Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 2833/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

Sędziowie: SA Genowefa Glińska

SO del. Anna Michalik

Protokolant: sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu w dniu 28 czerwca 2013 r. w Warszawie

sprawy B. O.

\przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji B. O.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 maja 2012 r. sygn. akt VII U 1652/11

oddala apelację.

/-/ G. G. /-/ M. K.-W. /-/ A. M.

Sygn. akt III AUa 2833/12 U Z A S A D N I E N I E Ubezpieczony B. O. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 18 października 2011 r. odmawiającej mu prawa do przeliczenia podstawy wymiaru emerytury na podstawie art. 174 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emerytach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 maja 2012 r. odwołanie oddalił. Na podstawie dokumentów z akt rentowych i sądowych ustalił, że ubezpieczony (ur. (...)) pobiera emeryturę. W dniu 4 października 2011 r. złożył wniosek o przeliczenie świadczenia przy uwzględnieniu zarobków z 10 kolejnych lat zatrudnienia, tj. od 1964 r. do 1973 r., na podstawie art. 174 ust. 3 i ust. 3b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227). W wyniku rozpoznania tego wniosku zapadła skarżona w sprawie decyzja. Przy takich ustaleniach faktycznych Sąd uznał odwołanie za niezasadne. Podniósł że zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Tak więc ustalenie kapitału początkowego jest przewidziane dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., do której to grupy osób ubezpieczony z racji daty urodzenia (...)nie zalicza się. Treść przywołanej regulacji jest, według Sądu, wyjątkowo jednoznaczna, przesądza o ustalaniu kapitału początkowego jedynie dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. bez wyjątków dopuszczających możliwość ustalenia kapitału początkowego dla osób urodzonych przed wyznaczoną datą.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie ma zatem możliwości ustalenia kapitału początkowego dla ubezpieczonego ze względu na datę jego urodzenia. W tym stanie rzeczy Sąd uznał, że brak jest podstaw do uwzględnienia wniosku ubezpieczonego o przeliczenie emerytury. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył ubezpieczony. Apelujący zaskarżył wyrok w całości, zarzucając:

