Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 224/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa I. M.
przeciwko W. Ś.
o ochronę praw autorskich,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 marca 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 sierpnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Ł. w sprawie
z powództwa I. M. przeciwko W. Ś. o ochronę praw autorskich, zapłatę
odszkodowania i zadośćuczynienia: 1) nakazał pozwanemu zaprzestania
naruszania praw autorskich powódki do cyklu filmów dokumentalno – edukacyjnych
pod tytułem „[…]” poprzez usunięcie ich z archiwum i oferty Wytwórni […] –
w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się wyroku; 2) nakazał pozwanemu
złożenie pisemnego oświadczenia skierowanego do powódki o fakcie dokonania
czynności określonych w pkt 1 wyroku w formie listu poleconego - w terminie 14 dni
od dnia uprawomocnienia się wyroku; 3) zasądził od pozwanego na rzecz powódki
kwotę 3 000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia
13 października 2011 r. do dnia zapłaty; 4) zasądził od pozwanego na rzecz
powódki kwotę 144 zł tytułem odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia
13 października 2011 r. do dnia zapłaty; 5) oddalił powództwo w pozostałym
zakresie; 6) nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Sąd Okręgowy w Ł. kwotę 600 zł tytułem nieuiszczenia
opłaty sądowej do uwzględnienia części powództwa; 7) nie obciążył powódki
nieuiszczonymi kosztami sądowymi od oddalonej części powództwa, przyjmując je
na rachunek Skarbu Państwa.
Obie strony wniosły apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. Pozwany W.
Ś. zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo co do zadośćuczynienia i
odszkodowania (pkt 3, 4 sentencji wyroku) oraz wniósł o „uchylenie zaskarżonego
wyroku”. Powódka I. M. zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo co do
zadośćuczynienia i odszkodowania oraz w części rozstrzygającej o kosztach
procesu (pkt 3, 4, 5 sentencji wyroku). Wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i
uwzględnienie powództwa w całości.
Sąd Apelacyjny wyrokiem wydanym w dniu 22 sierpnia 2013 r. na skutek
apelacji powódki uchylił zaskarżony wyrok co do oddalenia jej dalej idących żądań
zadośćuczynienia i odszkodowania i w tym zakresie przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. Tym samym wyrokiem
3
Sąd Apelacyjny oddalił jako bezzasadną apelację wniesioną przez pozwanego.
Wydając wyrok kasatoryjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., Sąd Apelacyjny
wskazał, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, ponieważ nie
dokonał ustaleń faktycznych pozwalających na określenie wysokości należnego
powódce odszkodowania na podstawie art. 79 ust 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn. tekst Dz. U. z 2006
r., poz. 631 ze zm. dalej jako u.p.a.p.p.), a w zakresie zadośćuczynienia – ustaleń
dotyczących rozmiaru krzywdy doznanej wskutek naruszenia przez pozwanego
autorskich praw osobistych powódki.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że powódka I. M. prowadzi
działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności
gospodarczej pod firmą „[…]”, której przedmiotem jest m.in. działalność związana z
produkcją filmów, nagrań video i programów telewizyjnych. Powódka jest
producentem, reżyserem i współautorem scenariuszy i komentarzy cyklu filmów
dokumentalnych o profilu edukacyjnym poświęconych […]. Cykl ten tworzą filmy:
„[…]”. Wyprodukowane w 2001 r. filmy emitowane były na podstawie umowy
licencyjnej przez Program […] TVP na przełomie 2002/2003 r., a następnie na
podstawie umowy licencyjnej na wyłączność przez telewizję […] w 2007 i 2009 r. W
późniejszym czasie filmów należących do cyklu „[…]” nie emitowała żadna stacja
telewizyjna, nie były one także wykorzystywane na innych polach eksploatacji.
Cykl „[…]” nie jest dostępny w sprzedaży.
