Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 419/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Michał Laskowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Andrzej Stępka
SSA del. do SN Stanisław Stankiewicz
Protokolant Łukasz Biernacki
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zdzisława Brodzisza
w sprawie J. Z.
skazanego z art. 280§ 1 kk w zw. z art. 64 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 kwietnia 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 18 marca 2014 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w G.
z dnia 28 lipca 2004 r.,
uchyla wyrok Sądu Okręgowego w G. w zaskarżonej kasacją
części i sprawę przekazuje temu Sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w G., wyrokiem z dnia 28 lipca 2004 r., uznał J. Z. za winnego
tego, że w dniu 16 kwietnia 2002 r. w G., działając wspólnie i w porozumieniu z
innymi osobami, po uprzednim użyciu przemocy poprzez uderzenie pięścią w twarz
2
L. J., na skutek czego doznał on urazu głowy, co spowodowało naruszenie
czynności narządów ciała na okres poniżej siedmiu dni, zabrał w celu
przywłaszczenia torbę z zawartością pieniędzy w kwocie 21 500 złotych na szkodę
T. oraz mienie w postaci dwóch czapek, torby, portfela, pieniędzy w kwocie 360
złotych o łącznej wartości 410 złotych na szkodę L. J., to jest za winnego
przestępstwa z art. 280 § 1 k.k. pozostającego w związku z art. 64 § 1 k.k., Sąd
uznał bowiem, że J. Z. dopuścił się przypisanego mu czynu przed upływem pięciu
lat od odbycia w okresie od 13 stycznia 2001 r. do 23 sierpnia 2001 r. części kary
jednego roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu
Rejonowego w K. z dnia 5 czerwca 2001 r., za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. Za
przestępstwo z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. J.Z. wymierzono karę 3 lat i
6 miesięcy pozbawienia wolności i karę grzywny w wysokości 80 stawek dziennych
po 10 złotych każda stawka.
Tym samym wyrokiem J. Z. uznany został za winnego przestępstwa z art.
178a § 1 k.k., za które wymierzono mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności;
ciągu przestępstw z art. 224 § 2 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., za który wymierzono
mu karę roku i 2 miesięcy pozbawienia wolności i ciągu przestępstw z art. 226 § 1
k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., za który wymierzono mu karę roku i 2 miesięcy
pozbawienia wolności. Sąd wymierzył oskarżonemu karę łączną 6 lat pozbawienia
wolności.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca J. Z., zaskarżając wyrok w całości i
zarzucając błędy w ustaleniach faktycznych, obrazę szeregu przepisów
postępowania i rażącą niewspółmierność kary orzeczonej za czyn z art. 178a § 1
k.k. Obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Apelację własną od wyroku złożył także J. Z., formułując szereg zarzutów
związanych z błędnymi ustaleniami faktycznymi w sprawie. Treść apelacji kończy
się zdaniem „Do pisma dołączam również dane o mojej niekaralności i wnoszę o
zniesienie art. 64 § 1 k.k.”
Po rozpoznaniu obu apelacji Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 18 marca
2014 r., uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej skazania za czyny z art.
178a § 1 k.k., art. 224 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. i z art. 226 § 1 k.k. w zw. z art.
3
91 § 1 k.k. i w tym zakresie umorzył postępowania wobec przedawnienia
karalności. Uchylono także orzeczenie o karze łącznej. W pozostałym zakresie, a
więc w części, w której skazano J. Z. za przestępstwo z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art.
64 § 1 k.k., wyrok utrzymany został w mocy.
Kasację od tej części wyroku Sądu Okręgowego wniósł obrońca skazanego.
