Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 413/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSA del. do SN Stanisław Stankiewicz
Protokolant Dorota Szczerbiak
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie J. F.
skazanej z art. 286 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 15 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść skazanej
od wyroku Sądu Rejonowego w N.
z dnia 8 września 2008 r.,
uchyla wyrok w zaskarżonej części, tj. w zakresie
rozstrzygnięcia zawartego w pkt II.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w N. wyrokiem zaocznym z dnia 8 września 2008 r., uznał J.
F. za winną tego, że w okresie od dnia 9 maja 2001 r. do dnia 23 sierpnia 2001 r., w
N. i R. działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego
zamiaru, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej za pomocą wprowadzenia w błąd
2
co do zamiaru o możliwości wywiązania się z przyjętych na siebie zobowiązań,
prowadząc własną działalność gospodarczą w postaci apteki G., pobrała od
Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych P. leki na łączną kwotę 64936,33 zł. na
podstawie faktur VAT: […],
przez co doprowadziła do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w/w firmę na
kwotę 64 936,33 zł, to jest popełnienia przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k.
w zw. z art. 12 k.k. i za to wymierzył jej karę 1 roku i 3 miesięcy pozbawienia
wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i § 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt. 1 k.k.
warunkowo zawiesił na okres 4 lat próby; w pkt. II wyroku, na mocy art. 72 § 2 k.k.,
zobowiązał J. F. do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem poprzez
zapłatę na rzecz pokrzywdzonego Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych P.
kwoty 64 936,33 zł. w terminie 1 roku i 6 miesięcy od uprawomocnienia się
niniejszego wyroku; na zasadzie art. 624 § 1 k.p.k. zwolnił J. F. od ponoszenia
kosztów sądowych obciążając nimi Skarb Państwa.
Od tego wyroku kasację złożył Rzecznik Praw Obywatelskich. Zaskarżył
wyrok w części, dotyczącej nałożenia na oskarżoną - na podstawie art. 72 § 2 k.k. -
obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, poprzez zapłatę na
rzecz pokrzywdzonego Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych P. kwoty 64.936,33
zł w terminie 1 roku i 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia (punkt II
wyroku), na korzyść J. F., i zarzucając rażące naruszenie prawa karnego
procesowego, mające istotny wpływ na jego treść, to jest art. 415 § 5 k.p.k.,
polegające na tym, że Sąd zobowiązał oskarżoną do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem, podczas gdy o roszczeniu majątkowym wynikającym
z popełnienia przestępstwa na szkodę pokrzywdzonego, wskazanym w punkcie II
wyroku Sądu, prawomocnie orzeczono w postępowaniu nakazowym, które toczyło
się przed Sądem Rejonowym w N. w sprawach […], wniósł o uchylenie wyroku
zaocznego Sądu Rejonowego w N., w części dotyczącej zobowiązania oskarżonej
do naprawienia szkody (punkt II orzeczenia).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie.
3
Rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich gdy podnosi, że zaskarżony wyrok
zapadł z rażącym naruszeniem przepisu prawa karnego procesowego, wskazanego
w zarzucie kasacji.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że zakaz wynikający z
art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. ma zastosowanie w przypadku możliwości orzeczenia
obowiązku naprawienia szkody określonego na podstawie art. 72 § 2 k.k. (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 listopada 2006 r., IV KK 328/06, OSNKW
2007, z. 2, poz.14, z dnia 26 listopada 2008 r., III KK 342/08, LEX nr 471013, z dnia
17 grudnia 2008 r., III KK 343/08, R-OSNKW 2008, poz. 2627, z dnia 3 września
2009 r., V KK 149/09, R-OSNKW 2009, poz. 1805 z dnia 16 listopada 2011 r., III
KK 270/11, R-OSNKW 2011, poz. 2119, z dnia 6 listopada 2012 r., IV KK 268/12,
LEX nr 1226754, z dnia 7 maja 2013 r., II KK 268/12, LEX nr 1313135).
Podkreśla się, że zobowiązanie do naprawienia szkody, w oparciu o przepis
art. 72 § 2 k.k., pomimo tego, że ma charakter również probacyjny, jest jednak
także jednym z rodzajów obowiązku naprawienia szkody, zaś zawierający klauzulę
antykumulacyjną art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. nie stawia w tym zakresie żadnych
dodatkowych warunków rozróżniających poszczególne, uregulowane w prawie
materialnym, przypadki jego zastosowania. Taka interpretacja znajduje
potwierdzenie w założeniach projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania karnego, ustawy - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania
karnego oraz niektórych innych ustaw z dnia 20 grudnia 2001 r. (Druk sejmowy nr
182, s. 68 uzasadnienia projektu), który stał się podstawą uchwalonej ustawy dnia
10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy -
Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku
koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 17, poz. 155).
