Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 4/15
POSTANOWIENIE
Dnia 26 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z urzędu
przy uczestnictwie Starosty D., G. B. i Gminy B.
o zmianę oznaczenia nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 marca 2015 r.,
zażalenia uczestniczki postępowania G. B.
na postanowienie Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 10 grudnia 2014 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2014 r., Sąd Okręgowy w Ś. odrzucił
skargę kasacyjną wniesioną przez uczestniczkę postępowania G. B. od
postanowienia tego Sądu z dnia 8 października 2014 r. jako niedopuszczalną.
Wskazał, że zaskarżone postanowienie, jako dotyczące oznaczenia nieruchomości
w księdze wieczystej, nie jest orzeczeniem co do istoty sprawy i nie przysługuje od
niego skarga kasacyjna (art. 5191
§ 1 k.p.c.).
W zażaleniu na to postanowienie uczestniczka, podnosząc zarzut
naruszenia art. 3986
§ 2 w zw. z art. 13 § 2 i art. 5191
§ 2 k.p.c. oraz art. 378 k.p.c.
poprzez nierozpoznanie wszystkich zarzutów apelacji oraz art. 27 w zw. z art. 3
ust. 1 u.k.w.h. poprzez ich niezastosowanie, wniosła o jego uchylenie, przyjęcie
oraz rozpoznanie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie należy zaznaczyć, że kognicja Sądu Najwyższego
rozstrzygającego o zażaleniu na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające
skargę kasacyjną sprowadza się do dokonania oceny, czy zaskarżone
rozstrzygnięcie było prawidłowe. Sąd nie bada więc merytorycznie orzeczenia sądu
drugiej instancji zaskarżonego skargą kasacyjną. Z tej przyczyny podniesione
w zażaleniu zarzuty odnoszące się wprost do postanowienia Sądu Okręgowego
rozstrzygającego o apelacji wniesionej przez uczestniczkę postępowania od
postanowienia Sądu pierwszej instancji, jako nieodnoszące się do postanowienia
zaskarżonego zażaleniem, są bezprzedmiotowe dla oceny zasadności tego
ostatniego środka zaskarżenia.
Za prawidłowe należy uznać stanowisko Sądu Okręgowego,
że od postanowienia tego Sądu z dnia 8 października 2014 r. skarga kasacyjna
była niedopuszczalna. Postępowanie wieczystoksięgowe stanowi część
postępowania nieprocesowego i dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej
od wydanego w tym postępowania orzeczenia sądu drugiej instancji, wobec braku
przepisów szczególnych, jest uregulowana w art. 5191
k.p.c. Zgodnie z art. 5191
§ 1
k.p.c., od wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia co do istoty sprawy
3
oraz od postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia
postępowania kończących postępowanie - w sprawach z zakresu prawa
osobowego, rzeczowego i spadkowego - przysługuje skarga kasacyjna, chyba
że przepis szczególny stanowi inaczej. Poza tym w paragrafie drugim i trzecim
tego artykułu wymieniono przypadki, w których przysługuje skarga kasacyjna
w sprawach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego, kurateli i rejestrowych.
W pozostałych przypadkach oraz szczegółowo określonych w paragrafie 4. tego
artykułu, skarga kasacyjna jest niedopuszczalna.
Dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej od prawomocnego orzeczenia
sądu drugiej instancji w sprawach wieczystoksięgowych zależy więc od
spełnienia dwóch warunków, tj. aby było ono wydane co do istoty sprawy
i kończyło postępowanie. Jak wyjaśniono w postanowieniu Sądu Najwyższego
z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 541/03 (OSNC 2005, nr 6, poz. 112),
w sprawach wieczystoksięgowych "istotę sprawy" określają przesłanki
materialnoprawne wniosku o wpis, taka bowiem postać orzeczeń jest
właściwa rozstrzyganiu o zasadności żądania wnioskodawcy domagającego się
udzielenia ochrony prawnej przez potwierdzenie jego praw rzeczowych (wpisy
w dziale II), ukonstytuowania ich, jeżeli przepis takiego wpisu wymaga (wpisy
w dziale II albo IV) lub wzmocnienia skuteczności praw osobistych i roszczeń
(wpisy w dziale III, wymienione w art. 16 u.k.w.h. i w innych ustawach).
