Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 205/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa P. D.
przeciwko A. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
o odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 1 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 20 lutego 2014 r.
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powód domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 29.715,00 zł wraz z
ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu, tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem i nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę. Twierdził,
że złożone mu wypowiedzenie umowy o pracę naruszało art. 38 k.p., ponieważ
2
pozwany nie skonsultował zamiaru rozwiązania umowy o pracę z organizacją
związkową OM OPZZ Konfederacja Pracy, której powód był członkiem. Zarzucał
ponadto, że wskazana przez pracodawcę przyczyna wypowiedzenia była
nierzeczywista i nieuzasadniona, ponieważ nie doszło do likwidacji jego stanowiska
pracy.
Wyrokiem z dnia 28 marca 2011 r. Sąd Rejonowy w S. zasądził od pozwanej
spółki na rzecz powoda kwotę 29.715,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia
24 stycznia 2011 roku, w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Sąd ustalił, iż
pozwana nie przeprowadziła konsultacji zamiaru wypowiedzenia powodowi umowy
o pracę. Sąd ocenił, że wniosek pozwanej z dnia 5 października 2010 r. naruszał
art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych, w konsekwencji organizacja
związkowa miała prawo odmówić udzielenia informacji o przynależności
związkowej pracowników. Zdaniem Sądu, okoliczność ta nie zwalniała pozwanej z
obowiązku konsultowania indywidualnych spraw pracowniczych ze związkiem
zawodowym. Sąd nie badał zasadności wypowiedzenia umowy o pracę,
ograniczając się do ustalenia, że złożone powodowi wypowiedzenie umowy o pracę
było niezgodne z art. 38 k.p.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 7 lipca 2011 r. oddalił apelację pozwanej.
Podzielił stanowisko sądu I instancji, że wypowiedzenie powodowi umowy o pracę
bez uprzedniego przeprowadzenia konsultacji z organizacją związkową nastąpiło z
naruszeniem art. 38 k.p., co czyniło zbędnym badanie przyczyn wypowiedzenia
umowy pod względem ich konkretności, zasadności i rzeczywistości.
Od wyroku Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł pełnomocnik
pozwanej, zarzucając naruszenie art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych
przez jego błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie art. 38 k.p. polegające
na uznaniu, że pomimo nieotrzymania od organizacji związkowej informacji o
osobach korzystających z jej obrony, skarżąca miała obowiązek przeprowadzenia z
organizacją związkową konsultacji zamiaru wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę.
Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 14 czerwca 2012 r., I PK 231/11, OSNP
2013 nr 13-14, poz.149, uchylił wyrok Sądu Okręgowego przekazując temu sądowi
sprawę do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
3
kasacyjnego. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż odmowa udzielenia lub
nieuzupełnienie wymaganej informacji o przysługującej pracownikom obronie
związkowej zwalnia pracodawcę z obowiązku współdziałania z zakładową
organizacją związkową w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy.
Wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. Sąd Okręgowy uchylił wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 28 marca 2011 r. w punktach 1, 3 i 4 i w tym zakresie przekazał
temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania odwoławczego.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 27
sierpnia 2013 r. oddalił powództwo. Sąd ustalił, że w wyniku restrukturyzacji
pozwana zlikwidowała dwa stanowiska w segmencie zajmującym się sprzedażą
butli gazowych, w tym stanowisko Regionalnego Kierownika Sprzedaży zajmowane
przez powoda. Obowiązki związane z w/w stanowiskiem zostały podzielone i
przekazane innym pracownikom. Kryterium doboru pracowników do zwolnień
stanowiło doświadczenie i kompetencje na rynku zbiornikowym, czyli wiedza
