Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 302/14
POSTANOWIENIE
Dnia 25 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa R. S.
przeciwko P. K. i Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu w S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w O. z dnia 17 września 2013 r., sygn. akt […] i
przekazuje sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w O.,
pozostawia temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód R. S. pozwem wniesionym w dniu 24 czerwca 2013 r. wniósł o
zasądzenie od pozwanych komornika – P. K. i Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego
w S. solidarnie kwoty 1.500.000 zł tytułem naprawienia szkody powstałej wskutek
przeprowadzenia bezprawnych czynności egzekucyjnych.
Sąd Okręgowy w O. postanowieniem z dnia 17 września 2013 r. odrzucił
pozew uznając, że zachodzi powaga rzeczy osądzonej (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny, podzielając podstawę faktyczną i prawną tego rozstrzygnięcia,
postanowieniem z dnia 4 grudnia 2013 r. oddalił zażalenie powoda.
Ustalono, że na wniosek kilku wierzycieli w latach 2003-2005 wobec powoda,
będącego dłużnikiem, toczyła się egzekucja świadczeń pieniężnych, przy czym
sposób jej prowadzenia obejmował m.in. egzekucję z kilku nieruchomości.
Czynności egzekucyjne podejmował Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym
w S. – P. K. Licytacje nieruchomości dłużnika przeprowadzono w dniu 16 maja
2005 r. R. S. wniósł już uprzednio powództwo przeciwko komornikowi, Skarbowi
Państwa – Sądowi Rejonowemu w S. i rzeczoznawcy majątkowemu, który w 2004
r. sporządził operat niezbędny dla opisu i oszacowania jednego ze składników
majątku dłużnika, tj. zabudowanej nieruchomości, położonej w miejscowości C.,
gmina Ś., dla której była prowadzona księga wieczysta Kw nr […], o zapłatę kwoty
400.000 zł tytułem odszkodowania, obejmującego różnicę wartości tej
nieruchomości powstałą w wyniku dokonania z naruszeniem prawa oznaczonych
czynności egzekucyjnych. Powództwo to zostało oddalone prawomocnym
wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z dnia 16 maja 2008 r., sygn. akt … 380/06. Sąd
uznał wówczas, że nie wykazano, iż komornik działał lub zaniechał działania w
sposób niezgodny z prawem, gdyż opierał się na opinii rzeczoznawcy, oraz nie
udowodniono wystąpienia szkody wobec wątpliwości, czy w wypadku wyższego
oszacowania nieruchomości, doszłoby do jej sprzedaży za cenę wskazaną przez
powoda. W dacie rozpoznawania tamtej sprawy rzeczoznawca W. S. wyrokiem
Sądu Rejonowego w S. z dnia 20 lutego 2007 r. był uznany za winnego
przestępstwa z art. 271 § 1 k.k. polegającego na tym, że jako biegły sądowy,
działając na zlecenie komornika w sprawie egzekucyjnej …117/04, poświadczył
nieprawdę w sporządzonym opisie i operacie szacunkowym poprzez zaniżenie
3
powierzchni użytkowej oraz cech budynku mieszkalnego i inwentarskiego,
pominięcie części zabudowań ogrodzenia, czym spowodował znaczne zaniżenie
na potrzeby licytacji wartości nieruchomości, objętej księgą wieczysta Kw nr […],
i działał na szkodę R. S. i K. S.
Sądy przyjęły, że w obu sprawach cywilnych powód dochodził naprawienia
szkody, jakiej doznał wskutek nieprawidłowych czynności komornika,
powodujących zaniżenie wartości nieruchomości sprzedanej w trybie licytacyjnym,
wywodząc ją z tego samego zdarzenia oraz z tej samej podstawy prawnej, tj. art.
23 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji
(tekst jedn. Dz.U. 2011, Nr 231, poz.1376 ze zm.). Uznały, że dopóki prawomocny
wyrok z dnia 16 maja 2008 r. nie zostanie wzruszony w drodze nadzwyczajnych
środków zaskarżenia dopóty sądy związane są zapadłym rozstrzygnięciem,
przesądzającym kwestię odpowiedzialności pozwanego komornika na niekorzyść
powoda. Przyjęły, że zachodzi tożsamość przedmiotu sporu mimo innej wysokości
żądania, gdyż decyduje o tym już rodzajowo określone żądanie poddane pod osąd.
