Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Białymstoku II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w R.

przeciwko K. K. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku

z dnia 5 stycznia 2015 r. sygn. akt I C 3671/13

I.  oddala apelację;

II.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Białymstoku na rzecz adwokata M. J. kwotę 369 (trzysta sześćdziesiąt dziewięć) złotych w tym 69 złotych podatku VAT tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym w dniu 20 sierpnia 2013 r. do elektronicznego postępowania upominawczego pełnomocnik (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w R. domagał się zasądzenia od pozwanego K. K. (1) na rzecz mocodawcy kwoty 4.194,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwot: 119, 40 zł – od dnia 27 lipca 2012 r. do dnia zapłaty, 627,37 zł – od dnia 14 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty, 263,13 zł –od dnia 27 września 2012 r. do dnia zapłaty, 262,42 zł – od dnia 27 października 2012 r. do dnia zapłaty, 262,42 zł – od dnia 27 listopada 2012 r. do dnia zapłaty, 262,42 zł – od dnia 28 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty, 262,42 zł – od dnia 29 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty, 2.114,45 zł – od dnia 27 kwietnia 2013 r. i 20,49 zł – od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wniósł nadto o zasądzenie na rzecz mocodawcy kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu pełnomocnik powoda wywodził, iż w dniu 18 marca 2012 r. L. K. (1) i B. K. zawarli z powódką umowę, na podstawie której (...) S.A. z siedzibą w R. zobowiązała się do dostawy energii elektrycznej do lokalu położonego w B. przy ulicy (...). L. K. (1) nie uregulowała należności wynikających z tej, za które, po jej śmierci, odpowiada jej syn i spadkobierca testamentowy – K. K. (1). Ponadto pozwany po śmierci matki nadal zamieszkiwał w lokalu przy ulicy (...) w B., pobierając energię elektryczną i nie regulując z tego tytułu należności. Wskazywał nadto, że pozwany uznał roszczenie powódki, bowiem zwrócił się do (...) S.A. z prośbą o rozłożenie długu na raty, w konsekwencji czego strony zawarły ugodę. K. K. (1) nie zastosował się jednak do jej postanowień. Pismem z dnia 26 czerwca 2013 r. został wezwany do zapłaty zadłużenia, jednak bezskutecznie.

Nakazem zapłaty wydanym w elektronicznym postępowaniu upominawczym w dniu 1 października 2013 r. – w sprawie o sygnaturze akt VI Nc-e 2041787/13 – Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie zasądził od pozwanego na rzecz powoda całą żądaną przez tego ostatniego kwotę – wraz z odsetkami i kosztami procesu.

Pozwany K. K. (1) w piśmie opatrzonym datą 11 października 2013 r. zamieścił sprzeciw od tegoż nakazu, twierdząc przy tym, że nie jest stroną umowy na dostarczanie energii elektrycznej przez powódkę, bowiem umowę zawierała jego matka L. K. (1), dlatego też roszczenie o zapłatę zostało niewłaściwie skierowane przeciwko pozwanemu. Opłaty za pobór energii elektrycznej były regulowane na bieżąco przez (...). Wskazywał również, że ugoda zawarta pomiędzy nim a (...) S.A. oraz ewentualne oświadczenie o uznaniu długu przez pozwanego jest nieważne, bowiem pozwany w momencie składania tych oświadczeń znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Wskazywał też, iż powódka nie udowodniła rzeczywistego poboru energii przez pozwanego. Podniósł nadto zarzut przedawnienia roszczenia.

Z uwagi na skuteczne wniesienie przez pozwanego sprzeciwu Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny postanowieniem wydanym w dniu 30 października 2013 r. stwierdził skuteczne wniesienie sprzeciwu i utratę mocy nakazu zapłaty w całości, po czym przekazał rozpoznanie sprawy do Sądu Rejonowego w Białymstoku.

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 5 stycznia 2015 r. zasądził od K. K. (1) na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w R. kwotę 3.932,10 zł wraz z odsetkami ustawowymi od kwot: 119,40 zł od dnia 27 lipca 2012 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 627,37 zł od dnia 14 sierpnia 2012 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 263,13 zł od dnia 27 września 2012 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 262,42 zł od dnia 27 października 2012 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 262,42 zł od dnia 27 listopada 2012 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 262,42 zł od dnia 28 grudnia 2012 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 262,42 zł od dnia 29 stycznia 2013 r. do dnia 5 stycznia 2015 r., 2.114,45 zł od dnia 27 kwietnia 2013 r. do dnia 5 stycznia 2015 r. i 20,49 zł od dnia 20 sierpnia 2013 r. do dnia 5 stycznia 2015 r. (w punkcie I), należność zasądzoną w punkcie I sentencji rozłożył na szesnaście rat miesięcznych: pierwsza rata w kwocie 182,10 zł, zaś pozostałe raty w kwotach po 250,00 zł każda – płatnych do 20 dnia każdego kolejnego miesiąca, poczynając od lutego 2015 r., wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 8% w stosunku rocznym w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat (w punkcie II), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (w punkcie III), odstąpił od obciążania pozwanego kosztami procesu poniesionymi przez powoda (w punkcie IV), nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Kasa Sądu Rejonowego w Białymstoku) z zasądzonego na rzecz powoda w punkcie I sentencji roszczenia kwotę 28,77 zł tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych w sprawie (w punkcie V), odstąpił od obciążania pozwanego nieuiszczonymi kosztami sądowymi w części przypadającej na pozwanego i koszty te przejął na rachunek Skarbu Państwa (w punkcie VI), zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 44,28 zł, w tym kwotę 8,28 zł podatku VAT, tytułem zwrotu części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu przez adwokata z urzędu (w punkcie VII), po czym nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa (Kasa Sądu Rejonowego w Białymstoku) na rzecz adwokata M. J. kwotę 693,72 zł, w tym kwotę 129,72 zł podatku VAT, tytułem części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu K. K. (1) z urzędu (w punkcie VIII).

Przedstawione rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy w Białymstoku oparł o następujące ustalenia faktyczne i ocenę prawną.

W pierwszym rzędzie Sąd pierwszej instancji ustalił, że (...) S.A z siedzibą w R. na podstawie umowy zawartej w dniu 18 marca 2002 r. z B. K. i L. K. dostarczała energię elektryczną do lokalu położonego w B. przy ulicy (...). L. K. (1) zmarła w dniu (...)W opisanym przez ten Sąd lokalu zamieszkuje nadal K. K. (1), który na podstawie testamentu sporządzonego w formie aktu notarialnego – w dniu 16 sierpnia 1991 r. w Kancelarii Notarialnej D. Ł. – jest wyłącznym spadkobiercą L. K..