- brak wnikliwego rozpoznania odwołania,

- nieuwzględnienie jego specyficznej sytuacji.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że kwestionuje uznanie przez Sąd Okręgowy, iż nie ma możliwości ustalenia dla niego kapitału początkowego ze względu na datę jego urodzenia. Takie stanowisko Sądu Okręgowego uważa za „niesprawiedliwe, dyskryminujące oraz niezgodne z art. 32 Konstytucji RP”. Według skarżącego istotne jest i niesporne, że urodził się (...)r., posiada 43 lata okresów składkowych i nieskładkowych, jest na emeryturze od 1 października 1998 r., od przejścia na emeryturę nadal jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, a jego kapitał na koncie ZUS liczony od roku 1999 wynosi około 300 tysięcy zł. Skarżący wyraził pogląd, że ustawa emerytalna pozbawia go możliwości wyboru 10 kolejnych lat - potrzebnych do wyliczenia podstawy wymiaru emerytury - z całego okresu jego zatrudnienia, w sytuacji opłacania składek emerytalnych przez cały okres zatrudnienia. Ustawodawca, nie wiadomo z jakiego powodu daje możliwość wyboru 10 kolejnych lat tylko za pracę od 1980 r. Takie rozwiązanie skarżący ocenił jako niesprawiedliwe w stosunku do pracowników, którzy byli zatrudnieni przed rokiem 1980, płacili składki i dobrze zarabiali. W wyniku nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach przewidziano przy wyliczeniu emerytury możliwość wyboru 10 kolejnych lat z całego okresu zatrudnienia - nie tylko od 1980 r., ale z takiego wariantu nie mogą skorzystać osoby, dla których nie jest naliczany kapitał początkowy, a więc osoby urodzone przed 31 grudnia 1948 r. Taka sytuacja jest, zdaniem ubezpieczonego, „jawnym naruszeniem art 32 Konstytucji RP, gdyż dyskryminuje osoby ze względu na wiek”. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje. Apelacja podlega oddaleniu. Wbrew przekonaniu ubezpieczonego, w konsekwencji dokonanej art. 1 pkt 3 lit. a ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poczynając od dnia
23 września 2011 r., nowelizacji art. 174 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej jako ustawa o emeryturach i rentach), w związku z zakresem tej nowelizacji, która objęła jedynie reguły ustalania kapitału początkowego, nie doszło do naruszenia zasady równości podmiotów wobec prawa, ani do dyskryminacji ubezpieczonych ze względu na wiek, tj. ubezpieczonych urodzonych tak, jak skarżący, przed 1 stycznia 1949 r. Jednakże w związku z tym, że Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne poczynił jedynie w minimalnym zakresie, przed rozważeniem podstaw wyrażonego przez Sąd Apelacyjny poglądu, należy ustalenia te uzupełnić. Organ rentowy decyzją z dnia 10 grudnia 1998 r. przyznał ubezpieczonemu (ur. (...)), poczynając od dnia
1 października 1998 r. emeryturę nauczycielską, obliczoną od podstawy wymiaru ustalonej od wynagrodzenia z 9 lat kolejnych lat kalendarzowych, obejmujących lata 1987-1995. Po rozpoznaniu wniosku z dnia 4 kwietnia 2001 r. o przeliczenie emerytury od podstawy wymiaru ustalonej od wynagrodzenia z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu decyzją z dnia 31 lipca 2001 r. nastąpiło przeliczenie emerytury przy uwzględnieniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru na poziomie 159,72%. Decyzją z dnia 12 sierpnia 2008 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego poczynając od dnia 1 maja 2008 r. Decyzją z dnia 12 kwietnia 2011 r. przeliczono emeryturę od podstawy wymiaru wyrażonej wskaźnikiem wysokości 178,69%, ustalonym od wynagrodzenia z 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia, w tym z lat 2008, 2009 i 2010, przypadających po przyznaniu świadczenia, a w związku z tym zastosowano do ponownego ustalenia wysokości emerytury ze zmienionego okresu kwotę bazową obowiązującą od 1 marca 2011 r. Ustalenie podstawy wymiaru emerytury (art. 15 ustawy o emeryturach i rentach) ma miejsce w razie pierwszorazowego wyliczenia wysokości emerytury (art. 53) oraz ponownego obliczania wysokości emerytury (art. 110-111, art. 114). Na podobnych zasadach oblicza się podstawę wymiaru kapitału początkowego (por. art. 174 ust. 3). Przy czym obliczenie emerytury dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. (co do których nie znalazły zastosowania regulacje przejściowe art. 46 i n.) odbywa się według odmiennych reguł, określonych w art. 25-26. Emerytura ubezpieczonego, tak nauczycielska, jak i z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, została obliczona według formuły zdefiniowanego świadczenia (art. 53 ustawy). Zgodnie z art. 15 ustawy o emeryturach i rentach wybór okresu do ustalenia podstawy wymiaru emerytury w systemie zdefiniowanego świadczenia należy do osób zainteresowanych, jednakże ustawa określa w sposób wiążący pewne ramy czasowe, w obrębie których należy dokonać wyboru. Możliwe jest zatem: wybranie kolejnych (następujących bezpośrednio po sobie, bez względu na ewentualne przerwy w ubezpieczeniu) 10 lat z dwudziestolecia bezpośrednio poprzedzającego rok złożenia wniosku emerytalnego (art. 15 ust. 1); wybranie z całego okresu podlegania ubezpieczeniu dowolnych (niekoniecznie kolejnych) 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia stosownego wniosku. Skorzystanie z możliwości wyliczenia podstawy wymiaru z 20 lat (art. 15 ust. 6) następuje wyłącznie po złożeniu wniosku. Obliczenie podstawy wymiaru emerytury wymaga przemnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru (WWPW) emerytury przez kwotę bazową (art. 15 ust. 4 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach). Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalany jest w trzech etapach określonych w ust. 4 art. 15. W art. 24-26 ustawy o emeryturach i rentach uregulowano prawo do emerytury w tzw. systemie zdefiniowanej składki, przy czym regulacje te obejmują ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. (z zastrzeżeniem art. 46-50). Podstawę obliczenia tej emerytury będzie stanowić – ogólnie mówiąc - kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego (nowa formuła wymiaru emerytury opiera się na założeniu, że wysokość tego świadczenia powinna być pochodną kwoty składek wpłaconych w czasie aktywności zawodowej na przestrzeni całego życia). Ponieważ składki ewidencjonowane są na kontach ubezpieczonych od 1 stycznia 1999 r., zachodziła potrzeba uwzględnienia i skonkretyzowania okresów podlegania ubezpieczeniu przed tą datą, co znalazło wyraz w instytucji kapitału początkowego.

W ujęciu formalnym kapitał początkowy stanowi zatem ustaloną na dzień 1 stycznia 1999 r. równowartość hipotetycznej emerytury, pomnożonej przez tzw. średnie dalsze trwanie życia - wyrażone w miesiącach i ustalone na zasadach określonych w art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat. Wymaga ono obliczenia hipotetycznej emerytury, które odbywa się na zasadach przewidzianych w art. 53, z uwzględnieniem art. 174 ust. 2-12 (por. uchwałę SN z 13 maja 2004 r., sygn. akt III UZP 11/03, OSNP 2004, nr 16, poz. 287).