Za spełnione uznały także dalsze przesłanki powagi rzeczy osądzonej dotyczące
zgodności podmiotów, podstawy faktycznej i prawnej. Sąd uznał za nie mającą
żadnego znaczenia z punktu widzenia cywilnoprawnej możliwości wytoczenia
ponownego procesu okoliczność, że po wydaniu poprzedniego rozstrzygnięcia
zapadł kolejny wyrok w sprawie karnej, tym razem przeciwko P. K., którego
prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z dnia 22 czerwca 2012 r., sygn.
akt … 98/12, uznano winnym przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. polegającego na tym,
że jako komornik, dokonując w postępowaniu egzekucyjnym czynności opisu i
oszacowania, wbrew ciążącym na nim obowiązkom i wiedząc o
nieprawidłowościach operatu szacunkowego biegłego sporządził na jego podstawie
protokół opisu i oszacowania nieruchomości, godząc się z tym, że nie będzie on
zawierał właściwych danych, a wskazana suma może nie odpowiadać rzeczywistej
wartości nieruchomości, przez co działał na szkodę R. S., K. S. i interesu
publicznego. Zauważył ponadto, że przyczyną oddalenia powództwa w poprzedniej
sprawie było nie tylko stwierdzenie, że czynności komornika były zgodne z prawem,
ale i nie udowodnienie wysokości szkody, zatem nawet gdyby przyjąć obecnie za
wyrokiem skazującym, że działania pozwanego naruszały prawo, to i tak nie
4
miałoby to znaczenia dla rozstrzygnięcia wobec uprzedniego ustalenia Sądu
dotyczącego braku szkody. Jako podstawę orzeczenia wskazano art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c.
Postanowienie Sądu Okręgowego w O. zostało zaskarżone przez powoda
skargą kasacyjną. Skarga, oparta na podstawie art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., zarzuca
naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 366 k.p.c.
poprzez błędne przyjęcie, że sprawa, w której powód dochodzi naprawienia szkody
wynikłej z czynu, którego przestępczy charakter został stwierdzony prawomocnym
wyrokiem karnym, jest tożsama ze sprawą o naprawienie szkody wynikłej z tego
samego zdarzenia, która została wcześniej rozstrzygnięta prawomocnym wyrokiem
oddalającym powództwo, podczas gdy zakres dochodzonego odszkodowania jest
inny i odnosi się do sprzedaży innych nieruchomości niż nieruchomość
zabudowana, której sprzedaży dotyczyła sprawa zakończona wyrokiem Sądu
Okręgowego w O. z dnia 16 maja 2008 r. sygn. akt … 380/06, ponadto po wydaniu
wyroku skazującego komornika inna jest podstawa jego odpowiedzialności; art. 11
k.p.c. poprzez uznanie, że pozew o naprawienie szkody wynikłej ze zdarzenia
stanowiącego przestępstwo podlega odrzuceniu, jeżeli wcześniej sąd cywilny -
oddalając powództwo - orzekł prawomocnie o żądaniu naprawienia szkody wynikłej
z tego zdarzenia, podczas gdy taka wykładnia zamyka powodowi możliwość
dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z przestępstwa.
Skarb Państwa, zastąpiony przez Prokuratorię Generalną, wniósł
o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył:
Art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., odnoszący się do bezwzględnej negatywnej
przesłanki procesowej polegającej na powadze rzeczy osądzonej, wskazuje na
zależność rozpoznania sprawy z wcześniejszym, prawomocnym już orzeczeniem,
a zatem powinien być interpretowany i stosowany w powiązaniu z art. 365 i 366
k.p.c., które regulują skutki prawomocności wyroku. Jednolicie przyjęto
w orzecznictwie, że podstawowym celem wskazanych przepisów jest zapewnienie
wyrokom prawomocnym formalnie cech niewzruszalności i stabilności,
5
podyktowanych uniemożliwieniem ich wzruszenia i zapewnieniem należytej
ochrony prawnej zawartym w nich rozstrzygnięciom (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 6 marca 2014 r., V CSK 203/13, nie publ.). Zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok
prawomocny ma przymiot powagi rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku
z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia i tylko pomiędzy tymi
samymi stronami, zatem granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej wyznacza
przedmiot i podstawa faktyczna zapadłego rozstrzygnięcia (ne bis in idem).