(...) S.A z tytułu dostarczanej do lokalu położonego w B. przy ulicy (...) energii elektrycznej wystawiała na rzecz odbiorców faktury VAT. Na wniosek K. K. (1) z dnia 9 kwietnia 2013 r. strony procesu w dniu 10 kwietnia 2013 r. zawarły ugodę, mocą której odbiorca energii uznał dług z tytułu sprzedaży energii elektrycznej i świadczenia usług dystrybucji i zobowiązał się spłacać go w ratach.

Z uwagi na fakt, że K. K. (1) nie regulował należności za pobraną energię, dostawca pismem z dnia 26 czerwca 2013 r. wezwał K. K. (1) do zapłaty, a następnie wystąpił na drogę sądową.

Następnie Sąd Rejonowy wskazał, iż bezspornym w niniejszej sprawie było, iż powódka w dniu 18 marca 2002 r. zawarła z B. K. i L. K. umowę, na podstawie której zobowiązała się do dostarczania energii elektrycznej do obiektu położonego w B. przy ulicy (...) (§ 1 umowy). Odbiorcy energii zobowiązali się natomiast do regulowania należności wynikających z faktur rozliczeniowych i faktur za prognozowane zużycie energii w terminach płatności wskazanych na doręczonych im fakturach (§ 5 ust. 4 i 6 umowy). Poza sporem pozostawało także i to, że L. K. (1) zmarła w dniu (...) oraz że jedynym spadkobiercą jest pozwany.

Po przytoczeniu stanowisk prezentowanych przez strony procesu co do jego przedmiotu Sąd pierwszej instancji skonstatował, że z uwagi na owe stanowiska kwestią wymagającą rozstrzygnięcia było ustalenie zasadności roszczenia objętego pozwem, po czym podniósł, iż z analizy dokumentów załączonych do akt sprawy wynika, że K. K. (1) jest wyłącznym spadkobiercą zmarłej L. K., która za życia zawarła z powódką umowę sprzedaży energii elektrycznej. Powódka wykazała powyższe, dołączając do akt sprawy testament zmarłej sporządzony w formie aktu notarialnego w dniu 16 sierpnia 1991 r.. Pozwany nie kwestionował, że jest synem zmarłej. Zgodnie więc z treścią art. 922 § 1 i 2 k.c., pozwany odziedziczył zarówno aktywa, jak też pasywa, jakimi są również długi L. K. za nieopłaconą energię elektryczną. Co prawda brak jest w aktach sprawy postanowienia stwierdzającego nabycie spadku przez pozwanego po zmarłej matce, jednakże zgodnie z poglądem wyrażonym w orzecznictwie (m. in. przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 14 lutego 2013 r., I ACa 757/12, LEX nr 1289363) bez znaczenia pozostaje fakt, że krąg spadkobierców po zmarłym nie jest potwierdzony postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Postanowienie takie ma jedynie charakter deklaratywny, gdyż dziedziczenie następuje ex lege z chwilą otwarcia spadku. Brak postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku nie uniemożliwia wystąpienia przez osobę trzecią przeciwko spadkobiercy na drogę sądową, zaś następstwo prawne po zmarłym osoba trzecia, która nie rości sobie praw do spadku, może wykazywać wszelkimi środkami dowodowymi. W tym zakresie nie ma zastosowania reguła z art. 1027 k.c. (powołał przy tym wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1975 r., III CRN 102/75, OSNC 1976, Nr 6, poz. 139).

Sąd Rejonowy wskazał następnie, że matka pozwanego zmarła w dniu (...). Z faktur załączonych przez powódkę i stanowiska przez nią w sprawie zajętego wynika, że w czasie, kiedy żyła L. K. (1), nie zostały opłacone należności za pobraną energię za okres od dnia 19 stycznia 2012 r. do dnia 27 lipca 2012 r., na łączną kwotę 627,37 zł. Ponadto matka pozwanego nie uregulowała należności wynikającej z faktury (...)z dnia 26 czerwca 2012 r., wystawionej na kwotę 119,40 zł. Pozwany podnosił, iż należności były regulowane na bieżąco przez (...), jednak z pisma (...) w B. z dnia 18 czerwca 2014 r. nie wynika, by należności wynikające z powyższych faktur, za ten okres, były pokryte ze świadczeń pieniężnych w formie zasiłków celowych z pomocy społecznej.

Odnosząc się do skapitalizowanych odsetek, na łączną kwotę 20,49 zł, Sąd pierwszej instancji wskazał, iż z dokumentów złożonych przez powódkę do akt wynika, w jaki sposób zostały naliczone, od jakich faktur i za ile dni opóźnienia. W tym okresie, gdy wystawiono faktury, od których naliczono skapitalizowane odsetki, matka pozwanego żyła.

W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że K. K. (1) odpowiada na podstawie art. 922 k.c. za wymienione powyżej długi L. K. względem (...) S.A. – jako następca prawny zmarłej pod tytułem ogólnym.

Dalej ów Sąd podniósł, że powódka dochodziła niniejszym pozwem również należności za energię elektryczną pobraną przez K. K. (1) w okresie po dniu śmierci L. K., wskazując przy tym, że po śmierci matki pozwany nadal zamieszkiwał na nieruchomości położonej w B. przy ulicy (...) i pobierał energię elektryczną, w związku z czym zawarł z pozwaną umowę dostarczania energii elektrycznej per facta concludentia, co ostatecznie pozwany potwierdził, uznając dług i zobowiązując się do jego spłaty w ratach.

Następnie Sąd pierwszej instancji skonstatował, iż pozwany zarówno w czasie składania wniosku o rozłożenie należności na raty (tj. w dniu 9 kwietnia 2013 r.), jak i w dacie zawierania ugody (tj. w dniu 10 kwietnia 2013 r.), znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, co ostatecznie zostało potwierdzone przez biegłego sądowego powołanego w sprawie na wniosek strony pozwanej – lekarza psychiatrę I. O.. Biegła sądowa po przeprowadzeniu badania psychiatrycznego pozwanego w opinii z dnia 16 września 2014 r. stwierdziła, iż pozwany choruje na chorobę psychiczną – organiczne zaburzenia urojeniowe oraz upośledzenie umysłowe (pogranicze lekkiego i umiarkowanego). Badanie potwierdziło utrzymujące się pogorszenie stanu psychicznego pozwanego z występowaniem urojeń wielkościowych oraz urojeniowych interpretacji faktów. Opiniująca potwierdziła jednoznacznie, że w trakcie zawierania w dniu 10 kwietnia 2013 r. ugody, jak też składając oświadczenie w dniu 9 kwietnia 2013 r., pozwany znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Odnosząc się do zastrzeżeń do opinii złożonych przez powódkę, w opinii uzupełniającej z dnia 2 listopada 2014 r. biegła sądowa w całości podtrzymała wnioski wyrażone w opinii podstawowej.

Z powyższego należało, w opinii Sądu Rejonowego, wywieść, że zarówno oświadczenie woli pozwanego z dnia 9 kwietnia 2013 r., jak też ugoda zawarta w dniu 10 kwietnia 2013 r., są w świetle przepisu art. 82 k.c. nieważne; nie można więc uznać, że doszło do skutecznego uznania długu przez pozwanego.