W 2011 r. powódka I. M. powzięła informację, że cykl filmów, których jest
autorem i producentem, pomimo braku licencji, został wystawiony do publicznej
sprzedaży na portalu internetowym […], a więc w ramach działalności gospodarczej
prowadzonej przez pozwanego W. Ś. Firma pozwanego pod nazwą „[…]”
specjalizuje się m.in. w reprodukcji nagrań video. Pozwany posiada także stronę
internetową […]. Z informacji o firmie podanych przez pozwanego wynika, że […] to
zbiór filmów edukacyjnych (blisko 2500), które mogą być przydatne w realizacji
programu dydaktyczno – wychowawczego w szkołach podstawowych,
gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych. Filmy zostały wyemitowane przez
polskojęzyczne stacje telewizyjne i utrwalone na płytach DVD. Cykl filmów „[…]”
włączony do oferty Wytwórni […] został nagrany z telewizji […]. Pozwany zbył
4
cztery płyty DVD z przedmiotowymi filmami na rzecz następujących podmiotów: […].
Ostatni egzemplarz został sprzedany w czasie trwania procesu. Cena każdej z płyt
DVD wynosiła 37 zł. Faktury wystawione przez pozwanego zawierają oświadczenie,
że programy edukacyjne zarejestrowane na płytach DVD zostały dostarczone na
zlecenie szkoły na podstawie koncesji […] wydanej przez Ministerstwo Kultury
i Sztuki, a nagrania przeznaczone są wyłącznie na potrzeby nauki, nauczania
i instruktażu. Jak ustalił Sąd Okręgowy, wymienione podmioty nie zleciły wykonania
przeniesienia zapisu dźwięku i obrazu na płyty DVD, zakupiły przedmiotowe filmy,
korzystając z oferty prezentowanej przez pozwanego na portalu internetowym.
Pozwany odpowiadając na wezwanie powódki do zaprzestania naruszania
jej praw autorskich powoływał się koncesję nr […] na dokonywanie przenoszenia
zapisu dźwięku lub dźwięku i obrazu na taśmy, płyty, kasety, wideopłyty
i wideokasety wydaną w dniu 20 maja 1997 r. przez Ministra Kultury i Sztuki na
podstawie art. 11 ust. 1 pkt 13 i art. 20 ust. 1, 2, 4, 5 ustawy z dnia 23 grudnia
1988 r. o działalności gospodarczej. Poza tym pozwany na podstawie umowy
licencyjnej z dnia 21 maja 1993 r. zawartej ze Stowarzyszeniem Autorów ZAIKS
/…/ uzyskał niewyłączną licencję na wykorzystywanie utworów z repertuaru ZAIKS
w celu ich zwielokrotnienia na wideokasetach przeznaczonych do sprzedaży
w Polsce dla własnego użytku osobistego nabywcy, do sprzedaży wypożyczalniom
w celu dalszej eksploatacji w formie wypożyczeń dla własnego użytku osobistego
wypożyczającego.
Sąd Okręgowy na tej faktycznej podstawie przyjął, że pozwany W. Ś.
naruszył autorskie prawa majątkowe i osobiste powódki I. M. do cyklu filmów pt.
„[…]”. Jego odpowiedzialności z tego tytułu nie wyłącza art. 28 pkt 2 u.o.p.a.p.p. Z
pewnością pozwany nie należy do kategorii podmiotów uprawnionych do
dozwolonego użytku na podstawie art. 28 pkt 2 u.o.p.a.p.p. Nie ma też znaczenia
udzielona pozwanemu koncesja […]. Poza tym koncesja ta, jak zwrócił uwagę Sąd,
wygasła z dniem 1 stycznia 2001 r. Bezspornym był fakt, że powódka nie wyraziła
zgody na wykonywanie przez pozwanego kopii przedmiotowych filmów oraz na ich
dystrybucję dla bibliotek i szkół.
5
Sąd Apelacyjny uznał apelację pozwanego za nieuzasadnioną.
Sąd wskazując na cel i charakter instytucji przewidzianej w art. 28 u.o.p.a.p.,
stwierdził, iż w żadnym razie nie można przyjąć stanowiska pozwanego, jakoby
działalność jego mieściła się w granicach dozwolonego użytku publicznego i nie
prowadziła do naruszenia autorskich praw osobistych i majątkowych powódki.
