Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 358/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz
SSA del. do SN Dariusz Kala (sprawozdawca)
Protokolant Danuta Bratkrajc
w sprawie A. B., E. B. i B. B.
oskarżonych z art. 212 § 1 kk i inne
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela prywatnego
od wyroku Sądu Okręgowego w N.
z dnia 10 lipca 2014 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Z.
z dnia 12 lutego 2014 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy pkt
V wyroku Sądu Rejonowego w Z., a także rozstrzygnięcie zawarte
w wyroku sądu odwoławczego dotyczące kosztów sądowych i w
powyższym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w
N. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym;
2. w pozostałej części oddala kasację jako oczywiście
bezzasadną i zwalnia oskarżyciela prywatnego w tym zakresie od
kosztów sądowych za postępowanie kasacyjne;
2
3. zwraca oskarżycielowi prywatnemu uiszczoną opłatę od
kasacji.
UZASADNIENIE
A. B. oskarżono o to, że w dniu 28.04.2012 r. w Z. na terenie wspólnej
nieruchomości pomówiła oskarżyciela prywatnego M. K. o właściwości, które
poniżyły go w oczach opinii publicznej stwierdzając, że ma w domu ,,burdel”, to jest
o czyn z art. 212 § 1 k.k.
E. B. oskarżono o to, że w dniu 27.04.2012 r. w Z. na terenie nieruchomości
przy ul. C., pomówiła oskarżyciela prywatnego M. K. o właściwości, które poniżyły
go w oczach opinii publicznej, stwierdzając, że ma w domu ,,burdel”, to jest o czyn
z art. 212 § 1 k.k.
B. B. oskarżono o to, że:
I. w dniu 27.04.2012 r. obraził oskarżyciela prywatnego M. K. słowem powszechnie
uważanym za obraźliwe, to jest o czyn z art. 216 § 1 k.k.
II. w dniu 06.08. 2012 r. w Z. około godziny 16 w miejscu zamieszkania pomówił
oskarżyciela prywatnego M. K. o właściwości, które poniżyły go w oczach opinii
publicznej, używając stwierdzenia „idiota i skazany”, to jest o czyn z art. 212 § 1
k.k.
Wyrokiem z dnia 12.02.2014 r. Sąd Rejonowy:
I. w zakresie dotyczącym występku z dnia 28.04.2012 r., zarzucanego oskarżonej
A. B. tj. czynu z art. 212 § 1 k.k., na mocy art. 1 § 2 k.k. postępowanie karne o ten
czyn umorzył;
II. w zakresie dotyczącym występku z dnia 27.04.2012 r., zarzucanego oskarżonej
E. B. tj. czynu z art. 212 § 1 k.k., na mocy art. 1§ 2 k.k. postępowanie karne o ten
czyn umorzył;
III. w zakresie dotyczącym występku z dnia 27.04.2012 r., zarzucanego
oskarżonemu B. B. tj. czynu z art. 216 § 1 k.k., na mocy art. 1 § 2 k.k.
postępowanie karne o ten czyn umorzył;
IV. przyjmując, że B. B. w dniu 06.08.2012 r. w Z. podczas interwencji Straży
Miejskiej na terenie nieruchomości przy ul. C., pomówił M. K., że jest „skazanym”,
3
co mogło go poniżyć w opinii publicznej, na mocy art. 1 § 2 k.k. postępowanie karne
o ten czyn umorzył;
V. na zasadzie art. 632 pkt 1 k.p.k. kosztami postępowania obciążył oskarżyciela
prywatnego M. K.
Apelację od wyroku Sądu Rejonowego w Z. z dnia 12.02.2014 r. wniósł
oskarżyciel prywatny. Zaskarżył on wyrok Sądu Rejonowego w całości na
niekorzyść oskarżonych.
Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił obrazę przepisów prawa:
„- art. 115 § 2 k.k. w związku z art. 1 § 2 k.k. przez uwzględnienie przy
dokonywaniu oceny stopnia szkodliwości społecznej czynu oskarżonych
okoliczności niemieszczących się w § 2 art 115 k.k. m.in. przez przyjęcie, że wpływ
na tę ocenę miał typ/rodzaj kamery rejestrującej obraz na balkonie oskarżyciela
prywatnego, również zeznań świadka A. K. dotyczących prowadzonej przeciwko
niej sprawy, opinii o oskarżonych a także nieuwzględnienie przy tej ocenie
okoliczności mieszczących się w owym przepisie w postaci zamiaru sprawców m.in.
podrzucania śmieci do ogrodu i pod drzwi a także biegania oskarżonej E. B. ze
stołem blokując tym przejazd, powodu interwencji policji, motywacji umieszczenia
kamery na balkonie, nielegalny warsztat samochodowy jak i dokonanie błędnej
wykładni pojęcia „sposób i okoliczności popełnienia czynu” o którym mowa w art.
115 § 2 k.k. poprzez przyjęcie, że ,,nieład” na działce oskarżyciela prywatnego miał
wpływ na określenie jego mieszkania jako ,,brudny burdel” oraz błędne przyjęcie,
że czas złożenia aktu oskarżenia w niniejszej sprawie również rzutował na ocenę
stopnia społecznej szkodliwości;
- art. 167 k.p.k. poprzez nieujawnienie i nieprzeprowadzenie wnioskowanych
przez oskarżyciela prywatnego dowodów złożonych w dniach 05.12.2013 r. oraz
4.02. 2014 r. w postaci płyt cd zawierających nagrania video i audio dotyczące
wymienionych w akcie oskarżenia zdarzeń a także nieprzeprowadzenie dowodu z
nagrania video dostarczonego na płycie dvd przez oskarżonych w dniu 28.08. 2013
r. co miało wpływ w zakresie błędnych ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd
w zakresie stopnia znikomej szkodliwości społecznej;
- art. 156 § 1 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie wniosku oskarżyciela
prywatnego z dnia 7.10.2013 r. o sporządzenie kopii płyty cd dostarczonej przez
4
oskarżonych w dniu 28.08. 2013 r. i braku możliwości zapoznania się oskarżyciela
prywatnego z całym materiałem dowodowym, co mogło mieć istotny wpływ na treść
wyroku;
- art. 410 k.p.k. i art. 424 § 1 k.p.k. przez brak przedstawienia szczegółowej
analizy całości materiału dowodowego, pominięciu w uzasadnieniu wyroku wielu
istotnych faktów, w szczególności faktu samowoli budowlanej w warsztacie
samochodowym i dowodów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia, a także
nadanie innym dowodom i faktom znaczenia, które nie znajduje oparcia w
ujawnionym materiale dowodowym, nakazuje uznać taką ocenę dowodów za
wykraczającą poza ramy swobodnej oceny i obiektywizmu;
- art. 7 k.p.k. przez dowolną, nie uwzględniającą zasad doświadczenia
życiowego, ocenę materiału dowodowego i nieukształtowanie poglądu o stopniu
szkodliwości społecznej czynu na podstawie wszystkich przeprowadzonych w
sprawie dowodów polegające na tym, że sąd wyrokując nie podał
przekonywujących przesłanek orzeczenia, bowiem nie odniósł się do wszystkich
istotnych faktów i dowodów zgromadzonych w sprawie mających znaczenie dla
rozstrzygnięcia, a skoncentrował się na wskazaniu okoliczności umiejscowienia
kamery i czasu złożenia aktu oskarżenia oraz opinii o oskarżonych, co w
konsekwencji doprowadziło do oceny materiału dowodowego z naruszeniem
zasady określonej w art. 7 k.p.k.;
- art. 632 k.p.k. poprzez jego zastosowanie w niniejszej sprawie, kiedy
faktycznie podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu prawidłowo winien być art.
629 k.p.k.”
Odwołując się do powyższych zarzutów oskarżyciel prywatny wniósł o
uchylenie wyroku Sądu Rejonowego z 12.02.2014 r. i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi I instancji i zasądzenie na jego rzecz od
oskarżonych kosztów postępowania za obie instancje.