Wykładnia wskazanych przepisów nie wywołuje rozbieżności w judykaturze
(por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r. III CZP 97/02, OSNC
2003, nr 12, poz. 160, z dnia 21 stycznia 2013 r., III CZP 67/13, Biul. SN 2013, nr
11, poz. 12, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1967 r., I CR 570/66,
OSPiKA 1968, nr 7-8, poz. 158, z dnia 4 grudnia 1998 r., III CKN 56/98, Biul. SN
199, nr 4, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71,
OSNC 1971, nr 12, poz. 226, z dnia 21 grudnia 1999 r., III CKN 954/99, nie publ.,
z dnia 25 sierpnia 1998 r., I PKN 266/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 554, z dnia
11 lutego 2011 r., I CSK 277/10, nie publ.).
Istota wyrokowania polega na umorzeniu dotychczasowego stosunku
prawnego i oznaczeniu między stronami nowej normy indywidualno-konkretnej.
Rzecz zatem w tym, że skoro prawomocny wyrok swą mocą powoduje, że nie jest
możliwe dokonanie odmiennej oceny i odmienne osądzenie tego samego stosunku
prawnego, w tych samych okolicznościach faktycznych i prawnych, między tymi
samymi stronami to przesądzające znaczenie ma zakres wcześniejszego
osądzenia. Z powagi rzeczy osądzonej, co do zasady, korzysta jedynie akt
jurysdykcyjny objęty sentencją, ale w odniesieniu do większości rozstrzygnięć
zapoznanie się z nią nie jest wystarczające. Dla ustalenia jej zakresu niezbędne
jest wówczas dokonanie wykładni wyroku, a jeżeli i ona nie jest wystarczająca,
odwołanie się do treści uzasadnienia, w jego braku zaś odtworzenie rozumowania
sądu, który wydał rozstrzygnięcie na podstawie akt sprawy (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 marca 2006 r., II PK 163/05, OSNP 2007 nr 5-6, poz. 71).
W przedmiotowym wypadku treść wyroku wydanego w sprawie sygn. akt … 380/06
umożliwia jedynie stwierdzenie, że zachodzi częściowa zbieżność podmiotowa
stron obu procesów. Wykładnia sentencji orzeczenia także nie pozwala na
6
ustalenie jego zakresu przedmiotowego. Z tych względów niezbędne było
odwołanie się do uzasadnienia orzeczenia w celu ustalenia jaki był przedmiot
powództwa, determinujący podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia i poddanie
ocenie jego zgodności (tożsamości) z rozpoznawaną sprawą. Trafnie wskazuje
skarga kasacyjna, że ocena Sądu w tym przedmiocie jest uproszczona i pomija
istotne różnice obu powództw. Uwadze Sądu uszło w szczególności, że w sprawie
poprzednio osądzonej powód (dłużnik) dochodził jedynie wyrównania różnicy
wartości zabudowanej nieruchomości, wynikającej z czynności komornika
polegającej na sporządzeniu protokołu opisu i oszacowania zabudowanej
nieruchomości Kw Nr […] wyłącznie w oparciu o wadliwy operat rzeczoznawcy
mimo błędów odnoszących się do opisu i wartości, zaniechaniu dokonania
czynności sprawdzających rzeczywisty stan wskazanej nieruchomości,
nienależytym wykonywaniu obowiązków w zakresie weryfikacji treści tego
dokumentu, oznaczając szkodę kwotą 400.000 zł. W tym też tylko zakresie
Sąd oddalił powództwo względem komornika i Skarbu Państwa wskazując na brak
bezprawności tak oznaczonej czynności komornika, przesądzającą o braku jednej
z przesłanek odpowiedzialności. W kolejnym pozwie powód wskazał natomiast, że
„pozbawiono go ogromnego, sprzedanego za bezcen majątku”, a prawidłowe
przeprowadzenie egzekucji umożliwiłoby zaspokojenie wierzycieli już z jego części,
w tym z ruchomości oraz ewentualnie z jednej prawidłowo oszacowanej
zabudowanej nieruchomości. W ramach podstawy faktycznej powództwa
powoływał zdarzenia polegające na nadużyciu uprawnień przez komornika poprzez
zajęcie, a następnie sprzedaż wszystkich nieruchomości dłużnika, w tym także
gruntów rolnych o powierzchni ok. 30 ha, podnosząc, że część tych działań miała
charakter przestępczy, co potwierdził wydany wyrok skazujący. Twierdził przy tym,
że te działania i zaniechania komornika były źródłem szkody majątkowej
oznaczonej kwotą 1.5000.000 zł. Z tych względów, mimo częściowego pokrywania
się okoliczności faktycznych, nie zachodzi również pełna identyczność zdarzeń
kwalifikowanych jako źródło szkód, jakich wyrównania powód dochodził w obu
postępowaniach. Trafnie zatem wskazuje skarga na wadliwość oceny Sądu
odnoszącej się do tożsamości powództwa dochodzonego w obecnym
postępowaniu z przedmiotowym zakresem prawomocnego wyroku.