techniczna, inżynierska, wiedza o produkcie, a także wiedza na temat pozwoleń na
budowę, gdyż są to obiekty będące przedmiotem prawa budowlanego. W dniu 5
października 2010 r. pozwana wystąpiła z pisemnym wnioskiem do OM OPZZ
Konfederacja Pracy w S. sp. z o.o. wnosząc o wskazanie imion i nazwisk
pracowników pozwanej spółki korzystających z obrony w indywidualnych sprawach
pracowniczych. W odpowiedzi związek zawodowy odmówił udzielenia żądanych
informacji, wskazując, iż wniosek pozwanej ma charakter abstrakcyjny, a więc jest
sprzeczny z art. 30 ust. 21
ustawy z związkach zawodowych, który umożliwia
ujawnienie informacji o przynależności związkowej wyłącznie w indywidualnych
sprawach, gdy pracodawca nosi się z zamiarem zwolnienia pracownika. W tych
okolicznościach Sąd uznał, że został wyczerpany tryb konsultacji ze związkami
zawodowymi. Wyjaśnił, że na skutek wniesienia przez stronę pozwaną skargi
kasacyjnej Sąd Najwyższy wskazał, że wymagane i wystarczające jest
jednorazowe zwrócenie się przez pracodawcę do zakładowych organizacji
związkowych o informację o pracownikach korzystających ze związkowej obrony w
indywidualnych sprawach ze stosunku pracy. Dla uzyskania takiej informacji
pracodawca nie musi pytać o konkretnych, tj. wymienionych z imienia i nazwiska
4
pracowników, ani wskazywać konkretnego celu wnioskowanych informacji dlatego,
że przynależność do legalnie działających organizacji społecznych ma charakter
publiczny, dobrowolny i jawny, i nie może pozostawać w ukryciu za przepisami o
ochronie danych osobowych. Z kolei odmowa udzielenia lub nieuzupełnienie
wymaganej informacji o przysługującej pracownikom obronie związkowej zwalnia
pracodawcę z obowiązku współdziałania z zakładową organizacją związkową w
indywidualnych sprawach ze stosunku pracy, w których związkowe współdziałanie
byłoby ustawowo wymagane, gdyby zakładowa organizacja związkowa należycie
wypełniła swoje ustrojowe i ustawowe powinności.
Stanowisko Sądu Najwyższego podzielił w całości Sąd Okręgowy,
rozpoznający sprawę po uprzednim uchyleniu jego wyroku. Sąd Rejonowy
powołując się na art. 386 § 6 k.p.c. wskazał, że ocena prawna i wskazania co do
dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji
wiążą sąd, któremu sprawa została przekazana, przy czym nie dotyczy to wypadku,
gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego. W konwencji stwierdził, że umowa o pracę
została rozwiązana przez pracodawcę w sposób prawidłowy pod kątem formalnym.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 27 sierpnia 2013 r. złożyła
strona powodowa, zarzucając naruszenie prawa materialnego: art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych przez błędną wykładnię oraz art. 45 § 1 k.p. w
zw. z art. 38 k.p. poprzez uznanie, że pozwany nie był zobowiązany do
przeprowadzenia z działającą u pozwanego organizacją związkową konsultacji
zamiaru wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, a nadto art. 45 § 1 k.p. poprzez
jego błędne niezastosowanie i przyjęcie, że wypowiedzenie powodowi umowy o
pracę z przyczyn organizacyjnych było uzasadnione, pomimo, że pozwany nie
zastosował obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów doboru pracowników do
zwolnienia. Apelujący zarzucił także naruszenie art. 386 § 6 k.p.c. poprzez błędną
wykładnię polegającą na przyjęciu, że ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu
wyroku sądu odwoławczego wiąże sąd, któremu sprawa została przekazana, w
sytuacji gdy późniejszą uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
wydaną na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (uchwała SN z dnia
21 listopada 2012 r., III PZP 6/12, OSNP 2013 nr 13-14, poz. 146) odstąpiono od
poglądu prawnego stanowiącego podstawę zapadłego w tej sprawie uprzednio
5
rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 14 czerwca 2012 r., I PK
231/11). W ocenie strony powodowej uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 21 listopada 2012 r., III PZP 6/12 uchyla związanie wykładnią
zaprezentowaną we wcześniejszym rozstrzygnięciu Sądu Najwyższego z dnia 14
czerwca 2012 r., I PK 231/11, czy w wyroku Sądu Okręgowego z 11 października
2012 r.
