Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 136/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa B. K.
przeciwko Urzędowi Miasta w W.
o odprawę emerytalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 1 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 29 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W., pozostawiając temu
Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Pozwem z 25 lutego 2010 r. powódka B. K. wniosła o zasądzenie na jej
rzecz od burmistrza W. 39.693 zł z ustawowymi odsetkami od 25 maja 2007 r. do
dnia zapłaty tytułem odprawy emerytalnej oraz kosztami procesu. W uzasadnieniu
pozwu powódka wskazała, że w związku z rozwiązaniem 23 marca 2007 r. przez
2
pozwanego stosunku pracy, złożyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek
o przyznanie świadczenia emerytalnego. Organ rentowy przyznał jej to świadczenie
od 5 maja 2007 r. Powódka wskazała ponadto, że w okresie od 23 marca do 4 maja
2007 r. przebywała na zwolnieniu lekarskim.
Pozwany Urząd Miasta w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie
kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych. Pozwany nie kwestionował stanu faktycznego przedstawionego
przez powódkę. Wskazywał jednak, że ponieważ stosunek pracy z powódką ustał w
trybie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, to nie
można mówić o istnieniu związku pomiędzy ustaniem stosunku pracy, a przejściem
na emeryturę, a tym samym nie została spełniona przesłanka z art. 921
k.p.
warunkująca uzyskanie przez powódkę prawa do odprawy emerytalnej.
Wyrokiem z 18 lipca 2013 r. Sąd Rejonowy w W. zasądził od pozwanego na
rzecz powódki 39.693 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 25 maja 2007 r do dnia
zapłaty oraz 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd nadał
wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności do wysokości jednomiesięcznego
wynagrodzenia powódki tj. do 6.615,50 zł.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w Urzędzie Miasta w W.
na stanowisku naczelnika Wydziału Urbanistyki i Gospodarki Nieruchomościami.
Dnia 23 marca 2007 r. pozwany rozwiązał z powódką umowę o pracę bez
wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. W
okresie od 23 marca do 4 maja 2007 r. powódka przebywała na zwolnieniu
lekarskim, zaś 17 kwietnia tego roku złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych
wniosek o przyznanie emerytury. Decyzją z 15 maja 2007 r. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych przyznał jej emeryturę od 5 maja 2007 r. po zakończeniu okresu
pobierania zasiłku chorobowego. Pismami z 25 maja 2007 r. i 25 lipca 2007 r.
powódka wezwała pozwanego do zapłaty odprawy emerytalnej. Pozwany odmówił.
Sąd Rejonowy wskazał również, że wyrokiem z 4 października 2012 r. Sąd
Okręgowy w W. oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego w W. z 6
marca 2012 r. Sądy obu instancji uznały, że rozwiązanie przez pozwanego
stosunku pracy z powódką bez wypowiedzenia z jej winy było uzasadnione.
3
Na podstawie dokonanych ustaleń Sąd Rejonowy stwierdził, że do powódki
mają zastosowanie przepisy ustawy o pracownikach samorządowych z 22 marca
1990 r. w brzmieniu obowiązującym w dacie rozwiązania umowy o pracę. Zgodnie z
art. 21 tej ustawy pracownikom samorządowym przysługuje odprawa emerytalna
przy przechodzeniu na emeryturę. Sprawa odprawy emerytalnej została w tej
pragmatyce w pełni unormowana. Zdaniem Sądu Rejonowego art. 21 ustawy z
1990 r. stanowi przepis szczególny w rozumieniu art. 5 k.p. Do pracowników
samorządowych nie ma zatem zastosowania art. 921
k.p. w takim zakresie, w jakim
ich prawo do odprawy emerytalnej normuje art. 21 ustawy z 22 marca 1990 r. Art.
