Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 386/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący)
SSN Jerzy Steckiewicz
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie A. M.
skazanego z art.148 § 1 kk i art.13 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 16 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 15 kwietnia 2014 r., zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 29 maja 2013 r.,
I. oddala kasację jako oczywiście bezzasadną;
II. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. G., Kancelaria
Adwokacka, oraz adw. M. O., Kancelaria Adwokacka, kwoty po
738 zł, w tym 23% podatku VAT tytułem wynagrodzenia za
sporządzenie i wniesienie kasacji oraz obronę skazanego z
urzędu w postępowaniu kasacyjnym przed Sądem Najwyższym;
III. zwalnia skazanego od kosztów sądowych postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 29 maja 2013 r., Sąd Okręgowy w P. oskarżonego A. M.
uznał za winnego popełnienia zbrodni zabójstwa oraz usiłowania popełnienia
kolejnych dwóch zabójstw, to jest czynów z art. 148 § 1 k.k. i art. 13 § 1 k.k. w zw. z
art. 148 § 1 k.k. i w zw. z art. 91 § 1 k.k. oraz art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1
k.k. i w zw. z art. 157 § 1 k.k. i art. 11 § 2 k.k. i wymierzył mu za to kary
jednostkowe oraz karę łączną dożywotniego pozbawienia wolności oraz nawiązki w
kwocie 80 000 zł oraz 10 000 złotych na rzecz pokrzywdzonych.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy, wniesionej na korzyść oskarżonego
zarówno co do winy, jak i kary oraz orzeczonego środka karnego, Sąd Apelacyjny
wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2014 r., zmienił zaskarżony wyrok w taki sposób, że
przyjął popełnienie przypisanych oskarżonemu czynów w warunkach znacznie
ograniczających rozpoznanie ich znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem,
orzeczone kary jednostkowe złagodził do 12 i 10 lat pozbawienia wolności, a jako
karę łączną orzekł karę 12 lat pozbawienia wolności.
Kasację od powyższego wyroku - w części dotyczącej skazania za czyn z pkt
III aktu oskarżenia co do winy, zaś w części dotyczącej skazania za czyn z pkt II
aktu oskarżenia co do orzeczonej nawiązki – wniósł obrońca A. M. W kasacji
zarzucił on rażące naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny
wpływ na treść wyroku, a mianowicie:
1) przepisu art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. - polegające na
nienależytym rozważeniu zarzutu apelacji dotyczącego przekroczenia przez Sąd
Okręgowy zasady swobodnej oceny dowodów w zakresie uznania, iż oskarżony nie
odstąpił dobrowolnie od usiłowania zabójstwa R. B., lecz został do tego zmuszony
postawą pokrzywdzonej, która głośno krzyczała i wzywała pomocy i utrzymanie w
mocy wyroku Sądu Okręgowego w zakresie skazania za czyn z punktu III aktu
oskarżenia na skutek przyjęcia, iż usiłowanie zabójstwa R. B. osiągnęło fazę
usiłowania zakończonego - bez wskazania faktów ani dowodów w oparciu, o które
poczyniono to ustalenie;
2) przepisu art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. - polegające na
nierozważaniu zarzutu apelacji dotyczącego obrazy przepisu art. 46 § 2 k.k. i
utrzymanie w mocy zawartego w punkcie 6 wyroku Sądu Okręgowego
rozstrzygnięcia zasądzającego od oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej R. B.
3
nawiązkę w kwocie 80.000 złotych, a na rzecz pokrzywdzonej nawiązkę w kwocie
10.000 złotych - w sytuacji, gdy rozważenie obrazy powyższego przepisu powinno
skutkować zmianą rozstrzygnięcia w przedmiocie środka karnego nawiązki.
Wskazując na powyższe obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
w części dotyczącej skazania z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 1 k.k. i w zw. z art.
157 § 1 k.k. i art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 31 § k.k. oraz w części odnoszącej się do
orzeczonych nawiązek i w tym zakresie przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania.
W pisemnej odpowiedzi na kasację, Prokurator Apelacyjny wniósł o jej
oddalenie jako oczywiście bezzasadnej, natomiast występujący na rozprawie
kasacyjnej Prokurator Prokuratury Generalnej stanowisko to podtrzymał.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej zwalnia wprawdzie Sąd
Najwyższy od obowiązku sporządzenia pisemnego uzasadnienia wyroku (art. 535 §
3 k.p.k.), jednak brak tego wymogu nie oznacza ustawowego zakazu jego
sporządzenia. W razie podjęcia takiej decyzji przez Sąd, pisemne motywy wyroku
mogą być zatem sporządzone, pomimo zaliczenia zarzutów kasacyjnych do
kategorii oczywiście bezzasadnych (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
27 lutego 2007 r., sygn. akt II KK 310/06, OSNKW z 2007 r., z. 4, poz. 35).