Wyrokiem z dnia 10 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy zaskarżony wyrok utrzymał
w mocy, uznając apelację za oczywiście bezzasadną; zasądził od oskarżyciela
prywatnego M. K. kwotę 100 (sto) zł tytułem kosztów sądowych za postępowanie
odwoławcze na rzecz Skarbu Państwa.
5
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 10 lipca 2014 r. wniosła
pełnomocnik oskarżyciela prywatnego M. K.
Na zasadzie art. 519 i 520 § 1 k.p.k. zaskarżyła wyżej wymieniony wyrok w
całości i na podstawie art. 523 § 1 w zw. z art. 526 § 1 k.p.k. zaskarżonemu
wyrokowi zarzuciła rażące naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:
a) art.17 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art.1 § 2 i art. 115 § 2 k.k. w zw. z art. 212 § 1 k.k. i
art. 216 § 1 k.k. przez umorzenie postępowania wobec oskarżonych z powodu
znikomości społecznej szkodliwości czynu zarzucanego im z art. 212 § 1 i 216 § 1
k.k. mimo, że faktyczne dowody i okoliczności oraz motywy zachowania
oskarżonych nie dają podstaw do przyjęcia, iż zachodzą przesłanki umorzenia
postępowania;
b) art. 632 k.p.k., poprzez błędne jego zastosowanie w niniejszej sprawie, kiedy
faktycznie podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu prawidłowo winien być art.
629 k.p.k.
Odwołując się do powyższych zarzutów pełnomocnik wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do Sądu Okręgowego do
ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja pełnomocnika oskarżyciela prywatnego okazała się zasadna w
odniesieniu do zarzutu sformułowanego w pkt. b nadzwyczajnego środka
zaskarżenia, powodując uchylenie zaskarżonego wyroku w części utrzymującej w
mocy pkt V wyroku Sądu Rejonowego, a także rozstrzygnięcie zawarte w wyroku
sądu odwoławczego dotyczące kosztów sądowych. W powyższym zakresie
przekazano sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Natomiast w pozostałej części (zarzut sformułowany w pkt. a
nadzwyczajnego środka zaskarżenia), kasację oddalono jako oczywiście
bezzasadną.
Przechodząc do wyjaśnienia przyczyn częściowego uwzględnienia kasacji
najpierw wypada wskazać, iż dopuszczalne było rozpoznanie sformułowanego w
niej, odrębnego zarzutu, dotyczącego rażącego naruszenia prawa (procesowego,
nie zaś materialnego, jak błędnie wskazano w kasacji - przyp. SN) mogącego mieć
6
istotny wpływ na treść wyroku odwoławczego poprzez wadliwe (z naruszeniem art.
629 k.p.k. i art. 632 k.p.k.) rozstrzygnięcie o kosztach procesu. W judykaturze
jednoznacznie i trafnie wskazuje się (vide wyrok Sądu Najwyższego z 28.08.2003
r., III KK 45/03, OSNwSK 2003/1/1857; postanowienie Sądu Najwyższego z
9.03.2007 r., II Kz 2/07, OSNKW 2007/5/44), że rozstrzygnięcie o kosztach procesu
może być przedmiotem odrębnego zaskarżenia kasacyjnego i uchylenia wyroku w
tym trybie, pod warunkiem jednak, że kasacja strony dotyczy wyroku, którym
orzeczono wobec skazanego bezwzględną karę pozbawienia wolności (kasacja na
korzyść) lub też wyroku, którym uniewinniono oskarżonego albo umorzono co do
niego postępowanie z przyczyn wskazanych w art. 17 § 1 pkt 3 i 4 k.p.k. (kasacja
na niekorzyść). Ta ostatnia sytuacja zaktualizowała się w niniejszej sprawie, gdyż
co do wszystkich osób oskarżonych w postępowaniu […] doszło w Sądzie
Rejonowym do umorzenia postępowania z powodu przyjęcia, że przypisane im
czyny zabronione cechuje znikomy stopień społecznej szkodliwości. Stanowisko
Sądu Rejonowego w tym zakresie podzielił Sąd Okręgowy, uznając apelację
oskarżyciela prywatnego za oczywiście bezzasadną .