921
§ 1 k.p. uzależnia nabycie odprawy emerytalnej od tego, czy stosunek pracy
ustał w związku z przejściem na emeryturę. Natomiast art. 21 ust. 1 ustawy o
pracownikach samorządowych wskazuje, że pracownikom samorządowym
przysługuje jednorazowa odprawa przy przechodzeniu na emeryturę. Dlatego, do
powstania prawa do odprawy emerytalnej na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o
pracownikach samorządowych wystarczy czasowy związek pomiędzy ustaniem
stosunku pracy pracownika samorządowego, a przejściem tego pracownika na
emeryturę (wyrok Sądu Najwyższego z 20 marca 2009 roku, II PK 238/08, OSNP
2002 nr 11, poz. 265). Zdaniem Sądu Rejonowego choroba pracownika nie
przerywa związku czasowego istniejącego między przejściem na emeryturę a
rozwiązaniem stosunku pracy. Pogląd taki jest prezentowany w judykaturze.
Odprawa emerytalna uzależniona jest tylko od stażu pracy. Jest świadczeniem
jednorazowym, przysługuje niezależnie od sposobu rozwiązania stosunku pracy i
przyczyny rozstania się stron tego stosunku. Przede wszystkim ważny jest cel tej
odprawy. Odprawa emerytalna ma na celu złagodzenie skutków utraty pracy i
przejścia na emeryturę, co wyłącza możliwość powołania się na sposób i przyczynę
rozwiązania stosunku pracy. Sąd Rejonowy wskazał ponadto, że bezpośrednio po
ustaniu stosunku pracy powódka przebywała na zwolnieniu lekarskim, w czasie
którego wystąpiła do organu rentowego o przyznanie prawa do emerytury. Zdaniem
Sądu złożenie wniosku emerytalnego bezpośrednio po wynikającym z tytułu
zatrudnienia okresie pobierania zasiłku chorobowego i nabycie prawa do emerytury
z dniem zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego odpowiada dyspozycji art.
100 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
4
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2004 Nr 39, poz. 353 ze zmianami) i nie może
być traktowana, jako przerwa w zatrudnieniu wykluczająca nabycie prawa do
odprawy pracownika zwolnionego z pracy. Tak więc z cytowanego przepisu -
zdaniem Sądu Rejonowego - wynikało, że przesłanką przedmiotowego uprawnienia
jest określona zmiana stosunków prawnych, wyrażona pojęciem „przechodzenia”.
To ze względu na to, że ktoś, będący urzędnikiem państwowym, traci tę sytuację
prawną (przestaje być urzędnikiem państwowym), a przechodzi do innej ustawy
pragmatycznej zapewnia mu jednorazową odprawę. Reasumując prawo do
odprawy nie zależy od sposobu rozwiązania stosunku pracy (uzasadnienie wyroku
z 6 czerwca 2000 r., I PKN 700/99, OSNAP 2001 nr 15, poz. 486). W niniejszej
sprawie powódka uzyskała prawo do emerytury w dniu następującym po
zaprzestaniu pobierania zasiłku chorobowego, przysługującego jej z tytułu choroby
powstałej bezpośrednio po ustaniu zatrudnienia.
Sąd Okręgowy w W., po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez pozwanego,
zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w ten sposób, że powództwo oddalił i
zasądził od powódki na rzecz Urzędu Miasta w W. 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego, a także 930 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w
tym 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji
odwoławczej.
Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że mimo prawidłowych ustaleń
faktycznych, Sąd pierwszej instancji nie wziął pod uwagę ciągu wydarzeń w
związku z zakończonym stosunkiem pracy powódki, pobieraniem przez nią zasiłku
chorobowego i uzyskaniem następnie prawa do emerytury. Powołanie przez Sąd
Rejonowy art. 100 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie było
uzasadnione przedmiotem sporu, bowiem powódka nie kwestionowała odmowy
przyznania jej świadczenia emerytalnego, a ponadto organ rentowy przyznał jej
prawo do emerytury od daty zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego. Sąd
Rejonowy nie wziął pod uwagę orzeczenia Sądu Najwyższego z 6 października
2004 r. (I PK 694/03, OSNP 2005 nr 11, poz. 155), w którym Sąd Najwyższy
jednoznacznie stwierdził, że pracownikowi samorządowemu nie przysługuje
odprawa emerytalna, jeżeli wiek emerytalny osiągnął po rozwiązaniu stosunku
pracy, choćby w czasie pobierania zasiłku chorobowego. W uzasadnieniu wyroku
5
Sąd Najwyższy wskazał, że poglądu o uprawnieniu do odprawy emerytalnej przy
przechodzeniu na emeryturą nie można podzielić w sytuacji, w której w momencie
rozwiązania stosunku pracy pracownik nie spełnia warunku nabycia prawa do
emerytury w postaci osiągnięcia odpowiedniego wieku. W takim stanie rzeczy
pobieranie zasiłku chorobowego nie ma żadnego związku z nabyciem prawa do
emerytury, które następuje wprawdzie w pewnym związku czasowym z
rozwiązaniem stosunku pracy, ale jest to związek całkowicie przypadkowy. Taki
przypadkowy związek czasowy między ustaniem stosunku pracy a nabyciem prawa
do emerytury nie może być potraktowany jako „przejście na emeryturę” w
rozumieniu art. 28 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. W
niniejszej sprawie, co trafnie ustalił Sąd Rejonowy rozwiązanie stosunku pracy
powódki nastąpiło przed ustaleniem prawa do świadczenia, co powódka sama
stwierdziła w uzasadnieniu pozwu, powołując się jednocześnie na orzecznictwo
Sądu Najwyższego wydane jednak w oparciu o odmienne stany faktyczne. Co
więcej nabycie tych uprawnień nastąpiło nie w czasie pobierania zasiłku, lecz już po
zakończeniu jego pobierania.
Niezależnie od zmiany zaskarżonego wyroku, Sąd Okręgowy nie podzielił
zarzutu skarżącego odnośnie do tego, że sposób rozwiązania z powódką umowy o
pracę determinował brak możliwości wypłaty odprawy emerytalnej. Jak uznał
bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z 20 marca 2009 r. (II PK 238/08, LEX nr
707872) odprawa emerytalno-rentowa ma na celu złagodzenie skutków utraty pracy
i przejścia na rentą. To jest jej ratio i ten cel wyłącza możliwość oceny roszczenia o
odprawą z punktu widzenia niezgodności z zasadami współżycia społecznego z
powołaniem sią na sposób i przyczynę rozwiązania stosunku pracy, jako jedyne
elementy mające świadczyć o nadużyciu prawa. Z założenia bowiem odprawa
emerytalno- rentowa nie jest powiązana ze sposobem i przyczyną ustania stosunku
pracy, nie spełnia funkcji wychowawczej, lecz ma charakter kompensacyjny.
Powódka zaskarżyła powyższy wyrok Sądu Okręgowego w całości,
zarzucając naruszenie prawa materialnego w postaci art. 21 ust 1 ustawy z 22
marca 1990 r. o pracownikach samorządowych, przez jego zastosowanie do
niedostatecznie ustalonego stanu faktycznego, co polegało na tym, że Sąd
Okręgowy w W. orzekł o zmianie orzeczenie Sądu Rejonowego i oddalił powództwo
6
o zapłatę jednorazowego świadczenia emerytalnego, pomimo że nie zostało
ustalone czy powódka osiągnęła przewidziany ustawą wiek emerytalny.
Pełnomocnik powódki wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie
co do istoty sprawy przez jego zmianę i przyznanie powódce 39.693 zł tytułem
odprawy emerytalnej z odsetkami ustawowymi od 25 maja 2007 r., oraz zasądzenie
od pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych obejmujących postępowanie przed sądem pierwszej
instancji, sądem drugiej instancji oraz postępowanie kasacyjne, ewentualnie o
uchylenie tego wyroku i przekazanie Sądowi Okręgowemu sprawy do ponownego
rozpatrzenia pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania,
w tym także postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę strona pozwana wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej jako bezzasadnej oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej
zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według
norm prawem przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest uzasadniona. Zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca
1990 r., pracownikom samorządowym, przy odpowiednim zastosowaniu art. 28
ustawy o pracownikach urzędów państwowych, przysługuje przy przechodzeniu na
emeryturę jednorazowa odprawa. Według art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 12 września
1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.),
pracownikowi przechodzącemu na emeryturę przysługuje jednorazowa odprawa w
wysokości stanowiącej wielokrotność miesięcznego wynagrodzenia, zależna od
okresu pracy w urzędzie. W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga relacja art.