W realiach przedmiotowej sprawy Sąd Najwyższy uznał, że z uwagi na
formalną zasadność zarzutu podniesionego w punkcie 2 kasacji, kierującego pod
adresem Sądu ad quem pretensję w postaci nierozpoznania jednego z zarzutów
apelacji, dotyczącego obrazy przepisu art. 46 § 2 k.k., należało odnieść się w
pisemnych motywach do podnoszonych kwestii.
Poza sporem pozostaje, że Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu swojego wyroku
nie odniósł się do zarzutu z pkt III zwykłego środka odwoławczego, w którym jego
autor przez pryzmat obrazy art. 46 § 2 k.k. w zw. z art. 48 § 2 k.k. (przepis art. 48
k.k. w obecnym brzmieniu nie zawiera paragrafów – przyp. SN) podniósł, iż
zasądzone na rzecz pokrzywdzonych R. B. i E. B. nawiązki w kwocie odpowiednio
80 000 zł i 10 000 zł rażą swoją wysokością i pozbawiają oskarżonego faktycznej
4
możliwości wywiązania się ze zobowiązania. Zarzut ten znalazł rozwinięcie w
kilkuzdaniowym uzasadnieniu apelacji (str.10).
Nie odmawiając skarżącemu racji, że w tej części uzasadnienie
zaskarżonego kasacją wyroku nie spełnia wymogów określonych w art. 457 § 3
k.p.k., a tym samym Sąd ad quem popełnił również uchybienie, o którym mowa w
art. 433 § 2 k.p.k., to jednak obrońca nie wykazał, aby uchybienie to miało
jakikolwiek wpływ na treść zaskarżonego wyroku.
Odwołując się bowiem w apelacji do argumentów związanych ze złą sytuacją
materialną skazanego, jak również do znacznego złagodzenia kary przez Sąd
Apelacyjny (str. 7 - 8 uzasadnienia kasacji), obrońca zdaje się przeceniać
znaczenie tych okoliczności w odniesieniu do rzeczywistych funkcji, jakie pełni
środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 k.k.), bądź
orzekana zamiast tego obowiązku nawiązka (art. 46 § 2 k.k.). Podstawowym
zadaniem tego obowiązku jest bowiem rekompensata pokrzywdzonemu
rzeczywistych szkód, które poniósł on na skutek przestępstwa. Skoro tak, to dla
rzeczywistej funkcji tego środka drugorzędne znaczenia ma relatywizowanie jego
wysokości do rzeczywistych możliwości finansowych sprawcy popełnionego deliktu.
Szkoda jest bowiem kategorią obiektywną i dlatego nie ma powodów, by przy
ustalaniu jej wysokości i zasądzaniu odszkodowania rezygnować z zasad
określonych w art. 361 i nast. Kodeksu cywilnego z tego tylko względu, że
zobowiązany do jej naprawienia sam znajduje się w trudnej sytuacji materialnej.
Oczywiście nie można odmówić racji skarżącemu, że obowiązki z art. 46 § 1 i 2 k.k.
są jednocześnie środkiem karnym i stosuje się do nich odpowiednio (podkr. SN)
zasady orzekania określone w przepisach art. 53, 54 § 1 i 55 k.k., to jednak nie
oznacza to, że poza przypadkami rzeczywiście uzasadnionymi okolicznościami
sprawy, należałoby odstępować od orzekania tych obowiązków w rzeczywistym ich
zakresie. Byłoby to bowiem założeniem dysfunkcyjnym i niepożądanym z punktu
widzenia spójności instytucji prawnych, istniejących w prawie cywilnym i karnym.
Wracając na grunt sprawy niniejszej podnieść należy, że obrońca we
wniesionej apelacji w żadnym zakresie nie kwestionował wysokości szkód i krzywd,
jakie w wyniku popełnionego przez A. M. przestępstwa poniosły obie pokrzywdzone.
Zarzuty zwykłego środka odwoławczego skupiły się natomiast na sytuacji
5
majątkowej oskarżonego, która – zdaniem skarżącego – uniemożliwiała wykonanie
tego obowiązku. Na etapie kasacyjnym obrońca przywołał dodatkowo argument
znacznego obniżenia kary pozbawienia wolności orzeczonej przez Sąd Apelacyjny,
za którym nie nastąpiło odpowiednie obniżenie wysokości złagodzonych środków
karnych.
Powyższe argumenty nie są w stanie podważyć obiektywnej szkody, które
poniosły obie pokrzywdzone, zaś ze względu na to, że środek karny opisany w art.