W wyniku rozpoznania apelacji Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu
Rejonowego w kwestii związania tego sądu poglądem Sądu Okręgowego
wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 października 2012 r. Wskazał, że
zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna i wskazania co do dalszego
postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą
zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy
ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła
zmiana stanu prawnego. Sąd Okręgowy stwierdził, że w tej sprawie jest związany
wykładnią dokonaną w wyroku Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2012 r., I PK
231/11 na zasadzie art. 39820
zd. 1 k.p.c. Odnotowując stanowisko Sądu
Najwyższego, że związanie wynikające z art. 39820
k.p.c. nie jest bezwzględne, gdy
inna wykładnia wynika z późniejszej uchwały Sądu Najwyższego, która ma moc
zasady prawnej (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z 10 sierpnia 2007 r., III UK 23/07,
OSNP 2008 nr 19- 20, poz. 298 i z 12 lipca 2012 r., I CSK 5/12, LEX nr 1228765),
jednocześnie zauważył, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2012 r.
III PZP 6/12, została podjęta w składzie powiększonym siedmiu sędziów tego Sądu,
jednak nie ma mocy zasady prawnej. Sąd stwierdził, że zmiana wykładni przepisów
art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych nie na zatem charakteru wiążącego
i nadal z mocy art. 39820
k.p.c. zachodzi związanie Sądu Okręgowego wykładnią
prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r., I PK
231/11. Sąd Okręgowy podzielił merytoryczną ocenę zastosowanych przez
pozwaną kryteriów doboru do zwolnienia w aspekcie zasadności wypowiedzenia
umowy o pracę dokonaną przez Sąd Rejonowy.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 20 lutego 2014 r.
złożył pełnomocnik powoda. Zarzucono naruszenie:
6
art. 386 § 6 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię
polegającą na przyjęciu, że ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku sądu
odwoławczego wiąże sąd, któremu sprawa został przekazana, jaki i sąd drugiej
instancji, mimo że późniejszą uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
wydaną na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (uchwała SN z dnia
21 listopada 2012 roku, III PZP 6/12) odstąpiono od poglądu prawnego
stanowiącego podstawę zapadłego uprzednio rozstrzygnięcia,
art. 39820
k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że
rozpoznający apelację powoda Sąd Okręgowy jest związany wykładnią Sądu
Najwyższego dokonaną w wyroku z dnia 14 czerwca 2012 roku, I PK 231/11
podczas gdy późniejszą uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
wydaną na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (uchwała SN z dnia
21 listopada 2012 roku, sygn. III PZP 6/12) odstąpiono od tej wykładni oraz
pomimo, że sąd odwoławczy rozpoznający apelację powoda nie był sądem, o
którym mowa w art. 39820
k.p.c.,
art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych
przez błędną wykładnię oraz art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 38 k.p. poprzez błędne
niezastosowanie polegające na uznaniu, że pozwany nie był zobowiązany do
przeprowadzenia z działającą u pozwanego organizacją związkową konsultacji
zamiaru wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, a w konsekwencji, że
wypowiedzenie umowy o pracę powoda było prawidłowe, pomimo że poprawna
wykładnia powołanego przepisu prowadzi do wniosku przeciwnego i uzasadnia
zastosowanie art. 45 § 1 k.p. w zw. z art. 38 k.p.
Pełnomocnik skarżącego wskazał, że w sprawie występuje istotne
zagadnienia prawne, tj. „Czy późniejsza uchwała składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego wydana na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
rozstrzygająca wątpliwości co do wykładni określonych przepisów prawa
materialnego, której Sąd Najwyższy nie nadał mocy zasady prawnej uzasadnia
odstąpienie przez sąd orzekający od związania uprzednią wykładnią danego
przepisu zastosowaną w sprawie przez sąd odwoławczy (art. 386 § 6 k.p.c.) oraz
przez Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c.)?”
7
Wniesiono o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego z dnia 20 lutego 2014 roku
w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, w tym kosztach zastępstwa
procesowego (art. 39815
§ 1 k.p.c.), względnie o uchylenie tego wyroku i
zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 29.715,00 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 24 stycznia 2011 roku do dnia zapłaty oraz kosztami procesu za
wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Zasadniczym problemem mającym wpływ na jej rozstrzygnięcie miała ocena
znaczenia uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, która w swej treści
była odmienna od wcześniejszego orzeczenia składu zwykłego podjętego w
sprawie. Skarżący podnosił poprzez zarzuty prawa procesowego i materialnego, że
z tego powodu zasadne byłoby odstąpienie od wcześniejszego stanowiska Sądu
Najwyższego. Zdaniem skarżącego uchwała składu powiększonego oraz
wcześniejsza rozbieżność orzecznictwa Sądu Najwyższego uzasadniają
konieczność zmiany zaskarżonego wyroku, gdyż w tej sytuacji nie był on związany
wcześniejszym orzeczeniem, a tym bardziej nie jest nim związany skład orzekający
w sprawie ponownie złożonej skargi kasacyjnej.