21 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U.
2001 Nr 142, poz. 1593 ze zm.) do art. 921
k.p. Kwestia ta została wyjaśniona w
wyrokach Sądu Najwyższego z 4 października 2006 r., II PK 14/06, OSNP 2007 nr
19-20, poz. 273 i 2 października 2013 r., II PK 14/13 (niepubl.). W pierwszym z tych
7
orzeczeń Sąd Najwyższy wskazał, że wykładnia art. 21 ust. 1 ustawy z 1990 r. o
pracownikach samorządowych dokonywana z uwzględnieniem § 11 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawie zasad
wynagradzania i wymagań kwalifikacyjnych pracowników samorządowych
zatrudnionych w urzędach gmin, starostwach powiatowych i urzędach
marszałkowskich (Dz.U. Nr 33, poz. 264 z późn. zm.), mówiącego o odprawie
przysługującej w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub
emeryturę, prowadzi do wniosku, że warunkiem uzyskania prawa do odprawy było
istnienie związku pomiędzy przejściem na emeryturę lub rentę a rozwiązaniem
stosunku pracy. W tym stanie rzeczy art. 38 ust. 3 nowej ustawy z dnia 21 listopada
2008 r., o pracownikach samorządowych (Dz.U. 2014, poz. 1202), który od 1
stycznia 2009 r. wszedł w miejsce art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach
samorządowych z 1990 r., stanowiący, że jednorazowa odprawa w wysokości
wskazanej w tym przepisie przysługuje w związku z przejściem na emeryturę lub
rentę z tytułu niezdolności do pracy, nie wprowadził zmiany merytorycznej. W
drugim wymienionym wyżej orzeczeniu Sąd Najwyższy stwierdził, że unormowanie
wynikające z art. 38 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r., w myśl którego
jednorazowa odprawa przysługuje w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z
tytułu niezdolności do pracy, jest tożsame z regulacją art. 921
k.p., wobec czego
przy rozwiązywaniu problemów interpretacyjnych, powstających na tle tego
unormowania szczególnego, uzasadnione jest uwzględnienie wypowiedzi
judykatury na temat art. 921
k.p. Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela ten
pogląd, uznając, że zwroty „przy przechodzeniu na emeryturę” (art. 21 ust. 1
ustawy z dnia 22 marca 1990 r.) i „w związku z przejściem na emeryturę” (art. 38
ust. 3 wskazanej ustawy z dnia 21 listopada 2008 r.), jedynie odsyłały do
unormowania przesłanek nabycia odprawy emerytalnej w art. 921
k.p., a ich istotna
i odmienna treść normatywna sprowadzała się do korzystniejszego uregulowania
wysokości odprawy. Pogląd ten nie jest sprzeczny z zawartymi w uzasadnieniach
niektórych orzeczeń stwierdzeniami, że do pracowników samorządowych nie ma
zastosowania art. 921
k.p. w takim zakresie, w jakim ich prawo do odprawy
emerytalnej normuje art. 21 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. (zob. wyroki z dnia:
9 stycznia 2001 r., I PKN 172/00, OSNP 2002 nr 16, poz. 380; 20 marca 2009 r., II
8
PK 238/08, LEX nr 707872). W orzeczeniach tych przyjmowano bowiem, że
konieczna do nabycia tego prawa jest zamiana statusu pracownika lub pracownika
- emeryta na status wyłącznie emeryta, do czego konieczne jest wcześniejsze
rozwiązanie stosunku pracy. Podkreślano jedynie, że przejście na emeryturę na
gruncie art. 21 ust. 1 nie musi pozostawać w żadnym innym, poza czasowym,
związku z ustaniem zatrudnienia. Nie wyłącza to jednak uznania istnienia związku
między ustaniem stosunku pracy a „przejściem” na emeryturę lub rentę w razie
istnienia związku przyczynowego lub funkcjonalnego (tak Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 4 czerwca 1991 r., I PZP 17/91, OSNCP 1992 nr 3, poz. 37 w odniesieniu do
art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych i w wyroku z dnia 6 września
2011 r., II PK 30/11, LEX nr 988156 w odniesieniu do art. 21 ust. 1 ustawy z 1990 r.
