Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KO 1/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Bogdan Rychlicki
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 3 marca 2015 r.,
apelacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść Ł. S. oskarżonego z art. 177 §
1 kk
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […] z dnia 13 listopada 2014 r., wznawiającego z
urzędu i umarzającego na podstawie art. 439 § 1 pkt 9 kpk w zw. z art. 17 § 1 pkt
10 kpk postępowanie karne wobec Ł. S.
I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
a) w pkt 2 sformułowanie ,,umarza postępowanie przeciwko
Ł.S. o czyn z art. 177 § 1 kk przypisany mu na mocy ww. wyroku
Sądu Rejonowego w C." zastępuje sformułowaniem ,,przekazuje
sprawę oskarżonego Ł. S. do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w C.",
b) uchyla pkt. 3 i pkt. 4;
II. w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w
mocy;
2
III. zwalnia oskarżonego Ł. S. od ponoszenia kosztów
postępowania apelacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w C. wyrokiem z dnia 10 grudnia 2013 r., uznał oskarżonego
Ł. S. za winnego tego, że w dniu 21 października 2012 r. około godz. 11:50 na
skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej z ulicami W. i S. w U., kierując motocyklem marki
Yamaha R6 spowodował stan zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym
naruszając art. 3 ust. 1, art. 19 ust. 1 i 2 i art. 5 ust. 1 ustawy – Prawo o ruchu
drogowym w związku § 15 ust. 1 i ust. 2 i § 27 ust. 1 rozporządzenia w sprawie
znaków i sygnałów drogowych, poprzez to, że nie zachowując szczególnej
ostrożności, nie zastosował się do znaku B-33 - ograniczenie prędkości do 70 km/h,
jadąc z prędkością zdecydowanie większą od dozwolonej, nie zapewniając
panowania nad pojazdem, w wyniku czego nie zdołał zmniejszyć odpowiednio
prędkości w rejonie skrzyżowania i uderzył w tył nadwozia znajdującego się na
skrzyżowaniu samochodu marki Ford Explorer kierowanego przez B. Ś., na skutek
czego obrażenia ciała na okres powyżej siedmiu dni, w myśl art. 157 § 1 k.k.,
doznała pasażerka motocykla Yamaha R6 – A. S. w postaci złamania kręgów
odcinka piersiowego kręgosłupa, złamania trzonu kości udowej, stłuczenia klatki
piersiowej, stłuczenia dolnej części grzbietu i miednicy, tj. za winnego przestępstwa
z art. 177 § 1 k.k. i za to na mocy art. 177 § 1 k.k. wymierzył mu karę 6 miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt
1 k.k., warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby, oraz na podstawie art. 71 § 1 k.k.
orzekł wobec oskarżonego grzywnę w wysokości 100 stawek dziennych, ustalając
wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 15 zł, zaś na mocy art. 627 k.p.k., art. 2
ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach w sprawach karnych
zasądził od niego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe i opłatę w kwocie 270
zł. oraz wydatki w kwocie 1560,25 zł.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, Sąd Okręgowy w B.
wyrokiem z dnia 12 maja 2014 r., utrzymał w mocy, omówiony wyżej wyrok Sadu
Rejonowego w C., uznając tę apelację za oczywiście bezzasadną, oraz zwolnił
3
oskarżonego Ł. S. od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie
odwoławcze.
Pismem z dnia 19 września 2014 r., obrońca Ł. S., wniósł o wznowienie z
urzędu postępowania w sprawie II K …/13 Sądu Rejonowego w C., sygnalizując
zaistnienie uchybienia z art. 17 § 1 pkt. 10 k.p.k., gdyż poszkodowana A. S., jest
aktualnie żoną oskarżonego, a w dacie czynu była jego narzeczoną.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 listopada 2014 r.:
1) na mocy art. 542 § 3 k.p.k. i art. 544 § 1 k.p.k. wznowił z urzędu
postępowanie przeciwko Ł. S., zakończone prawomocnym wyrokiem Sądu
Rejonowego w C. z dnia 10 grudnia 2013 r., sygn. akt II K …/13, utrzymanym w
mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 12 maja 2014 r., VII Ka …/14,
2) na mocy art. 547 § 2 i 3 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17
§ 1 pkt 10 k.p.k. uchylił wyrok Sądu Rejonowego w C. z dnia 10 grudnia 2013 r., II
K …/13 oraz utrzymujący go w mocy wyrok Sądu Okręgowego w B. z dnia 12 maja
2014 r., VII Ka …/14 i umorzył postępowanie przeciwko Ł. S. o czyn z art. 177 § 1
k.k. przypisany
mu na mocy ww. wyroku Sądu Rejonowego w C.,
3) na mocy art. 632 pkt. 2 k.p.k. obciążył Skarb Państwa kosztami postępowań
przed Sądem Rejonowym w C. oraz Sądem Okręgowym w B., zakończonych ww.