Niemniej jednak – jak wskazał dalej Sąd pierwszej instancji – pozwany na rozprawie w dniu 29 lipca 2014 r. przyznał, że od śmierci matki, tj. od dnia (...)., zamieszkuje i pobiera prąd w lokalu położonym w B. przy ulicy (...) (m. in. kosi trawę). Wyjaśnił przy tym, że nie opłaca wystawianych za pobór energii elektrycznej faktur VAT, bowiem nie posiada dochodów, zaś jego zobowiązania z tego tytułu pokrywa (...) w B..

Następnie Sąd Rejonowy podniósł, że przepisy prawa energetycznego nie wprowadzają szczególnych postanowień regulujących zasady ustania umowy, na podstawie której jest dostarczana, m.in., energia elektryczna. W związku z cywilnoprawnym charakterem tego typu umowy do kwestii nieuregulowanych umową mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego.

Po przywołaniu treści art. 922 § 1 i 2 k.c. skonkludował, iż w zamieszczonych tam regulacji, gdy zobowiązanie ma charakter majątkowy – a taki charakter ma zobowiązanie łączące strony umowy o dostarczanie energii elektrycznej – to stosunek prawny wiąże co do zasady także spadkobierców, a więc może być kontynuowany, chyba że umowa zawiera postanowienia przeciwne.

Całokształt okoliczności sprawy prowadzi, zdaniem Sądu pierwszej instancji, do wniosku, że wolą pozwanego było kontynuowanie umowy po śmierci matki. Po śmierci L. K. energia elektryczna nadal jest dostarczana do nieruchomości położonej w B. przy ulicy (...), a pozwany z niej korzysta. Fakt, że pozwany zamieszkiwał na przedmiotowej nieruchomości w okresie od 27 lipca 2012 r. do dnia 9 kwietnia 2013 r. i pobierał wówczas energię elektryczną, przyznał sam K. K. (1). Po śmierci matki pozwanego nie doszło do zakończenia stosunku prawnego, gdyż nie odcięto dopływu energii elektrycznej; energia nadal jest dostarczana i pobierana przez pozwanego. Tym samym doszło per facta concludentia do wstąpienia pozwanego w stosunek prawny w miejsce zmarłej i do wyrażenia zgody na dostawę i sprzedaż energii elektrycznej. Choć zatem ugoda z dnia 10 kwietnia 2013 r. jest nieważna, jednakże całokształt okoliczności wskazuje, że stosunek prawny między stronami został nawiązany w sposób dorozumiany. Podkreślił przy tym, iż umowa sprzedaży energii elektrycznej ma charakter umowy sprzedaży w rozumieniu art. 535 k.c. w zw. z art. 555 k.c. i do jej istotnych przedmiotowych warunków należy określenie przedmiotu sprzedaży, obowiązku przeniesienia własności przedmiotu sprzedaży przez sprzedawcę na kupującego, określenie ceny sprzedaży i obowiązku po stronie kupującego zapłaty ceny. Z kolei ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r., poz. 1059) w art. 5 ust. 1 określa, m. in., że dostarczanie energii odbywa się po uprzednim podłączeniu sieci, na podstawie umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji, zaś art. 5 ust. 2 wskazuje na elementy umowy, które winny być zawarte, a które wykraczają poza essentialia negotii umowy sprzedaży z art. 535 k.c. Niemniej jednak nie można, w opinii tego Sądu, tracić z pola widzenia, że przepis art. 5 prawa energetycznego nie wprowadza żadnej formy szczególnej do zawarcia umowy sprzedaży energii, a także umowy o świadczenie usług i dystrybucji, tak więc w sytuacji, gdy są spełnione warunki z art. 535 k.c., umowa w tym zakresie może być zawarta w dowolnej formie, w tym w sposób dorozumiany.

W ocenie Sądu Rejonowego powódka wykazała należycie wartość faktycznie dostarczonej i zużytej energii elektrycznej. Z dokumentów załączonych przez powódkę wynika, że w okresie od 27 lipca 2012 r. do dnia 9 kwietnia 2013 r. faktyczne zużycie energii przez K. K. (1) wyniosło 3.427,26 zł brutto. Strona powodowa przedstawiła również sposób naliczenia tej kwoty – w dokumentach stanowiących karty 59 i 60 akt sprawy). W sumie powódka domaga się kwoty 4.194,52 zł, w tym: kwoty 3427,26 z (k. 60) oraz kwot: 627,37 zł, 119,40 zł i 20,49 zł.

Podnoszona przez pozwanego okoliczność, iż opłaty za pobrany przez niego prąd, a dochodzone przez powódkę w niniejszej sprawie, zostały pokryte ze środków pomocy społecznej, znalazło potwierdzenie jedynie co do kwoty 262,42 zł, należnej powódce od pozwanego za miesiąc styczeń 2013 r.. Pozostałe wpłaty dokonywane na rachunek powódki przez (...) w B. dotyczą okresu nieobjętego pozwem. Powództwo podlegało zatem oddaleniu jedynie co do kwoty 262,42 zł, gdyż, skoro należność w takiej kwocie została uregulowana, to w tym zakresie zobowiązanie wygasło.

Nietrafiony okazał się też, zdaniem Sądu pierwszej instancji, podniesiony przez pozwanego zarzut, jakoby roszczenie dochodzone pozwem uległo przedawnieniu.

Zgodnie bowiem z art. 554 k.c. roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch. W drodze odwołania zawartego w art. 555 k.c., przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży energii. Uwzględniając zatem nawet najwcześniejszą datę, z którą roszczenie powódki co do kwoty 119,40 zł stało się wymagalne, w świetle powołanych wyżej przepisów do czasu wystąpienia przez powódkę na drogę sądową nie upłynął dwuletni letni termin przedawnienia roszczenia. Bieg przedawnienia roszczenia dochodzonego pozwem został przerwany w dniu 20 sierpnia 2013 r. poprzez wniesienie pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Jak stanowi zaś art. 124 § 2 k.c., w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym albo przez wszczęcie mediacji, przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

Z uwagi na powyższe ów Sąd w punkcie I sentencji wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 3.932,10 zł wraz z odsetkami ustawowymi od poszczególnych kwot i dat – zgodnie z żądaniem pozwu i mając na uwadze daty wymagalności poszczególnych należności. Odsetki ustawowe od poszczególnych kwot Sąd Rejonowy zasądził na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. i art. 482 k.c. – do dnia 5 stycznia 2015 r., to jest do dnia wyroku, mając na uwadze, iż w sytuacji rozłożenia na raty powodowi nie przysługują odsetki od świadczeń ratalnych za okres pomiędzy wydaniem wyroku a datą płatności poszczególnych rat [powołał przy tym uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów (zasadę prawną) z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70, OSNCP 1971/4/61).