Natomiast w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2012 r.,
II CZ 94/12 (nie publ.) przyjęto, że w postępowaniu wieczystoksięgowym kończą
postępowanie tylko te postanowienia, które kładą kres określonym czynnościom
w zakresie uprawnień podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych.
Nie odpowiadają zatem tym wymaganiom postanowienia, które nie spełniają cech
definitywności.
Przedmiotem wpisu, którego dotyczyła apelacja wniesiona przez
uczestniczkę postępowania, była zmiana oznaczenia nieruchomości w księdze
wieczystej dokonana przez Sąd pierwszej instancji na skutek zawiadomienia
Starosty D. Dział I księgi wieczystej nie jest przeznaczony do ujawniania praw, lecz
jedynie służy do oznaczenia nieruchomości. Innymi słowy, dział ten nie służy
ujawnianiu praw, lecz danych faktycznych. Zatem orzeczenie o sprostowaniu
4
oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej nie rozstrzyga o prawach
ujawnionych w księdze wieczystej. Z tej przyczyny w judykaturze przyjmuje się, że
wpisy w dziale I-0 nie są objęte ani domniemaniem prawdziwości księgi wieczystej
(art. 3 u.k.w.h.), ani rękojmią wiary publicznej ksiąg wieczystych, ustanowioną w art.
5 u.k.w.h. Nie odzwierciedla on bowiem stanu prawnego nieruchomości, a jedynie
jej faktyczny opis wynikający z dokumentów będących podstawą wpisu. Nie
znajduje tu zastosowania przepis o niezgodności treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym. Miarodajne dla dokonania tego rodzaju wpisu są
- zgodnie z art. 27 u.k.w.h. - dane z katastru nieruchomości (do czasu jego
utworzenia dane z ewidencji gruntów i budynków). Zmiany te nie przesądzają
prawa własności ani innych praw ujawnionych w księdze wieczystej (por. m.in.
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1989 r., III CZP 13/89, OSNC 1990,
nr 2, poz. 26 i z dnia 4 marca 1994 r., III CZP 15/94, Wokanda 1994, nr 4, poz. 5,
oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1998 r., II CKN 529/97,
OSNC 1998, nr 7-8, poz. 128 i z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 677/99, nie publ.).
Poza tym orzeczenie dotyczące oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej
mimo uprawomocnienia się może być zmienione na podstawie nowych
dokumentów dotyczących oznaczenia danej nieruchomości. Niezależnie bowiem od
możliwości sprostowania takiego wpisu na podstawie art. 62613
§ 2 k.p.c.,
stosownie do treści art. 27 u.k.w.h., w razie niezgodności danych katastru
nieruchomości (danych z ewidencji gruntów i budynków) z oznaczeniem
nieruchomości w księdze wieczystej sąd rejonowy dokonuje - na wniosek
właściciela nieruchomości, wieczystego użytkownika lub z urzędu na skutek
zawiadomienia właściwej państwowej jednostki organizacyjnej prowadzącej
ewidencję gruntów i budynków - sprostowania oznaczenia nieruchomości na
podstawie danych z katastru nieruchomości (ewidencji gruntów i budynków).
Powołany przepis wyraża zasadę ścisłej zależności treści wpisów w dziale I księgi
wieczystej z danymi w katastrze nieruchomości (ewidencji gruntów i budynków).