Do dnia 23 września 2011 r. art. 174 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach stanowił, że podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu od dnia 1 stycznia 1980r. do dnia 31 grudnia 1998 r. W wyniku nowelizacji, która weszła w życie z dniem 23 września 2011 r., przepis stanowi o wyborze 10 kolejnych lat kalendarzowych z okresu przypadającego przed dniem 1 stycznia 1999 r. Tak więc zniesione zostało ograniczenie do lat 1980-1998 prawa wyboru okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych. Wybrane 10 kolejnych lat ma przypadać w okresie przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach. Według ubezpieczonego, brak takiego rozwiązania, czyli możliwości wskazania przy ustalaniu podstawy emerytury dla osób urodzonych przed
1 stycznia 1949 r. podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, „bez ograniczenia w postaci roku 1980”, stanowi o naruszeniu zakazu dyskryminacji, w tym przypadku ze względu na wiek, bowiem osoby, dla których ustalany jest kapitał początkowy – generalnie dla urodzonych po 31 grudnia 1948 r. – mogą ustalić podstawę jego wymiaru z 10 kolejnych lat bez ograniczenia w postaci roku 1980. Ze stanowiskiem ubezpieczonego nie sposób się zgodzić. Jak wynika z powyższego wnioskodawcy przysługuje emerytura obliczona w systemie zdefiniowanego świadczenia, przy czym aktualnie jego świadczenie obliczone jest od podstawy wymiaru z
20 wybranych lat kalendarzowych, wśród których znajdują się również lata przypadające po przyznaniu tego świadczenia, co z kolei umożliwiło jego obliczenie od aktualnej kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2011 r., swój pogląd opiera na prostym porównaniu rozwiązań przewidzianych w zakresie wyboru okresu do ustalenia podstawy wymiaru emerytury w formule zdefiniowanego świadczenia z rozwiązaniami przyjętymi dla obliczenia kapitału początkowego, jako elementu składowego emerytury w formule zdefiniowanej składki. Dokonuje zatem porównania pewnego wycinka unormowań pomijając w ogóle różnice w sytuacji podmiotów, w odniesieniu do których te porównania czyni. Dokonuje mechanicznego zestawienia przyjętych rozwiązań i tylko w związku z tym formułuje zarzut niekonstytucyjności przepisów. Już tylko czynienie porównań w odniesieniu do podmiotów znajdujących się w różnej sytuacji z całkowitym pominięciem różnic dyskwalifikuje stanowisko ubezpieczonego. Zważyć należy, że na tle normy konstytucyjnej wynikającej z art. 32 Konstytucji Trybunał Konstytucyjny w swoich orzeczeniach wielokrotnie podkreślał, że co do zasady zakazane jest nierówne traktowanie podmiotów podobnych, co jednak nie wyklucza nierównego traktowania podmiotów, które podobne nie są ze względu na daną cechę istotną, relewantną. Innymi słowy - zasada niedyskryminacji i równości nie oznacza nakazu jednakowego traktowania sytuacji wszystkich podmiotów, gdyż ich sytuacja faktyczna i prawna może być różna. Z taką różną sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Instytucja kapitału początkowego została stworzona w celu elastycznego przejścia ze starego systemu emerytalnego na nowy w stosunku do osób ubezpieczonych pod rządami zarówno jednego, jak i drugiego systemu. Jak każda instytucja przejściowa, z natury rzeczy nie odzwierciedla ona w pełni zasad, wedle których jest zbudowany nowy system emerytalny, przy jednoczesnym dostosowaniu dla jej potrzeb rozwiązań prawnych wynikających ze starego systemu. Dla potrzeb ustalenia wartości kapitału początkowego ustawodawca przyjął pewne rozwiązania nawiązując do zasad ustalania wysokości emerytur w systemie zdefiniowanego świadczenia. Zgodnie bowiem z art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Dokonanie zmiany w zakresie wydłużenia okresu, z którego dokonuje się wyboru 10 kolejnych lat kalendarzowych do ustalenia podstawy wymiaru kapitału, w żaden sposób nie może przełożyć się na konieczność dokonania analogicznych zmian w odniesieniu do reguł ustalania podstawy wymiaru emerytury (z odstępstwa w ramach jednej instytucji, i to przejściowej, nie tworzy się reguły dla instytucji, z której rozwiązanie jest stosowane). W istocie ubezpieczony twierdząc, że wariant wyboru okresu 10 kolejnych lat kalendarzowych winien być rozszerzony o możliwość jego dokonania z całego okresu podlegania ubezpieczeniu i pomijając, iż możliwość wyboru lat z całego okresu przewidziano dla 20 lat, wkracza w uprawnienia ustawodawcy stanowienia prawa odpowiadającego założonym celom politycznym i gospodarczym, w swobodę regulacyjną ustawodawcy.

Uznając w tym stanie rzeczy brak podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny z mocy art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Sędziowie PRZEWODNICZĄCY

G. M. K.W. A. M. (2)