wyrokami,
4) na mocy art. 632 pkt. 2 k.p.k. w zw. z art. 616 § 1 pkt. 2 k.p.k. zasądził od
Skarbu Państwa na rzecz oskarżonego Ł. S. kwotę 840 zł, tytułem zwrotu
wydatków z tytułu ustanowienia obrońcy w postępowaniach przed Sądem
Rejonowym w C. oraz Sądem Okręgowego w B., zakończonych ww. wyrokami,
5) na mocy art. 638 k.p.k. obciążył Skarb Państwa kosztami postępowania
sądowego w przedmiocie wznowienia postępowania.
Od tego wyroku apelację złożył Prokurator Prokuratury Apelacyjnej.
Zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w całości na niekorzyść oskarżonego Ł. S., i
zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia
mający wpływ na jego treść, polegający na nietrafnym uznaniu, że w dacie
popełnienia przez Ł. S. przestępstwa z art. 177 § 1 k.k. pozostawał on we
wspólnym pożyciu z pokrzywdzoną tymże czynem A. S., co skutkowało przyjęciem,
4
iż wobec braku wniosku o ściganie, pochodzącego od wymienionej pokrzywdzonej
w sprawie, zaistniała negatywna przeszkoda procesowa przewidziana w art. 17 § 1
pkt 10 k.p.k., która jako uchybienie przewidziane w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. musiała
skutkować wznowieniem postępowania z urzędu i jego umorzeniem ze względu na
brak wspomnianego wniosku, podczas gdy z zebranych w sprawie dowodów, a to
depozycji procesowych wskazanych wyżej osób składanych w toku postępowania
przygotowawczego oraz znajdujących się w aktach dokumentów, nie wynikała tego
rodzaju okoliczność, a to iżby A. S. w podanej dacie istotnie była dla podsądnego
osobą najbliższą, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez stwierdzenie
braku podstaw do wznowienia z urzędu postępowania w niniejszej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Apelacja jest zasadna o ile wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku, natomiast
nie zasługuje na uwzględnienie w tej części w której skarżący postuluje
stwierdzenie przez Sąd Najwyższy braku podstaw do wznowienia z urzędu
postępowania w przedmiotowej sprawie.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazał, że
pokrzywdzona A. S., będąc przesłuchiwana na rozprawie pięć miesięcy po dacie
czynu zarzuconego oskarżonemu Ł. S., stwierdziła, że jest jego narzeczoną,
spodziewa się ich wspólnego dziecka, zaś z treści protokołu rozprawy wynikało, iż
pozostaje z oskarżonym we wspólnym pożyciu. Nadto Sąd Apelacyjny stwierdził, że
w dacie wyroku Sądu Rejonowego A. S. była już żoną oskarżonego Ł. S., co
potwierdza skrócony odpis aktu małżeństwa zawartego przez nich w dniu 14
września 2013 r. Tym samym, zdaniem Sądu Apelacyjnego, możliwym stało się
dokonanie rekonstrukcji relacji łączącej wymienione osoby w dacie przypisanego
czynu (tj. 21 października 2012 r.) i skonstatowanie, że pokrzywdzona, jako osoba
pozostająca we wspólnym pożyciu z oskarżonym, była dla niego wówczas osobą
najbliższą w rozumieniu art. 115 § 11 k.k. W tej sytuacji brak wymaganego
przepisem art. 177 § 3 k.k. wniosku A. S. o ściganie Ł. S. za czyn z art. 177 § 1 k.k.
popełniony na jej szkodę, stanowił negatywną przesłankę procesową, przewidzianą
w art. 17 § 1 pkt. 10 k.p.k., która musiała skutkować podjęciem rozstrzygnięcia
wznowieniowego.