Zarzucił w niej wyrokowi „rażące naruszenie prawa karnego procesowego, a
mianowicie art. 457 § 3 k.p.k. poprzez ogólnikowe i powierzchowne odniesienie się
do zarzutów apelacji obrońcy oskarżonego, a tym samym nieprawidłowość
sporządzenia uzasadnienia wyroku, dowodzącego o nierozpoznaniu wniesionego
środka odwoławczego w sposób należyty, wyrażające się w rażącym naruszeniu
prawa procesowego, a mianowicie art. 167 k.p.k., art. 170 § 1 pkt 5 k.p.k., art. 170
§ 3 k.p.k. i art. 6 k.p.k. poprzez uznanie za w pełni uzasadnione postanowienia
Sądu pierwszej instancji o oddaleniu wniosków dowodowych oraz zaniechaniu
przeprowadzenia dowodu z przesłuchania (wymienionych w kasacji) świadków (…)
oraz art. 442 § 2 k.p.k. poprzez nieprzytoczenie w uzasadnieniu wyroku Sądu
pierwszej instancji okoliczności, jakie Sąd brał pod uwagę przy wymiarze kary.”
Obrońca skazanego wniósł w kasacji o uchylenie zaskarżonego kasacją
wyroku Sądu Okręgowego oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu
Rejonowego i o przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł w pisemnej odpowiedzi na kasację
o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
W trakcie rozprawy kasacyjnej prokurator wniósł o uchylenie wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja obrońcy J. Z. okazała się w tym znaczeniu skuteczna, że
spowodowała uchylenie zaskarżonego nią wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, choć nie
z powodów wyartykułowanych w zarzutach kasacji.
Podstawowym celem postępowania kasacyjnego jest kontrola zasadności
wyroku wydanego przez sąd odwoławczy i prawidłowości przeprowadzonego przez
4
ten sąd postępowania odwoławczego w odniesieniu do wyroku wydanego przez
sąd pierwszej instancji. Sąd Najwyższy jako sąd kasacyjny rozpoznaje
nadzwyczajny środek zaskarżenia w granicach wyznaczonych w samej kasacji
(granice zaskarżenia) i wynikających ze sformułowanych w kasacji zarzutów.
Przepis art. 536 k.p.k. przewiduje jednak rozpoznanie kasacji w zakresie szerszym,
między innymi w odniesieniu do badania prawidłowości przyjętej kwalifikacji
prawnej, o której mowa w art. 455 k.p.k. Podobna sytuacja zachodzi w odniesieniu
do kontroli odwoławczej. Z art. 433 § 1 k.p.k. wynika, że sąd odwoławczy
rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym o
tyle, o ile ustawa to przewiduje. Przypadki, w których ustawa przewiduje wyjście
poza granice zaskarżenia i działanie sądu odwoławczego z urzędu bez względu na
treść podniesionych zarzutów określone zostały w treści art. 439 § 1 k.p.k., art. 435
k.p.k., art. 440 k.p.k. i art. 455 k.p.k. Niezależnie zatem od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów sąd odwoławczy powinien podjąć stosowne działania w
razie stwierdzenia zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej (art. 439 § 1
k.p.k.), konieczności orzekania na korzyść współoskarżonego (art. 435 k.p.k.),
stwierdzenia rażącej niesprawiedliwości orzeczenia (art. 440 k.p.k.) i wreszcie
potrzeby poprawienia błędnej kwalifikacji prawnej (art. 455 k.p.k.).
Przypomnienie powyższych reguł wydaje się celowe w odniesieniu do
sytuacji procesowej, która zaistniała w sprawie J. Z. W akcie oskarżenia zarzucono
temu oskarżonemu dokonanie czynu z art. 280 § 1 k.k. w warunkach powrotu do
przestępstwa z art. 64 § 1 k.k. Zastosowanie art. 64 § 1 k.k. uzasadniono tym, że J.
Z. dopuścił się przypisanego mu czynu przed upływem pięciu lat od odbycia w
okresie od 13 stycznia 2001 r. do 23 sierpnia 2001 r. części kary jednego roku i
sześciu miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej za przestępstwo z art. 278 § 1
k.k. wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 5 czerwca 2001 r., sygn. akt II K
…/01. Sąd pierwszej instancji przyjął w wyroku działanie w warunkach recydywy w
ślad za aktem oskarżenia. W uzasadnieniu wyroku (s. 17 uzasadnienia) uzasadnił
to powielając ustalenia przyjęte przez prokuratora.