Jak podkreślił Sąd Apelacyjny, nie sposób zgodzić się z twierdzeniem pozwanego,
że cykl filmów „[…]” był udostępniany „na zlecenie szkół i bibliotek”. Przeczy temu
jednoznacznie zgromadzony w sprawie materiał dowodowy.
Sąd Apelacyjny, uwzględniając we wskazanej części apelację powódki,
uznał za trafne zarzuty odnoszące się do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia
a zwłaszcza, że Sąd pierwszej instancji zaniechał dokonania ustaleń faktycznych,
które pozwoliłyby w sposób właściwy ocenić wysokość należnego powódce
zadośćuczynienia na podstawie art. 78 u.o.p.a.p.p. oraz odszkodowania
na podstawie art. 79 ust. 1 pkt lit. b u.o.p.a.p.p.
Pozwany W. Ś. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji,
zaskarżając ten wyrok w całości. W skardze podniósł zarzut naruszenia przepisów
prawa materialnego, mianowicie: art. 535 k.c. przez błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, że pozwany „trudnił się sprzedażą utworów stanowiących własność
autorską powódki i otrzymywał wynagrodzenie za sprzedane dzieło”; art. 734 § 1
k.c. w zw. z art. 750 k.c. i art. 735 k.c. poprzez ich niezastosowanie; art. 28 pkt 2
u.o.p.a.p.p. przez błędną wykładnię prowadzącą do przyjęcia, że działalność
pozwanego narusza prawa autorskie powódki; art. 79 u.o.p.a.p.p. poprzez jego
zastosowanie w sprawie. Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów prawa
procesowego mające istotny wpływ na wynik postępowania, tj. naruszenie art. 328
§ 2 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. Na tych podstawach pozwany wniósł o uchylenie
„zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego, zniesienie postępowania w
obu instancjach i przekazanie sprawy sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że art. 328 § 2 k.p.c.
stosowany jest w postępowaniu apelacyjnym jedynie odpowiednio. a więc
z uwzględnieniem istoty i swoistości postępowania przed tym sądem (art. 391 § 1
6
k.p.c.). Jeżeli sąd drugiej instancji w pełni podziela ocenę dowodów, której dokonał
sąd pierwszej instancji, to nie ma obowiązku ponownego przytaczania
w uzasadnieniu wydanego orzeczenia przyczyn, dla których określonym dowodom
odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. W takim wypadku wystarczy
zdecydowane stwierdzenie, że podziela argumentację zamieszczoną
w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej instancji, w którym poszczególne dowody
zostały wyczerpująco omówione i traktuje ustalenia pierwszoinstancyjne jako
własne. Nie ma również przeszkód, by sąd drugiej instancji odwołał się także do
oceny prawnej sądu pierwszej instancji, jeżeli w pełni ją podziela i uznaje za
wyczerpującą (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia . postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 r., I CSK 72/12, niepubl., z dnia 11 września
2014 r., II PK 284/13, niepubl.). Sąd drugiej instancji jest obowiązany zamieścić
w swoim uzasadnieniu takie elementy, które ze względu na treść apelacji i zakres
rozpoznania są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy, ale nie ma zarazem
obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska odnośnie wszystkich poglądów
prezentowanych przez strony, jeżeli nie mają one istotnego znaczenia dla
rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto utrwalone jest stanowisko, że art. 328 § 2 k.p.c.
może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną w tych wyjątkowych
wypadkach, gdy uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji zawiera tak kardynalne
braki, że niemożliwe jest dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do
wydania orzeczenia, co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli kasacyjnej.
Tylko bowiem wówczas stwierdzone wady mogą mieć wpływ na wynik sprawy
(por. np. wyrok z dnia 9 maja 2013 r., II UK 301/12, niepubl.; z dnia 28 listopada
2014 r., I CSK 735/13, niepubl.).