5
Skarżący w uzasadnieniu apelacji podnosi, że w toku postępowania
przygotowawczego pokrzywdzona A. S. składając zeznania określiła w nich Ł. S.
jedynie mianem swojego „chłopaka”(k. 40 r.) Oskarżony Ł. S. składając wyjaśnienia
w charakterze podejrzanego w dniu 25 lutego 2013 r., określił z kolei pokrzywdzoną
wyłącznie jako swoją „dziewczynę”, podając przy tym, że stanowi z nią parę od
dwóch lat, ale nie są zaręczeni, nie mieszkają razem ani nie prowadzą wspólnego
gospodarstwa domowego. Te ostatnie okoliczności, potwierdza treść policyjnej
notatki urzędowej z dnia 13 lutego 2013 r., asp. M. P., w której podano, iż w
rozmowie telefonicznej A.S. zanegowała, aby prowadziła z oskarżonym wspólne
gospodarstwo domowe, mieszkała z nim czy też była zaręczona (k 100).
Oskarżyciel publiczny też podniósł, że wymienieni do protokołów przesłuchań
podali inne adresy jako miejsca swojego zameldowania i zamieszkania. Ł. S.
wskazał jako adres T. ul. Z. 48/39, natomiast pokrzywdzona adres wprawdzie
również w T., ale przy ul. Z. 24/19. Procesowa korespondencja do nich także
kierowana była na te - różne – adresy (k. 54, k. 55 oraz k. 128 i k. 129). Prokurator
w uzasadnieniu apelacji podkreśla, iż z powyższych względów nie jest trafne
odmienne ustalenie Sądu Apelacyjnego, determinujące w konsekwencji podjęte
przez tenże Sąd rozstrzygnięcie merytoryczne, że mimo wszystko oskarżony Ł. S. i
A. S. w dacie przypisanego oskarżonego czynu z art. 177 § 1 k.k., pozostawali we
wspólnym pożyciu, a w konsekwencji, że pokrzywdzona była dla niego osobą
najbliższą w rozumieniu art. 115 § 11 k.k.
Według Autora apelacji z przedstawionych dowodów, nie wynika aby
oskarżony Ł. S. i pokrzywdzona A. S. w dniu 21 października 2014 r. (tj. w dacie
czynu przypisanego oskarżonemu) prowadzili wspólne gospodarstwo domowe, a
poprzez wspólne zamieszkiwanie łączyła ich także więź ekonomiczna. Powołując
się na utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego i poglądy doktryny, Autor apelacji
podkreślił, że pod pojęciem osób pozostających we wspólnym pożyciu rozumieć
należy trwały związek kobiety i mężczyzny, prowadzących wspólne gospodarstwo
domowe i utrzymujących stosunki właściwe małżonkom, choć bez nadania formy
prawnej. Nie jest natomiast taką relacją długotrwała przyjaźń, zażyłość,
utrzymywanie stosunków seksualnych – choćby długotrwałe, a nawet
narzeczeństwo, jeżeli narzeczeni nie pozostają we wspólnym pożyciu w rozumieniu
6
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (np. A. Marek, Komentarz do art. 115 Kodeksu
karnego. System Informacji Prawnej LEX oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12
listopada 1975 r., sygn. V KR 203/75, OSPIKA 1976, z. 10, poz. 187, z dnia 31
marca 1988 r., sygn. I KR 50/88 OSNKW 1988, z. 9 – 10, poz. 71, OSP z dnia 9
listopada 1990 r., sygn. WR 203/90 , OSP 1991 z. 9, poz. 205, z dnia 21 marca
2013 r, sygn. III KK 268/12, LEX nr 1311768).
Rację ma autor apelacji, iż na gruncie art. 115 § 11 k.k. w doktrynie
przeważa pogląd, iż termin „ wspólne pożycie” należy rozumieć jedynie jako
konkubinat (A. Wąsek w: M. Kalitowski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski , A. Wąsek,
Kodeks karny. Komentarz. Tom II, Gdańsk 1999, s.393 - 396, O. Górniak, J.
Bojarski w: M. Filar (red.) Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010, s. 589 – 590,
A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010, s. 316 - 317, J. Giezek
(red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 2012, s. 705 – 706, J.
Piórkowska – Flieger w : T. Bojarski (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa
2013, s. 266 - 268, M. Jachimowicz, Osoba najbliższa w prawie karnym, Jurysta
2008, nr 11 – 12).
