Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 89/15
POSTANOWIENIE
Dnia 28 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki
na posiedzeniu w trybie art. 535 § 3 k.p.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 28 kwietnia 2015 r.,
sprawy W. M.
skazanego z art. 199 § 2 k.k. w zb. z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i
art. 12 k.k.
z powodu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 17 września 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
w W. z dnia 22 października 2013 r.,
p o s t a n o w i ł
1) oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną,
2) zwolnić skazanego W. M. od ponoszenia kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego, obciążając nimi Skarb Państwa,
3) zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adwokata J. Ć.,
kancelaria adwokacka, kwotę 442, 80 (słownie: czterysta
czterdzieści dwa złote osiemdziesiąt groszy), w tym 23 %
podatku VAT, za sporządzenie w charakterze obrońcy
wyznaczonego z urzędu kasacji w sprawie skazanego W. M.
UZASADNIENIE
2
W. M. został oskarżony o to, że od bliżej nieustalonego okresu czasu, jednak
nie wcześniej niż od 2004 roku i nie później, niż w miesiącu lutym 2009 roku w W.,
działając w wyniku z góry powziętego zamiaru oraz wykorzystując stosunek
zależności oraz krytyczne położenie małoletniej pokrzywdzonej M. K. wielokrotnie
doprowadził ją do poddania się innej czynności seksualnej w ten sposób, że dotykał
w/w pokrzywdzoną po całym ciele, w tym w miejsca intymne, zaś od bliżej
nieustalonego okresu czasu, jednak nie wcześniej niż w dniu 29 września 2009 roku
i nie później niż w miesiącu lutym 2010 roku bliżej nieustaloną ilość razy
doprowadził w/w małoletnią do obcowania płciowego, przy czym w okresie od 2004
roku do dnia 12 kwietnia 2009 roku wyżej wskazanych czynności doprowadzenia do
poddania się innym czynnościom seksualnym dopuścił się w stosunku do
małoletniej pokrzywdzonej będącej w wieku poniżej 15 roku życia, tj. o czyn z art.
199 § 2 k.k. w zb. z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k.
Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 22 października 2013 r., oskarżonego W. M.
uznał za winnego tego, że od bliżej nieustalonego okresu czasu, jednak nie
wcześniej niż od 10 marca 2004 roku i nie później niż w miesiącu lutym 2010 roku w
Warszawie, działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego
zamiaru oraz nadużywając stosunku zależności i wykorzystując krytyczne położenie
małoletniej pokrzywdzonej M. K., wielokrotnie doprowadził ją do poddania się innej
czynności seksualnej w ten sposób, że dotykał w/w pokrzywdzoną po całym ciele, w
tym w miejsca intymne, zaś od bliżej nieustalonego okresu czasu jednak nie
wcześniej niż od dnia 29 września 2009 roku i nie później niż w miesiącu lutym
2010 roku bliżej nieustaloną ilość razy doprowadził w/w małoletnią do obcowania
płciowego, przy czym w okresie od 10 marca 2004 roku do dnia 12 kwietnia 2009
roku wyżej wskazanych czynności doprowadzenia do poddania się innym
czynnościom seksualnym dopuścił się w stosunku do małoletniej pokrzywdzonej
będącej w wieku poniżej 15 roku życia, a czyn ten przy zastosowaniu art. 4 § 1 k.k.
zakwalifikował jako występek z art. 199 § 2 k.k. w zb. z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art.
11 § 2 k.k. w zw. z art. 12 k.k. w brzmieniu ustawy z lutego 2010 r. i za to na
podstawie art. 199 § 2 k.k. w zb. z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z
art. 12 k.k. w brzmieniu ustawy z lutego 2010 r., skazał go zaś przy zastosowaniu
art. 11 § 3 k.k. na podstawie art. 200 § 1 k.k. w brzmieniu ustawy z lutego 2010 r.