Znowelizowany nią przepis art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. głosi, że nawiązki na rzecz
pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa
jest przedmiotem innego postepowania albo o roszczeniu tym prawomocnie
orzeczono.
Trafnie podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich w uzasadnieniu kasacji, iż w
realiach niniejszej sprawy, klauzula antykumulacyjna, o jakiej mowa w art. 415 § 5
4
zd. 2 k.p.k., powinna mieć zastosowanie, albowiem roszczenia wynikające z
popełnienia przez J. F. przypisanego jej przestępstwa, były przedmiotem innego
postępowania, co więcej o roszczeniach tych prawomocnie orzeczono nakazami
zapłaty Sądu Rejonowego w N. w sprawach […].
W sprawie o sygn. […], w dniu 5 marca 2002r., Sąd Rejonowy wydał nakaz
zapłaty w postępowaniu nakazowym, na mocy którego zasądzono od pozwanej J.
F. na rzecz powoda Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych „P." kwotę wynikającą
z faktur VAT o numerach: […] tj. 20.943,63 złotych wraz z odsetkami ustawowymi.
Z kolei w sprawie o sygn. […], w dniu 5 marca 2002 r. Sąd Rejonowy wydał
nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, na mocy którego zasądzono od
pozwanej J. F. na rzecz powoda Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych „P."
kwotę wynikającą z faktur VAT […], tj. 22.359,73 złotych wraz z ustawowymi
odsetkami.
Również w sprawie o sygn. […], w dniu 5 marca 2002 r. Sąd Rejonowy
wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, na mocy którego zasądzono od
pozwanej J. F. na rzecz powoda Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych „P."
kwotę wynikającą z faktur VAT o numerach […], tj. 21.632,97 złotych wraz z
ustawowymi odsetkami.
Jak zatem wynika z treści wskazanych wyżej orzeczeń, o roszczeniach na
łączną kwotę 64.936,33 złotych, wynikających z popełnienia przez oskarżoną J. F.
zarzuconego jej czynu, prawomocnie orzeczono w postępowaniu cywilnym, jeszcze
przed wszczęciem postępowania karnego.
Oczywista jest zatem tożsamość roszczenia, o którym rozstrzygnął
zaskarżonym kasacją wyrokiem Sąd Rejonowy, w postaci zobowiązania oskarżonej
do naprawienia szkody, na podstawie art. 72 § 2 k.k., z tym, o którym prawomocnie
orzeczono w postępowaniu nakazowym, które toczyło się przed Sądem Rejonowym
w N. w sprawach o sygn. […]. Powyższe w sposób oczywisty wynika z analizy
dokumentów z akt tych postępowań.
Nadto zauważyć należy, iż Sąd Rejonowy orzekając w sprawie o zarzucone
J. F. o przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. dysponował
przedstawionymi danymi, gdyż w aktach sprawy VII K …/08, na kartach od 17 do
177 znajdują się kopie akt sądowych Sądu Rejonowego w N. ,sygn.: […] natomiast
5
na kartach 215 - 217 dokumentacja z której wynika, że wobec J. F., w sprawach o
sygnaturach KM […], prowadzone jest postępowanie egzekucyjne z wniosku
wierzyciela - Hurtowni Leków i Artykułów Sanitarnych „P.", co do kwot zasądzonych
wyżej wskazanymi nakazami zapłaty.
W tej sytuacji, wobec stwierdzenia rażącego naruszenia przepisu art. 415 § 5
zd. 2 k.p.k., oraz oczywistego wpływu tego uchybienia na treść zaskarżonego
wyroku, należało uchylić wyrok w zaskarżonej części, tj. odnośnie zobowiązania J.
F. do naprawienia szkody (pkt. II wyroku). Zbędne zarazem stało się w tym
wypadku wydanie orzeczenia następczego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
dominuje bowiem pogląd, że art. 537 k.p.k. nie zawiera pełnego katalogu
możliwych rozstrzygnięć sądu kasacyjnego (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 20 kwietnia 1999 r., III KKN 323/97, OSNKW 1999, z. 9 – 10, poz. 61, czy
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2005 r., IV KK 267/05, LEX nr
164288) i że możliwe jest tu także ograniczenie się Sądu Najwyższego do
uchylenia wadliwego rozstrzygnięcia bez wydawania orzeczenia następczego (zob.
np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2001 r., III KKN 168/01, OSNKW
2000, z. 11 – 12, poz. 97). Sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie wskazuje
właśnie na taką możliwość i potrzebę.
Kierując się przedstawionymi względami Sąd Najwyższy, z mocy art. 537 § 2
k.p.k., orzekł, jak w wyroku.