Sąd pierwszej instancji wskazał dalej, iż oddalił w punkcie III sentencji powództwo w pozostałym zakresie, tj. w zakresie żądania zapłaty kwoty 262,42 zł wraz z odsetkami od tej kwoty, gdyż kwota ta została uregulowana na rzecz powódki ze środków pieniężnych z pomocy społecznej w formie zasiłku celowego.

Sąd ten uzasadnił następnie decyzję w przedmiocie rozłożenia zasądzonej należność na szesnaście rat miesięcznych, po czym wskazał, iż opisana w tym kontekście – również przez ten Sąd – sytuacja finansowa i życiowa pozwanego skłoniła do skorzystania, przy orzekaniu o kosztach procesu, z regulacji z art.102 k.p.c. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Jest to rozwiązanie szczególne, niepodlegające wykładni rozszerzającej, wykluczające stosowanie wszelkich uogólnień, wymagające do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przepis ten nie konkretyzuje pojęcia "wypadków szczególnie uzasadnionych". Pozostawia ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi (przywołał przy tym postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973 r., II CZ 210/73). Wskazał następnie, że do okoliczności branych pod uwagę przez sąd zaliczyć można nie tylko te związane z samym przebiegiem postępowania, ale również dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony (Tomasz Demendecki, Komentarz do art. 102 Kodeksu postępowania cywilnego, Oficyna 2008). W opinii Sądu Rejonowego zarówno stan majątkowy pozwanego, jak również okoliczności ujawnione w toku procesu przemawiały za nieobciążaniem go kosztami procesu poniesionymi przez stronę powodową. Pozwany utrzymuje się bowiem z niewysokiego dochodu. Matka i brat pozwanego nie żyją. Jak słusznie wskazał w jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy, wymóg wystąpienia szczególnie uzasadnionego wypadku wyklucza automatyzm stosowania art. 102 k.p.c., jednakże sytuacja materialna i życiowa strony może stanowić przesłankę uwzględnianą przy badaniu podstaw do szczególnego potraktowania strony przegrywającej (przywołał przy tym postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2011 r., V CZ 107/10, LEX nr 786400). Przepis art. 102 k.p.c. powinien być, zdaniem tego Sądu, zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności.

Ze wskazanych powyżej względów Sąd pierwszej instancji na zasadzie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych odstąpił również od obciążania pozwanego nieuiszczonymi kosztami sądowymi w części przypadającej na pozwanego i koszty te przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Mając na uwadze, że powód przegrał sprawę w 6%, Sąd Rejonowy w punkcie V sentencji wyroku, orzekając w tym zakresie na mocy art. 83 ust. 2 w zw. art. 113 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 1025 z późn. zm.) w zw. z art. 100 k.p.c. nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Białymstoku z zasądzonego na rzecz powoda w punkcie I sentencji roszczenia kwotę 28,77 zł (479,55 zł x 6%), a to tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych w sprawie, na które złożyły się wydatki związane ze sporządzeniem opinii przez biegłego.

Dalej Sąd pierwszej instancji podniósł, iż postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2014 r. ustanowił pozwanemu adwokata z urzędu.

Sąd ten miał na uwadze, że powództwo zostało uwzględnione w części oraz że koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu są elementem kosztów procesu i podlegają rozliczeniu według zasad obowiązujących przy zwrocie tych kosztów (tak: Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 21 września 2000 r., I ACa 278/00, OSA 2001/4/22). Zatem jeśli kosztami procesu w sprawie cywilnej zostaje obciążony przeciwnik procesowy strony korzystającej z nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, koszty tej pomocy zasądza się nie od Skarbu Państwa, lecz od przeciwnika procesowego na rzecz strony korzystającej z udzielonej pomocy (art. 122 § 1 k.p.c. i § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu).

Dlatego powód, który przegrał niniejszy spór w 6%, powinien uiścić w oparciu o art. 100 k.p.c. w zw. z art. 122 § 1 k.p.c. i § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. na rzecz pozwanego kwotę 44,28 zł, w tym kwotę 8,28 zł podatku VAT (6% x 600,00 zł = 36,00 zł; 6% x 138,00 zł = 8,28 zł) – a to tytułem zwrotu części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu przez adwokata z urzędu.

Natomiast, zdaniem Sądu Rejonowego, Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Białymstoku powinien wypłacić na rzecz ustanowionego dla pozwanego adwokata – adwokata M. J. – pozostałą kwotę 693,72 zł, w tym kwotę 129,72 zł podatku VAT, a to tytułem części kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu K. K. (1) z urzędu – na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz.U. z 2014r., poz. 635).

Apelację od wskazanego wyżej wyroku wniósł ustanowiony dla pozwanego K. K. (1) adwokat – zaskarżając go w części, tj. w zakresie punktu I, zasądzającego od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3.932,10 zł wraz z ustawowymi odsetkami, i w zakresie punktu II, rozkładającego zasądzoną należność na raty.

Zaskarżonemu orzeczeniu ustanowiony dla pozwanego adwokat zarzucił:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez uznanie, że pozwany jest spadkobiercą zmarłej L. K. (2), która zawarła umowę o dostawę energii elektrycznej o numerze (...) z dnia 18 lutego 2002 r., pomimo, iż w toku postępowania nie zostało udowodnione a jedynie uprawdopodobnione, że pozwany K. K. (1) jest spadkobiercą wyżej wymienionej zmarłej, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego, tj. art. 922 k.c., poprzez uznanie, że pozwany odpowiada za długi L. K. w postaci opłat za energię elektryczną w okresie od 19 stycznia 2012 r. do dnia 27 lipca 2012 r. względem powoda jako następca prawny zmarłej pod tytułem ogólnym;

2.  błąd w ustaleniach stanu faktycznego poprzez uznanie, że pozwany po śmierci L. K. zawarł z powodem ważną umowę o dostawę energii elektrycznej per facta concludentia , podczas gdy:

—

Sąd I instancji uznał, że zarówno oświadczenie woli pozwanego z dnia 9 kwietnia 2013 r., jak też ugoda zawarta pomiędzy powodem i pozwanym w dniu 10 kwietnia 2013 r. są w świetle przepisu art. 82 k.c. nieważne i nie można uznać że doszło do skutecznego uznania długu przez pozwanego,

—

z opinii biegłego lekarza psychiatry I. O. wynika, iż u pozwanego występuje utrzymujące się pogorszenie stanu psychicznego z występowaniem urojeń wielkościowych oraz urojeniowej interpretacji faktów,

—

z załączonej do akt opinii biegłych dwóch lekarzy psychiatrów i psycho­loga wynika, iż pozwany w 2012 r. a więc także w chwili domniemanego zawarcia umowy o dostawę energii elektrycznej miał ograniczone za­burzenia urojeniowe oraz upośledzenie umysłowe (lek­kie/umiarkowa-ne),

a w konsekwencji naruszenie prawa materialnego, tj. art. 82 k.c., poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że pozwany zawarł ważną umowę o dostawę energii elektrycznej, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje, iż pozwany znajdował się wówczas w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Wskazując na powyższe zarzuty, ustanowiony dla K. K. (1) adwokat na podstawie art. 368 § l k.p.c. wniósł o:

1.  zmianę wyroku w punkcie I i II przez oddalenie powództwa w całości ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji,

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania,

3.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania za I i II instancję, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm prawem przepisanych.