o pracownikach samorządowych). W istocie rzeczy stwierdzenie to nie odbiega
więc od ogólnej reguły odnoszonej do art. 921
, zgodnie z którą, wymagany związek
pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury może
mieć charakter przyczynowy, czasowy lub funkcjonalny. W rezultacie należy uznać,
że warunki nabycia prawa do odprawy emerytalnej na podstawie art. 21 ust. 1
ustawy z 1990 r. o pracownikach samorządowych były takie, jak na podstawie art.
921
k.p. Nabycie tego prawa zależało więc od: spełnienia przez pracownika
warunków uprawniających do renty, ustania stosunku pracy, „przejścia na rentę
albo emeryturę”, tj. zmiany statusu prawnego pracownika z pracownika na osobę
pobierającą określone świadczenie oraz związku między ustaniem stosunku pracy
a przejściem pracownika na rentę (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7
stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000 nr 24, poz. 888). Sąd Najwyższy w
obecnym składzie podziela też pogląd, że roszczenie pracownika o wypłatę
odprawy powstaje w dacie przejścia na emeryturę lub rentę (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 2 października 1990 r. (I PR 284/90, LEX nr 79947). W tym
bowiem dniu następuje spełnienie wszystkich ustawowych warunków uzyskania
odprawy.
Związek między ustaniem stosunku pracy a przejściem na rentę inwalidzką
lub emeryturę jest ujmowany szeroko w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nabycie
prawa do jednego z tych świadczeń, nie musi wobec tego stanowić przyczyny
rozwiązania stosunku pracy. Związek między rozwiązaniem stosunku pracy a
9
nabyciem prawa do emerytury lub renty może mieć charakter przyczynowy
(rozwiązanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi przysługuje prawo
do świadczenia), czasowy (rozwiązanie stosunku pracy zbiega się w czasie z
nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania stosunku
pracy), bądź czasowo-przyczynowy (przyczyną rozwiązania stosunku pracy jest
nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili przyznania
świadczenia). Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do
świadczenia może zachodzić także związek funkcjonalny, gdy rozwiązanie
stosunku pracy następuje przed spełnieniem warunków uprawniających do
emerytury lub renty inwalidzkiej, ale nabycie prawa do jednego z tych świadczeń i
przyznanie świadczenia po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji
bezpośrednio poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy (zob. wyrok z dnia 8
grudnia 1993 r., I PRN 111/93, OSNCP 1994 z. 12, poz. 243; uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 7 stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000 nr 24, poz. 888;
także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r., II PK 149/10, LEX nr
794983 i tam powołane orzecznictwo).
W odniesieniu do odprawy emerytalnej (inaczej niż w stosunku do odprawy
rentowej) ukształtował się jednak dominujący pogląd, zgodnie z którym, w razie
przejścia na emeryturę, warunkiem istnienia związku między rozwiązaniem
stosunku pracy a przejściem na emeryturę jest spełnianie przez pracownika
warunków nabycia emerytury w momencie rozwiązywania stosunku pracy. Jeśli
bowiem w dacie rozwiązania stosunku pracy pracownik nie osiągnął wieku
emerytalnego albo nie spełniał innych przesłanek nabycia świadczenia, to
późniejsze spełnienie tych warunków i wystąpienie o przyznanie emerytury nie
pozostaje w związku z wcześniej dokonanym rozwiązaniem stosunku pracy.
