Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 217/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. O.
przeciwko Urzędowi Miasta C.
o uznanie wypowiedzenia warunków pracy i płacy za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 18 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód A.O. domagał się od pozwanego Urzędu Miasta w C. uznania
wypowiedzenia warunków pracy za bezskuteczne, oraz zasądzenia kosztów
zastępstwa procesowego według obowiązujących stawek. Pozwany Urząd wniósł o
oddalenie powództwa i zasądzenie rzecz kosztów zastępstwa procesowego.
Wyrokiem z 15 kwietnia 2013 r. Sąd Rejonowy w B. ustalił, że oświadczenie
złożone A. O. 31 stycznia 2013 r. przez pozwany Urząd Miasta w C. jest
bezskuteczne i zasądził od pozwanego na rzecz powoda 3.560 zł tytułem zwrotu
kosztów procesu.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód jest zatrudniony w pozwanym
Urzędzie na stanowisku kierownika Wydziału Prawno-Organizacyjnego. Powód jest
pracownikiem samorządowym w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o
pracownikach samorządowych z dnia 21 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 223, poz.
1458). 31 stycznia 2013 r. weszło w życie zarządzenie nr 9/2013 Burmistrza Miasta
C. z 14 stycznia 2013 r., w sprawie nadania Regulaminu Organizacyjnego Urzędu
Miasta C. W tym samym dniu pozwany wręczył powodowi pismo zatytułowane:
„Informacja o przeniesieniu pracownika samorządowego na podstawie art. 23
ustawy o pracownikach samorządowych”. Powód jest członkiem władz komitetu
zakładowego OPZZ Konfederacja Pracy w Urzędzie Miasta C. i podlega
szczególnej ochronie.
Sąd Rejonowy uznał, że art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych
określa przesłanki zmiany treści stosunku pracy (reorganizacja), jednakże nie
określa trybu zmiany treści umowy o pracę, lecz jedynie uzasadnienie takiej
zmiany. Do zmiany treści stosunku pracy właściwy jest zaś art. 42 k.p. Art. 23
stanowi podstawę wzruszalności treści stosunku pracy pracownika samorządowego
zatrudnionego na podstawie umowy o pracę, nie określa jednak trybu i w tym
zakresie odpowiednie zastosowanie ma art. 42 k.p. Skoro więc zmiana treści
stosunku pracy powoda może nastąpić przy zastosowaniu art. 42 k.p., to należy
przyjąć, że przed złożeniem oświadczenia w przedmiocie zmiany warunków
zatrudnienia konieczna była konsultacja ze związkami zawodowymi zgodnie art. 38
3
k.p. Poza tym, powód podlega szczególnej ochronie na mocy art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze
zm), który pozwana naruszyła zmieniając warunki zatrudnienia powoda, gdyż nie
uzyskała uprzednio zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawana skargą kasacyjną Sąd Okręgowy, po
rozpoznaniu apelacji strony pozwanej, oddalił apelację i zasądził od pozwanego na
rzecz powoda 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu odwoławczym.
Sąd odwoławczy przyznał rację poglądowi wyrażonemu w apelacji, że
przeniesienie powoda na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach
samorządowych na inne stanowisko służbowe nie wymagało wypowiedzenia
dotychczasowych warunków pracy i płacy w rozumieniu art. 42 § 1 k.p., a art. 23
ust. 1 stanowił samodzielną podstawę zmiany treści stosunku pracy pracownika
samorządowego. Na gruncie ustawy o pracownikach samorządowych obowiązuje
bowiem, tak jak w ustawie o pracownikach urzędów państwowych, zasada większej
ochrony pracownika przed rozwiązaniem umowy i jednocześnie zasada większej
dyspozycyjności pracownika. Przejawem tej drugiej zasady jest obowiązek
pracownika podporządkowania się jednostronnej decyzji pracodawcy odnoszącej
się do istotnych elementów treści stosunku pracy. Dlatego, w myśl w art. 23 ust. 1
ustawy o pracownikach samorządowych, w razie reorganizacji jednostki,
pracownika samorządowego zatrudnionego na stanowisku urzędniczym, w tym
kierowniczym stanowisku urzędniczym, można przenieść na inne stanowisko
odpowiadające jego kwalifikacjom, jeżeli ze względu na likwidację zajmowanego
przez niego stanowiska nie jest możliwe dalsze zatrudnienie na tym stanowisku.