Ustanowiony dla pozwanego adwokat wniósł ponadto o przyznanie na jego rzecz kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu za I i II instancję według norm prawem przepisanych; jednocześnie oświadczył, że koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części.

U stanowiony dla K. K. (1) adwokat wniósł jednocześnie o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego lekarza z zakresu psychiatrii I. O. – na okoliczność, czy pozwany w trakcie zawierania umowy o dostawę energii elektrycznej per facta concludentia , tj. po śmierci matki L. K., znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

W odpowiedzi na apelacją z dnia 14 maja 2015 r. pełnomocnik (...) Spółka Akcyjne z siedzibą w R. wniósł o oddalenie apelacji K. K. (1) oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym i kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego K. K. (1) nie zasługuje na uwzględ­nienie – z następujących przyczyn.

Podstawowym celem postępowania apelacyjnego jest merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, co oznacza, że sąd drugiej instancji jako sąd nie tylko odwoławczy, lecz także merytoryczny, nie może poprzestać na zbadaniu zarzutów apelacyjnych, lecz powinien poczynić własne ustalenia i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa materialnego.

W tym kontekście Sąd Okręgowy podziela w całości ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego w Białymstoku i przyjmuje je za własne; Sąd Okręgowy aprobuje nadto dokonaną przez ten sąd ocenę dowodów oraz ocenę materialnoprawną zgłoszonego przez powoda do tegoż procesu roszczenia. Tym samym Sąd Odwoławczy akceptuje dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę zasadności zgłoszonego przez powodową spółkę do niniejszego procesu roszczenia. Z tej też przyczyny argumentacja zamieszczona w apelacji nie mogła skutkować postulowaną przez ustanowionego przez pozwanego adwokata zmianą zaskarżonego orzeczenia (ewentualnie uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji), gdyż przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy nie dopuścił się zarzucanego w apelacji naruszenia przepisów prawa materialnego.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zgłoszonego w apelacji zarzutu popełnienia przez Sąd pierwszej instancji błędu sprzeczności istotnych ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym – poprzez uznanie, że pozwany jest spadkobiercą zmarłej L. K. (2), która zawarła umowę o dostawę energii elektrycznej o numerze (...) z dnia 18 lutego 2002 r. , pomimo, iż w toku postępowania nie zostało udowodnione a jedynie uprawdopodobnione, że pozwany K. K. (1) jest spadkobiercą wyżej wymienionej zmarłej, a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego, tj. art. 922 k.c., poprzez uznanie, że pozwany odpowiada względem powoda za długi L. K. w postaci opłat za energię elektryczną w okresie od 19 stycznia 2012 r. do dnia 27 lipca 2012 r., jako następca prawny zmarłej pod tytułem ogólnym – należy, zdaniem Sądu Okręgowego, jednoznacznie stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie sposób dopatrzyć się sugerowanego w apelacji błędu sprzeczności istotnych ustaleń sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a tym samym i zarzucanego w tym środku odwoławczym naruszenia prawa materialnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie , tj. niewłaściwe zastosowanie art. 922 k.c.

Wedle regulacji z art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej (czyli stosownie do księgi czwartej kodeksu cywilnego).

W prawie spadkowym osoba zmarła określana jest mianem spadkodawcy, jej następcy prawni na wypadek śmierci to spadkobiercy, zaś prawa i obowiązki majątkowe zmarłego tworzą spadek. Następstwo prawne po osobie zmarłej, inaczej zwane dziedziczeniem (sukcesją), ma charakter sukcesji uniwersalnej; jest to następstwo pod tytułem ogólnym, gdyż spadkobierca na mocy jednego zdarzenia, jakim jest otwarcie spadku, wstępuje w ogół praw i obowiązków osoby zmarłej (spadkodawcy); bez potrzeby podejmowania ze swojej strony dodatkowych czynności może więc stać się spadkobiercą. Otwarcie spadku następuje zawsze w chwili śmierci osoby fizycznej, z tą też chwilą spadkobierca nabywa spadek. Z chwilą otwarcia spadku określone prawa i obowiązki wchodzą do majątku spadkobierców (art. 925 k.c.), stając się prawami i obowiązkami tych osób.

„Księga czwarta kodeksu cywilnego "Prawo spadkowe" zawiera uregulowania dotyczące wyłącznie skutków prawnych śmierci osoby fizycznej, a ściślej rzecz ujmując, następstwa prawnego po osobie zmarłej. Z zasady następstwo to, zapewniając kontynuowanie stosunków majątkowych osoby fizycznej po jej śmierci, jednocześnie służy bezpieczeństwu obrotu cywilnoprawnego, a tym samym stanowi także zabezpieczenie interesów osób trzecich, w szczególności wierzycieli osoby zmarłej.” (tak Andrzej Kidyba (red.), Elżbieta Niezbecka [w:] Komentarz. Kodeks Cywilny. Tom IV. Spadki. Lex 2012, Komentarz do art.922 kodeksu cywilnego).

Spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego o charakterze cywilnoprawnym (art. 922 § 1 k.c.), przy czym art. 922 k.c. nie zawiera ścisłej definicji spadku, lecz podaje ogólne wskazówki, na których ma się opierać rozstrzygnięcie, czy dane prawo lub obowiązek wchodzi w skład spadku

Przyjmuje się cztery kryteria tego zaliczenia, a mianowicie dane prawo lub obowiązek wchodzi w skład spadku, jeżeli:

1)  ma charakter cywilnoprawny;

2)  ma charakter majątkowy;

3)  nie jest ściśle związane z osobą zmarłego;

4)  nie przechodzi na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami (tak Andrzej Kidyba (red.), Elżbieta Niezbecka [w:] Komentarz. Kodeks Cywilny. Tom IV. Spadki. Lex 2012, Komentarz do art.922 kodeksu cywilnego).

Pojęciem tym obejmuje się więc wszelkie prawa będące elementami stosunku cywilnoprawnego, przy czym terminowi temu należy nadać stosunkowo szerokie znaczenie, pozwalające na przykład objąć nim także stosunki z zakresu prawa pracy. W każdym jednak przypadku chodzi o cywilnoprawne prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, niemajątkowe bowiem wygasają z chwilą śmierci ich podmiotu, na nikogo więc przejść nie mogą, jak na przykład dobra osobiste określone w art. 23 k.c.