46 k.k. ma w pierwszej kolejności charakter kompensacyjny – dla jego wysokości
irrelewantne pozostają w zasadzie przywoływane przez autora kasacji okoliczności.
Z tego też względu nie sposób uznać, aby popełniona przez Sąd Apelacyjny obraza
przepisów art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., polegająca na
nierozpoznaniu tak umotywowanej apelacji, mogła mieć wpływ na treść wydanego
przez Sąd ad quem orzeczenia. Ponad wszelką wątpliwość, rozpoznanie tego
zarzutu Sąd ten w motywach swojego orzeczenia przeoczył, ale z drugiej strony,
rozpoznając zarzut rażącej niewspółmierności orzeczonej kary, który dotyczy
przecież z mocy art. 447 § 2 k.p.k. również rozstrzygnięcia o środkach karnych, dał
pośredni wyraz, że utrzymanie wyroku w mocy w tej części nie było przypadkiem
(str. 19 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego).
Reasumując, pomimo formalnej zasadności omawianego zarzutu
kasacyjnego, popełnione uchybienie nie miało wpływu na treść wydanego przez
Sąd odwoławczy rozstrzygnięcia. Przypomnieć należy, że zasadność kasacji to nie
tylko zasadność podniesionego w niej zarzutu, ale również koniunkcyjny warunek
wpływu uchybienia na treść zaskarżonego wyroku, a tego w realiach sprawy
niniejszej nie wykazano.
Odnosząc się w skrótowy sposób do omówienia zarzutu z pkt 1 kasacji, w
uzasadnieniu którego skarżący wskazał, jakoby Sąd ad quem poczynił nowe i
niekorzystne dla skazanego ustalenia faktyczne związane z ukończeniem przez
niego usiłowania zabójstwa R. B., stwierdzić w pierwszej kolejności należy, że jego
autor zdaje się utożsamiać pojęcie ukończenia usiłowania z osiągnięciem
zamierzonego przez sprawcę skutku. Tymczasem nie są to pojęcia synonimiczne.
Zadanie ciosu ostrym narzędziem w newralgiczną - z punktu widzenia funkcji
życiowych - część ciała, czy też oddanie strzału z broni palnej w kierunku człowieka
6
z zamiarem jego zabójstwa może być i najczęściej jest usiłowaniem ukończonym,
choć w wielu wypadkach i z wielu względów wcale nie musi prowadzić do
osiągnięcia zamierzonego celu. Nie ma zatem żadnej sprzeczności w ustaleniu
Sądu a quo, że ,,kiedy oskarżony zaprzestał ataku na pokrzywdzoną R. B.,
pokrzywdzona nadal krzyczała”. Wszak śmierć nie musiała nastąpić nagle i
natychmiast, natomiast zadanie ciosu nożem w okolice klatki piersiowej nakazywało
uznać, że oskarżany wypełnił niezbędne znamię czynności czasownikowej
ukończonego usiłowania zbrodni, o której mowa w art. 148 § 1 k.k. W takiej
sytuacji, aby skorzystać z dobrodziejstwa instytucji czynnego żalu, określonego w
art. 15 § 1 k.k. in fine, należało podjąć działania zmierzające do zapobieżenia
skutkowi przestępnemu. Oba Sądy trafnie i zgodnie ustaliły, że takich działań A. M.
nie podjął, zatem nie było żadnych podstaw do zastosowania wobec niego tej
instytucji.
Reasumując, pomiędzy orzeczeniem Sądu I i II instancji nie zachodzą
wskazywane w kasacji rozbieżności, jakkolwiek stwierdzić należy, iż Sąd Okręgowy
w pisemnych motywach wyroku nie przedstawił dostatecznie jasno i czytelnie
swojego stanowiska w przedmiocie konstrukcji ukończenia usiłowania (por. str. 24 –
25 uzasadnienia wyroku). Dla istoty sprawy pierwszorzędne znaczenie ma jednak
okoliczność, że Sąd odwoławczy - wbrew twierdzeniom obrońcy - nie poczynił
żadnych nowych i niekorzystnych dla skazanego ustaleń w stosunku do twierdzeń
Sądu a quo, które mogłyby powodować zasadność zarzutu obrazy art. 434 § 1
k.p.k., a której to obrazy obrońca w swojej kasacji zresztą literalnie nie wskazał.
Reasumując, kasacja obrońcy okazała się oczywiście bezzasadna.
O wynagrodzeniu obrońców wyznaczonych z urzędu Sąd orzekł w oparciu o
§ 14 ust. 2 pkt 6 i ust. 3 pkt. 2 w zw. z 2 § ust. 3 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 461).
Sąd zwolnił skazanego od zapłaty Skarbowi Państwa kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego z uwagi na jego sytuację majątkową i orzeczoną karę
długoletniego pozbawienia wolności (art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
7