Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 104/14
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
SSN Jacek Gudowski
SSN Karol Weitz (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie egzekucyjnej z wniosku wierzyciela Powszechnej Kasy Oszczędności
Bank Polski S.A.
przeciwko dłużnikowi Fundacji […]
o świadczenie pieniężne,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 lutego 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w R.
postanowieniem z dnia 19 września 2014 r.,
"Czy zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego dokonane
przez organ egzekucyjny w trybie art. 889 § 1 k.p.c. jest skuteczne
w odniesieniu do zgromadzonych na tym rachunku środków
niepodlegających egzekucji z mocy art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c.?"
podjął uchwałę:
Zajęcie rachunku bankowego nie może obejmować środków,
o których mowa w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., chyba że
egzekwowana wierzytelność powstała w związku z realizacją
projektu, na który te środki były przeznaczone.
2
UZASADNIENIE
W toku egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi Fundacji […] z wniosku
wierzyciela Powszechnej Kasy Oszczędności Bank Polski komornik sądowy przy
Sądzie Rejonowym w G. zajął rachunki bankowe dłużnika w ING Banku Śląskim
Spółce Akcyjnej.
Zgodnie z umowami między Województwem […] a dłużnikiem z dnia 28 lipca
2011 r. o dofinansowanie projektu „Budowa Domu Pomocy Społecznej”
współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z dnia
22 listopada 2012 r. o dofinansowanie projektu „Nowe kwalifikacje szansą na
lepsze jutro” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu
Społecznego, na zajęte rachunki bankowe dłużnika przekazywane są środki
pieniężne tytułem dofinansowania projektów objętych tymi umowami.
Dłużnik w dniu 19 lutego 2014 r. wniósł skargę na czynności komornika,
domagając się ograniczenia egzekucji dotyczącej „środków dłużnika pochodzących
z funduszy unijnych”. Postanowieniem z dnia 7 kwietnia 2014 r. Sąd Rejonowy
uchylił czynności komornika w przedmiocie zajęcia wskazanych rachunków
bankowych w zakresie znajdujących się na nich środków z dofinansowania, które
zostało udzielone dłużnikowi zgodnie z umowami z dnia 28 lipca 2011 r. i z dnia 22
listopada 2012 r. i w tym zakresie umorzył egzekucję z tych rachunków. Przyjął, że
środki te stanowią „sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele” i z
mocy art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c. nie podlegają egzekucji. Przewidziane w tym
przepisie ograniczenie egzekucji dotyczy wszystkich sposobów egzekucji, w tym z
rachunku bankowego. Skoro na rachunkach bankowych dłużnika znajdowały się
środki wyłączone spod egzekucji, to zajęcia tych rachunków w tym zakresie nie
mogą być uznane za skuteczne.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela na postanowienie Sądu Rejonowego
z dnia 7 kwietnia 2014 r., Sąd Okręgowy powziął poważne wątpliwości prawne,
którym dał wyraz w przedstawionym na wstępie zagadnieniu prawnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Przepis art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c. został wprowadzony z dniem 8 kwietnia
2014 r. przez art. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 2014 r. o zmianie ustawy o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r.,
poz. 379, dalej jako ustawa z dnia 24 stycznia 2014 r.), na mocy którego zmieniono
także art. 831 § 2 k.p.c. Ustawa z dnia 24 stycznia 2014 r. nie zawiera -
w odniesieniu do art. 831 § 1 pkt 2a oraz art. 831 § 2 k.p.c. - regulacji
intertemporalnej. W związku z tym Sąd Okręgowy - stosownie do zasady
aktualności i zgodnie z art. 316 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. - prawidłowo uznał,
że art. 831 § 1 pkt 2a oraz art. 831 § 2 k.p.c. w nowym brzmieniu muszą być
stosowane przy rozpoznawaniu zażalenia wnioskodawcy, chociaż czynności
zajęcia rachunków bankowych dokonano przed wejściem w życie ustawy z dnia
24 stycznia 2014 r. Ograniczenia egzekucji wprowadzone po wszczęciu
postępowania egzekucyjnego muszą być uwzględniane w toku prowadzonej
egzekucji, jeśli przepisy, na mocy których ograniczenia te są wprowadzane, nie
stanowią inaczej.
Według art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., nie podlegają egzekucji środki pochodzące
z programów finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt
2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn.: Dz. U.
z 2013 r., poz. 885 ze zm.), chyba że egzekwowana wierzytelność powstała
w związku z realizacją projektu, na który te środki były przeznaczone. Środki
wymienione w art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o finansach publicznych, to – będące
środkami publicznymi - środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej
i niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) oraz inne środki pochodzące
ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi. Szczegółowe określenie środków,
których dotyczy art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o finansach publicznych, zawarte jest w art.
5 ust. 3 tej ustawy. Obejmuje ono także środki pochodzące z funduszy strukturalnych,
którymi - zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r.
ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i
uchylającym rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 (Dz. Urz. UE z 31 lipca 2006 r., L
210, s. 25 ze zm., określanym dalej jako rozporządzenie nr 1083/2006) - są między
4
innymi Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Fundusz Spójności. W myśl
umów z dnia 28 lipca 2011 r. i z dnia 22 listopada 2012 r. na zajęte rachunki
bankowe dłużnika przekazywane były środki przeznaczone na realizację programów
współfinansowanych z udziałem środków pochodzących z wymienionych funduszy.
W świetle nowej treści art. 831 § 2 k.p.c., w przypadku, o którym mowa w art.
831 § 1 pkt 2a k.p.c., nie podlegają egzekucji również sumy już wypłacone, a także
środki trwałe i wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji projektu,
na który były przeznaczone środki określone w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., przez okres
jego trwałości wskazany w umowie o dofinansowanie.
Brzmienie art. 831 § 1 pkt 2a i art. 831 § 2 k.p.c. wyraźnie wskazuje na to,
że decydujące dla wyznaczenia granic przedmiotowych wyłączenia spod egzekucji
wynikającego z tych przepisów jest pochodzenie środków, do których kierowana jest
egzekucja, a nie to, jaki tytuł prawny do tych środków ma dłużnik, wobec którego
prowadzona jest egzekucja. Przedmiotowe środki nie podlegają egzekucji jako takie,
bez względu na to, czy dłużnik ma w stosunku do podmiotu, który środki te ma mu
dopiero wypłacić, wierzytelność o ich wypłatę, czy też środki te zostały już dłużnikowi
wypłacone i znajdują się na jego rachunku bankowym, a on ma wierzytelność o ich
wypłatę do banku, w którym znajduje się ten rachunek, i zamierza je wydatkować
w ramach realizacji projektu. Wyłączenie spod egzekucji według art. 831 § 1 pkt 2a i
art. 831 § 2 k.p.c. nie jest skuteczne tylko wtedy, gdy wobec dłużnika prowadzona
jest egzekucja z tytułu wierzytelności powstałej w związku z realizacją projektu, na
który przeznaczone były środki, o których mowa. Skutków prawnych tego wyłączenia
nie ogranicza natomiast konstrukcja egzekucji z rachunku bankowego, zakładająca,
że egzekucja ta obejmuje wierzytelność dłużnika w stosunku do banku powstałą
w następstwie przeniesienia przez dłużnika na bank własności wpłaconych środków
pieniężnych.
Tezę tę wzmacnia art. 831 § 2 k.p.c. w zakresie, w którym przepis ten
rozciąga wyłączenie spod egzekucji środków określonych w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c.
na środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne powstałe w ramach realizacji
projektu, na który były przeznaczone środki wyłączone spod egzekucji,
przez okres jego trwałości wskazany w umowie o dofinansowanie projektu. Jeżeli
egzekucji nie podlegają także środki trwałe i wartości niematerialne i prawne
5
powstałe w ramach realizacji projektu finansowanego przy użyciu środków
określonych w art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., to tym bardziej należy uznać za wyłączone
spod egzekucji te środki po ich wypłacie na rachunek bankowy dłużnika, a przed ich
wydaniem przez dłużnika w ramach realizacji projektu.
Za przyjętą wykładnią art. 831 § 1 pkt 2a i art. 831 § 2 k.p.c. przemawia także
wzgląd na cel zmian normatywnych wprowadzonych ustawą z dnia 24 stycznia
2014 r. w rozpatrywanym zakresie. Przed ich wprowadzeniem wyłączenie spod
egzekucji środków, których dotyczy art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c., próbowano
wyprowadzać z treści art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c., jednakże budziło to wątpliwości
w praktyce komorniczej. Wątpliwości te postanowiono rozstrzygnąć przez
wprowadzenie art. 831 § 1 pkt 2a k.p.c. i zmianę art. 831 § 2 k.p.c. Zmiany te są
skorelowane z art. 80 i art. 57 rozporządzenia nr 1083/2006 r. i służą zapewnieniu
realizacji zasad wynikających z tych przepisów, na co wskazano w ramach prac
legislacyjnych (por. Uzasadnienie projektu ustawy o zmianie ustawy o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw, Sejm VII kadencji, druk nr
1881, s. 30. W art. 80 rozporządzenia nr 1083/2006 uregulowano tzw.
niepodzielność płatności na rzecz beneficjentów, zakładającą, że otrzymają oni
przyznane im środki w całości, bez potrąceń i wstrzymywania wypłaty jakichkolwiek
kwot oraz nakładania na nich jakichkolwiek opłat, natomiast w art. 57
rozporządzenia nr 1083/2006 tzw. zasadę trwałości projektu, której podważenie –
przykładowo w następstwie egzekucji prowadzonej wobec beneficjenta – mogłoby
skutkować nawet obowiązkiem zwrotu przyznanych środków do budżetu Unii
Europejskiej. Przyjęte w art. 831 § 1 pkt 2a i w art. 831 § 2 k.p.c. relatywnie
szerokie ujęcie wyłączenia spod egzekucji ma na celu zapewnienie efektywności
art. 80 rozporządzenia nr 1083/2006 i zapobieganie ryzyku naruszenia art. 57
rozporządzenia nr 1083/2006.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.