Jak wynika z przedstawionych powyżej przez Sąd Okręgowy zasad, w skład spadku wchodzą te prawa i obowiązki zmarłego, które mają charakter cywilnoprawny, majątkowy i nie są ściśle związane z osobą spadkodawcy, a nadto nie przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy osoby te są spadkobiercami. Przy takim rozumieniu pojęcia spadku w skład spadku wchodzić będą także prawa i obowiązki wynikające ze stosunków zobowiązaniowych, czyli z umów, których podmiotem był zmarły (zob.: uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1994 r., I PZP 1/94, OSNP 1994/2/23; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 17 kwietnia 2008 r., I SA/Kr 926/07, Lex 4677998), z pewnymi wyjątkami (przepisy spadkowe nie mają zastosowania do wielu praw i obowiązków, co do których, z natury rzeczy, nie wchodzi w grę ich dziedziczenie w drodze spadkobrania oraz takich praw, które na podstawie szczególnych przepisów przechodzą na oznaczone osoby; zaliczyć tu należy prawa i obowiązki publicznoprawne, osobiste, rodzinne oraz te, które z mocy przepisów szczególnych przechodzą na oznaczone osoby, bez względu na to, czy są one spadkobiercami).

Jak już poprawnie ustalił Sąd Rejonowy, L. K. (1) była stroną Umowy sprzedaży energii elektrycznej o numerze (...), zawartej m. in. przez nią w dniu 18 marca 2002 r. z Zakładem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w B.. W owej umowie zobowiązała się on – jako odbiorca energii elektrycznej – m. in. do terminowego regulowania należności wynikających z faktur rozliczeniowych i faktur za prognozowane zużycie energii w formie gotówkowej na konto zakładu energetycznego wskazane w fakturze (§ 5 ust. 4 tej umowy).

W świetle zaprezentowanej wyżej wykładni przepisu z art. 922 § 1 k.c. obligacyjny obowiązek terminowego regulowania należności wynikających z faktur rozliczeniowych i faktur za prognozowane zużycie energii wszedł do spadku pozostałego po L. K. (1) – ów obowiązek jest z całą pewnością obowiązkiem o charakterze cywilnoprawny, majątkowym i nie jest ściśle związany z osobą spadkodawcy, a nadto nie przechodzi na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy osoby te są spadkobiercami.

Pozwany K. K. (1) jest zaś jedynym spadkobiercą L. K. – co, jak trafnie ustalił Sąd Rejonowy, powódka spółka wykazała, dołączając do pozwu kserokopię wypisu testamentu zmarłej, sporządzonego w formie aktu notarialnego w dniu 16 sierpnia 1991 r. (k. 54).

Kwestionowanie w toku procesu przez ustanowionego dla pozwanego adwokata następstwa prawnego K. K. (1) po zmarłej L. K. (1) – w drodze zarzutu nieprzeprowadzenia stosownego postępowania spadkowego (sprawy o stwierdzenie nabycia spadku pozostałego po L. K. (1)) – nie mogło jednak doprowadzić do osiągnięcia pożądanego skutku, polegającego na poczynieniu przez Sąd pierwszej instancji ustaleń co do braku po stronie K. K. (1) przesłanki legitymacji biernej.

Art. 1027 k.c. stanowi, ż względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.

W judykaturze oraz doktrynie prawa cywilnego wskazuje się, że postanowienie o stwierdze­niu nabycia spadku (tudzież zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia) ma charakter legitymacyjno-dowodowy; taki właśnie charakter postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku jest konsekwencją domniemania z art. 1025 § 2 k.c.

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ma charakter legitymacyjny jedynie w sytuacji, gdy spadkobierca powołuje się wobec osoby trzeciej na swe prawa spadkowe z tytułu dziedziczenia, a nie w sytuacji, w której osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec spadkobiercy (jak ma to miejsce w niniejszej sprawie; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1975 r., III CRN 102/75, OSNC 1976/6/139). Osoba trzecia może wykazywać następstwo prawne po osobie zmarłej wszelkimi dopuszczalnymi środkami dowodowymi. Rzeczą spadkobiercy jest zaś wykazanie, że obok niego odpowiedzialność wobec osoby trzeciej ponoszą także inne osoby jako współspadkobiercy (wyrok Sądu Najwyższego z 18 maja 1954 r., I CR 492/54, NP 1955, nr 7-8, s. 189).

Ustanowiony dla K. K. (1) adwokat nie skorzystał w niniejszym postępowaniu z instytucji z art. 194 § 1 k.p.c. i nie powoływał się na istnienie po stronie mocodawcy przesłanek wywiedzionych z art. 319 k.p.c.; strona pozwana nie podjęła przy tym próby wykazania w toku procesu, że K. K. (1) bądź odrzucił spadek pozostały po L. K. (1) (art. 1012 k.c. w zw. z art. 1020 k.c.), bądź też przyjął spadek pozostały po tejże spadkodawczyni z ograniczeniem odpowiedzialności za długi (art. 1012 k.c. w zw. z art. 319 k.p.c.); ustanowiony dla pozwanego adwokat nie podjął też próby wykazania, że K. K. (1) zawarł z L. K. umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia (art. art. 1048 i 1049 k.c.) lub że na mocy konstytutywnego orzeczenie sądu K. K. (1) został uznany za niegodnego dziedziczenia po L. K. (1) (art. 928 § 1 i 2 k.c.).

Dlatego też w pełni uprawnione jest ustalenie, że K. K. (1) przyjął spadek po zmarłej w dniu (...) matce ojcu bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (art. 1015 § 2 zdanie pierwsze k.c.).

W kontekście powyższych wywodów i wobec niekwestionowania przez stronę pozwaną faktu, iż K. K. (1) nabył spadek po L. K. (1) pozostały z mocy powołanego wyżej testamentu, i zarazem nieudowodnienia przez nią negatywnych przesłanek obciążenia pozwanego K. K. (1), jako następcy prawnego L. K., należnościami wynikającymi z opisanych przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku faktur rozliczeniowych i faktur za prognozowane zużycie energii, ten ostatni Sąd w sposób poprawny – bo odpowiadający prawu – uznał wytoczone przez (...) S.A. z siedzibą w R. powództwo za uzasadnione co do zasady, a w j części – również co do rozmiaru objętej żądaniem kwoty (w części, w której pozwany odpowiada na podstawie art. 922 § 1 k.c. za długi L. K. względem (...) S.A. z siedzibą w R. – jako następca prawny zmarłej pod tytułem ogólnym).