Dotyczy to wypadków, gdy (były) pracownik między ustaniem stosunku pracy a
nabyciem uprawnień emerytalnych był bezrobotny (wyrok SN z dnia 4 lutego
2011 r., II PK 142/10, LEX nr 794983), pobierał świadczenie przedemerytalne
(wyrok SN z dnia 4 lutego 2006 r., II PK 14/06, OSNP 2007 nr 19-20, poz. 273) albo
zasiłek chorobowy (wyrok SN z dnia 4 lutego 2004 r., I PK 694/03, OSNP 2005 nr
11, poz. 155; 6 października 2004 r., I PK 694/03, OSNP 2005 nr 11, poz. 155).
Natomiast w odniesieniu do odprawy rentowej, utrwalony jest w orzecznictwie
10
pogląd, że związek między przejściem na rentę i ustaniem stosunku pracy jest w
pewnych sytuacjach zachowany, nawet gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje
przed spełnieniem warunków nabycia prawa do renty. Jeśli bowiem pracownik stał
się niezdolny do pracy w czasie zatrudnienia, a tylko ze względu na pobieranie
zasiłku chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy nie dochodziło do wypłaty
renty, to zasadne jest uznanie, że „przejście na rentę” następuje w wyniku
rozwiązania stosunku pracy (por.: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia
2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000 nr 24, poz. 888; wyroki Sądu Najwyższego w cyt.
wyżej sprawach: I PKN 477/00 i I PK 694/03 i II PK 14/06; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r., II PK 149/10, LEX nr 794983).
Jednocześnie jednak Sąd Najwyższy w obecnym składzie zgadza się z
poglądem, że związek czasowy lub funkcjonalny między rozwiązaniem stosunku
pracy a przejściem na emeryturę zostaje zachowany w pewnych wypadkach także
wtedy, gdy spełnienie warunków uzyskania emerytury nastąpiło po rozwiązaniu
stosunku pracy, jeśli spełnienie wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury
nie nastąpiło w dniu rozwiązania stosunku pracy, lecz w niedalekiej przyszłości po
tej dacie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2011 r., II PK 224/10, LEX
nr 817521). W niektórych sytuacjach związek ten nie ma bowiem wówczas
charakteru przypadkowego (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września
2011 r., II PK 30/11, LEX nr 988156, w którym Sąd Najwyższy uznał, że pracownik
samorządowy, który został bezprawnie zwolniony tuż przed nabyciem prawa do
emerytury, a następnie zasądzono mu odszkodowanie zamiast przywrócenia do
pracy, nie traci odprawy emerytalnej, pomimo, że uzyskał wiek emerytalny dopiero
w okresie zasiłkowym). Ważne dla stwierdzenia związku przejścia na emeryturę i
rentę z rozwiązaniem stosunku pracy jest bowiem, jak stwierdził Sad Najwyższy to,
że nie można tracić z pola widzenia okoliczności, że rozwiązanie stosunku pracy
doprowadziło do skorzystania przez pracownika z przysługujących mu uprawnień z
ubezpieczenia społecznego (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia
2000 r., III ZP 18/99, OSNP 2000 nr 24, poz. 888). Należy zatem uznać, że związek
czasowy lub funkcjonalny między rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na
emeryturę zostaje zachowany w pewnych wypadkach także wtedy, gdy spełnienie
wszystkich przesłanek nabycia prawa do emerytury nie nastąpiło przed
11
rozwiązaniem stosunku pracy, lecz w niedalekiej przyszłości po tej dacie, a z
okoliczności sprawy wynika, że rozwiązanie stosunku pracy doprowadziło do
skorzystania przez pracownika z przysługujących mu uprawnień z ubezpieczenia
społecznego.