Problem powyższy był już wielokrotnie rozstrzygany w orzecznictwie Sądu
Najwyższego. Z tego powodu nie można było uznać, że w sprawie występuje
istotne zagadnienie prawne uzasadniające rozpoznanie skargi kasacyjnej na
rozprawie.
Zgodnie z przepisem art. 386 § 6 k.p.c. przy ponownym rozpoznawaniu
sprawy sąd jest związany oceną prawną i wykładnią dokonaną w danej sprawie.
Sąd, któremu została przekazana sprawa jest związany wykładnią dokonaną przez
Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c.). Nie dotyczy to jedynie przypadku zmiany stanu
prawnego. Tak więc Sąd Okręgowy trafnie zinterpretował powyższe przepisy
procesowe i orzekł zgodnie z wykładnią dokonaną przez Sąd Najwyższy.
8
W związku z powyższym należało rozstrzygnąć, czy zachodzi związanie
Sądu Najwyższego wykładnią dokonaną w uchwale składu 7 sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 21 listopada 2012 r., III PZP 6/12 (OSNP 2013 nr 13-14, poz.
146). Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego jak i stanowiskiem
doktryny późniejsza zmiana stanowiska przez skład powiększony wyrażona w
uchwale, której nadano moc zasady prawnej, uzasadnia odstąpienie od
wcześniejszej wykładni dokonanej w sprawie przez Sąd Najwyższy. Wyraźnego
podkreślenia wymaga, że chodzi o uchwałę, której nadano moc zasady prawnej
(zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2007 r., IV CSK 50/07). Tak
więc związanie wykładnią prawa według art. 39820
k.p.c. nie jest bezwzględne, gdy
inna wykładnia wynika z późniejszej uchwały Sądu Najwyższego, której nadano
moc zasady prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2007 r., III UK
23/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 298, czy z dnia 12 lipca 2012 r., I CSK 5/12, LEX
nr 1228765). Mając również na uwadze przepisy art. 60 i 61 ustawy o Sądzie
Najwyższym należy stwierdzić, że składy orzekające Sądu Najwyższego są
związane wyłącznie uchwałami mającymi moc zasad prawnych. Natomiast uchwale
III PZP 6/12 nie nadano mocy zasady prawnej. Wynika więc z tego, że Sąd
Najwyższy nie był nią związany, a Sąd Okręgowy był związany stanowiskiem Sądu
Najwyższego z wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r., I PK 231/11 (OSNP 2013 nr 13-
14, poz. 149). Pogląd taki został już wcześniej wyrażony w wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 9 listopada 2012 r., IV CSK 151/12 (LEX nr 1275000). Skład
orzekający podziela poglądy wyrażone w wyżej powołanych wcześniejszych
orzeczeniach Sądu Najwyższego.
Tak więc ostatecznie należy stwierdzić, że zgodnie z art. 39820
k.p.c. Sąd
Najwyższy byłby związany uchwałą składu powiększonego jeżeli miałaby ona moc
zasady prawnej. Odstąpienie od niej byłoby natomiast możliwe jedynie po
wyczerpaniu trybu postępowania określonego w art. 62 ustawy o Sądzie
Najwyższym. Podjęcie późniejszej uchwały nie mającej mocy zasady prawnej, jak i
tym bardziej odmiennego orzeczenia w postaci wyroku nie ma więc
bezpośredniego wpływu na rozstrzygnięcie sądu w sprawie, w której Sąd
Najwyższy dokonał wykładni prawa w wyroku uchylającym wcześniejszy wyrok i
przekazującym sprawę do ponownego rozpoznania.
9
Z tych względów orzeczono jak w sentencji wyroku.