7
Odnosząc się do zagadnienia tożsamości podstawy prawnej wskazać należy,
że obowiązkiem komornika jest zapewnienie w postępowaniu egzekucyjnym
ochrony praw zarówno wierzyciela jak i dłużnika. Przymusowe wykonywanie
tytułów egzekucyjnych musi mieć miejsce w granicach wyznaczonych prawem, a te
nie tylko nakazują zachowanie należytej staranności, ale i zakazują podejmowania
czynności egzekucyjnych wykraczających ponad konieczność zaspokojenia
dłużnika („nadegzekucji”). Badana powinna być przy tym nie tylko poprawna
formalność, czyli legalność, ale również prawidłowość i celowość podejmowania
czynności o charakterze orzeczniczym i wykonawczym, zmierzających do
wywołania skutku prawnego w postępowaniu egzekucyjnym z tym tylko
ograniczeniem, że ustawowa przesłanka „niezgodności z prawem” powinna być
rozumiana obiektywnie, jako zaprzeczenie zachowania uwzględniającego nakazy i
zakazy wynikające z normy prawnej stanowiącej źródło prawa w rozumieniu art. 87
Konstytucji (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 września 2003 r., SK
20/02, OTK ZU 2003, nr 7, poz. 76). W omawianym pojęciu mieści się także
uchybienie oznaczonej w art. 799 k.p.c. zasadzie postępowania egzekucyjnego,
nakazującej zachowanie współmierności sposobów egzekucji do jej celu, mającej
zapobiegać szykanowaniu dłużnika i nadużywaniu egzekucji przez wierzyciela (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2005 r., II CK 634/04, nie publ.).
Konsekwentnie, aczkolwiek w obu sprawach zachodziłaby zbieżność podstaw
prawnych ewentualnej odpowiedzialności komornika oraz Skarbu Państwa,
szczegółowo omówiona w dalszej części uzasadnienia, nie można przyjąć aby i
ona stanowiła ona element pozwalający na przyjęcie stanu powagi rzeczy
osądzonej.
W tym stanie rzeczy uznać należy, że Sąd Apelacyjny naruszył przez
niewłaściwe zastosowanie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., w stopniu uzasadniającym
wydanie wyroku kasatoryjnego.
Zauważyć ponadto trzeba, że w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 maja 2008 r.
Sąd wskazał, że przyczyną oddalenia powództwa przeciwko biegłemu jest
niewykazanie szkody. Jednocześnie stwierdził „na marginesie, że powyższa
konstatacja wyklucza również odpowiedzialność pozostałych pozwanych, nawet
gdyby z jakichś przyczyn uznać, że po stronie tego pierwszego doszło do
8
niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu czynności
opisu i oszacowania”. Stanowisko to, w zakresie odnoszącym się do tych osób,
z oczywistych względów, nie jest objęte powagą rzeczy osądzonej.