Równie chybiony jest i drugi z zamieszczonych w apelacji zarzutów, co zdaje się dostrzegać sam autor tego środka odwoławczego, zgłaszając jednocześnie wniosek o dopuszczenie przez Sąd drugiej instancji dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego lekarza z zakresu psychiatrii I. O. – na okoliczność, czy pozwany w trakcie zawierania umowy o dostawę energii elektrycznej per facta concludentia, tj. po śmierci matki L. K., znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenie, że zarówno oświadczenie woli pozwanego z dnia 9 kwietnia 2013 r., jak też ugoda zawarta w dniu 10 kwietnia 2013 r. są w świetle przepisu art. 82 k.c. nieważne, odnosi się do dwóch konkretnych oświadczeń woli, złożonych przez K. K. (1) w tych właśnie datach, Jest ono konsekwencją stosownej inicjatywy dowodowej strony pozwanej (zob. wniosek dowodowy ustanowionego dla pozwanego adwokata, zamieszczony w punkcie 3 petitum pisma procesowego z dnia 29 maja 2014 r. – k. 115-115 verte), sposobu skonstruowania przez Sąd pierwszej instancji tezy dowodowej postanowienia, którym to postanowieniem ów Sąd dopuścił dowód ze sporządzonej w formie pisemnej opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii (zob. punkt 2 postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy w Białymstoku na rozprawie wyznaczonej na dzień 29 lipca 2014 r. – k. 132 verte) oraz ustaleń i wniosków przedstawionych przez biegłego sądowego z zakresu psychiatrii I. O. w opinii sporządzonej w formie pisemnej w dniu 16 września 2014 r. (k. 138-142).

Załączona przez stronę pozwaną do sprzeciwu od nakazu zapłaty opinia biegłych sądowych z zakresu psychiatrii i psychologii, sporządzona na użytek stosownego postępowania karnego (k. 93-99), nie była przedmiotem postępowania dowodowego, przeprowadzonego w niniejszej sprawie przez Sąd Rejonowy (zob. art. 236 zdanie pierwsze k.p.c.).

Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku (ustalił), że wykonywanie przez pozwanego K. K. (1) umowy sprzedaży energii elektrycznej w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę energii elektrycznej powinno być traktowane zarazem jako oświadczenie woli o jej zawarciu (czyli jako złożenie oświadczenia woli per facta concludentia).

Przepis z art. 60 k.c. stanowi, iż z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Art. 60 k.c. pozwala zatem uznać czyjeś zachowanie za oświadczenie woli tylko wówczas, gdy wyraża ono wolę dokonania czynności prawnej w sposób dostateczny.

Ustalenie, czy konkretne zachowanie danej osoby ma walor dorozumianego oświadczenia woli oraz jaka jest jego treść, wymaga każdorazowo uwzględniania informacji pochodzących z bezpośredniego kontekstu, w jakim miało ono miejsce.

Trafnie w wyroku z dnia 10 marca 2004 r. (IV CK 95/03, Lex nr 84431) Sąd Najwyższy stwierdził, że zamiaru stron dokonania czynności prawnej nie można domniemywać, musi on być dostatecznie uzewnętrzniony. Należy jednak zauważyć, że w niektórych ujęciach teoretycznych oraz w praktyce granica między dorozumianym a domniemanym oświadczeniem woli ulega niekiedy zatarciu. Twierdzi się np., że dorozumiane oświadczenia woli to zachowania, w których wola przejawiana jest w sposób pośredni, domniemany z okoliczności towarzyszących, np. w przypadku zawarcia umowy przez sam fakt przystąpienia do jej wykonania, por. zakupy dokonywane w sklepach samoobsługowych (tak A. Wypiórkiewicz [w:] Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005, s. 159; por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 listopada 2004 r., I ACa 1012/04, Lex nr 147149). W wyroku z dnia 10 marca 2004 r. (IV CK 95/03, Lex nr 84431) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że zamiaru stron dokonania czynności prawnej nie można domniemywać, musi on być dostatecznie uzewnętrzniony. Należy jednak zwrócić uwagę, że w orzecznictwie oraz w doktrynie często utożsamia się pojęcie dorozumianego i domniemanego oświadczenia woli (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 listopada 2004 r., I ACa 1012/04, Lex nr 147149; A. Wypiórkiewicz [w:] Kodeks cywilny. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005, s. 159, który przyjmuje, że dorozumiane oświadczenie woli to zachowanie, w którym wola przejawiana jest w sposób pośredni, domniemany z okoliczności towarzyszących, np. w przypadku zawarcia umowy przez sam fakt przystąpienia do jej wykonania, por. zakupy dokonywane w sklepach samoobsługowych).

Z przytoczonych wyżej przez Sąd Okręgowy stanowisk doktryny prawa cywilnego materialnego i orzecznictwa sądów wynika zatem, że wykonywanie przez pozwanego K. K. (1) umowy sprzedaży energii elektrycznej – w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę energii elektrycznej – poprzez korzystanie z tej energii mogło stanowić o jej zawarciu per facta concludentia, gdyby na podstawie zaoferowanych przez powodową spółkę dowodów lub faktu przez stronę pozwaną przyznanego możliwe było ustalenie, że to właśnie K. K. (1) był nabywcą energii elektrycznej.

Sąd Okręgowy podziela, jako trafny, wyrażony przez Sąd pierwszej instancji pogląd, iż w okolicznościach niniejszej sprawy pobieranie przez pozwanego po śmierci jego matki L. K. energii elektrycznej może stanowić, jako factum concludentium, podstawę dochodzonego przez (...) S.A. z siedzibą w R. roszczenia, a to z tej przyczyny, iż strona powodowa wykazała skutecznie – zgodnie ze spoczywającym na niej z mocy art., 6 k.c. obowiązkiem – że to właśnie pozwany K. K. (1) był tej energii odbiorcą (na rozprawie wyznaczone na dzień 29 lipca 2014 r. pozwany przyznał bowiem – i przyznanie to może zostać potraktowane jako przyznanie faktu w rozumieniu przepisu z art. 229 k.p.c. – że od śmierci matki przez cały czas korzystał energii elektrycznej i to w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę tego rodzaju energii).

Skuteczne wykazanie przez stronę pozwaną, iż podczas wykonywania przez pozwanego K. K. (1) po śmierci matki umowy sprzedaży energii elektrycznej przez nią zawartej – w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę energii elektrycznej – znajdował się on w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.), wymagało stosownej inicjatywy dowodowej od tej strony pochodzącej – której jednak zabrakło.

Zgodnie z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Informacyjne wysłuchanie stron ma na celu – z punktu widzenia sądu – zweryfikowanie lub ustalenie tzw. koncepcji rozpoznania sprawy i jak najszybsze jej zakończenie. Jednocześnie wyjaśnienie, które okoliczności są istotne i między stronami sporne, umożliwi ocenę zasadności wniosków dowodowych i ograniczenie postępowania dowodowego do minimum (art. 212 § 1 k.p.c.).

W ramach wyjaśnienia, które okoliczności są istotne i między stronami sporne, pozwany na rozprawie wyznaczonej przez Sąd Rejonowy na dzień 29 lipca 2014 r. podał, w obecności upoważnionego do zastępstwa przez ustanowionego dla pozwanego adwokata aplikanta adwokackiego, że od śmierci matki przez cały czas korzystał energii elektrycznej i to w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę tego rodzaju energii.