Jednocześnie reorganizacja urzędu i likwidacja stanowiska pracy nie uprawnia
pracodawcy samorządowego do definitywnego wypowiedzenia umowy o pracę. O
odrębności przeniesienia pracownika samorządowego na inne stanowisko
służbowe na podstawie powołanego przepisu, w porównaniu z przeniesieniem na
inne stanowisko w wyniku wypowiedzenia warunków pracy i płacy na podstawie art.
42 § 1 k.p., przemawia także art. 23 ust. 2 tej ustawy, zgodnie z którym,
przeniesiony pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia,
jeżeli jest ono wyższe od wynagrodzenia przysługującego na nowym stanowisku
4
przez okres 6 miesięcy następujących po miesiącu, w którym pracownik został
przeniesiony na nowe stanowisko. Tymczasem, w wypadku wypowiedzenia
warunków pracy i płacy pracownik zachowuje prawo do dotychczasowego
wynagrodzenia jedynie do końca okresu wypowiedzenia. Jednakże zdaniem Sądu
Okręgowego, to że art. 23 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych jest
samodzielną podstawą zmiany treści stosunku pracy, nie wyklucza odpowiedniego
zastosowania przepisów Kodeksu pracy dotyczących dochodzenia roszczeń przed
sądem pracy i ochrony stosunku pracy. Dochodzi bowiem do istotnej zmiany treści
stosunku pracy, wobec czego trudno byłoby przyjąć, że pracownik samorządowy
przeniesiony na inne stanowisko nie ma ochrony prawnej. Art. 43 ust. 1 ustawy o
pracownikach samorządowych stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w
ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy. Wymaga to sięgnięcia do
przepisów regulujących dochodzenie przez pracownika roszczeń związanych ze
zmianą treści stosunku pracy (art. 42 § 1 w związku z art. 45 k.p.), a także innych
przepisów odnoszących się do ochrony stosunku pracy nieuregulowanych w
przepisach ustawy o pracownikach samorządowych. Następnie Sąd wskazał, że
pozwany pracodawca, przenosząc powoda na inne stanowisko służbowe, nie
konsultował zmiany treści stosunku pracy z reprezentującą powoda organizacją
związkową, czym naruszył art. 38 k.p. Ponadto, nie respektował wzmożonej
ochrony stosunku pracy powoda wynikającej z pełnienia przez powoda funkcji
sekretarza zarządu organizacji zakładowej Ogólnopolskiego Pracowniczego
Związku Zawodowego „Konfederacja Pracy” oraz wskazania go na mocy uchwały
zarządu tej organizacji jako objętego ochroną z art. 32 ustawy o związkach
zawodowych. Pracodawca z góry przyjął, że wymienione przepisy nie znajdują
zastosowania tylko dlatego że przeniesienie powoda na inne stanowisko służbowe
nastąpiło w trybie natychmiastowym, nie zaś w wyniku wypowiedzenia warunków
pracy i płacy. Zdaniem Sądu Okręgowego, w wyniku przeniesienia powoda na inne
stanowisko służbowe doszło do istotnej zmiany treści stosunku pracy na niekorzyść
pracownika. Sposób przeniesienia służbowego nie decydował o treści stosunku
pracy, lecz o odmiennym trybie zmiany stanowiska. Odpowiednie zastosowanie
przepisów Kodeksu pracy przez art. 43 ust. 1 ustawy o pracownikach
samorządowych wymagało zatem zastosowania przepisów regulujących ochronę
5
stosunków pracy przed jej zmianą lub rozwiązaniem, w tym art. 38 k.p. oraz art. 32
ustawy z o związkach zawodowych. Naruszenie przez pozwanego wymienionych
przepisów prawa przesądziło o zasadności powództwa.
Pozwany zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając w skardze
kasacyjnej naruszenie prawa materialnego, tj. art. 23 ust. 1 i 2 ustawy o
pracownikach samorządowych w związku z art. 38 k.p. oraz art. 32 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych, przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie tych
przepisów, polegające na przyjęciu przez Sąd Okręgowy stanowiska, że procedura
przewidziana w art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych, mimo że stanowi
samodzielną i natychmiastową podstawę zmiany treści stosunku pracy bez
konieczności sięgania do konstrukcji wypowiedzenia zmieniającego z art. 42 k.p.
nie wyklucza odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu pracy w zakresie
ochrony stosunku pracy.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w
całości, a także o uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania za wszystkie instancje temu Sądowi Rejonowemu,
ewentualnie o uchylenie zaskarżonych wyroków (jak w punkcie 1 i 2) i orzeczenie
co do istoty sprawy, przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz
pozwanego od powoda zwrotu kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, o następuje:
Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach
samorządowych (Dz.U. Nr 223, poz. 1458 ze zm.; obecnie: jednolity tekst: Dz.U z
2014, poz. 1202), w przypadku reorganizacji jednostki, pracownika samorządowego
zatrudnionego na stanowisku urzędniczym, w tym kierowniczym stanowisku
urzędniczym, można przenieść na inne stanowisko odpowiadające jego
kwalifikacjom, jeżeli ze względu na likwidację zajmowanego przez niego stanowiska
nie jest możliwe dalsze jego zatrudnienie na tym stanowisku (ust. 1). Pracownik, o
którym mowa w ust. 1, zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia,
jeżeli jest ono wyższe od wynagrodzenia przysługującego na nowym stanowisku
6
przez okres 6 miesięcy następujących po miesiącu, w którym pracownik został
przeniesiony na nowe stanowisko (ust. 2). Z kolei art. 43 ust. 1 tej ustawy stanowi,
że w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy
Kodeksu pracy, co oznacza, że przesłanką stosowania przepisów Kodeksu pracy
do stosunków pracy pracowników samorządowych jest brak uregulowania danej
kwestii w pragmatyce służbowej.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 października 2014 r. I PK
36/14 (LEX nr 1537264), art. 23 wymienionej wyżej ustawy odnosi się wyłącznie do
pracowników umownych, gdyż od 1 stycznia 2012 r. mianowanie nie występuje już
w ustawie o pracownikach samorządowych. W konsekwencji normowane w nim
przeniesienie należy kwalifikować jako specyficzną instytucję prawa urzędniczego,
które zawiera odmienne od kodeksowych regulacje zwiększające dyspozycyjność
szczególnej kategorii pracowników. Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym
składzie, przeniesienie uregulowane w art. 23 ustawy o pracownikach
samorządowych jest szczególnym, odrębnym od wypowiedzenia warunków pracy
lub płacy, sposobem zmiany treści stosunku pracy, wyczerpująco uregulowanym w
tej ustawie. W rezultacie nie ma podstaw do uzupełniającego, odpowiedniego
stosowania w tym zakresie Kodeksu pracy, w tym art. 38 i 42 (por. wyroki Sądu
Najwyższego z: 7 października 2014 r., I PK 36/14, cyt. wyżej, i z 28 października
2014 r., I PK 52/14, LEX nr 1545135). Poza tym, przepisy te odnoszą się do
wypowiedzenia, którym rozważane przeniesienie nie jest. Z tego względu nietrafne
jest zapatrywanie Sądu Okręgowego, zgodnie z którym do rozpatrywanego
przeniesienia mają zastosowanie art. 38 oraz art. 42 § 1 w związku z art. 45 k.p. W
szczególności, odmowa pracownika wykonania polecenia przejścia na inne
stanowisko nie powoduje sama przez się rozwiązania stosunku pracy. Urzędnik
niezgadzający się z przeniesieniem może natomiast rozwiązać stosunek pracy za
porozumieniem stron lub go wypowiedzieć.
Zasadnie również zarzucono w skardze kasacyjnej naruszenie przez
zaskarżony wyrok art. 32 ust. 1 ustawy z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(jednolity tekst: Dz.U. 2001 Nr 79, poz. 854; obecnie: jednolity tekst: Dz.U. 2014,
poz. 167). Zgodnie z tym przepisem, pracodawca bez zgody zarządu zakładowej
organizacji związkowej nie może: wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z
7
imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z innym pracownikiem
będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do
reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby
dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy (pkt 1),
zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika, o
którym mowa w pkt 1 - z wyjątkiem gdy dopuszczają to odrębne przepisy (2).
Zgodnie z wykładnią Sądu Najwyższego, ochrona przed niekorzystną zmianą
warunków pracy lub płacy udzielona przez art. 32 ust. 1 pkt 2 ustawy o związkach
zawodowych dotyczy każdej zmiany warunków zatrudnienia (pracy i płacy) na
niekorzyść chronionego działacza, bowiem w przepisie tym nie ma mowy o
wypowiedzeniu warunków pracy i płacy, lecz o ich jednostronnej zmianie na
niekorzyść przez pracodawcę (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 10 kwietnia 1997
r., I PKN 88/97, OSNP 1998 nr 1, poz. 10 i z 24 stycznia 2002 r., I PKN 835/00,
Prawo Pracy 2002 nr 9, s. 34). Jednakże, jak stanowi art. 32 ust. 1 in fine
powołanej wyżej ustawy, ochrona nie dotyczy sytuacji, gdy jednostronna zmiana
warunków pracy i płacy została dopuszczona przez odrębne przepisy. Przez
odrębne przepisy w rozumieniu art. 32 ust. 1 in fine ustawy o związkach
zawodowych należy rozumieć przepisy, z których treści wynika, że pomimo objęcia
pracownika szczególną ochroną trwałości stosunku pracy normowaną w tym
przepisie, pracodawca może wypowiedzieć mu lub rozwiązać z nim stosunek pracy
albo zmienić warunki pracy na jego niekorzyść. Takimi przepisami są np. art. 24113
§ 2 k.p. i art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.; obecnie: jednolity tekst: Dz.U. 2015,
poz. 192). W szczególności, stosownie do art. 5 ust. 1 wymienionej ustawy, przy
wypowiadaniu pracownikom stosunków pracy w ramach grupowego zwolnienia nie
stosuje się art. 38 i 41 k.p., z zastrzeżeniem ust. 2-4, a także przepisów odrębnych
dotyczących szczególnej ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy. Zgodnie z art. 5 ust. 5 pkt 3, w okresie objęcia
szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy
pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy
pracownikowi będącemu, jak powód, członkiem zarządu zakładowej organizacji
8
związkowej. Zaś zgodnie z art. 10 ust. 1 tej ustawy art. 5 ust. 3-7 stosuje się
odpowiednio także w wypadku dokonywania tzw. zwolnień indywidualnych z
przyczyn niedotyczących pracownika, zdefiniowanych w tym przepisie. Z przepisów
tych wynika, że w razie zaistnienia przyczyn uzasadniających dokonywanie
zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników, zarówno grupowych jak i
indywidualnych, pracodawca nie może rozwiązać stosunku pracy członkowi
zarządu zakładowej organizacji związkowej bez zgody tego zarządu, może jednak
zmienić warunki jego pracy i płacy w drodze wypowiedzenia zmieniającego.
Omówione przepisy mają zastosowanie do pracowników samorządowych. Z
zakresu stosowania ustawy o zwolnieniach grupowych wyłączeni są bowiem
jedynie pracownicy zatrudnieni na podstawie mianowania. Co do zasady
pracodawca samorządowy ma też prawo rozwiązania stosunku pracy w drodze
wypowiedzenia w razie wystąpienia przyczyn wskazanych w ustawie o
zwolnieniach grupowych. Wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, art. 23 ust. 1
ustawy o pracownikach samorządowych nie wyklucza tego (zob. J. Stelina,
Komentarz do art. 23 ustawy o pracownikach samorządowych [w:] A. Rycak, M.
Rycak, J. Stelina, J. Stępień, Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz,
LEX 2013, nr LEX 153754). Stanowi on bowiem jedynie, że w sytuacji określonej w
jego hipotezie, pracownika „można przenieść na inne stanowisko”, z czego nie
wynika ani prawo pracownika do takiego przeniesienia, ani obowiązek pracodawcy
do dokonania przeniesienia. Likwidacja stanowiska pracy w związku z
reorganizacją jednostki samorządowej stanowi zatem przyczynę zwolnienia w
rozumieniu ustawy o zwolnieniach grupowych. Pracownik samorządowy będący,
jak powód, członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej, imiennie
wskazanym uchwałą zarządu, podlega jednak, jak wyżej wskazano, ochronie przed
rozwiązaniem stosunku pracy oraz przed jednostronną zmianą warunków pracy lub
płacy na jego niekorzyść. Jednakże, jak już również wskazano, ustawa o
zwolnieniach grupowych dopuszcza w takiej sytuacji wypowiedzenie warunków
pracy i płacy. Skoro jednak przeniesienie na inne stanowisko odpowiadające
kwalifikacjom pracownika mieści się w zakresie wypowiedzenia zmieniającego, to
dopuszczenie przez ustawę takiego wypowiedzenia w rozważanej sytuacji, oznacza
9
również dopuszczenie dokonania przez pracodawcę przedmiotowego
przeniesienia.
Należy zatem uznać, że w razie reorganizacji jednostki, pracownika
samorządowego zatrudnionego na stanowisku urzędniczym można przenieść na
inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom także wówczas, gdy ze względu
na członkostwo w zarządzie zakładowej organizacji związkowej podlega ochronie
szczególnej trwałości stosunku pracy (art. 23 ustawy o pracownikach
samorządowych w związku z art. 5 ust. 5 pkt 3 i art. 10 ust. 1 ustawy o
zwolnieniach grupowych i w związku z art. 32 ust. 1 in fine ustawy o związkach
zawodowych).
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego - na podstawie art.
108 § 2 k.p.c. w związku z 39821
k.p.c.