Chybione jest natomiast powołanie naruszenia art. 11 k.p.c., jako
samodzielnej podstawy kasacyjnej, oparte na twierdzeniu, że prejudycjalny
charakter wyroku wydanego w sprawie karnej, oznacza związanie nim sądu
w każdej sytuacji, bez względu na to czy poprzedza on wydanie wyroku w sprawie
cywilnej, czy jest późniejszy. W tym drugim wypadku, zdaniem skarżącego, wyrok
skazujący wyznaczać ma nową podstawę prawną żądania i odpowiednio
potencjalnego rozstrzygnięcia, gdyż wcześniejsze wadliwe ustalenie sądu
dotyczące braku bezprawności działania komornika nie może wyłączyć
dochodzenia roszczeń wynikających z przestępstwa. Stanowisko powyższe jest
wynikiem znaczącego uproszczenia i nie zasługuje na akceptację. Reżim
odpowiedzialności cywilnej komorników w przeszłości budził istotne wątpliwości,
między innymi uwagi na różnice treści przepisów, ich niekonsekwentne zmiany
i konieczność wyznaczenia relacji pomiędzy odpowiedzialnością tego organu
egzekucyjnego a Skarbu Państwa, a to wobec regulacji art. 769 k.p.c.
(derogowanego wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 stycznia 2004 r.,
SK 26/03, jako niezgodnego z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP- z dniem 27 stycznia
2004 r.) art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych
i egzekucji (jedn. tekst: Dz. U. 2011 r., Nr 231, poz. 1376, ze zm., dalej jako:
u.k.s.e.) w brzmieniu obowiązującym przed i po zmianie dokonanej z dniem
13 listopada 2004 r. (ustawa z dnia 24 września 2004 r., Dz. U. Nr 236, poz. 2356),
art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed i po zmianie dokonanej z dniem
1 września 2004 r. (ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 162, poz. 1692 ze zm.). Istotne były
także zagadnienia intertemporalne. Ostatecznie ukształtował się, jednoznacznie
zaakceptowany w judykaturze pogląd, że deliktowa odpowiedzialność komornika,
oparta na art. 23 u.k.s.e. w rozumieniu zgodnym z uchwałą Sądu Najwyższego
z dnia 13 kwietnia 2004 r., III CZP 54/04 (OSNC 2005, nr 10, poz. 168) oraz
deliktowa odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone
przez komornika, oparta na art. 417 k.c. w brzmieniu sprzed dnia 1 września
9
2004 r. i w rozumieniu zgodnym z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia
4 grudnia 2001 r., SK 18/00, mimo uchylenia art. 769 k.p.c., uzasadniają przyjęcie -
na podstawie art. 441 § 1 k.c. - solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa
i komornika za szkody wyrządzone w toku egzekucji przed dniem 1 września
2004 r. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r., III CZP
54/04, OSNC 2005, nr 10, poz. 168). Od dnia 13 listopada 2004 r. samodzielną
podstawę deliktowej odpowiedzialności komornika i Skarbu Państwa, stanowi
natomiast art. 23 u.k.s.e. w nowym brzmieniu. Reżim cywilno-prawnej
odpowiedzialności komornika za niezgodne z prawem działania i zaniechania
w zakresie działalności władczej w postępowaniu egzekucyjnym jest
podporządkowany, z uwagi na jego status organu władzy w znaczeniu
funkcjonalnym, ogólnej regule przewidzianej w art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.
Odpowiedzialność odszkodowawcza komornika uregulowana w art. 23 u.k.s.e. jest
zatem odpowiedzialnością deliktową, której przesłanką jest jego działanie lub
zaniechanie niezgodne z prawem, bez względu na zawinienie (por. cyt. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r., oraz m.in. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 3 marca 2005 r., II CK 634/04, z dnia 6 kwietnia 2006 r.,
IV CSK 6/06, z dnia 16 marca 2007 r., III CSK 381/06, OSNC 2008, nr 2, poz. 28,
z 27 marca 2008 r., III CSK 376/07, z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 279/09).
Tak rozumiany przepis art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
o komornikach sądowych i egzekucji, w brzmieniu obowiązującym do dnia
12 listopada 2004 r., został uznany za zgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2009 r., SK 34/07 (OTK-A 2009, nr 2, poz. 10).
Nie można nie zauważyć, że zwiększenie zakresu odpowiedzialności komornika
wynika również z uchylenia art. 769 § 1 k.p.c., który wyłączał ją w wypadku, gdy
poszkodowany mógł w toku postępowania egzekucyjnego zapobiec szkodzie za
pomocą środków przewidzianych w kodeksie. W związku z tym, że art. 23 u.k.s.e.
nie reguluje samodzielnie wszystkich przesłanek odpowiedzialności komornika
w odpowiednim zakresie mają do niej zastosowanie również przepisy kodeksu
cywilnego.