W apelacji obrońcy oskarżonego nie znalazł się wprawdzie zarzut dotyczący
błędnego przyjęcia przez sąd działania J. Z. w warunkach powrotu do przestępstwa
z art. 64 § 1 k.k., ale kwestię tę podniósł w apelacji własnej in fine sam J. Z. Jak
5
wskazano wcześniej, sąd odwoławczy powinien z urzędu zbadać prawidłowość
rozstrzygnięcia w omawianym zakresie, kierując się nie tylko treścią art. 455 k.p.k.,
ale również art. 440 k.p.k. Przedmiotem badania bowiem powinna być nie tylko
prawidłowość przyjętej kwalifikacji prawnej czynu z art. 280 § 1 k.k. przypisanego
oskarżonemu, ale również możliwość wystąpienia rażącej niesprawiedliwości
orzeczenia, gdyby nieprawidłowa kwalifikacja doprowadziła do niezasadnego
zaostrzenia odpowiedzialności i spowodowała surowszy wymiar kary.
Sąd odwoławczy, utrzymując w mocy zaskarżony wyrok w omawianym
zakresie (kwalifikacji w zw. z art. 64 § 1 k.k.) ograniczył się w uzasadnieniu swego
wyroku do stwierdzenia, że Sąd Rejonowy słusznie przypisał oskarżonemu
współudział w popełnieniu przestępstwa z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.
(s. 5 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego).
Kwestia prawidłowości przyjętej przez sądy kwalifikacji prawnej nie została
również podniesiona w kasacji obrońcy J. Z. Dopiero w piśmie z dnia 4 marca 2015
r. obrońca skazanego wskazał między innymi, że J. Z. nie może być skazany w
warunkach recydywy. Jak podkreślono na wstępie, Sąd Najwyższy rozpoznaje
kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 536 k.p.k.),
niemniej kwestia prawidłowości kwalifikacji prawnej jest jednym z wyjątków od tej
zasady. Badanie zaskarżonego kasacją wyroku w tym zakresie prowadzi do
następujących wniosków.
J. Z. skazany został wyrokiem Sądu Rejonowego w K. z dnia 5 czerwca
2001 r., sygn. akt II K …/01 za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. na karę jednego
roku i sześciu miesięcy pozbawienia wolności. W toku tego postępowania był
tymczasowo aresztowany w okresie od 13 stycznia 2001 r. do 23 sierpnia 2001 r.
Okres tymczasowego aresztowania zaliczony został na poczet orzeczonej kary,
którą odbył w okresie od 13 lutego 2001 r. do 27 sierpnia 2001 r., od 3 października
2002 r. do 13 listopada 2001 r. i od 13 marca 2005 r. do 22 marca 2006 r. (zob. k.
860 akt). Wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 5 czerwca 2001 r., sygn. akt II K
…/01, został jednak zaskarżony i nie był prawomocny w dniu 16 kwietnia 2002 r.,
kiedy doszło do przypisanego J. Z. czynu z art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 64 1 k.k.
Wyrok Sądu w K. utrzymany bowiem został w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w
G. dopiero w dniu 18 czerwca 2002 r.
6
Przepis art. 64 § 1 k.k. jako podstawę zastosowania przewiduje uprzednie
skazanie sprawcy w określonych warunkach. Przez skazanie rozumieć należy
prawomocne uznanie za winnego. Do czasu prawomocnego zakończenia
postępowania sprawca objęty jest bowiem zasadą domniemania niewinności
wynikającą z art. 5 § 1 k.p.k. Zasada ta, w czasie wydawania wyroku przez Sąd
Rejonowy w G. dotyczyła także J. Z. Warunkiem zaostrzenia odpowiedzialności na
podstawie art. 64 § 1 k.k. jest ustalenie, że sprawca, który został już skazany na
karę pozbawienia wolności i odbył co najmniej 6 miesięcy kary dopuścił się
ponownie i to podobnego przestępstwa. Oznacza to, że wydany wyrok i stosowana
kara nie przyniosły oczekiwanych rezultatów w zakresie zapobieżenia powrotowi do
przestępstwa. Wyrok skazujący musi być przy tym prawomocny w chwili
popełnienia przez sprawcę kolejnego, podobnego przestępstwa (zob. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 22 sierpnia 2002 r., sygn. V KK 182/02 oraz z dnia 12 sierpnia
2008 r., sygn. II KK 176/08, w uzasadnieniu tego drugiego wyroku Sąd Najwyższy
stwierdził między innymi: „Możliwość uznania, że w konkretnej sprawie ma
zastosowanie instytucja powrotu do przestępstwa określona w art. 64 § 1 k.k.,
dotyczy wyłącznie takiego sprawcy przestępstwa umyślnego, który był skazany za
przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu co
najmniej 6 miesięcy kary popełnił umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa,
za które był już skazany. Użycie w treści przedmiotowego przepisu, i to dwukrotnie,
wyrazu „skazany” oznacza, że warunek skazania (uprzedniego skazania) nie jest
spełniony, jeżeli sprawca popełnił nowe przestępstwo umyślne zanim został
prawomocnie osądzony, bowiem do momentu uprawomocnienia się wyroku
obejmującego takie skazanie, osobę wobec której toczy się postępowanie karne,
uznaje się za oskarżonego a nie za skazanego. Ten jednoznaczny wynik wykładni
językowej art. 64 § 1 k.k., potwierdzony został licznymi judykatami Sądu
Najwyższego (wyroki: z dnia 22 sierpnia 2002 r., V KK 182/02, LEX nr 55207; z
dnia 15 lutego 2005 r., III KK 348/04, LEX 146280; z dnia 12 października 2005 r.,
III KK 134/05, LEX nr164394; z dnia 25 lipca 2006 r., II KK 86/06, LEX nr 192980; z
dnia 6 czerwca 2007 r., V KK 150/07, LEX nr 282299; z dnia 30 lipca 2007 r., II
168/07, LEX nr 280719), wskazując na ugruntowaną linię orzeczniczą w tym
przedmiocie. Tym samym nie można mówić o uprzednim skazaniu w warunkach
7
recydywy specjalnej podstawowej, jeżeli ponowne przestępstwo podobne
popełnione zostało wprawdzie po wydaniu wyroku skazującego za poprzednie
przestępstwo umyślne, lecz przed datą uprawomocnienia się tego wcześniejszego
orzeczenia”).
Sąd Okręgowy, mimo wniosku apelacji J. Z. i obowiązkom wynikającym z art.
455 k.p.k. i art. 440 k.p.k. nie zajął się wnikliwie kwestią przypisanego oskarżonemu
działania w warunkach powrotu do przestępstwa; z uzasadnienia wydanego wyroku
nie wynika przynajmniej by tak uczynił, nie przedstawiono w jego treści odmiennej
od przedstawionej interpretacji przepisu art. 64 § 1 k.p.k., która pozwalałaby na
jego zastosowanie. Brak taki dotyczy także uzasadnienia wyroku Sądu
Rejonowego. W tym stanie rzeczy konieczne stało się uchylenie zaskarżonego
kasacją wyroku i przekazanie sprawy sądowi odwoławczemu do ponownego
rozpoznania, w trakcie którego powinien on rozważyć, czy kwalifikacja
przypisanego oskarżonemu czynu z art. 280 § 1 k.k. w związku z art. 64 § 1 k.k.
jest zasadna, a w razie ustalenia potrzeby wyeliminowania art. 64 § 1 k.k. z tej
kwalifikacji, czy zachodzi potrzeba zmiany zaskarżonego wyroku w innym zakresie,
w tym w odniesieniu do wymierzonej J. Z. kary.
Z powyższych względów orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.