3
wymierzył karę 5 lat pozbawienia wolności, zaliczając na jej poczet okres
rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie. Na podstawie art 41a § 2 k.k. w
brzmieniu ustawy z lutego 2010 r. orzekł wobec oskarżonego zakaz kontaktowania
się z pokrzywdzoną M. K. bez jej zgody na okres 3 lat.
Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonego. Na podstawie
art. 427 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 438 pkt 2, 3 oraz 4 k.p.k. wyrokowi temu zarzucił:
- obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a polegającą
na zaniechaniu wyjaśnienia przez Sąd wszystkich istotnych okoliczności sprawy, w
tym oddaleniu wniosku o uzupełniającą opinię biegłego z zakresu psychologii oraz
naruszeniu swobody wypowiedzi świadka, czym naruszono normy art. 366 § 1
k.p.k.
- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał
wpływ na jego treść, polegający na dowolnej ocenie materiału dowodowego, a w
szczególności zeznań M. K. i przypisaniu im pełnej wiarygodności oraz
zdeprecjonowaniu materiału dowodowego korzystnego dla oskarżonego w sytuacji,
gdy całokształt ujawnionego materiału dowodowego nie wykazał powyższego, co
skutkowało uznaniem oskarżonego winnym zarzucanego mu czynu z art. 199 § 2
k.k. w zb. z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i w zw. z art. 12 k.k., czym
jednocześnie naruszono normę art. 410 k.p.k.
oraz z ostrożności procesowej rażącą niewspółmierność kary orzeczonej wobec W.
M. w stosunku do stopnia społecznej szkodliwości czynu, prewencji indywidualnej i
generalnej.
Na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. i art. 437 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w W., wyrokiem z dnia 17 września 2014, utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Od powyższego prawomocnego wyroku, kończącego postępowanie w
sprawie, kasację wniósł obrońca skazanego, zarzucając rażące naruszenie
przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na zapadłe rozstrzygnięcie, to
jest:
4
- art. 7 k.p.k. w zw. z art. 167 k.p.k. w zw. z art. 192 § 2 k.p.k. i z art. 410 k.p.k. w
nawiązaniu do art. 458 k.p.k. poprzez niewłaściwe zastosowanie, polegające na
bezzasadnym obdarzeniu pełną wiarygodnością zeznań M. K. przy jednoczesnym
niedaniu wiary treści zeznań B. R. oraz E. K. przesłuchanych bez udziału biegłego
psychologa, pomimo że charakter zarzutu postawionego W. M. oraz sytuacja
rodzinna panująca w gospodarstwie domowym prowadzonym przez E. K. wraz ze
skazanym - która została szczegółowo zrelacjonowana w drodze zeznań
przesłuchanych w przedmiotowym postępowaniu świadków, biegłych psychologów
oraz seksuologów - wskazywała na potencjalność istotnych zmian w psychice B. R.
i E. K., bezwzględnie uzasadniających przesłuchanie wskazanych świadków w
obecności biegłego psychologa w oparciu o decyzję procesową podjętą z urzędu,
co pozwoliłoby na uniknięcie dokonania rażąco dowolnego, a przede wszystkim
oderwanego od wynikających z doświadczenia empirycznego istotnych powikłań
psychologicznych w wielodzietnych rodzinach o bardzo niskim budżecie domowym,
wykluczenia wiarygodności zeznań B. R. i E. K. - tym bardziej, że były to kluczowe
(bynajmniej nieprzygotowane w ramach linii obrony W. M. z uwagi na jego pobyt w
zakładzie karnym) dowody na niewinność skazanego, co w konsekwencji
przyczyniło się do wydania rażąco niesprawiedliwego wyroku skazującego w
oparciu o niezweryfikowane zewnętrznie zeznania M. K., tzn. w oparciu o zeznania
osób, którym nie była przedstawiania wersja zdarzeń osobiście przez
pokrzywdzoną.
W konkluzji kasacji obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego z
dnia 17 września 2014 roku oraz uchylenie utrzymanego w mocy wyroku Sądu
Rejonowego, z dnia 22 października 2013 r. i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I instancji.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł
o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej.
Rozpoznając kasację, wniesioną w niniejszej sprawie, w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 536 k.p.k. in principio) oraz kontrolując z
urzędu, czy nie zachodzi potrzeba rozpoznania kasacji w szerszym zakresie (art.
536 k.p.k. in fine), Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
5
W sprawie niniejszej nie wystąpiły okoliczności uzasadniające zastosowanie
rozwiązań określonych w art. 435, 439 i 455 k.p.k., a zatem wniesiona kasacja
została rozpoznana, jak nakazują przepisy prawa, w zakreślonych w niej granicach
zaskarżenia oraz podniesionych zarzutów.
Stopień bezzasadności zgłoszonego w kasacji zarzutu przemawiał za
oddaleniem nadzwyczajnego środka zaskarżenia z zastosowaniem trybu
określonego w art. 535 § 3 k.p.k.
Zarzut wywiedziony w nadzwyczajnym środku zaskarżenia dotyczy
postępowania przed Sądem I instancji i stanowi nader dowolną polemikę z
ustalonym przez ten Sąd stanem faktycznym. Ze sposobu sformułowania i
uzasadnienia tego zarzutu wynika, iż obrońca stara się doprowadzić do
„zdublowania” kontroli apelacyjnej wyroku Sądu I instancji na etapie postępowania
przed Sądem Najwyższym, przy czym czyni to w sposób tak nieudolny, że nie
stwarza nawet pozoru objęcia polem zaskarżenia kasacyjnego tego orzeczenia, od
którego - zgodnie z art. 519 k.p.k. - strony mają prawo wnosić nadzwyczajny środek
zaskarżenia. Tego rodzaju praktyka jest niedopuszczalna i stoi w sprzeczności z
samą istotą postępowania kasacyjnego. Wypada w tym kontekście przypomnieć
konsekwentne stanowisko Sądu Najwyższego, iż zarzuty podniesione pod adresem
orzeczenia sądu I instancji - a przecież Sąd Okręgowy, od którego wyroku
przysługiwało wniesienie kasacji , nie czynił w niniejszej sprawie własnych,
odmiennych od przyjętych przez sąd a quo, ustaleń faktycznych i nie przeprowadzał
postępowania dowodowego, podczas którego mogłyby mieć zastosowanie przepisy
postępowania powoływane w kasacji, jako rzekomo naruszone przez ten Sąd -
podlegają rozważeniu przez sąd kasacyjny tylko w takim zakresie, w jakim jest to
nieodzowne dla należytego rozpoznania zarzutów stawianych zaskarżonemu w tym
nadzwyczajnym trybie orzeczeniu sądu odwoławczego. Nie można ich więc
rozpatrywać w oderwaniu od zarzutów stawianych orzeczeniu sądu odwoławczego,
nie jest bowiem funkcją kontroli kasacyjnej ponowne - „dublujące” kontrolę
apelacyjną – rozpoznawanie zarzutów stawianych przez skarżącego orzeczeniu
sądu I instancji.
Przy takiej konstrukcji kasacji, jak przyjęta przez jej autora, skargę należało
uznać za oczywiście bezzasadną, a przy bardziej rygorystycznym podejściu
6
należałoby ją nawet pozostawić bez rozpoznania, uznając ją za wręcz
niedopuszczalną, skierowaną wprost przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji.
Już tylko na marginesie zatem wspomnieć należy, że także i orzeczeniu sądu
a quo nie można byłoby w realiach niniejszej sprawy przypisać uchybień, o których
mowa jest w kasacji, w tym rzekomego naruszenia dyrektyw określonych w art. 410
i art. 7 k.p.k. W szczególności do wysunięcia takiego twierdzenia dalece
niewystarczające jest to, iż przyjęte przez sądy założenia dowodowe, nie
odpowiadają preferencjom skazanego i jego obrońcy. Zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, przekonanie sądu o wiarygodności jednych
dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną przepisu art. 7 k.p.k.,
jeśli tylko:
- jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności
sprawy;
- stanowi wyraz rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających na korzyść,
jak i na niekorzyść oskarżonego;
- jest zgodne ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, a nadto zostało
wyczerpująco i logicznie uargumentowane w uzasadnieniu wyroku.
W niniejszej sprawie wszystkim z tych warunków Sąd I instancji uczynił
zadość, zaś Sąd odwoławczy potwierdził w swych wywodach słuszność
rozstrzygnięcia sądu meriti, przedstawiając w tym zakresie uzupełniającą
argumentację. Z taką oceną Sądu Okręgowego należy się zgodzić.
Obrońca sugeruje też w kasacji, że z „doświadczenia empirycznego” wynika,
iż w rodzinach wielodzietnych o niskim budżecie domowym dochodzi do istotnych
powikłań psychologicznych. Tego rodzaju stanowisko nie tylko nie jest słuszne ale i
nie może stanowić podstawy do zastosowania przepisów art. 192 k.p.k. W
orzecznictwie podkreśla się, że przedmiotem czynności i stanowiska zajętego przez
biegłego biorącego udział w przesłuchaniu świadka na podstawie art. 192 § 2 k.p.k.
nie może być ocena wiarygodności zeznań, lecz potwierdzenie lub wykluczenie
występowania takich cech stanu psychicznego świadka, które mogą wpływać na
treść zeznań, i to tylko wówczas, gdy rozpoznanie tego stanu, jak i ustalenie
możliwości oraz rozległości jego wpływu na treść relacji świadka, wymaga
wiadomości specjalnych (por. np. wyrok SA w Łodzi z dnia 25 lutego 2014 r., sygn.
7
akt II AKa 12/14). Z możliwości przewidzianej w art. 192 § 2 k.p.k. sąd korzysta w
sytuacji, gdy istnieją uzasadnione wątpliwości co do stanu psychicznego świadka,
jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez
niego spostrzeżeń, a wystąpienie takich wątpliwości wymaga uprawdopodobnienia
(por. np. wyrok SA we Wrocławiu z dnia 18 września 2013 r., sygn. akt II AKa
271/13). Innymi słowy, chodzi o powstanie rozsądnych w świetle doświadczenia
życiowego i wskazań wiedzy wątpliwości, czy wskazane stany psychiczne świadka
nie rzutują ujemnie na treść jego zeznań. W niniejszej sprawie zarówno Sąd
Rejonowy, jak i Sąd Okręgowy, bezpośrednio stykający się z osobowymi źródłami
dowodowymi, o których mowa w kasacji, tego rodzaju wątpliwości nie dostrzegły, a
także i obrońca - poza gołosłownym odwołaniem się do swego odczucia, którego
nie mógł wesprzeć nawet wrażeniem opartym na kontakcie z tymi świadkami, gdyż
Autor kasacji nie brał przecież udziału w postępowaniu przed sądem pierwszej
instancji - nie wykazał potrzeby przeprowadzania tych dowodów z udziałem
biegłego lekarza lub biegłego psychologa. Całkowitym nieporozumieniem jest zaś
stwierdzenie, iż samoistnym źródłem, uzasadniającym powstanie tego typu
wątpliwości, powinna być trudna sytuacja majątkowa świadków.
Mając na uwadze powyższe argumenty, a także te, do których odwołał się
prokurator w pisemnej odpowiedzi na kasację, Sąd Najwyższy rozstrzygnął jak w
pkt 1. części dyspozytywnej postanowienia.
Zwalniając skazanego W. M. od ponoszenia kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego (pkt 2. części dyspozytywnej postanowienia), Sąd
Najwyższy miał na względzie jego sytuację materialną.
Uwzględniając dołączony do kasacji wniosek obrońcy z urzędu, Sąd
Najwyższy zasądził (pkt. 3. części dyspozytywnej postanowienia) na jego rzecz
kwotę zgodną ze stawką określoną w § 14 ust. 3 pkt 1 (powiększoną o 23 %
podatku VAT) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. - Dz. U. 2013, poz.
461).
8