Z pisemnych motywów zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd drugiej
instancji, przynajmniej w zakresie okoliczności faktycznych związanych z apelację
pozwanego oparł się na dotychczasowych ustaleniach. Wskazuje na to zawarte
w pisemnych motywach sformułowanie, że „Ze zgromadzonego materiału
dowodowego wynika niezbicie, że pozwany na swojej stronie internetowej oferował
bibliotekom i szkołom wybrane programy edukacyjne „przydatne w realizacji
procesu dydaktyczno - wychowawczego w szkołach podstawowych, gimnazjalnych
i ponadgimnazjalnych”. Warto w tym miejscu podkreślić, że tych faktów pozwany
7
nie kwestionował a jedynie inaczej oceniał ich konsekwencje prawne. Poza tym,
Sąd Apelacyjny precyzyjnie wyjaśnił przyczyny oddalenia apelacji pozwanego.
Dlatego bezpodstawnie zarzuca się w skardze kasacyjnej naruszenie art. 328 § 2
i 385 k.p.c.
Wobec nieuwzględnienia zarzutów naruszenia przepisów postępowania
podstawą oceny naruszenia prawa materialnego są ustalenia faktyczne
stanowiące podstawę zaskarżonego orzeczenia.
Sąd drugiej instancji właściwie zakwalifikował stosunek łączący strony
procesu jako umowę kupna – sprzedaży, do której ma zastosowanie art. 535 k.c.
To pozwany składał na swojej stronie internetowej oferty sprzedaży kopii
programów edukacyjnych. Przedmiotem świadczenia pozwanego były same
nagrania a nie dokonanie przeniesienia zapisu dźwięku i obrazu skopiowanego
z programu telewizyjnego na płyty DVD a następnie przekazanie tych nagrań
bibliotece. Nie ma zatem uzasadnionych podstaw do zastosowania art. 734 § 1
w zw. z art. 750 i art. 735 k.c.
Nie ma też racji skarżący kwestionując naruszenie art. 28 pkt 2 u.o.p.a.p.p.
Przepis ten przyznający bibliotekom, archiwom i szkołom uprawnienia
do samodzielnego sporządzania lub zlecania sporządzania egzemplarzy
rozpowszechnionych utworów zawiera jednocześnie ograniczenia związane
z celem tego dozwolonego użytku publicznego. Przepis ten zezwala bowiem tym
podmiotom na sporządzanie egzemplarzy utworów już rozpowszechnionych
w ściśle określonych celach a mianowicie w celu uzupełnienia, zachowania lub
ochrony własnych zbiorów. Art. 28 pkt 2 u.o.p.a.p.p. stanowiący wyjątek od reguły
monopolu uprawnionego z tytułu praw autorskich musi być interpretowany wąsko.
Według trafnej oceny Sądu Apelacyjnego, żaden z wymienionych w tym artykule
celów sporządzenia egzemplarzy rozpowszechnionych nie mógł być zrealizowany
przez bibliotekę będącą nabywcą kopii programów edukacyjnych. Zachowanie
lub ochrona własnych zbiorów może bowiem odnosić się do podejmowania
czynności zapobiegających utracie utworu np. na skutek pogorszenia się jakości
nośnika materialnego, na którym utwór ten został utrwalony. Według innych
podawanych w piśmiennictwie przykładów może chodzić o egzemplarze utworów,
8
które z uwagi na częstotliwość korzystania z nich uległy daleko idącym
deformacjom, uszkodzeniom a nawet takie, które zostały zagubione lub skradzione.
Innym celem ustawowej licencji na sporządzanie lub zlecanie
sporządzania egzemplarzy rozpowszechnionych utworów jest uzupełnienie zbioru.
Według zgodnych definicji zawartych w reprezentatywnych słownikach języka
polskiego termin „uzupełnienie” oznacza uczynienie zupełnym, kompletnym;
dodanie to, czego brakuje; dopełnienie. Dlatego w piśmiennictwie podnosi się,
że uzupełnienie może odnosić się do jednego z brakujących tomów wydanego
dzieła, jednego z odcinków filmów lub zmierza do pozyskania materiałów trudno
dostępnych tzw. białych kruków.
Z tych wszystkich względów, podzielając w całości ocenę prawną Sądu
Apelacyjnego oraz uznając za nieuzasadnione zarzuty skargi kasacyjnej
pozwanego, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł jak wyżej.