Analiza petitum kasacji prowadzi do wniosku, że w sposób daleki od
perfekcji, sformułowano w tym nadzwyczajnym środku zaskarżenia zarzut rażącego
naruszenia „art. 632 k.p.k. poprzez błędne jego zastosowanie w niniejszej sprawie,
kiedy faktycznie podstawą rozstrzygnięcia o kosztach procesu prawidłowo winien
być art. 629 k.p.k.” Literalne odczytanie tak sformułowanego zarzutu musiałoby
prowadzić do uznania, że dotyczy on orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż to
ten sąd orzekał w przedmiocie kosztów procesu na podstawie art. 632 pkt 1 k.p.k. i
nie uwzględnił treści art. 629 k.p.k. (pkt V). Kasację zaś wolno wnieść stronie
jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie
(art. 519 k.p.k., art. 520 § 1 k.p.k.). Mając jednak na uwadze całościową analizę
skargi kasacyjnej (vide część wstępna i uzasadnienie środka zaskarżenia) oraz
wskazania art. 118 § 1 i 2 k.p.k. (przepis ten nakazuje dokonywanie oceny
czynności procesowej wedle rzeczywistej treści złożonego oświadczenia)
stwierdzić należy, iż autorka kasacji podniosła, że Sąd Okręgowy w ogóle nie
odnosząc się do zarzutu apelacyjnego naruszenia przez Sąd Rejonowy, w trakcie
formułowania rozstrzygnięcia o kosztach procesu, art. 632 k.p.k. i art. 629 k.p.k.,
7
zaabsorbował to naruszenie do swego orzeczenia i tym samym zaistniało rażące
naruszenie przepisów prawa procesowego mogące mieć istotny wpływ na treść
orzeczenia odwoławczego. Przy takim zdekodowaniu zarzutu kasacyjnego nie
można odmówić mu zasadności. W istocie bowiem, w sytuacji umorzenia
postępowania prywatnoskargowego przez Sąd Rejonowy z uwagi na znikomą
społeczną szkodliwość przypisanych oskarżonym czynów, należało rozstrzygając o
kosztach procesu postąpić zgodnie z art. 629 k.p.k. Przepis ten wyraźnie stanowi,
że w sprawach z oskarżenia prywatnego, w razie umorzenia postępowania na
podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k., odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art.
628 k.p.k. Odpowiednie stosowanie art. 628 pkt 1 k.p.k. nakazywało zasądzenie od
oskarżonych na rzecz oskarżyciela prywatnego kosztów procesu. Tak się jednak w
tej sprawie nie stało, gdyż Sąd Rejonowy na podstawie art. 632 pkt 1 k.p.k. w
sposób rażąco wadliwy obciążył kosztami procesu oskarżyciela prywatnego. Sąd
Okręgowy zobowiązany był zmienić zaskarżony wyrok sądu pierwszej instancji
uwzględniając, trafną w tej części, apelację oskarżyciela prywatnego, zarzucającą
mogące mieć wpływ na treść wyroku naruszenie art. 629 k.p.k. i art. 632 k.p.k. Sąd
Okręgowy apelację tę uznał jednak za oczywiście bezzasadną i utrzymał
zaskarżony wyrok w mocy, co skutkowało z kolei zasądzeniem od apelującego na
rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze w
wysokości 100 zł (art. 636 § 1 k.p.k.; art. 13 ust. 2 ustawy z 23.06.1973 r. o
opłatach w sprawach karnych – t.j. Dz. U. 1983 r., poz. 223 ze zm.). Kosztami tymi
nie zostałby zaś obciążony oskarżyciel prywatny, gdyby w powyższym zakresie
(odnoszącym się do kosztów procesu za postępowanie pierwszoinstancyjne)
doszło do uwzględnienia wniesionej przez niego apelacji.