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym podziela taką wykładnię tego
terminu.
Natomiast Sąd Najwyższy nie uznaje, w realiach przedmiotowej sprawy, za
trafny poglądu autora apelacji, odwołującego się w tej mierze do uzasadnienia
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1974 r. , sygn. I KR 103/74, OSNPG
1975, z. 4, poz. 49, zgodnie z którym „późniejsze powstanie stosunku, określonego
w art. 120 § 5 k.k. z 1969 r. (obecnie art. 115 § 11 k.k.), nie może działać wstecz na
korzyść osoby, która stała się najbliższym wnioskodawcy, to znaczy nie upoważnia
do poczytania jej za uprzywilejowaną w rozumieniu art. 5 § 4 zd. 2 k.p.k. z 1969 r.”
W doktrynie, wskazuje się, że cyt. „zmiana stosunku między oskarżonym a
pokrzywdzonym i stanie się dla niego najbliższym w toku postępowania
prowadzonego już in personam nie rzutuje na tryb ścigania i nie czyni przestępstwa
ściganego z urzędu bez wniosku czynem wnioskowym, gdyż stosunek bliskości nie
istniał ani w momencie jego popełnienia, ani przy podejmowaniu ścigania przeciwko
osobie. Przy ściganiu względnie wnioskowym chodzi zaś o przestępstwo
„popełnione” na szkodę osoby najbliższej, a nie o czyn popełniony wobec osoby
7
obcej, która dopiero później, w toku procesu prowadzonego już przeciwko
określonej osobie w ramach ścigania z urzędu bez potrzeby uzyskiwania wniosku,
stała się nagle najbliższą dla oskarżonego. To samo odnieść należy do możliwości
wyłączania osób najbliższych spod ścigania bezwzględnie wnioskowego, gdy
wniosek nie wymienił indywidualnie oznaczonych osób jako sprawców takiego
czynu. Nie wyklucza to natomiast uwzględnienia owej zmiany np. przy wymiarze
kary w ramach zachowania się oskarżonego już po popełnieniu przestępstwa” (T.
Grzegorczyk, Komentarz do art. 12 k.p.k., System Informacji Prawnej LEX).
Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym w niniejszej sprawie, uważa, że w
przypadku przestępstw wnioskowych chwilą istotną dla ustalenia, czy sprawca
przestępstwa jest dla pokrzywdzonego osobą najbliższą, jest nie tylko chwila
popełnienia przestępstwa lub stwierdzenia, kto jest jego sprawcą, ale także chwila
ewentualnego powstania stosunku rodzinnego związanego z pojęciem osoby
najbliższej, także po popełnieniu przestępstwa, również już w toku dalszego
postępowania, byle by przed jego prawomocnym zakończeniem. Organ procesowy
po ustaleniu, w przypadku przestępstw względnie wnioskowych, iż sprawca
przestępstwa jest lub stał się osobą najbliższą dla pokrzywdzonego, powinien
zwrócić się do pokrzywdzonego o oświadczenie, czy składa wniosek o ściganie, a
jeśli ten wniosku nie złoży, postępowanie należy umorzyć. Takie też stanowisko
wyrażono w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2008 r.,
sygn. II KK 56/08, OSNKW 2008, z. 11, poz. 94, jak i w doktrynie (T. Gardocka,
Wniosek o ściganie osoby najbliższej, NP 1980, nr 2, s. 76 – 77).
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok Sądu
Apelacyjnego tylko w ten sposób, że w pkt 2 tego wyroku sformułowanie „umarza
postępowanie przeciwko Ł. S. o czyn z art. 177 § 1 k.k. przypisany mu na mocy
ww. wyroku Sądu Rejonowego w C.”, zastąpił sformułowaniem „przekazuje sprawę
oskarżonego Ł. S. do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w C.” oraz
uchylił pkt 3 i pkt 4. Rozpoznając ponownie sprawę oskarżonego Ł. S., Sąd
Rejonowy w C. przede wszystkim zwróci się do pokrzywdzonej A. S. z d. S. o
złożenie przez nią oświadczenia, czy składa wniosek o ściganie swojego męża –
oskarżonego Ł. S. za przestępstwo z art. 177 § 1 k.k., popełnione przez niego w
8
dniu 21 października 2012 i w zależności od jej stanowiska, podejmie stosowną
decyzję procesową.