391 k.p.c. - nie mógł więc mieć wpływu na treść zaskarżonego wyroku.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak
w sentencji.