Mając na uwadze przywołaną wyżej argumentację oraz zaistniałe rażące
naruszenia prawa mające istotny wpływ na treść wyroku, niezbędne okazało się
uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w części utrzymującej w mocy
pkt V wyroku Sądu Rejonowego, a także rozstrzygnięcia zawartego w wyroku sądu
odwoławczego dotyczącego kosztów sądowych. To ostatnie rozstrzygnięcie nie
mogło się bowiem ostać jako funkcjonalnie powiązane z rażąco wadliwym w tej
części rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego utrzymującym w mocy wyrok sądu
pierwszej instancji w pkt. V. W powyższym zakresie przekazano sprawę Sądowi
8
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym (pkt 1
wyroku kasacyjnego).
W toku dalszego postępowania Sąd Okręgowy wyda wyrok odwoławczy, w
którym prawidłowo, zgodnie z art. 433 § 2 k.p.k., przy uwzględnieniu treści pkt. I –
IV wyroku Sądu Rejonowego, odniesie się do zarzutu apelacyjnego naruszenia
przez organ pierwszej instancji art. 632 k.p.k. i art. 629 k.p.k. Sąd odwoławczy
następnie rzetelnie uzasadni swoje rozstrzygnięcie, respektując wskazania art. 457
§ 3 k.p.k.
Przechodząc do wyjaśnienia przyczyn oddalenia kasacji jako oczywiście
bezzasadnej w pozostałej części (co do zarzutu sformułowanego w pkt. a) należy
stwierdzić, co następuje. Sąd Okręgowy nie mógł rażąco naruszyć „art. 17 § 1 pkt 3
k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. i art. 115 § 2 k.k. w zw. z art. 212 § 1 k.k. i art. 216 § 1
k.k. przez umorzenie postępowania wobec oskarżonych”, gdyż sąd ten nie
podejmował decyzji o umorzeniu postępowania. Takie rozstrzygnięcie wydał organ
pierwszej instancji, zaś Sąd Okręgowy jedynie utrzymał to orzeczenie w mocy,
uznając apelację za oczywiście bezzasadną. Organ odwoławczy prawidłowo
rozważył także zarzuty apelacyjne (z wyjątkiem zarzutu naruszenia przez Sąd
Rejonowy art. 632 i art. 629 k.p.k., o czym wspomniano wyżej) i dał temu wyraz w
uzasadnieniu wyroku odwoławczego. Spełnione zostały w tym zakresie w pełni
wymogi art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. Sąd Rejonowy nie dopuścił się
żadnych naruszeń „art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. i art. 115 § 2 k.k. w
zw. z art. 212 § 1 k.k. i art. 216 § 1 k.k. przez umorzenie postępowania wobec
oskarżonych”, co słusznie wyeksponował organ odwoławczy. Tym samym nie
mogło dojść w tej sprawie do tzw. efektu przeniesienia, sprowadzającego się do
zaabsorbowania przez Sąd Okręgowy naruszeń w sferze odnoszącej się do
rozstrzygnięcia pierwszoinstancyjnego.
Ponadto dodać trzeba, że odwoływanie się przez autorkę kasacji do tego, iż
„faktyczne dowody i okoliczności oraz motywy zachowania oskarżonych nie dają
podstaw do przyjęcia, iż zachodzą przesłanki umorzenia postępowania” to w istocie
sformułowanie zarzutu adresowanego do sądu pierwszej instancji, a ponadto jest to
zarzut dotyczący sfery faktów. Także i w tym zakresie mamy więc do czynienia z
oczywistą bezzasadnością kasacji.
9
Wobec powyższego Sąd Najwyższy w pozostałej części oddalił kasację jako
oczywiście bezzasadną (art. 535 § 3 k.p.k.) i zwolnił oskarżyciela prywatnego w tym
zakresie od kosztów sądowych za postępowanie kasacyjne (pkt 2 wyroku).
Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania kasacyjnego oparto na treści
art. 518 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k.
Wobec uwzględnienia w części kasacji wniesionej w imieniu oskarżyciela
prywatnego, zwrócono tej stronie czynnej – zgodnie z art. 527 § 4 k.p.k. –
uiszczoną opłatę od kasacji (pkt 3 wyroku).