W związku z tym rozważenia wymaga też sytuacja, w której pracownik
osiągnął wiek emerytalny przed rozwiązaniem stosunku pracy, a wniosek o
wcześniejszą emeryturę złożył w okresie korzystania z zasiłku chorobowego
rozpoczętym bezpośrednio po rozwiązaniu. Zgodnie z twierdzeniami skargi
kasacyjnej taka sytuacja ma miejsce w nin. sprawie, a powódka ubiegała się
emeryturę na podstawie art. 46 ust. 1 w związku z art. 29 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Warto zauważyć, że w takim wypadku pracownik nie spełnia
wszystkich warunków nabycia prawa do emerytury w dacie rozwiązania stosunku
pracy. Prawo do wcześniejszej emerytury, nie powstaje bowiem z mocy prawa z
chwilą spełnienia przesłanek dotyczących wieku oraz okresu składkowego i
nieskładkowego, lecz konieczne jest złożenie wniosku o to świadczenie (zob.
uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2009 r., I UK 352/08,
LEX nr 513014 i uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17
grudnia 2009 r., I UZP 7/09, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 141). Jednakże w
rozważanej sytuacji, zgodnie z art. 100 § 2 ustawy emerytalnej, prawo do emerytury
(ściślej prawo do pobierania tego świadczenia) pracownik może nabyć dopiero po
zaprzestaniu pobierania zasiłku. Dopiero z tą datą może zatem uzyskać status
emeryta. W tej sytuacji złożenie wniosku o emeryturę już po ustaniu stosunku
pracy, a z odpowiednim wyprzedzeniem przed zakończeniem pobierania zasiłku,
nie przeczy istnieniu czasowego i funkcjonalnego powiazania rozwiązania stosunku
pracy i przejścia na emeryturę. Rozumowanie to znajduje potwierdzenie w
orzecznictwie. W wyroku z dnia 30 marca 1994 r., I PRN 10/94 (OSNAPiUS 1994
nr 1, poz. 12), Sąd Najwyższy uznał, że na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy o
pracownikach urzędów państwowych, pracownik nabywa prawo do odprawy
emerytalnej także wtedy, gdy złożył wniosek o przejście na emeryturę w czasie
nieprzerwanego pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu stosunku pracy, a
prawo do emerytury nabył bezpośrednio po wyczerpaniu okresu zasiłkowego.
Wyrok ten zapadł w sytuacji faktycznej, w której powódka osiągnęła wiek
12
emerytalny przed rozwiązaniem stosunku pracy, lecz wniosek o emeryturę złożyła
w czasie pobierania zasiłku chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy.
Wobec powyższego trafny jest zarzut naruszenia art. 21 ust. 1 ustawy z dnia
22 marca 1990 r., przez jego zastosowanie do nieustalonego stanu faktycznego.
Sąd Okręgowy uznał bowiem, że powódce odprawa nie przysługuje, bowiem nie
spełnia warunku nabycia prawa do emerytury w postaci osiągnięcia odpowiedniego
wieku, a wieku tego nie ustalił. Sąd nie wyjaśnił także, o jaką emeryturę ubiegała
się powódka we wniosku złożonym, co ustalono, 17 kwietnia 2007 r.
Na marginesie Sąd Najwyższy pragnie też zwrócić uwagę, że wykładnia art.
921
k.p. w odniesieniu do istnienia związku między rozwiązaniem stosunku pracy a
przejściem na emeryturę w wypadku rozwiązania stosunku z powodu ciężkiego
naruszenia obowiązków pracowniczych nie jest, jak zdaje się sądzić Sąd
Okręgowy, jednoznaczna (zob.: wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2000 r.,
I PKN 81/00, OSNAPiUS 2002 nr 11, poz. 265; wyrok Sądu Najwyższego z 24 maja
2001 r., I PKN 414/00, OSNP 2003 nr 6, poz. 151; postanowienie Sądu
Najwyższego z 2 grudnia 2011 r., III PK 48/11, LEX nr 1238104; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 listopada 2013 r., II PK 60/13, LEX nr 1421809).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.