W razie stwierdzenia niezgodności wpisów w dziale I księgi wieczystej z danymi
ewidencyjnymi, te aktualne dane podlegają wpisowi. W stanie prawnym, w którym
art. 5191
k.p.c. wyłączał możliwość wniesienia kasacji od prawomocnych
orzeczeń wydanych w postępowaniu nieprocesowym, które na podstawie
5
przepisów szczególnych mogły być uchylone lub zmienione w każdym czasie
przyjmowano, że dotyczy to właśnie orzeczenia w przedmiocie wpisu w dziale I-0
księgi wieczystej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1998 r.,
II CKN 529/97). Z tych względów na można uznać, aby orzeczenia sądu drugiej
instancji w przedmiocie sprostowania danych dotyczących oznaczenia
nieruchomości w księdze wieczystej były orzeczeniami kończącymi postępowanie
co do istoty sprawy, od których przysługuje prawo wniesienia skargi kasacyjnej,
a wcześniej kasacji (por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
13 stycznia 1998 r., II CKN 529/97, z dnia 17 grudnia 2001 r., IV CKN 1369/00, nie
publ. oraz z dnia 8 lipca 2003 r., IV CZ 74/03, nie publ.).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego możliwość wniesienia skargi kasacyjnej
od orzeczeń dotyczących oznaczenia nieruchomości w księdze wieczystej
dopuszczono w wyjątkowych przypadkach. Dotyczyło to sytuacji, w której nowego
oznaczenia nieruchomości dokonano w następstwie zmiany granic, a nie nowych,
dokładniejszych pomiarów nieruchomości (por. postanowienie z dnia 15 kwietnia
1997 r., I CKN 26/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 167). W orzecznictwie przyjęto także,
że jeżeli oznaczenie w dziale I-0 księgi wieczystej jest tego rodzaju, że obejmuje
część gruntu lub innej rzeczy będącej przedmiotem wpisanego prawa nie należącą
do uprawnionego z księgi wieczystej, lecz stanowiącą przedmiot cudzego prawa,
to żądanie wykreślenia wpisu w dziale I-0 nie dotyczy tylko sprostowania danych
faktycznych, lecz zmierza do ustalenia zakresu prawa przysługującego
uprawnionemu w celu uzyskania zgodności pomiędzy stanem prawnym
wynikającym z wpisu w dziale II księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
którego przedmiot i zakres wyraża dział I-0. W takim przypadku wykreślenie
oznaczenia ujawnionego w dziale I-0 danej księgi wieczystej musi być postrzegane
jako dotyczące praw osoby wpisanej w dziale II tej księgi wieczystej oraz praw
osoby trzeciej dotychczas w księdze wieczystej nieujawnionej. W konsekwencji
wyłączono w takiej sytuacji, aby sprostowanie mogło być dokonane w trybie art.
62613
§ 2 k.p.c. lub art. 27 u.k.w.h., lecz wymaga uzgodnienia na podstawie art. 10
u.k.w.h. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1971 r., III CRN
338/71, OSNC 1972, nr 6, poz. 110 i z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 284/06,
nie publ. oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 grudnia 1994 r.,
6
III CZP 158/94, OSNC 1995, nr 4, poz. 59). Oczywiście w takiej też sytuacji
dopuszczalna byłaby skarga kasacyjna. W postanowieniach Sądu Najwyższego
z dnia 13 listopada 2014 r., V CZ 74/14 oraz V CZ 76/14 (nie publ.) przyjęto także
możliwość wniesienia skargi kasacyjnej, gdy żądanie wpisu zmiany oznaczenia
nieruchomości ma znaczenie dla potwierdzenia praw rzeczowych wnioskodawcy.
Zaskarżeniu skargą kasacyjną nie podlega orzeczenie o zmianach w opisie
nieruchomości, o ile nie wiąże się z jej stanem prawnym. Żadna z tych lub
podobnych sytuacji nie miała jednak miejsca w sprawie, a dokonany wpis nie
narusza ujawnionego w księdze wieczystej prawa skarżącej w postaci użytkowania
wieczystego. Dodać przy tym należy, iż księgi wieczyste nie są rejestrem
publicznym służącym ujawnianiu prawa do wody (por. art. 1 ust. 1 u.k.w.h.), które,
zdaniem skarżącej, zostało naruszone wpisem w dziale I księgi wieczystej
dotyczącym sposobu korzystania z nieruchomości.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił zażalenie na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.