Wypracowana w orzecznictwie i piśmiennictwie wskazana nowa zasada
odpowiedzialności, określana jako zasada niezgodności z prawem (bezprawności),
10
stanowi zaostrzenie odpowiedzialności w porównaniu z zasadą winy (nakazującą
udowodnienie zawinienia i dopuszczająca odwoływanie się do okoliczności
ekskulpujących), zasadą ryzyka (dotyczącą w oznaczonych okolicznościach
odpowiedzialności za skutek, niezależną od winy, dopuszczającą odwoływanie się
do okoliczności egzoneracyjnych), zasadą słuszności (wymagającą wykazania
szczególnych przesłanek) czy zasadą gwarancyjną (wyjątkową, nie dopuszczającą
możliwości wyłączenia). Dla jej powstania wystarczające jest wykazanie
obiektywnie negatywnego działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy
publicznej. Gwarancyjny charakter odnosi się do wszystkich czynności rodzących
odpowiedzialność za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej,
a tak kwalifikowany jest status komornika w postępowaniu egzekucyjnym
(por. uzasadnienie cyt. wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego
2009 r.). Mechanizm, nakładający obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przy
wykonywaniu czynności egzekucyjnych w oderwaniu od przesłanki winy komornika,
wyłącza zatem równoległe odwoływanie się do przepisów kodeksu cywilnego
dotyczących odpowiedzialności na zasadzie winy, nawet jeżeli zostałaby ona
potwierdzona prawomocnym wyrokiem skazującym wydanym w sprawie karnej.
Wskazać w tym miejscu należy na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zawarte
w wyroku z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00 (OTK ZU nr 8/2001, poz. 256), który
wręcz stwierdził, że art. 77 ust. 1 Konstytucji RP zabrania wprowadzenia
dodatkowej przesłanki odpowiedzialności władzy publicznej w postaci winy.
Pojęcie „przy wykonywaniu czynności”, zawarte w art. 23 ust. 1 u.k.s.e.
obejmuje wszystkie, przewidziane w art. 2 u.k.s.e., działania i zaniechania
o charakterze władczym zmierzające do realizacji celu egzekucji i brak podstaw do
ograniczenia ich do tych, które nie miały charakteru przestępczego. Odstępstwo
takie dotyczyć mogłoby jedynie czynności dokonywanych „przy okazji” czynności
egzekucyjnych. Okoliczność, że szkoda wynikła z przestępstwa jest zatem
relewantna jedynie o odniesieniu do terminu przedawnienia (art. 442 k.c., uchylony
z dniem 10 sierpnia 2007 r. ustawą z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy -
Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 80, poz. 538, następnie art. 4421
§ 2 k.c.).
Skazujący wyrok karny stanowi prejudykat w postępowaniu cywilnym.
Związanie sądu wynikające z art. 11 k.p.c. dotyczy okoliczności objętych jego
11
sentencją, tj. znamion przestępstwa, okoliczności jego popełnienia, a niekiedy także
wysokości szkody. Niemniej, z przyczyn wskazanych wyżej, skazanie nie może być
uznane za zdarzenie, będące samodzielną, podstawą faktyczną i prawną
powództwa o naprawienie szkody. Nie może być bowiem traktowane, wbrew
twierdzeniom skargi kasacyjnej jako nowa, zewnętrzna przyczyna szkody (nova
causa interveniens), która zmieniając związek przyczynowy pomiędzy określonym
działaniem/zaniechaniem a szkodą, powoduje wyłączenie odpowiedzialności za
przyczynę wcześniej istniejącą i umożliwia samodzielne dochodzenie roszczeń
odszkodowawczych w oparciu o taki nowy związek przyczynowy. Niezrozumiałe
jest natomiast odwoływanie się przez skarżącego do przyczyny rezerwowej szkody
(causa superveniens), która dotyczy innych zdarzeń lub stanów rzeczy, zawsze
następczych względem dotychczasowej przyczyny (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 272/09, nie publ.). W żadnym razie nie może być
z nią zrównany fakt późniejszego wydania wyroku karnego dotyczącego czynu,
wskazanego już uprzednio jako źródło szkody.
Z tych względów Sąd Najwyższy wobec zasadności jednej z podstaw
kasacyjnych i nierozpoznania istoty sprawy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono
w oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.