Jak już wyżej Sąd Okręgowy wskazał, doktryna prawa cywilnego materialnego i orzecznictwo sądów dopuszcza możliwość złożenia oświadczenia woli per facta concludentia.

Również strona powodowa, konstruując w pozwie z dnia 19 grudnia 2013 r. żądanie, a więc – zgodnie z wymaganiami art. 187 § 1 k.p.c. – dokładnie określając żądanie oraz przytaczając okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie, zdaje twierdzić, że wykonywanie przez pozwanego K. K. (1) po śmierci matki L. K. umowy sprzedaży energii elektrycznej w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę energii elektrycznej powinno być traktowane zarazem jako oświadczenie woli o jej zawarciu (czyli jako złożenie oświadczenia woli per facta concludentia).

Zgłoszone przez powodową spółkę do tegoż procesu żądanie oraz przytoczone przez nią okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie były stronie pozwanej znane – z doręczonego ustanowionemu dla pozwanego adwokatowi odpisu pozwu z dnia 19 grudnia 2013 r. (na znajomość tego pisma procesowego powołuje się ustanowiony dla pozwanego adwokat w piśmie przygotowawczym z dnia 29 maja 2014 r. – k. 115-115 verte).

Pozwany, jako podmiot kwestionujący ważność dorozumianego oświadczenia woli, winien zatem w myśl wskazanej regulacji prawnej wykazać, że podczas wykonywania przez niego po śmierci matki umowy sprzedaży energii elektrycznej przez nią zawartej – w ramach świadczenia oferowanego przez dostawcę energii elektrycznej – znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Wbrew obciążającej stronę pozwaną na podstawie art. 6 k.c. powinności dowodowej, ustanowiony dla pozwanego adwokat we wniosku dowodowym zamieszczonym w punkcie 3 petitum pisma procesowego z dnia 29 maja 2014 r. (k. 115-115 verte) domagał się jedynie ,,dopuszczenia dowodu z opinii biegłego psychiatry – na okoliczność stanu zdrowia psychicznego pozwanego, a także na okoliczność, iż pozwany w trakcie zawierania ugody, jak również składając wniosek o rozłożenie należności na raty, znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.”.

Po dokonaniu przez Sejm ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej - Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektórych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189) nowelizacji art. 3 k.p.c. na sądzie nie spoczywa już obowiązek prowadzenia z urzędu postępowania dowodowego [zob. również: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1996 r. (III CKN 6/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 29) – wedle którego obowiązek wskazania dowodów, potrzebnych dla rozstrzygnięcia sprawy, obciąża strony; sąd został wyposażony w uprawnienie (a nie obowiązek) dopuszczenia dalszych jeszcze, niewskazanych przez żadną ze stron, dowodów, kierując się przy tym własną oceną, czy zebrany w sprawie materiał jest – czy też nie jest – dostateczny do jej rozstrzygnięcia (art. 316 § 1 in principio k.p.c.); uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1998 r., II UKN 128/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 556; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 r., II UKN 244/98, OSNP 1999, nr 20, poz. 662; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 maja 2008 r., V ACa 175/08, LEX nr 465069].

Tak więc nowelizacja ta wzmocniła zasadę, iż obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.).

W aktualnym stanie prawnym działanie sądu z urzędu i przeprowadzenie dowodu niewskazanego przez stronę jest zatem – po uchyleniu art. 3 § 2 k.p.c. – dopuszczalne tylko w wyjątkowych sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywizowanej ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia – działanie sądu z urzędu może bowiem prowadzić do naruszenia prawa do bezstronnego sądu i odpowiadającego mu obowiązku przestrzegania zasady równego traktowania stron (art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji RP; zob.: uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2000 r., V CKN 175/00, OSP 2001, nr 7-8, poz. 116).

Dopuszczenie dowodu z urzędu nie powinno wchodzić zupełnie w grę w sytuacji, gdy strony są reprezentowane przez fachowych pełnomocników (adwokatów lub radców prawnych). Wtedy bowiem kontradyktoryjność, uwolniona od obciążeń nieudolności stron, najlepiej może służyć poznaniu prawdy materialnej (tak A. J. w artykule: „Kontradyktoryjność a poznanie prawdy w procesie cywilnym w świetle zmian kodeksu postępowania cywilnego”, Przegląd Sądowy 1998/10/63; zob. ponadto wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r., II CSK 297/10, LEX nr 970074).

W ocenie Sądu Okręgowego pozwany, reprezentowany w niniejszym procesie przez wykwalifikowanego pełnomocnika, wymaganiom stawianym przez przepisy zamieszczone w przytoczonych wyżej artykułach procedury cywilnej i kodeksu cywilnego nie sprostał i dlatego nie może być w okolicznościach przedmiotowej sprawy mowy o tym, że Sąd Rejonowy, uznając, że pozwany po śmierci L. K. zawarł z powodem ważną umowę o dostawę energii elektrycznej per facta concludentia, dopuścił się błędu w ustaleniach stanu faktycznego.

Zgłoszony w apelacji przez ustanowionego dla pozwanego adwokata wniosek o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego lekarza z zakresu psychiatrii I. O. został przez Sąd Okręgowy pominięty – jako spóźniony (art. 381 k.p.c.).

Zgodnie z treścią art. 381 k.p.c. sąd drugiej instancji może pominąć nowe fakty i dowody, jeżeli strona mogła je powołać w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, chyba że potrzeba powołania się na nie wynikła później. Strona, która dopuszcza się zaniedbania w zakresie przysługującej jej inicjatywy dowodowej w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, musi się liczyć z tym, że sąd drugiej instancji jej wniosku dowodowego nie uwzględni.

Sąd Okręgowy stanął przy tym na stanowisku, że obowiązki wynikające z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 zdanie pierwsze k.p.c. winny być realizowane przez stronę w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a przed sądem odwoławczym tylko w drodze wyjątku określonego w art. 381 k.p.c. Strona pozwana mogła bowiem wniosek o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego lekarza z zakresu psychiatrii I. O. na okoliczności w apelacji oznaczone powołać już w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, a jej twierdzenia prezentowane w apelacji, że potrzeba powołania się na ten dowód wynikła później, nie odpowiadają rzeczywistemu stanowi rzeczy (o czym wyżej).

W tym stanie rzeczy apelacja K. K. (1), jako pozbawiona uzasadnionych podstaw, podlegała na mocy art. 385 k.p.c. oddaleniu – o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie I wyroku.

Orzeczenie zamieszczone w punkcie II wyroku znajduje natomiast oparcie w art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz.U. z 2014 r., poz. 635), a nadto w przepisie z § 2 pkt. 3 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 1 w zw. z § 19 pkt. 1 i w zw. z § 6 pkt. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 461 z późn. zm.); wymagane przez przepis z § 20 tegoż rozporządzenia oświadczenie ustanowiony dla K. K. (1) adwokat złożył już w apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 5 stycznia 2015 r. – wraz z wnioskiem o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej._