Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 15/15
UCHWAŁA
Dnia 13 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Dariusz Zawistowski
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku wierzyciela A. sp. z o.o. z siedzibą w S.
o nadanie klauzuli wykonalności z zaznaczeniem przejścia uprawnień
przeciwko dłużnikowi E. D. na skutek zażalenia wierzyciela od postanowienia Sądu
Rejonowego w K. z dnia 3 września 2014 r., i innym dłużnikom po rozstrzygnięciu w
Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 13 maja 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 18 września 2014 r.,
"Czy w świetle art. 788 § 1 k.p.c. za dokument prywatny
z podpisem urzędowo poświadczonym można uznać wyciąg
z dokumentu będącego umową cesji wierzytelności, z podpisami
notarialnie poświadczonymi złożonymi pod wyciągiem w innej dacie
niż zawarcie umowy, oraz czy w takiej sytuacji oświadczenie
notariusza w ramach sporządzenia poświadczenia zgodności wyciągu
z oryginałem umowy o istnieniu na oryginale dokumentu podpisów
notarialnie poświadczonych może zastąpić przedstawienie dokumentu
prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym?"
podjął uchwałę:
1. Urzędowe poświadczenie podpisu na dokumencie
prywatnym (art. 788 § 1 k.p.c.) może być dokonane także w innym
czasie niż czynność prawna, na podstawie której uprawnienie
wierzyciela lub obowiązek dłużnika przeszły po powstaniu tytułu
egzekucyjnego na inną osobę.
2. Dokument zawierający oświadczenie notariusza o istnieniu
podpisów notarialnie poświadczonych na oryginale umowy, na
2
podstawie której uprawnienie wierzyciela lub obowiązek dłużnika
przeszły po powstaniu tytułu egzekucyjnego na inną osobę,
złożone na poświadczeniu zgodności wyciągu z tej umowy z jej
oryginałem, jest dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo
poświadczonym w rozumieniu art. 788 § 1 k.p.c.
UZASADNIENIE
Wierzyciel – spółka z ograniczoną odpowiedzialnością „A.” – domagał się
nadania klauzul wykonalności na swoją rzecz, z zaznaczeniem przejścia uprawnień
na podstawie art. 788 k.p.c., tytułom egzekucyjnym wydanym przez Sąd Rejonowy
przeciwko kilkunastu dłużnikom S. w G. Twierdził, że w czasie postępowania
egzekucyjnego pierwotny wierzyciel przeniósł te wierzytelności na rzecz A. I. w L.,
a następnie zostały one przeniesione na spółkę „A.”
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 18 czerwca 2014 r. oddalił wniosek
wierzyciela w sprawie przeciwko dłużnikom B. K. i J. K., podnosząc, że dołączone
do wniosku dokumenty nie odpowiadają wymaganiom przewidzianym w art. 788 § 1
k.p.c. Stwierdził, że dokumentem mającym wykazać przejście uprawnień jest
wyciąg z umowy przelewu wierzytelności z dnia 26 marca 2012 r., zawartej
pomiędzy S. a A. I. w L., oraz wyciąg z umowy z dnia 9 sierpnia 2012 r., zawartej
między A. I. a spółką „A.” Nie przedłożono jednak umów z podpisem urzędowo
poświadczonym, same zaś wyciągi zostały podpisane przez przedstawicieli stron
w obecności notariusza już po zawarciu umów.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela, Sąd Okręgowy – po połączeniu do
wspólnego rozpoznania innych spraw, w których oddalono wnioski wierzyciela
3
i złożył on zażalenie – przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia
przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 788 k.p.c., będący podłożem wątpliwości Sądu Okręgowego,
reguluje przypadki zmian podmiotowych występujących w postępowaniu o nadanie
klauzuli wykonalności, stwierdzając, że jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego
lub w toku sprawy – przed wydaniem tytułu – uprawnienie lub obowiązek przeszły
na inną osobę, sąd nadaje klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej
osobie, gdy przejście to zostanie wykazane dokumentem urzędowym lub
prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Przepis ten należy do dziedziny
prawa procesowego cywilnego, o czym decyduje nie tylko jego miejsce
normatywne (kodeks postępowania cywilnego, część trzecia, dział II), ale przede
wszystkim jego cel, którym jest zapewnienie urzeczywistnienia prawa
podmiotowego skonkretyzowanego w tytule egzekucyjnym oraz otwarcie drogi do
jego wykonania.
Obok funkcji wykonawczej (egzekucyjnej), omawiany przepis spełnia także
istotne funkcje dowodowe. Określa wyraźnie, jakie środki dowodowe – jakie
dokumenty i o jakich cechach – mogą stanowić postawę ustalenia przez sąd,
że doszło do sukcesji prawa lub obowiązku określonego w tytule egzekucyjnym,
pozwalającej na nadanie klauzuli na rzecz lub przeciwko innej osobie niż określona
w tytule. Ze względu na przedmiot regulacji oraz znaczenie sukcesji praw lub
obowiązków dla biegu egzekucji, ale także w celu wzmożenia ochrony praw
prywatnych w postępowaniu egzekucyjnym, ustawodawca ustanowił w tym
wypadku podwyższone wymagania dowodowe. Uczynił to drogą swoistej
reglamentacji dowodowej, dokonując odstępstwa od dominującej w postępowaniu
cywilnym zasady swobodnej oceny dowodów na rzecz formalnych (legalnych) reguł
dowodzenia, które oznaczają, że sąd może stosować tylko określone przez
prawodawcę środki dowodowe i oceniać ich moc na podstawie ściśle oznaczonych
kryteriów. Inaczej mówiąc, prawodawca imperatywnie określił, jakie środki mają
znaczenie dowodu w danym wypadku, jakie wywołują skutki i jaka jest ich moc.
4
Pierwiastki legalnej oceny dowodów nie są obce prawu procesowemu
cywilnemu, a także innym działom prawa publicznego; ustawodawca wprowadza je
w sytuacjach, w których w celu zwiększenia bezpieczeństwa oraz pewności obrotu
prawnego (stanu prawnego) wymaga podwyższonej rzetelności dowodu,
ograniczając tym samym swobodę stron oraz organu procesowego (np. art. 34
zdanie drugie, art. 68, 485, 493 § 3, art. 786, 7871
, 8672
§ 4, art. 968 § 2, art. 977,
1030, 1034, 106422
i 1138 k.p.c. oraz art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece, jedn. tekst: Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zm. lub
art. 3 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego, Dz. U.
z 2014 r., poz. 1741 ze zm.). Ograniczenie swobody sądu oczywiście nie oznacza,
że dowody „narzucone” przez ustawodawcę nie podlegają ocenie sądu pod kątem
ich autentyczności, wiarogodności oraz przydatności dla rozstrzygnięcia sprawy.
Przepisowi art. 788 k.p.c. nie można zatem – co się niekiedy czyni – przyda-
wać cech normy prawa materialnego i odnajdywać w nim wymagań ustanowionych
dla czynności prawnych (oświadczeń woli). Jak wskazano, przepis ma charakter
procesowy; stosując go, strona ma za pomocą określonych dowodów wykazać
przed sądem zmianę podmiotową powstałą w wyniku przejścia praw lub
obowiązków, samo zaś przejście następuje na podstawie przepisów prawa
materialnego, właściwych dla danej czynności, i wywołuje przewidziane w nich
skutki. Z tych względów przypisywanie przepisowi art. 788 k.p.c. charakteru normy
przewidującej dodatkowe wymagania dla samej formy czynności prawnej
(ad probationem lub ad eventum) jest bezzasadne, w żadnym aspekcie bowiem nie
ingeruje on w przepisy prawa prywatnego, w szczególności w art. 73 i nast. k.c., ani
ich nie modyfikuje. Czysto procesowy (dowodowy) charakter art. 788 k.p.c.
uzasadnia więc wniosek, że podstawę nadania „przenośnej” klauzuli wykonalności
może stanowić zarówno – określony w tym przepisie – dokument utrwalający
zdarzenie prawne, które spowodowało przejście praw lub obowiązków
stwierdzonych w tytule egzekucyjnym (np. zawierający treść oświadczeń woli
powodujących sukcesję), jak i dokument relacyjny, tylko stwierdzający istnienie
tego zdarzenia oraz jego skutki (zawierający oświadczenie wiedzy). Badanie przez
sąd dokumentu dotyczy zatem wyłącznie jego warstwy formalnej oraz weryfikacji,
czy dowodzi on zmiany podmiotowej w zobowiązaniu, nie może natomiast
5
obejmować merytorycznej kontroli istnienia i zakresu samego zobowiązania
(roszczenia); instrumentem tej kontroli jest powództwo opozycyjne (art. 840 § 1 pkt
1 k.p.c.).
W tej sytuacji, skoro art. 788 § 1 k.p.c. nie ogranicza rodzaju dokumentów,
które mogą stanowić podstawę nadania klauzuli wykonalności, wymagając jedynie
ich kwalifikowanej formy (urzędowe poświadczenie podpisu), to jest oczywiste,
że dotyczy również dokumentu zawierającego oświadczenie notariusza o istnieniu
podpisów notarialnie poświadczonych na oryginale umowy, na podstawie której
doszło do sukcesji, złożone na poświadczeniu zgodności wyciągu z tej umowy z jej
oryginałem. W takim wypadku notariusz poświadcza wyłącznie zgodność odpisu
dokumentu z jego oryginałem, obejmując potwierdzeniem to, że na dokumencie
figurują podpisy już wcześniej notarialnie poświadczone. Jest także jasne,
że – ogólnie rzecz ujmując – dokumentem tym może być również wyciąg z umowy,
a więc i wyciąg umowy cesji wierzytelności. W świetle dokonanych rozważań
trudno także znaleźć przekonujące argumenty przeciw tezie, że dokument mający
stanowić podstawę nadania „przenośnej” klauzuli wykonalności może być
zaopatrzony w podpisy poświadczone notarialnie już po dokonaniu stwierdzonej
w nim czynności. Cele i funkcje art. 788 k.p.c. i w tym wypadku nie doznają
żadnego uszczerbku.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uznał, że urzędowe poświadczenie
podpisu na dokumencie prywatnym może być dokonane także w innym czasie niż
czynność prawna, na podstawie której uprawnienie wierzyciela lub obowiązek
dłużnika przeszły po powstaniu tytułu egzekucyjnego na inną osobę, a dokument
zawierający oświadczenie notariusza o istnieniu podpisów notarialnie
poświadczonych na oryginale umowy, na podstawie której uprawnienie wierzyciela
lub obowiązek dłużnika przeszły po powstaniu tytułu egzekucyjnego na inną osobę,
złożone na poświadczeniu zgodności wyciągu z tej umowy z jej oryginałem, jest
w rozumieniu omawianego przepisu dokumentem prywatnym z podpisem
urzędowo poświadczonym. Zajęte stanowisko zbiega się z zaznaczającą się
w orzecznictwie Sądu Najwyższego tendencją do elastycznego i pragmatycznego
traktowania wymagań formalnych stawianych przez art. 788 k.p.c. (por. uchwała
z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 98/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 92). Podobną
6
tendencję można dostrzec przy wykładni art. 31 ustawy o księgach wieczystych
i hipotece (por. postanowienie z dnia 16 maja 2013 r., IV CSK 637/12, nie publ.).
W konsekwencji Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie.